Morgunblaðið - 24.07.1919, Blaðsíða 2

2
MORGUNBLAÐIÐ
Trá Bauern.
ForsætisráSherrann í Bayern, Kurt Eisner, var myrtur úti á götu.
Morðinginn var og þegar skotinn af hermanni, sem har þar að í söum
svifum. Sjást hér á myndinni bæði líkin liggjandi á götunni, en hin-
um megin er mynd af Eisner höfð til sýnis úti á götu í „agitations'f-
skyni. Er hún blómum skreytt og al]>ýða keppist um að bera ]>ar að
fleiri blóm og hyllir á þann hátt minningu hins látna manns.
Erich Miihsam. G-ustav Landauer. E. Auer, ráðherra.
Bifreið til sölu
með tækiiærisverði. Upplýsingar hjá
G. Biríkss, Reykjavík.
Dugí. drengur
gefur fengið afvinnu aíían
daginn. Tl. v. á.
Duglegur bílstjóri
getur fengið atvinnu nú þegar, hjá
H.f. Kveldúlfi.
Sótarasýslanin
í Austurbænum, er lans. Arslaun 1800 krónur auk dýrtíðaruppbótar,
sem nú netnur 840 krónum, auk 50 króna fyrir hvern skylduómaga.
Umsóknir sendist á skrifstofu borgarstjóra fyrir laugardag 26. þessa
mánaðar.
Borgarstjórinn i Reykjavík, 14. júlí 1919.
K. Zimsen.
Húsaleigulögin.
,xtx .íbf4T. ."^fíf. AÝ4Í. HÁfí. 2ÁéL
MORGUNBLAÐIÐ
Ritstjóri: Vilh. Finsen.
Ritstjórn og afgreiðsla í Lækjargötu 2.
Sími 500. — Prentsmiðjusími 48.
Kemur út alla daga vikunnar, að
mánudögum undanteknum.
Ritstjórnarskrifstofan opin:
Virka daga kl. 10—12.
Helgidaga kl. 1—3.
Afgreiðslan opin:
Virka daga kl. 8—5.
Helgidaga kl. 8—12.
Auglýsingum sé skilað annaðhvort
á afgreiðsluna eða í ísafoldarprent-
smiðju fyrir kl. 5 daginn fyrir útkomu
þess blaðs, sem þær eiga að birtast í.
Auglýsingar, sem koma fyrir kl. 12, fá
að öllum jafnaði betri stað í blaðinu
(á lesmálssíðum) en þær sem síðar
koma.
Auglýsingaverð: A fremstu síðu kr.
1.60 hver cm. dálksbreiddar; á öðrum
síðum kr. 0.80cm.
Verð blaðsins er 1 kr. á mánuði.
X4V' xix' Xjx' XÍX XÍX XÍX.' xjv' 'XjýL' xjv 'xiv'
Vinnubrögð.
í mörgu kennir óhagsýni hér í
bæ, en óvíða þó sem í vinnubrögð-
um og verkaskiftingu, sérstaklega
þó þegar verið er að ferma og af-
ferma skip hér. Ef til vill ber þá
líka mest á því. Um daginn tók
„San“ hér fisk í pokum. Hver poki
er um 60 pund. Þeim var ekið niður
á hafnarbakkann í hestvögnum.Þar
tóku tveir rígefldir karlmenn einn
og einn poka á milli sín af vagn-
inum og réttu tveim mönnum öðr-
um, sem stóðu fremst á bakkanum
og rendu pokunum niður bretti, of-
an í skipið. Þar tóku enn tveir
menn við pokunum og svo koll af
kolli þangað til þeir voru komnir
ofan í lest. Og þótt ekki væri unnið
hratt, varð allur þessi manna sægur
oft að bíða vegna þess að vagnarnir
höfðu ekki undan.
Onnur vinnubrögð sáust þó hér í
fyrradag, sem taka þessum fram.
Landsverzlunin er að láta flytja ull
í skipið „Diana“ sem liggur við
kolabryggjuna. Er ullin sótt upp í
hús Eimskipafélagsins og hefir
landsverzlunin því leigt járnbraut-
arlestina dýrum dómum til þess að
flytja pokana frá steinbryggjunni
og niður að skipi. En frá húsum
Eimskipafél. og upp að járnbraut-
inni, voru tveir drengir að flutn-
ingum. Höfðu þeir handvagna og
óku einum sekk í senn hvor. En
hjá járnbrautinni voru sex fullorðn-
ir karlmenn hafðir til þess að taka
við sekkjunum af drengjunum og
/láta þá upp í vagnana. Þessir menn
hafa nú allir 90 aura kaup um tím-
ann, en eins og geta má'nærri höfðu
þeir ekkert að gera. Virtist svo sem
þeim væri kalt og er það ekki að
íurða. Veitti ekki af að slegið hefði
verið upp bráðbirgarskýli yfir
þessa sex menn meðan á fenning-
unni stóð. En drengirnir tveir voru
kófsveittir og keptust við, enda þótt
þeim væri það auðvitað ofætlun að
draga sekkina svo ört að, að einn
maður gæti haldið á sér hita við að
ileygja þeim upp í vagnana, hvað
þá sex menn! —
Það er ekki að þessu hlæjandi.
Það er sorglegur vottur um það
hve hörmulega vinnukrafturinn er
notaður í þessu manneklulandi. Og
ekki ber það vott um það, að til
batnaðar breyti þótt hið opinbera
sé vinnuveitandinn. Þvert á móti.
Skömmu eftir að Kurt Eisner var
drepinn, réðist stjórnleysingi inn_í
landsþingið í Bayern og drap Auer
ráðherra með skambyssuskoti þá er
liann hafði lýst yfir því, að nú ætl-
aði stjórnin að gefa völdin í heud-
ur Spartakistum. Þá hófst hiu
mikla óöld í Bayern. Hin nýinynd-
aða stjórn Hoffmanns varð að flýja
en við tóku aðrir eins afglapar og
æsingaseggir eins og þeir Erich
Dr. Beia Kun
Ungverjaland hefir sem kunnugt
er farið að dæmi Kússlands. Foring-
inn þar — hiun ungverski Lenin —
heitir dr. Bela Kun, og er aldavinur
Lenins. Hann ræður nú lÖgum og
lofum í Ungverjalandi.
--------0---------
Bolzhewisminn.
Mynd þessi á að sýna hver hless-
ún fylgir í fótspor Bolzhewismans.
Hún er þýzk 0g neðan undir henni
standa þau orð, sem eiga að lýsa til-
gangi hennar: „Hin glæsilega fram-
tíð Þýzkalands undir valdi Bolzlie-
wikka.“
Múhsam og Gustav Landauer.
Fyrsta verk þeirra var það að opna
öll fangelsi og fá glæpamönnunum
vopn í hendur. Var par ekki við
góðu að búast, enda ríktu þeir ekki
lengi. Það má sjá það á myndun-
um af mönnunum af hvaða flokki
þeir liaía verið — mitt á milli örg-
ustu gyðinga og svæsnustu stjórn-
leysingja.
Læknafundur
NorSurlanda.
í haust 2.—5. september hefir
„Selskabet for Sundhedsplejen i
Danmark“, ákveðið að stofna til
fjölmenns heilsufræðismóts í Höfn.
Félag þetta hefir síðan 1914 hald-
ið heilsufræðismót í ýmsum dönsk-
úm bæjum. 1915—16 átti það að
vera í Höfn, en var hindrað vegna
stríðsins.
Nú fyrst eru öldur styrjaldarinn-
ar lægðar svo, að félagið telur
mögulegt að koma móti á. Og þá
vill það helzt færa svo út kvíamar,
að það verði heilbrigðisíundur fyr-
ir öll Norðurlönd. Hafa þegar ver-
ið send boð um hluttöku til Noregs,
Svíþjóðar, Finnlands og hingað til
íslands. Frá Finnlandi hefir þegar
komið svar um fjölmenna hluttöku
og sömuleiðis frá Svíþjóð. Aftur á
móti hafa lindirtektir ekki verið
jafn góðar í Noregi og írá Islandi
segja dönsk blöð, að enn sé ekki
komið svar, en vænta þó einnig þar
góðra undirtekta og búast við góð-
um styrk úr báðum þessum lönduin.
Starfsvið það, er liggur fyrir
þessu fyrirhugaða móti í haust, er
mjög rúmt og margbrotið. Halda
þar erindi hínir færustu menn á
þessu sviði. T. d. talar L. S. Fride-
rician, prófessor í heilsufræði við
háskólann í Höín,og svenski læknir-
inn Dr. Laderbaum, um „heilsu-
fræðisástandið á Norðurlöndum eft-
ir stríðið.“
-------0------
GLITOFNAR ÁBREIÐUR
og
SÖÐULKLÆÐI
keypt háu verði.
R. v, á.
Fyrir rúmlega tveim árum síðan
voru sett húsaleigulög fyrir
Reykjavík. Var ástæðan sú, að
húsaleiga var þá orðin hér víða ó-
hæfilega há og- megnasta húsnæðis-
ekla. Gerðu lögin þessar liöfuð-
breytingar á eldri reglum um leigu
á íbúSum, en til annarar leigu ná
lögin ekki:
1) Hámark húsaleigú skyldi á-
kveðið af þar til kjörinni nefnd, ef
annarhvor, leigutaki eða leigusali
krefðist.
2) Húseigandi (leigusali) var
sviftur rétti sínum til að slíta leigu-
mála með upþsögn, og skyldi hver
leigjandi hafa rétt til að sitja kyr
í þeirri íbúð, sem hann hafði á
leigu, þegar lögin gengu í g'ildi, eða
sem hann fékk síðar, á meðan hann
stæði í skilum um leigugreiðslu og
gerðist ekki sekur um veruleg
samningsrof að öðru leyti.
3) Bannað var að taka íbúðir til
annarar notkunar.
4) MeS bráðabirgðarlogum hefir
bæjarstjórn Reyjavíkur ennfremur
verið heimilað að taka til sinna
’umráða auðar íbúðir og ráðstafa
þeim handa húsnæðislausu fólki
Lög þessi hafa nú verið lögð fyrir
Alþingi til staðfestingar.
Því skal eg ekki neita að nauð-
syn hafi borið til að húsaleigulög-
in væru sett, til að koma í veg fyrir
að einstaka menn notuðu sér neyð
húsviltra manna, til að selja þeim á
leigu íbúðarnefnur, sem oft og ein-
att gátu ekki talist mannahíbýli,
fyrir okurverð. Eigi verður ]>ví
heldur neitað, að viðauki sá, sem
nú liggur fyrír þinginu, sé nauð-
synlegur, til að koma í veg fyrir að
húsvilt fólk verði að liggja úti á
víðavangi, fyrst ekki er lcitað ann-
ara ráða, sem að haldi mættu korna.
Hitt er efni þessara lína að benda
á nokkra galla á húsaleigulögun-
um,sem brýn þörf er á að lagfærðir
verði nú á Alþingi. Hafa þeir vald-
ið megnustu úlfúð og deilum og
jafnvel málaferlum xnUIi húseig-
enda og leigenda og af þeim stafar,
hvað login hafa orðið óvinsæl á
meðal húseigenda. Skal nú vilcið að
helztu göllunum, sem nauðsyn ber
til að bætt verði úr, ef eigi verður
tekinn sá kostur að »ema lögin að
fullu úr gildi.
Eins og eg hefi tekið Íram,
sviftu húsaleiguiögin húseigend-
ur rétti þeirra til að slíta leigu-
mála með uppsögn. Frá þessu
ákvæði er að eins gerð sú undan-
tekning, að ef húseiganda er hrýn
þörf á húsnæði til eigin íbúðar og
hann þar að auki hefir eignast húsið
ekki síðar en 14. maí ’17getur hann
sagt leigjanda upp, að svo miklu
leyti, sem með þarf, til að bæta úr
hinni brýnu þörf. Hvað talist geti
brýn þörf er auðvitað álitamál og
lögin gefa engar frekari skýringar
á því. En brýn þörf mun varla hafa
verið álitin fyrir hendi, nema heilsa
húseiganda eða heimilisfólks hans
hafi verið í veði sakir húsnæðis-
skorts. Geti þörf húseiganda samkv.
framanskráðu ekki talist brýn, eða
þótt hann óhjékvæmilcga þurfi á
húsnæðinu að halda til annarar
notkunar en íbúðar, t. d. til að reka
þar atvinnu síua, er uppsögn úti-
lokuð. Og þótt vandamenn húseig-
anda t. d. foreldrar, börn, systkini,
séu húsnæðislaus, getur hann ekki
sagt leigjendum sínum upp til að
skjóta skjólshúsi yfir þessi skyld-
menni sín. Er það samt óneitanlega
liart aðgön^u fyrir húseiganda að
verða að láta alvandalausa sitja í
húsum sínum, þegar nánustu skyld-
menni hafa hvergi þak yfir liöfuð
sér.
Það sem ínanni kemur einna kyn-
legast fyrir sjónir í þessu efni cr
hvað skilyrðislausan rétt
leigjandinn hefir til þess að halda
íbúð sinni óskertri, með þeirri einni
undantekningu, sem nú var nefnd.
Þess er að eins krafist að hann
ó s k i að halda húsnæðinu. Hins-
vegar skiftir það engu máii, hvort
hann í raun og veru þ a r f á þ v í
a ð h al d a. Að eins b r ý 11 þ ö r f
eiganda sjálfs gengur með vissum
skilyrðum fyrir einfaldri ósk
leigjandans utn að halda húsrúmi
sínu óskertu. Við skulum taka
dæmi. Auðugur maður hefir haft á
leigu 10—12 herbergja íbúð þegar
lögin gengu gildi, enda þótt hann
samkvæmt almennum mælikvarða
þyrfti ekki nema 3 eða 4. Eigand-
inn býr í 2 eða 3 herbergjum. Ger-
um nú ráð fyrir að t. d. foreldrar
eigandans verði húsnæðislausir.
Hann getur ekki heimtað að leigj-
andi láti af hendi eitt einasta
lierliergi, til þess að hægt sé að
skjóta skjólshúsi yfir foreldrana
og sjálfur htífir hann ekki húsrúm
aflögu. — Leigjandinn gæti jafn-
vel framleigt Pétri eða Páli einstök
herhergi, ef honum sýndist svo, en
neitað eigandanum um húsrúm fyr-
ii foreldra hans.
Geta má þess í þessu sambandi
að þegar herbergi losna, sem leigj-
andi hefir framleigt öðruin og
þannig' sýnt að hann þ»s£ ekki á að
halda, þá liefir leigjandinn rétt til
að ráðstafa þeim á ný, hvort sem
honum þá sýnist að nota þau sjálf-
ur eða framleigja þau. Er slíkt ó-
þolandi fyrir húseiganda, sem þarf
á herbergjnnum að halda fyrir sig
sjálían eða nánustu skyldmenni sín.
Svo sem sjá má af því, sem nú
liefir verið bent á nær réttur leigj-
andans til að lialda íbúð simii ó-
skertri miklu lengra en nokkur
sanngirni mælir með Og tilgangur-
inn með þessu ákvæði mun aðallega
liafa verið sá, að koma í veg fyrir
að húseigendur hefndu sín á þeim
leigendum, sem létu húsaleigunefnd
setja hámark á húsaleiguna, á þauu
liátt að segja þeim upp húsnæðinu,
vísa þeim út á klakann og kiiý.ja þá
þannig til að ganga að afarkostum
um leigugreiðslu á bak við tjöldin.
Ennfremur að koma í veg fyrir það
yfirleitt að leigendum vajri sagt
upp húsnæði að ástæðulausu. Hitt
g'étur ekki hafa verið tilgangurinQ
að heimila Icigjendum meira hús-
inæði en hann þarf með, þótt eig-
aiidi sjálfur þyrfti á því að halda
fyrir sig eða sína. ölíkt íyrirkomu-
lag brýtur svo í bág' við réttarmeð-
vitund manna að eig'i er að undra
þótt lögin hafi orðið illa þokkuð
og þær raddir gerist æ háværari,
sem heiinta að þau verði numinn úr
gildi þegar í stað.
Loks verð eg að minnast með
nokkrum orðum á hið einkennilega
ákvæði lagamia, sem sviftir þá hús-
eigendur, sem hafa eignast hús sín
eftir að lögin gengu í gildi öllum
rétti til að skerða íbúð leigjandans
(á meðan hann greiðir leigu og rýf-
ur ekki samninga í verulegum at-
riðum). Hvernig sem ástatt er fyrir
eigaudanum, þótt liann sé húsnæð-
islaus með öllu og' þótt leigjandinu
hafi miklu stærri íbúð en hann þarí
á að halda, er eigandanum meinað
að taka til eigin afnota eitt einasta
herbergi af íbúð haus, neina leigj-
andinn vilji svo vera láta. Geðþótti
leig'jandans er hér látiun sitja íyrir
brýnni þörf eigandans. Ákvæði
þetta mun hafa verið sett til þess
að koma í veg fyrir málamyiidasölu
til þöss að rýma leigendum í burtu,
undir því yfirskyni að hinn nýji
eigantéi, þurfi á íbúð að halda. En
ákvæðið nær miklu lengra en nokk-
ur skynsemi mælir með, því að það
nær einnig til þeirra húseigenda,
scm höfðu gert kaupsamiiing um
hús áður en lögin gengu í gildi, en
fengu ekki afsal fyr en síðar. Loks
nær það einnig til þeirra sem fá
húseigiiir að erfðum og' jafnvel
þeirra, sem láta reisa 11 ý li ú s. Get-
ur það því dregið úr i'ramkvæmd-
um manna með húsabyggingar, a.
m. k. nema til eigin íbúðar, því að
húseigendur una því illa að hafa
ekki fullan umráðarétt yfir eign
sinni.
Enn má beiida á það, að eigi kein'
ur það húseiganda aÚ kaidi, þótt