Morgunblaðið - 29.08.1919, Page 1

MORGUNBLAÐro
6. árgangur, 276. tölublað
Fðstudag 29. ágúst 1919
Isatoldarprentsmiöj a
Væringjar!
Legið úti um næs u helgi, eins og vant er. Skorað á alla meðlimi
sem hafa reiðhjól, að vera með í þetta sinn, því gömlum gráum úlfi
veiður haldið skilnaðarsamsæti.
Þátttakendur gefi sig íram í dag.
GAMLA BIO
Gifting
Teddys fagra
Gamanleikur i 5 þáttum, tekinn
af
World Films Corp. N Y.
Aðalhlutve kið leikur hin góð-
kunna og fallega leikkona
Clara Kimball Young og
Chester Barnett.
Vinn nu tími
á togurum,
Nd. tellir frumvarpið
með 17 atkvæðum gegn 8
Moruunli laíSiíS luM'ir 'haldið því
i’ram um þetta t'rv., að það væri
bæði óþarft o” óheppilegt. Óarft
vegna þess. að oss er kiumngt um
það, að skipstjórar og útgerðar
menn nú á tímum, telja það alls
ekki lieppilegt að oi'bjóða skips-
höt'nimn með of longmn vinnutíma,
en vilja liins vegar haf'a óbundnar
hendur til þess að haga veiðum og
viumi allri á sjó, eftir því sem nauð
syn krefur og ar'ðvæidegast er.
Óheppilegt var frv. fyrst af þeirri
ástæðu, að það útrýmdi þeim eina
grundvelii, sem til er fvrir góðri
sambúð yfirmaima og undirmaima,
en hann er sá, að þeir semji sjálfir
um sín viðskifti án íblutunár ann
ara, og að vinnubriígð fari eftir
braðri nauðsyn og hagsmunum
beggja málsparta, en í staðinn átti
tfð koma lagaákvtt'ði, sem lýsti
beint vantrausti á yfirmanninum
og vekja hlaut kala á milli aðilja.
í öðru lagi var frv. óheppilegt
vegna þess, að það beinlínis bann-
uöi skipshöi'mmd — hásetum jafnt
og skipstjórum — a'ð stunda fisk
vciðunuir eftir því-sem þætti mest
litignaðarvon, en það Iiet'ir til þessa
þótt óviðeigandi að banna mönnnm
að vinna heiðarlega viunu eftir því
sem þarfir þeirra krcfjast og þrek
leyfir.
Það cr markmið bver,
reksturs að liann gefi sem mestan
arð. Nú vár að fært som ástæða fyr-
ir hvíldartímafrv., að langur vinnu
tími væri ekki eins arðvænlegur
eins og stuttur. 9é þetta rétt, mun
('iigin lnetta á því, tið skipstjórar
lia.fi vinnutímaim of langan, því
ekki mtliiU þeir stunda veiðar með
það fyrir atigum að liafa sem minst
Upp úr þeim. Eð,a kannské höfund
ar frumvarpsins babji að þeir hafi
hetra vit á þessu heldur en menn
Hem stundað liafa fiskivciðar í ára
ftigi? Því ímm cngiim trúa. Enda
var það eitt með öðru, sem dró frv
f*l dauða, að það bar glögg merk
1'(Oigrar feðrynar er það var kent
^k’unönnum. Það sór sig í þræla
atvnmu-
%
Þingvellir.
illögur fjárveitingtnefod-
ar ueöri deildar.
Pjárveitiiigtmefiid neðri deildar
iytur svo látandi ])ingsályktimar-
tillögu um Þingvelli:
„Alþingi ályktar að skora á rík-
isstjórnina:
1-. að láta nmnsaka girðingarstæði
r girðingarkostnað umliverfis
væðið frá Þiiigvallavatni milli Al-
mamiagjár og Hrafnagjár norður
móts við Ármannsfell og Hrafna-
björg.
Að raníisaka, á hvern liátt
beppilegast vrði fyrirkomið að af-
nema búfjárrækt og ábúð á býlun-
um Ilrauntúni, Skógarkoti og Þing-
völlum ásamt Vatnskoti.
3. Að koma í veg fyrir, að ein
stakir menn eða félög reisi sumar
þústaði eða nokkur önnur skýli á
svæðinu, sem í 1. lið gotur.
4. Að skipa umsjónarmann a
Þingvöllum yfir sumarið, er gæti
?i\r góðrar reglu.
5. að leggja fyrir uesta Alþingi
frumvarp til laga mn friðun A1
jingisstaðarins forna við Oxará, að
meðtöldu umhverfi hans, er æski
legt þykir að friða.
Kostnaðinn, sem af þessu leiðir,
:r stjórninni heimilt að greiða úr
íkissjóði.“
Greinargerðin hljóðar svo:
,,Enginn mun sá íslendingur, sem
kominn er til vits og ára, að hann
hafi elcki heyrt Þingvalla að ein
hverju getið. Er þa'ð og síst að
undra mn jafnfrægan og sögttríkan
stað. Þar var Alþinui íslendinga
háð um langt skeið, sem kunnugt
er. Þangað sóttu margir gæfu og
gengi. Þar var og j>eim ákveðin
refsing, er brotlegir gerðust við
landslögin. Þær athafnir og þau ráð
er gerð voru á þessum stað, mörk-
uðn þjóðiimi stefnu í málum henn-
ar . Á ÞingvÖllum var mönnum.
sýiTd hin mesta mannúð, en einnig
)«r voru möniium skapaðir hinir
hörðustu refsidómar.
I’ar kornu fearaan beztu, menn
landsins. Þar gat að 1 íta mestu
rlæsimenni forfeðra vorra. Þar
mátti og lieyra hina spÖkustu meini
þjóðarinnar leggja mönnum ráð.
Muu mörgiun ungmn manni hafa
vaxið hugur til menningar og frama
við það að heyra og sjá það, er þar
fór fram. Mun sist ofmælt, að til
þess staðar hafi htigur alþjóðar
staðið, í hvert sinn er Alþingi var
þar háð.
Ekki þarf að fjölyrða um það,
hver.su mikla helgi forfeður vorir
höfðu á ÞingvÖllum. Það er al-
kvmna. Hitt liggur oss nú nær, að
athuga, hvort vér gætum skyldu
vorrar við ]xuman helga stað-
Ekki er þess að dyljast, að margt
er nú öðruvísi á Þingvöllum en vera
ætti. Utlirfc staðarins er stórskemt
af manna völdum, og umgengni þar
hin ömurlegasta. Mætti nú eiiiliver
vorra ágætustu forfeðra, er íslenzk-
ast hefir hjarta í brjósti borið, líta
upp úr gröf sinni og skygnast um
þennan reit, mundi honum remia til
rifja tómlæti vort um þingstaðinn
forna. Er líklegt að honum mundi
ríkara í huga, að hér bvggi nú fram-
andi þjóð, heldur en að niðjum
landnámsmannanna fornu væri svo
illa í a>tt skotið, sem raim (’r á.
Erlendir fræðimenn, er nokkuð
>ekkja til íslands og íslenzkra
fræða, þekkja Þingvöll. Allir þeir
útlendingar, er hingað koma í þeim
erindum að fræðast um þetta land
og þessa þjóð, fara til Þingvalla.
Og þeir af þeim sem ]>ekkja sögu
vessa staðar, bera hina mestu lotn-
iiugu fyrir ihonum. Þess vegna er
nið sómi þjþðarinnar, að þessi stað-
ur beri ekki vott tmi ræktarleysi.
I'ennan stað ber okkur að vernda
og prýða.
Fyrir nokkrum árum var bent á
það, að sem fyrst bæri að friða
Þiugvöll, ekki að eins' hina fornu
þinnghelgi, 'heldur Uka landið um-
hverfis. Árlega gengur það úr sér
og' spillist af óskynsamlegri meðferð
•Jafnskjótt sem skógarkjarrið liverf
ur, blæs járðveguritm upp og eftir
verður gróðurlaust hraun.
Á býlunum, sem í 2. lið tillögunn-
ar getur, er nú ekki hægt að fram-
ifleita nema örlitlum hluta af þeirri
tölu búpenings, er þar mátti hafa
fyrir einni eða tveim öldum. Stafar
|>að af því, að landið gengur úr ser
hröðum fetum, og er ekki aimað að
tjá en að býlin hverfi algerlega úr
sögunni með tímanum,, eins og
fleiri býli á þessum slóðuin á síðari
öldum. Mestar liorfur eru nú á því,
að alt Þingvallaland milli Almanna
gjár og Hrafnagár, umhverfis forn-
heiga sögu staðinn, verði gróður
laus eyðimörk, er stundir líða, ef
ekki er þegar hafist lumda að friða
landið áður en gróðri þess er svo
spilt, að 'hamt megnar ekki að
græða sig út af sjálfsdáðum.
Vænsta ráðið til tið koma í veg
fyrir upprætingu gróðraríns er að
friða landið, og vatri þá æskilegast,
að alt sva’ðið milli Almannagjár og'
Hrafnagjár, frá Þingvallttyatni og
norður á móts við Ármannsfell og
Hrafnabjörg, væri friðað.
Eftir því, sem næst verður komist
er ummál þessa svæðis um 25500
stikur. Af því er girt frá náttúr
unnar hendi rúmar 17000 stikur
Það, sem þyrfti þá að gírða, er um
8000 stikur af ummáli landsins.
Nokkrir timburhjallar hafa
seinui tíð verið reistir á Þingvöll
nm. Hafa þeir spilt mjög útliti og
fegurð þingstaðarins. Verður fvr
eða síðar að flytja þá I burtu; ætti
því að banna framvegis einstökum
mönnum eða félögmn að reisa
nokkur hús innan þess svæðis, er
friðað verðnr. Þau iiús, setn reist
verða innan girðingar ætti ríkið að
eiga. Verður vart til lengdar okmist
hjá því, að ríkið reisi veglegt gisti-
hús á þessum stað. Raddir eru farn-
þr að heyrast enn á ný um það, að
æskilegt væri, að árið 1930 væri
komið vcglegt alþingishús á Þing-
völlum og Alþingi yrði þá og síðan
háð þar.
Ftá búöndum Þiugvallasveitar og
Þingvallanefndiimi hafa komið á-
skoranir til stjómarráðsins um, að
þttð ski]>aði uinsjónarmann á Þing-
völum að sumriiiu meðan umferðin
er þar mikil, er gæti ]>ar góðrar
reglu. Þessari ósk hefir þó ekki ver
ið sint eflaust fyrir þá sök að stjórn
in hefir álitið sig skorta ‘heimild til
])ess. íbúum Þingvallasveitar er hið
mesta áhugamál, að betra skipulag
komist á alla umgeugni á Þingvöll-
um. Telja þeir, að nokkur undau-
fat’in ár hafi t\mgeögni margra
manna þar verið þjóðinni til mink-
unar.
Árið 1930 eru 100 ár frá því að
Alþingi var stofnað á Þingvöllum.
Fer ekki hjá því, að þá verði minst
á ýmislegt úr sögu þessá lands og
jjóðar, sem tengt er við þennan
stað.
Tími er því kominn til, að menn
fari að hyggja að, hvort þingstað-1 skenula og tjóns af Kötlugosinu var
urinn forni eigi þá að líta út eins I samþykt og afgreidd, sem þingsá-
og nú gerir hann, eða hvort ekki lyktun Alþingis.
)eri miklu fremur, að hann verði
orðinn friðhelgur reitur, þjóðinui
Itil gagns oo’ sóma.“ Dagskrár í dag.
kl. 1 miðdegis.
í efri deild:
1. Frv. til hafnarlnga fyrir ísa-
f jörð ; 3. umr.
2. Erv. um skoðuu á síld; 3. umr.
3. Frv. um viðauka við og breyt-
ingar á lögura lirt 83, 14. nóv. 1917
2. umr.
isent neðri deild vegna breytingar
sem á því hafði verið gerð.
Frv. um slcrásetning sltipa var
éamþykt og sent neðri deild.
Frv. um áltvörðun verzlunarlóð-
ar í Hafnarfirði var vísað til 3. umr.
þá er Kr. I). hafði farið nokkrum
orðum um það.
rill. til þingsál. um bætui’ vegna
NYJA BIO
Sjómannsbörn
frá Bretagne.
Framúrskarandi hrífandi sjón-
leikur i 4 þáttum. Leikinn hjá
Triangle-félaginu.
Aðalhlutverkið leikur
Enid Bennett,
fræg leikkona og ljómandi fögur.
Myndina hefir útbúið
IThomas H. Ince
Er nafn hans nægileg tryggicg
þess, að um góða myad sé
að ræða.

Alþingi.
Um mslsku
eftir
Chr. Gierlöff.
Þingaftlyktnnfiítillflga,
Famkvæmd skógræktar.
Landbúnaðarnefnd neðri deildar
í neðri deild:
1. Erumvarp um mat á saltkjöti
Itil útflutnings; ein umr.
I.
Daginn, seni Hans Aanrud* varð
fnnmtugur var h.aldin veizla liouiiin
2. Frv. um breytiug á lögum um til heiðurs og auðvitað varð hann
ber fram svo hljóðandi till. til ])ings friðun fugla og eggja ; 3. umr.
áiyktunar um framkvæind skóg-1 ;j Prv. uiu lestagjald af skipum;
ræktar: |g umr,
„Neðri deild Alþitigis ályktar að I 4- Erv. um breyting á lögum um
skora á landsstjórnina að láta rann-1 húsaskatt; 3. umr.
saka allar framkvæmdir í skógrækt I 5. Frv. um sölu á prestmötu; 3.
unarmálum landsins undanfarin líimr.
5—10 ár, og komi í Ijós, að forustal 6. T'ill. til þingsál. um framkvæmd
þeirra mála sé óviðnnandi og ó-1 skógræktar; hvernig ræða skuli.
heppileg, að stjórniu skifti þá mn I 7. Frv. til stjórnarskrár kommgs-
framkvæmdarstjórn þeirra, eftir | ríkedns ísland; 2. umr.
þvi sem nauðsynlegt ]>ykir.“
Nefndaráiit
Eignar og afnotaréttur fasteigna, ■111111
Allsherjarúefnd neðri deildar
gerir nokkrar breytingartillögur
við frv. um eignarétt og afnotarétt
fasteigna. Er helztu efnisbreytinga
getið í áliti iiel'udarinnar, en það er
á þessa leið:
„Nefndin er samdóma hv. Nd. uin
að rétt. sé nú þegar að setja slík lög
pem hér um ræðir, og getur einnig
samþykt alt aðalefni laganna. Þó
virðist lienni réttara, að uppsagnar
frestur á umráðarétti yfir fasteign
sem hafa má leyfislaust, sé
8. Frv. um breyting á 1. gr. laga
Vjm vitagjald, frá 11- júlí 1911; 1.
umr.
9. Frv. um húsagerð ríkisins; 1.
-o-
Erl, símfregnir.
Uppre'sn í Ungverjal.
að heiðra veizlugestina með ræðu.
ilunn byrjaði hana þannig:
„Það er kunnugt, að þeir, sem eru
vel ritfærir, eru ekki góðir ræðu-
meim.. Og þar sem eg er mjög vel
ritfær, eins og allir vita, megið ])ið
ekki búast við góðri ræðu frá mér“
Þania kemur fram sama skoðuu-
111 — að rithöfundar séu ekki góðir
ræðumenn — eins og kom fram lijá
Henrik Ibsen, þegar hann sagði, að
einungis í einrúmi gæti'hann ráðið
við hugsanir sínar og stíl.
í þessu liggur seimilega þannig,
að þókmenta-heilarnir eru seinni að
hugsa og lengur að móta en hinir,
sem mælskan þarfnast. Rithöfund-
um hættir við að láta hugann fara
alls&onar útúrdúra, láta hann
dvelja við ólík utanaðkomandi áhrif
enda reynast þau honum líka einatt
dýrmætust. Hann þaulhugsar með
stökustu nákvæmni hverja setn-
ingu, livert orð, 'hverja kommu,
hami strikar út og umskrifar hvað
eftir annað. Sumir verða að þyrla
Khöfn, 28 ágúst.
Frá Budapest er símað að Fried-1 ™ þykkum mekki af tóbaks-
rich fyrv. forsætisráðherra vilji reyk eigi þeir að geta hugsað ljóst,
liafður | ekki leggja niður völd, og að hannjaðrir verða að vera aleinir í hcr-
1 ár, í stað hálfs árs, sérstaklega að hafi gert tilraun til að koma á upp-1 berginu, og þar verður að vera
því er húseignir snertir, og sömu- jreisn.
ieiðis ætti að nægja, að ráðherra
hafi vald til að þiggja námuréttindi
undan lögum þessum, er svo þykir
henta.“
Magnús Torfason hefir framsögu. |
Fjáraukalögin 1918—19.
Fjárveitiugancfnd neðri deiidar
ræður til þess í framhaldsáliti um
íjáraukalagafrmnvarpið 1918 og
1919, að það verði samþykt óbreytt,
eins og efri deild skildi við það, en
tvær breytingartillögur eru fram
komnar frá einstökum þingmönn
um utan nefndarinnar.
Bandaríkjaþingið lætur
undan sfga
Khöfn, 28 ágúst.
Frá Was'hington er símað að Sen-
atið muni samþykkja friðarskilmál-
ana í septembermánuði, ]>ar eð mót-
dauðaþögn ef þeir eiga að geta kom
ið setningunum saman og haldið
iræðinum. Aftur á móti verður
ræðumaðurinn að velja og hafna
með eldingarhraða og ekki liggur
list hans hvað minst í því að kumia
■að takmarka sig. Hann verður, hik-
aust og án tafar að klæða hugsanir
sínar í ljómandi búuiug, orðin verða
að falla í svo að segja stujluðum
j stöðuflokurinn virðist eigi á eitt j höfiiðsetningum og aukasetningum,
’ttur með áhrifamiklum málhvíldum ná-
kvæmlega þar sem þær eiga við, og
hann má hvorki láta truflast af
mótmælum eða fagnaðarópum á-
heyrendamia, sem heimta að hann
haldi fastri athygli þeirra með
Frá Rússlandi
Khöfu. 28 ágúst.
Frá Reval kemur sú fregn að ttorð hljómfcgurð raddarinnar og geð-
Fjáraukalög 1916—17 og lands- lyestur Rússland hafi valið Lianosov | hrifum ]»eim, sem ræða hans vcldur.
reikningur s. á. I fyrir forsæis- og utanríkisráðherra.
Fjárhagsnefnd efri deildar mæl-j hva Helsingfors er símað að Bol-
ir með því, að samþ. verði óbreytt j sjevikni’ haii hettekið I skoff.
íjára’ukalagafiriimvarpið 1916—17
ög frv. um sainþykt á laiidsreikn-1
ingunum sömu ár.
Frá Danmörku
Eingfuudir i gær.
Efri deild.
Khöfn, 28 ágúst.
Verkfall diefir nú verið hafið a 1
staðar meðal hafiiarverkamanna í
Kaupmannahöfn, Vinnuveitendur
Erv. um breytmgu a siglingalög-1 Jiafa þessvegna boðað verkbaiin öll
mn var fyrst tt dagskrá. Tóku til um meðlimum flutiiingaverkmaiina-
máls K. B„ M. Kr. og fjármála-1 félagsins
ráðh. Var það samþykt og endur-
Vci þeim ræðmnanni, sem að
liætti rithöfuiida, veltir setiiingun-
um fyrir sér og fálmar sig áfram
með nýjum og nýjmn orðum til þess
að finna sem fullkomnust orð yfir
það, sem hann vildi sagt hafa! Þó
að hann byrjaði ræðu sína fyrir
fullu húsi, ínundi ekki líða á löngu
áður hann stæði einn eftir.---------
Þegar Bjönstjerne Björnsson var
Framhald i 4. síðn.
*) Nafnfrægur rithöfuudur uoskur,
fæddur árið 1863.