Morgunblaðið - 13.05.1918, Page 2

2
MORG-UNBLAÐIÐ
ið fullsmíðuð skip sem bera 320.280
»brutto«-smálestir. Öll skipasmið
Bandaríkjanna 1915 nam 650.919
smál., árið 1916 541.552 smál., ár-
ið 1917 1.163.474 smál. Ef smið-
inni miðar svo vel áfram eins og
þessa þrjá fyrstu mánuði ársins, þá
smíða Bandaríkin á þessu ári stærri
skipastól heldur en nokkru sinni
áðnr.
Dr. Macnamara sagði i ræðu, sem
hann flutti i Bristol 7. maí, að stöð-
ugt fjölgaði þeim kafbátum, sem sökt
væri, og stöðugt fækkaði þeim kaup-
förum sem sökt væri.
»Berliner Tageblatt* hefir flutt
grein þar sem segirsvo: »Vér meig-
um ekki treysta því að sigra Breta
með kafbátunum nii um langa hríð*.
Feitmetisskortur og
smjörllkisgerð.
Einna tilfinnanlegustu vandræðin,
sem orðið hafa vegna samgöngu-
teppunnar, er feitmetisskorturinn.
Það eru engar ýkjur, að fjöldi fólks
hér i bænum Og i kauptúnum víðs-
vegar um landið hefir beinlínis liðið
vegna vöntunar á viðbiti seinustu
árin. Enda er það engin furða, því
fyrir stríðið var flutt inn mörgum
sinnum meira smjörlíki, en útflutt
smjör. Nú hefir innflutningursmjör-
likis minkað stórum vegna ófriðar-
ins og mjög erfitt að fá gott smjör-
liki. Hins vegar hefir útflutningur
verið bannaður á innlendu smjöri,
en vegna óhagstæðrar tíðar, hefir
framleiðslan tvö seinustu árin verið
miklu minni en að undanförnu. Af-
leiðingarnar lýsa sér í megnum
smjörskorti og uppskrúfuðu verði.
Allir þekkja mjólkurvandræðin hér í
bænum, og þegar feitmetisskortur
bæt st þar á ofan, sjá allir hvilik
vandræði geta af þessu stafað. Heilsa
fjölda fólks er i veði.
Menn fárast yfir smjörverðinu og
það ekki að ástæðulausu. En skort-
urinn er svo mikill, að stundum
fæst ekki smjör, hvað miklir pen-
ingar sem i boði eru. Smjörskort-
urinn er svo megn, að óhlutvandir
menn hafa orðið til þess að kaupa
smjör til þess að okra á þvi. Dæmi
eru til þess, eftir því sem oss hefir
verið sagt frá, að menn hafi selt
smjör hér í bænum á síðastliðnum
vetri alt að 75 aurum dýrara en það
hafði verið keypt austur í sveitum.
Vitum vér eigi fullar sönnur á þessu,
en megum þó fullyrða að fótur sé
fyrir. Er þetta óneitanlega ríflega i
lagt fyrir flutningskostnaði og ómaks-
launum. En því miður er sumum
kaupsýslumönnum hætt við því, að
nota neyð annara sjálfum sér til
hagsbóta, þó að hið alvarlega ástand
i landinu ætti fremur að letja menn
en hvetja í þeirri grein.
Sveitirnar hafa fram að þessu ekki
sparað við sig feitmeti og er óhætt
að fullyrða, að það sé þar brúkað i
óhófi. Því það er dagsanna að
sveitafólkið er ofalið á feitmeti, —
notar það miklu meira en heilsu-
fræðingar nútímans telja þarflegt. En
engir lagabókstafir duga til að breyta
þessari venju. Eina ráðið er að
koma á reglulegum smjörmarkaði og
láta bændur geta selt smjörið á viss-
um slóðum við veginn i hverri viku.
Samgönguleysið — einkum yfir vetr-
artimann — á einna mestan þátt i
því, hve ódrjúglega bændur fara
með smérið. Margir þeirra framleiða
svo litið, að þeim þykir ekki taka
að gera sér ferð með það til Reykja-
víkur, og brúa það þvi sjálfir.
Rjómabúin eru áþreifanlegt dæmi
þess, að bændur geta sparað smjör,
ef þeim er séð fyrir góðum mark-
aði. Áður en þau komust á stofn,
seldu margir þeir bændur ekkert
smjör, sem siðan hafa lagt rjóma-
búum til allan sinn rjóma yfir starfs-
tima þeirra, án þess að kaupa smjör-
líki eða annað i staðinn lyrir einn
einasta eyrir.
Óbrigðulasta ráðið til að bæta úr
smjöreklunni hér í bænum er áreið-
anlega þetta: Bæjarstjórnin iæmi
sér í samband við áreiðanlegan mann
i hverri sveit, sem kaupi smér af
bændum, flutt á næstu stöð við
þjóðveginn, á vissum degi hverri
viku. Hún haldi uppi reglubundnum
ferðum og flytji smérið á sinn kostn-
að til Reykjavíkur. Það skal sann-
ast, að með þessu móti kæmi miklu
meira smér úr sveitunum, því að
þetta fyrirkomulag mundi kenna
sparnað betur en nokkuð annað.
Verðið yrði líka áreiðanlega lægra
með þessu móti, því að smábænd-
um verða ferðalög ávalt dýr, og
margir kunna að meta það hagræði
að geta selt vörur sínar heima.
Smjörlikisnotkunin er orðin svo
mikil i landinu, að furðulegt má
heita, að áhugasamir menn sk Ji ekki
hafa orðið til þess að koma hér á
smjörlíkisgerð. Mun hafnleysið
austanfjalls eiga þar sinn þátt, því
naumast er viðlit að koma á fót
smjörlikisverksmiðju annarstaðar en
þar, vegna þess hve mikla mjólk
þarf til þess iðnaðar. Sú mótbára,
að hér skorti hráefni til þessa er
einskis verð, því vér ættum alveg
eins að geta fengið hingað »kopra«
(kókosaldini), sem nú eru nær ein-
göngu notuð til smjörlikisgerðar, frá
Indlandi, eins og Danir og Hollend-
ingar, sem nær eingöngu nota hrá-
efni þaðan. En þar sem smjörlikis-
notkunin er orðin svo mikil í land-
inu, væri hér um merkilega iðnað-
argrein að ræða, sem vér hingað til
höfum látið Dani fleyta rjómann af
fyrir okkur. Oð ýms innlend fitu-
efni, sem hingað til hafa að litlum
notum komið yrðu þá peninga virði.
Ófriðurinn mikli hefir kent smá-
þjóðunum hlutlausu, sem liggja nær
heljarhramminum en við, að bjarg-
ast af eigin ramleik betur en áður.
Nýar iðngreinir, áður óþektar hafa
risið upp. Ýms efni sem áður þóttu
einskisnýt, hagnýta menn nú á marg-
an hátt. Og samstarf hverrar þjóðá
arheildar hefir tekið undraverðum
breytingum og framförum.
Nú er langt liðið á fjórða ár ó-
friðarins. En samt höfum vér lært
svo einstaklega lítið. Ófriðarástand-
ið hefir ekki orðið okkur skóli enn
þá. A honum að Ijúka svo, að vér
séum, eina hvíta þjóðin í heimín-
um, sem ekkert höfum lært? A
öllum sviðum biða verkefni, sem
þjóðinni er lifsnauðsyn að ráða
fram úr.
■Sigi -----
—o—
1 Vísi, föstudaginn 10. mai, birt-
ist grein með þessari yfirskrift, og
er hún þannig i eðli sinu, að henni
má ekki vera með öllu ósvarað. —
Ástæðan til svarsins er ekki sú, að
þar sé nein nýlunda á ferðinni. Nei.
Þar kveður að venju við sama tón,
þennan alkunna ósanninda og rang-
færslutón, sem allir nema Vísir sjálf-
ur finna að hverju heiðvirðu blaði
er ósamboðinn.
Greinin er í flestum höfuðdrátt-
um illgirnisleg árás á landsstjórn-
ina fyrir stofnun atvinnufyrirtækis,
sem bjargaði mörgum manni frá
sveitinni og jafnvel hungurdauða.
En það er ekki af þeirri ástæðu,
að þessi fáu orð koma til svais,
heldur hinu, að þar kennir svo
áþreifanlegra, vísvitandi ósanninda,
jafnvel þó að það geti ekki talist
svaravert.
Vísir segir meðal annars »að jafn-
vel ekki nauðsynlegustu verkfæri
hafi verið til þegar vinnan byrjaði*.
Sé Visir jafn kokvlður og oft lítur
út fyrir, er alhægt að reka þessa
frásögn hans öfuga ofan í hann aft-
ur. Satt var það, að verkfæralítið
var þegar vinnan var ráðgerð í
Öskjuhlið, en frá þeim tíma og til
þess dags er vinnan byrjaði, voru
útveguð nóg verkfæri handa þeim
mönnum er fyrstir byrjuðu, og vinnu-
kvíarnar voru aldrei færðar út, fyr
en næg verkfæri voru til handa
þeim er við bættust. Þetta er hægt
að sanna með vitnisburði verkmanna
úr Öskjuhlið, sem areiðanlega eru
margir svo merkir menn, að þeir
jafnvel gætu mælt sig við ritstjóra
Vísis í þvi efni.
Ennfremur talar hann um »fyrir-
komulag* vinnunnar sem vitavert.
Það út af fyrir sig er persónuleg
árás á einn mann, árás sem fáir
heiðvirðir ritsljórar að opinberum
blöðum mundu leyfa sér án allra
skýringa og sannana. — Sumir
menn lita svo á, að hverri aðdrótt-
un eigi og þurfi að fylgja full sönn-
un, ef aðferðin eigi að geta heittð
drengileg. En í þessu efni hefir
Vís'r slæma aðstöðu, þvi að jafnvel þótt
einhver sem að honum stendur
hefði komið á fyrnefndan vinnustað,
hefði áreiðanlega skort vinnuvit tij
að dæma um hvort unnið var hag-
anlega eða óhaganlega, vel eða illa.
Visir getui þess sem einhvers
goðasvars, að Sig. Stefánsson hafi
valið atvinnubótarvinnu stjórnarinn-
ar þetta virðulega nafn. Eg fyrir
mitt leyti finn ekkert spámannlegt
við nafnið, fyrst og fremst af því
að að eios tæpur nelmingur af dýr-
tíðarvinnu stjórnarinnar var fram-
kvæmdar í Öskjuhlið, hitt á alt öðr-
um og fjarlægum stöðum, (veit Visir
það ekki, eða þykir honum sá garð-
urinn full hár til áhlaups, af þvi að
landsverkfræðingurinn hafði þar yfir-
umsjón); en eigi að siður segir
maðurinn margt spaklega, þó fæst
af hans spakmælum spái reykviskri
alþýðu birtu eða yl i framtíðinni.
Vísir vill láta líta svo út, sem e'n
af höfuðástæðum hans til þessara að-
finslu sé umhyggjusemi fyrir verka-
mönnum þeim, sem þessa vinnu
stunduðu, og urðu að sætta sig við
þessi köldu »grjótfaðmlög« sem hann
svo nefnir, og sem honum finst svo
frábærlega vel sagt. Undanfarna vet-<
ur hefir ætíð verið unnið að grjót-
vinnu hér umhverfis bæinn næstum
í hvaða veðri sem verið hefir, en
ekki hefir það eg til veit komið eitt
orð í Vísi um það, að slíkt væri
óhæfileg meðferð á verkamönnum.
— Við hafnargerð Reyjavíkur hefir
sömuleiðis marga undanfarna vetur
verið unnið næstum hvern einasta
dag, hvernig sem veður hafa verið,
og ekkert verið athugað. Eg hefi
heyrt Vísi hrópa á vægð fyrir verka-
manna hönd, eða heimtað þá senda
heim, og krafist peninga handa þeim
fyrir ekki neitt, til að kat.pi fyrir
helstu lífsnauðsynjar.
Nei I umhyggjusemi fyiir velliðan
verkamanna er það ekki sem hér er
á ferðinni, enda væri það dálítið ný-
stárlegt úr þessari átt.
Þess er eg lika fullviss, að bæðfc
Vísir og jafnvel fleiri, hefðu látið
ófriðlega og það að vonum, hefði
hans ráðum verið fylgt i því að
borga mönnum 100 kr. á mánuðir
fyrir alls ekki neitt, og engin vinna
verið framkvæmd og ekkert komið1
i staðinn, það er þvi kenning sem
haldið er fram nú, af því henni var
ekki fylgt sem betur fór.
Langt er frá að mér þyki þessi
öskjuhlíðarvinnuniðurstaða glæsileg
eða góð, en þar sem hægt er að
sanna að eftirtekja vinnunnar nemur
40 þús. krónum, eftir mati bæfs
manns, þá er ekki hægt að segja, að
ekkert hafi komið i staðinn, eða í
það minsta eru slík ummæli ósann-
indakend. En satt er það, að þessi
eftirtekja er svo langt of lítil við það
sem hún hefði þurft að vera til þess
að þetta væri gróðafyriræki, en það
var víst aldrei álitið það af neinum,
heldur bjargráð í næstum lifsnauð-
syn.
Hún er svo sem ekkert nýmæli
þessi árás Visis á bjargráðafyrirtæki
þan sem stofnuð eru til handa al-
þýðu þessa bæjar, en vafalaust við-
urkennir hanníþó tilverurétt og jafn-
vel nytsemi verkamannastéttarinuar
yfirleitt, svo hann vill væntanlega^