Morgunblaðið - 24.07.1919, Blaðsíða 3

MÍORGUXBLAÐIÐ
3
Þjóðarrannsókn
*
hann bjóði leig'janda annað hus-
næði, sem honum mætti vel henta
eða jafnvel jafngott hinu. Leigj-
andinn getur alt að einu sagt sem
svo: „Hér sit eg kyr í húsum þín-
um. Sjálfur getur þú flutt í íbúð
þá, sem þú vilt vísa mér á úti í
bæ.“ Og eigndinn getur orðið
neyddur til að taka þenna kost. Svo
ósanngjörn eru lögin í þessu efni í
garð lmseigenda.
Breytingar þær, sein eg tel nauð-
synlegt að gerðar verði á húsaleigu-
lögunum eru því þessar:
1. Ef húseigandi þarf á leiguíbúð
að halda til eigin notkunar, hvort
heldur er til íbúðar eða atvinnu-
reksturs, eða handa nánar tiltekn-
um vandamönnum sínum, skal leigj
andi láta af mörkum eins mikið
húsnæði og hann að dómi húsaleigu-
nefndar má án vera. Útvegi húseig-
andi leigjandanum aðra hæfilega í-
búð skal leigjandi ávalt víkja burt,
þegar svo er ástatt, sem nú var gert
ráð fyrir.
2. Nú verður cigi bætt úr þörf
húseiganda eða vandamanna hans
án Jiess að leig'janda sé verulegur
bagi að og skal húsaleigunefnd þá
meta hvors þörf sé brýnni og' skal
húseigandi og hans fólk ávalt
ganga fyrir að öðru jöfnu.
3. Þegar íbúðir losna, sem leigj-
andi liefir framleigt öðrum, fær
húseigandinn rétt til að ráðstafa
þeim.
4. Húseigendur, sem hafa eignast
hús sín frá 14. maí 1917 og til þessa
tíma, fái jafnan rétt gagnvart leigj-
endum sem eldri húseigendurlSömu-
leiðis þeir sem hér eftir eignast hús
á annan hátt en með víðskiftagern-
ingi í lifanda lífi.
Breytingar þessar mundu bæta úr
höfuð órétti þeirn, sem húseigendur
hafa orðið að þola sakir húsaleigu-
laganna. Og jafnframt mundu þær
^tyðja að því að bæta úr liúsnæðis-
vandræðunum í bænum.
En að sjálfsögðu verða húsaleigu-
lögin afnumin eins fljótt og kost-
ur er.
Jón Ásbjörnsson.
--------0----------
D*. Kari Rennev
forseti hins þýzka Austurríkis og
aðalfulltrúi Austurríkismanna á
friðarfundinum.
Begiimt arische Beniaissance
nicht in Island, so wird es
keine geben.
I.
Ahugi íslenzku þjóðarinnar á ís-
lendingum, er mikils til of lítill'
og mætti margt nefna því til sönn-
unar. Landnáma er þessari þjóð
ekki helg bók. Væri hún svo, þá
mundi hún hafa verið prentuð
skrautlega, með landsuppdráttum
og myndum, af íslenzkum mönnum
og héruðum, og sveitum þeim í
Noregi sem forfeður vorir áttu
helzt og réðu he'lzt yfir,og. fólki þar.
Og það væri séð um að Landnáma
þannig' úr garði gerð, væri til á
hverju heimili. Það er annar mjög
eftirtektarverður áhugaleysis vott-
ur, að enginn listamaður hefir kom-
ið hér fram, sem ástundað hafi um
fram alt, að gera myndir af fólk-
inu. Menn sem merkilegir voru í
sjón, eins og Þorsteinn heitinn Erl-
ingsson, hafa dáið ómálaðir;. og
marga fleiri mætti nefna. Og' hvern-
ig íslenzkur vöxtur var, þegar í-
þróttir tóku að lifna hér aftur, mun
fiamtíðin ekki vita, ef ekki verður
betur að verið.-
Það þarf að setja hér á stofn
þjóðarrannsókn. Aí slíkri stofnun
gæti hlotist mikið og margvíslegt
gagn og íróðleikur. Læknar yrðu
að vinna að þeirri rannsókn, ætt-
fræðingar, málfræðingar og enn
aðrir fræðimenn, og enn fremur
Ijósmyndarar, málarar og mynd-
höggvarar. Og' vér verðum að fá að
vita eig'i einung'is hvcrnig þjóðin cr
á vöxt og lit, heldur einnig hvern-
ig hugsunarhátturinn er og' skap-
lyndið. Vér verðuin að reyna að
komast að því, hvaða hleypidómar
eru algengastir og skaðlegastir, og
hverskonar vanþekking það er, sem
mest stendur einstaklingnum og
þjóðfélaginu fyrir þrifum. Mund-
um vér þá vita betur en nú, hvað
laga þarf og hvernig, og hvað mest
cr þörf á að rita og fá fólkið til að
lesa. Slíkar. rannsóknir verða ekki
auðgerðar, en árangur þeirra getur
orðið ómetanlegur, ef viturlega er
að farið.
Rannsókn eins og sú, sem hér er
stungið upp á, mundi kenna mönn-
tirn að þykja vænna um þjóðina.
Margt sem til viðreisnar horfir,
mundi verða miklu augljósara en
áður, og eins þeir örðugleikar sem
orðið hafa á leið íslenzkrar viðleitni
á því að verða að manni. En þá örð-
ugleika þarf að skilja betur en gert
hefir verið, ef ekki á að meta of
lítils það sem þó hefir áunnist, og
gera sér of litlar vonir um þá fram-
tíð sem orðið gæti.
II.
Það sem safnað væri við rann-
sóknir bæði á landi og þjóð, ætti að
verða í húsi, sem kalla mætti Frón.
Ætti þar að eiga heima náttúru-
gripásafnið og þjóðmenjasafnið.
Landsuppdrættir ættu að vera þar,
og málaðar og mótaðar myndir af
landslagi, þar sem fróðlegast væri
og eftirtektarverðast. Ættu lista-
menn og vísindamenn að vinna
miklu meir saman en áður hefir
gert verið, og mun þá starf livoru-
tveggja koma að meiri notum.
Mjög mikilsverður hluti safnsins
yrðu myndirnar af fólkinu. Mundu
þar geta orðið margar skemtilegar
myndir af börnum. Og sjálfsagt er
að 'hafa þar myndir úr forfcðra-
héruðum íslendinga í Noregi, og
eins af íslendingum og íslendinga-
niðjum í Vesturheimi.
Myndasafnið gæti orðið til þess
að kenna mönuum að títa skynsam-
legar á fólkið, og er þess ekki lítil
.þörf. íslendingasögur — sem eru
uokkurs konar ævimilmingar—bera
þess ljósan vott, og málið sjálft,
hversu glöggskygnir forfeður vorir
hafa verið á vöxt manna og and-
litsfar. En svo heíir þeirri grein
mannþekkingar farið aftur hjá oss,
að nafnkunnur gáfumaður segir í
eftirmælum eftir ágætan mann,
Þorstein Erliugsson, að augu sem
voru grá, hafi verið dökkbrún; og
fleira mætti telja af slíku. Þarf
ekki að því að s'pyrja, hvernig vera
muni um liiuar vandasamari grein-
ar mahnþekkingar, þcgar svo cr
um þessa. Má þá nærri geta, hvern-
ig dæmt muni vera um það sem
vandséðara er, þegr þannig er
dæint um það sem auðvelt er að sjá.
Ræðir hér um mikið alvörumál. Ó-
fullkomin mannþekking er éitt af
því sem mcst stendur þjóðfélagi
fyrir þrifuin. Þar sem mannþekking
er yfirleitt lítil, eru það vissulega.
ekki orð hinua vitrustu scm lilýtt
er á með mestri eftirtekt og lielzt
farið eftir. Og vilji svo til að menn
veiti slíkum orðum eftirtekt, þá cr
jiað of oft til þess að misskilja þau.
Kemur svo góð hugsun ekki að not-
um. Eu góð hugsun er upphaf og
undirrót allrar góðrar fram-
kvæmdar.
Helgi Pjeturss.
Friðurinn.
Efasamt er það m jög, hvort meiri
hluti þýzku þjóðarinnar liafi viljað
semja frið nú, þótt svo væri gert.
En hinir gætnari menn sáu það, að
Þjóðverjar gátu ekki barist lengur.
Þess vegna sömdu þeir frið, í þeirri
von, að friðarskilmálunum mundi
fást breytt innan langs tíma. Jafn-
vel þeir, er bera ábyrgð á undir-
skrift friðarskilmálanna, eru harð-
óánægðir með þá. Aðrir vildu alls
eigi skrifa undir, heldur láta skeika
að sköpuðu. Meðal þeirra voru þeir
Brockdorff-Rantzau og Seheide-
mann.
Þjóðverjar þóttust sviknir í
trygðum, og getur enginn láð þeim
það. Bandamenn og þó sérstaklega
Wilson, höfðu svo oft lýst yfir
öðru hugrafari en raun varð á, að
þeir höfðu til að bera. í orði kveðnu
höfðu allir fallist á hin 14 friðar-
skilyrði Wilsons og Þjóðverjar
tóku það skýrt fram, er þeir gáf-
ust upp, að þeir gerðu það að eins
í trausti þess, að bandamenn stæði
við yfirlýsingar sínar um það, að
semja frið á grundvelli hinna 14
greina. En er þeir sáu að hverju
fór, vildi allur þorri alþýðu í
Þýzkalandi halda fast við þetta, og
treysta á liðsinni annara þjóða um
það, að Þýzkalandi yrði eigi
þröng'vað til þess að ganga að þús-
und sinnum verri kostum en til-
skildir voru í upphafi. Meðal ann-
ars er hér sýnd mynd af borgara-
fundi í Berlín, þar sem þess er kraf-
ist, að Þjóðverjar gangi eigi að
neinu öðru en hinum 14 greinum
Wilsons. Það var rétt fyrir stjórn-
arskiftin. Á þeim fundi hélt
Scheidemann kröftuga ræðu fyrir
því, að Þjóðverjar gengi cigi að
neinum afarkostum, og birtum vér
hér mynd af honum í ræðustólnum
við það tækifæri.
-----o----
Orkumlamenn.
Ein þeirrá alvarlegu spurninga,
er uú knýja á svar hjá þjóðunum,
sem í ófriðnum áttu, er sú, hvernig
gera eigi limlesta og bæklaða her-
menn vinnufæra aftur og til ein-
hverra nota fyrir sjálfa þá og þjóð-
irnar. Og nokkru fyrir styrjaldar-
lok var þegar farið að reyna að
svara þessari spurningu og koma
svörunum í nothæfa framkvæmd.
Leiðirnar hafa verið margar. Það
hafa verið mynduð ný „embætti“
handa þessum limlestu mönnum.
Þar sein svo stóð á að þeir gátu
ekki haldið áfram fyrri störfum
sínum, urðu þeir að velja ný verk
eftir ráði þeirra er höfðu unnið þau
verk áður. Yms verkfæri hafa verið
smíðuð í þeiin eina tilgangi að nota
þau til þess að mæla vinnuorku
þessara manna, sérstaklega andleg-
an mátt þeirra, er hafa særst á
heila. I óteljandi stofnunum, er nú
unnið að því að vekja og efla,
deyfða og særða sálarkrafta þess-
ara manna. Fyrir þá, sem blindir
hafa orðið í stríðinu, eru nú reistar
í mörgum þýzkum borgum fyrir-
myndarstöfnanir. Eiiikum er það
ein í bænum Marburg, sem ætluð er
blindum stúdentum og liáskóla-
mönnum, þar sem þeim er lijálpað
á óteljandi vegu til þess að halda
áfram lærdómi í þeirri grein, er
þeir liöfðu áður lesið.
í Frankfurt am Main er stofnuð
ný iðn fyrir einfætta og handleggs-
vana menn. Hefir verið komið fyr-
ir í leðurverksmiðju einni skóla-
verkstæði, þar sem hermennirnir
geta unnið við sérstakt vinnuborð,
sem þeir geta notið sín við, þó fót
eða handlegg vauti.
Vilji einhverjir leggja fyrir sig
skrifstofuvinnu, er þeim kent að
skrifa með vinstri hendi og á ritvél
■læra þeir að skrifa á þann hátt, að
Veggfóóur
panelpappi, maskinupappi og strigi
fæst á Spítalastig 9, hjá
Agústi Markússyni,
Simi 675.
VE6GF0DDR
fjölbreyttasta úrval á landinu,
er i Kolasundi hjá
Daniel Halldðrssyni.
Allfl konar
SJÓ- og BRUNATRYGGINÖÆ
annast
Bjami Sighvatison.
Símar 384 og 507.
LÍSEFTSTUSKUB
hreinar og þurrar, kaupir
__________íaafoldarprentflmlSja.
JThjsuostur
ftjririÍQQjandi fjjá
L TJndersen
TUtsíursfrœfi 18
— Sími 642 —
fundin er upp sérstök vél sem eins
mikið er notuð með fótuuum.
Þjóðirnar sjá að vinnukraftur
þeirra er dýrmætur, því reyna þær
á allar lundir að hafa sem bezt og
mest not af hverju manns lífi, sem
styrjöldin hefir ekki gleypt.
f-----0-----
Bolzhewikkar
í Italíu.
Nú er röðin komin að ítalíu með
það að ganga á hólm við Bolzhe-
wismann. Það fer þar eins og ann-
ars staðar, að þegar „ekkert fæst á
borðið brauð“, koma Bolzhewikk-
ar til sögunnar. Og útlend blöð
herma það, að í öndverðum þess-
um mánuði hafi hafist blóðugar
uppreistir í flestum liinum stærri
borgum í ítalíu og víða hafi verið
sett á laggirnar lýðstjórn, með
svipuðu fyrirkomulag'i og í Rúss-
landi. 1 Feneyjum og Turin var
allsherjarverkfall hafið og lýður-
inn æddi um borgimar og rændi
og ruplaði öllu, sem hönd á festi.
---------o-----------
Vera
Skáldsaga eftir
E. R. Punshon.
„Það væri réttast að fara. Eg hef
ekki löngun til þess að sjá þig fyr en
þú liangir í galganum og hefir liðið
fyrir gla;pi þína.“
„Þetta er mjög vinalega sagt/ ‘ sagði
Georg og geispaði. „En væri ekki rétt-
ast að þú heyrðir hvað eg hefi að
segja V ‘
Arthur hafði gengið út að gluggan-
um. Það söng og glumdi fyrir í eyrum
hans, hann starði með augum, sem
ekkert sáu, út úr herberginu. Hann
varð að taka á af afli til þess að yfir-
buga geðshræring sína.
„Ileyrðu drengur minn,“ sagði Ce-
org, „eg kem til þess að vita hvort
ekki væri auðið fyrir okkur að verða
asátta. Þessi rannsókn, sem þú hefir
látií5 hefja, er fjandi leiðinleg. Hún
^etQur mér illa vegna þess að hún kom
ftlv i J
. eg undirbúningslaust. Þess vegna
le tf 8 freista’ Lvort ekki væri mögu-
® yrir °kkur að sættast. Málaferli
eru viðburðir, sem ómögulegt er að sjá
fyrir endann á eða segja fyrir hvað
mikið muni kosta. Og þó málafærslu-
mennirnir segi mér, að eg muni ef-
laust vinna málið, þá kostar það mig
mikla peningafúlgu. Og ef við gætum
ekki nákvæmlega að okkur, þá verður
það gamla sagan, að málafærslumenn-
irnir ræna okkur öllum eignum og alt,
sem við vinnum, verður kostnaðarreikn-
ingurinn; þess vegna vil eg nú, að við
skiftum öllum eignunum jafnt á milli
okkar — fáum sinn helminginn hvor.
Mér finst þetta vel boðið. Hvað sýnist
þér V ‘
Arthur þagði. Hann var nu orðinn
rólegur.
En Gcorg hélt áfram: „Hölminginn
hvor — það er ásetningur rninn. Mér
finst það dásamlega vel boðið, og get
ckki séð, að eg geti boðið öllu betur.
Helminginn férðu, og svo gleymist for-
tíðin. Skiftum við strax, fáum við nægi-
legt báðir. En klófesti málafærslu-
mennirnir okkur, þá er alt farið.
Hverju svarar þú f ‘
„Eg svara að eins: Teddy Wilks,“
sagði Arthur.
„Teddy Wilks,“ endurtók Georg án
þess að líta á Arthur, „hvað meinarðu
með honum ? Þú heldur þó ekki, að
eg' hafi drepið hann? Eg man ekki bet-
ur en eg væri að spila Tennis við Veru,
þegar morðíð var framið, Þú gerir
grunsemd þína að því óskiljanlegasta,
góði Art.“
■ „Veiztu hver drap Teddy Wilks t ‘
„Eg hefi ekki snefil af hugmynd um
það. Og hvernig ætti eg að vita það?
Eg fullvissa þig um það, að enginn
angraðist meira yfir dauða hans en
eg'. En alt ber vott um, að sá dauðdagi
hafi verið hrein og bein tilviljun. Eg
trúi því aldrei, að hann hafi verið
fyrirfram ákveðinn. En um það er ó-
þarfi að tala nú. Spurningin er. um
það, hvoi't þú viljir taka tilboði mínu:
fá helming eignanna og gleyma liðna
tímanum. Hverju svararðu núf“
„Því einu, að hið eina, sem eg vil
liafa einhverja hlutdeild í, er að útvega
band, sem þú yrðir hengdur í. Og það
er réttast fyrir þig, að hafa þig á
burtu.‘ ‘
Georg stóð upp. „Það mun ekki líða
á löngu þar til þið iðrar þessara orða.“
Hann opnáði dyrnar og fór. Arthur
stóð enn við gluggann og sá hann
ganga burtu, fyrst hægt og síðan
hlaupa, eins og hann þyrfti að flýta
sér. Arthur skildi ekki hvernig stóð á
því. Honum datt í hug að hann væri
að flýja samvizku sína.
Arthur reyndi að hrekja þessar
döpru hugsanir. Hann byrjaði að skrifa
bréf, las kvöldblöðin, sem hann hafði
komið með heim. En ekkert dugði. Það
drapst jafnvel í vindlinum, sem hann
hafði kveikt sér . Hann leitaði að eld-
spýtu í tíunda skifti, en rak þá augun
í skeytið, sem lionum hafði verið sagt
frá. Arthur sá strax, að það hafði ver-
ið opnað. Þó hafði konan sagt, að það
væri óupprifiö. Þá lilaut Georg aö hafa
gert það.
Skeytið hljóðaði svo:
„Eg hefi fundið það, sem þú leitar
að. rl om Vood hafði það og hefir alt
af haft það. Komdu hið fyrsta.
Vera.“
Arthur skildi þetta ekki strax. Hver
var Tom Wood’í Og hvað var það, sem
Vera hafði fundið? Gat það verið
knötturinu? En nú mundi hann eftir,
að Tom Wood var frændi drengsins,
sem hafði fundið og glatað knettinum í
Dulwiek-garðinum. Vera hlaut þá að
meina það, að hún hefði knöttinn. Art-
hur heyrði hjarta sitt slá. Loks átti
arfurinn að falla honum í skaut — og
Vera.
„En —“ sagði hann við sjálfan sig,
„hafi Georg opnað símskeytið, þá hef-
ir hann þess vegna hlaupið, þegar hann
yfirgaf mig.“
Bú hugsun þaut eins leiftur um
hann, að Georg hefði opnað skeytið,
lesið það og látið það á þann stað, sem
hann gæti ekki séð það strax, og flýtt
sér því burtu til þess að ná í knÖttinn.
Á sama augnabliki var Arthur stokk-
inn á stað.
XXI.
Veru saknað.
Meðan Arthur liljóp niðui' götuna,
var hann að hugsa uni hvað gera
skyldi. Fyrsta áform hans var að ná
í Georg, svo fljótt sem mögulegt væri,
ti'. þess að hindra hann í að framkvæma
eitthvert ódæði. Einhver inuri tilfinn-
ing sagði lionum, að Vera væri í liættu,
dauða hættu. Nú þegar voru tvö líf
farin. Ætti liennar að vera það þriðja ?
Hann v a r ð að komast til hennar á
undan Georg. Hann hafði bifreið, og
hún hefði ef til vill beðið hans svo nú
væri haun langt kominn að markinu.
Arthur horfði í kringum sig eftir bif-
reið, en sá enga. Alt í einu kom hann
auga á sporvagn, sem leið átti fram
hjá húsi Jim Carstairs. Hann afréð
strax að leita hjálpar hans. Hanu stökk
upp í vagninn, berhöfðaður, fÖlur og
með sársauka-útlit. Nálægt bústað
Jims stökk liann af, þó það væri lítV
hætta, og var svo lánsamur að mæta
vininum á gönguferð. Hann sagði hon-
uin í skyndi söguna.
„Heldurðu að ungfrú Dale hafi ...“
„í guðs bænum, engar spurningar,
eu komdu með bifhjólið þitt. Verði Ge-
org fyrri .... “
„Gott, komdu með,“ sagði Jim.
Hann skildi enn ekki að fuilu hvað
um var að vera, en haun sá af útliti
Arthurs, að það hlaut að varða mauns-
líf. Bifhjólið var tilbúið á svipstundu
og nú héldu þeir af stað.
„Þú heldur þó ekki ....“ sagði Jim.
„Jú, eg trúi því,“ sagði Arthur.
„Lofaðu mér að ráða keyrslunni.“
„Nei, eg keyri sjálfur. Þú mátt reiða
þig á, að það skal ekki ein mínúta fara
til ónýtis.“
Jim hafði klætt sig í frakka. Arthur
var enn berhöfðaður en hafði vafið um
sig teppi.
„Við komum of seint,“ sagði hann
alt í einu.
„Þú jálítur þó ekki ....“
„Hann veit, að hún hefir kuöttinu,
hann las skeytið. Hann yíirgefur mig í
skyndi, og komi hann á undan ....“
„En hann dirfist ekki ....“ skaut
Jim inn í.
Arthnr svaraði: „Mundu eftir
frænda og Teddy, Hann hikaði ekki
við þá.“
Jim þagnaði. Hann gat ckki hugsað
sér, að Vera væri í hættu. En hann
bjóst við að Georg mundi reyna að
ná knettinum og eyðileggja erfða-
skrána, ef Vera hefði knöttinu.
Arthur svaraði ekki og Jim þagði
því. En við og við sagði hann: „Hann
dirfist ekki að gera það.“