Morgunblaðið - 29.08.1919, Side 2

2
MORGUNBLAÐIÐ

MORGUNBLAÐIÐ
Ritstjóri: Vilh. Finsen.
Ritstjórn og afgreiösla í Lækjargötn-2.
Sími 500. — Prentsmiðjusími 48.
Kemur út alla daga vikunnar, aC
mánuáögum undanteknum.
Ritstjórnarskrifstofan opin:
Virka daga kl. 10—12.
Helgidaga kl. 1—3.
AfgreiCslan opini
Virka daga kl. 8—5.
Helgidaga kl. 8—12.
Auglýsingum sé skilað annaöhvort
ó afgreiösluna eÖa í Ísaíoldarprent-
3miðju fyrir kl. 5 daginn fyrir útkomu
þess blaðs, sem þær eiga að birtast í.
Auglýsingar, sem koma fyrir kl. 12, fó
að öllum jafnaði betri stað í blaðinu
(ó lesmólssíðum) en þær sem síðar
koma.
Auglýsingaverð: Á fremstu síðu kr.
1.60 hver cm. dálksbreiddar; ó öðrum
siðu*n kr. 0.80cm.
Verð blaðsins er 1 kr. á mónuði.

ísafold og Morgunblaðið hafa áð
ur íninst á þetta mál, að því er tek-
ur til kosningarréttar og kjörgeng-
is. Álítum vér rétt að láta frekari
umræður um það mál bíða þess, að
stjórnarskrárnefndin skilaði áliti
sínu. „Tíminn“ gerir 23. þ. m. þetta
mál að umræðuefni, þrátt fyrir það,
að hann ber sýnilega ekki hið
minsta skyn á það, og telur ísafold
móður tillögunnar um búsetuskil-
yrðið. Og með því að Tíminn í skyn-
blindni sinni talar með þeim ódæma
gorgeir um málið, þykir oss rétt að
sýna fram á það, hve lítinn rétt
blöð eins og hann hafa til að ræða
um slíkt stórmál.
Upphaf básetuskiiyrðisins er að
finna í umræðum um sambandslög
in. Þar var það ekkert ágreinings-
efni, hvort æskilegt væri að þetta
stæði í stjórnarskránni, en menu
deildu um það, hvort það msgtti
þar vera vegna sambandslaganna.
Bygðu mótstöðumenn sambands-
laganna andstöðu sína að nokkru
leyti á því, að þetta væri ekki hægt.
Nú þar á móti eru a 11 i r sammála
um það, að þetta sé léyfilegt sam-
kvæmt sambandslögunum, og bygg-
ist því andstaða búsetuskilyrðisins
ekki á þeim skoðanamun á sam-
bandslögunum. Sést það meðal ann-
ars á því, að báðir þeir þingmenn,
sem móti sambandslögunum voru,
eru nú með búsetuskilyrðinu. Það
er enginn vafi á því, að sambands-
lögin voru samþykt í þeirri trú að
þetta væri hægt og yrði gert, og
er því ekki að furða þótt því sé nú
haldið fram. En þess samræmis
krefst auðvitað enginn af Tíman-
um, sem ekki einu sinni veit að um
þetta hefir áður verið rætt.
„Tíminn“ skilur hvorki né veit,
til hvers búsetuskilyrðið er ætlað.
Hann gengur út frá því, að í því
eigi að falast allar þjóðernisvarnir
íslands. En því er einungis ætlað
að ltoma í veg fyrir það, að inn-
fiuttir menn fái þegar óeðlilega
hlutdeild í löggjöf og stjórn lands-
ins. Aftur felst ekki í því nein tak-
mörkun á innflutningi útlendinga,
og því engin bein verndun á tungu
farið „bónarveg að deildinni til að
i’á aÖ fljóta inn“ í stjórnarskrár-
nefndina, eru eðlileg, því það er
hið venj'ulega salt (í ritsmíðum
„Tímans“. Vrar ekki von að iiann
bæri jesendum sínum þennan graut
saltlausan fremur en annað.
„Tíminn“ segir að ríkisráðið og
lögjafnaðarnefndin sé eitt og hið
sama! Fyrst vér á annað borð er-
um farnir að leiðrétta blaðið, vilj-
um vér réðleggja því að lesa 12.
gr. stjórnarskrárfrumvarpsins.
„Tíminn“ veit ekki að til þess
að stjórnarskrárbreytingar öðlist
gildi, þurfa þær að vera samþyktar
óbreýttar á tveim þingum með
þingrofi í milli. Mest alt rugl blaðs-
ins gengur út á það að víta þá að-
ferð, að máli þessu skuli „ráðið til
lykta“, án þess að það sé fyrst bor-
ið undir þjóðina- Nú eru stjórnar-
skráratriði þau einu lög, sem borin
eru undir þjóðina með nýjum kosn-
ingum, áður en þeim er ráðið til
lykta. En blaðið vill láta ákveða
þetta með einföldum lögum, því
þau eru alls ekki borin undir úr-
skurð þjóðarinnar.
Þessi röksemdafærsla „Tímans*
er því jafn vitlaus, eins og hún er
eðlileg úr þcirri átt.
Vér hyggjum að þetta nægi til
þess að sýna hve mikinn reyk „Tím
inn“ veður í þessu máli, þótt með
sanni megi segja, að skoðun hans
hafi ekki mikla þýðingu. En það
er í meira lagi skoplegt, af þessum
litla skilningsvana snepli, að ætla
að leggja dóm á stefnu annara
blaða og setja ofan í við þau
Myndi heppilegast fyrir hann að
gæta þess hófs, sem slíkum sílúm
hæfir, og freista eigi að gleypa of
stórt. Ungmennafélags- og stúku
mál myndu án efa „passa“ bezt
hans þroskastigi, og viljum ver
ráðleggja honum að leggja helzt
stund á þau vísindi.
Olympiuleikar
og
Islendingar.
Margir eru þeir hér á landi, sem
álíta það óráð mesta oss íslending-
um að vilja reyna að taka þátt
Olympíuleikunum frægu. Kennir
þar vantrausts á þjóðinni sem
þróttaþjóð, sama vantrausts, sem
oft ber á á öðrum sviðum : að
svo
íslendingar geti ekki neitt. — ís-
lendingar standa að líkamsatgervi
alls eigi að baki öðrum þjóðum, en
það sem þá vantar marga er nógu
einbeittur áhugi og vilji til þess, að
verða að manni, temja líkama
sinn og þroska liann. Það kostar
suma máske talsverða sjálfsafneit
un, að misbjóða eigi á neinrí hátt
líkamskröftum sínum. Tóbak o
vm verður hver sá að forðast, er
iðka vill íþrótt og ná fullkomnun
henni, því hvorugt getur með
nokkru móti samrýmst íþróttaiðk-
un, en eyðileggur jafnharðan það
sem ávinst með œfingum. Alt, sem
nokkurn hátt gctur skert vilja,
einbeitni. og þol íþróttamannsins,
verður hann að forðast eins og
heitau cldinu. Það cr cigi að eins
munaðurinn, sem varast verður,
heldur verður íþróttamaðurinn
né annari séreign þjóðarinnar. Til | einnig að gæta hófs í mataræði, lifa
þess þarf önnur ráð, en þau ráð eru reglubundnu lífi, hafa ákveðinn
uð ekki litlu leyti komin undir yfir- jsvefntíma o. s. frv. Blóðrás, tauga-
ráðarétti landsmanna sjálfra yfir kerfi — öll líffæri íþróttamannsins
löggjöfinni. I þurfa að vera í lagi og ekkert má
„T;minn“ veit ekki einu sinni hann aðahafast, er spiit geti heil-
hver er flutningsmaður búsetutil- brigði sálar og líkama.
lögunnar. Segir hann það vera Ein- ( En fái maður ást á iðkun íþrótta,
ar Arnórsson. fíétt er því að fræða er öllu borgið. Því sá maður, sem
hann um það, að flutningsmaður- ’ íþróttaiðkun nær tökum á, er sterk-
inn er Bjarni Jónsson. J ur á svellinu og hann metur íþrótt-
Þau ósannindi „Tímans“, að þeir ina meira en alt annað. Honum vinst
Pf. Sigurður og Bjarni Jónsson hafi j ávalt tími til æfiuga, bversu kafixin
Liftð á!
Með e.s. ísland er nýko nið: »1 ma« juita marg rine nýstrokkað,
nýb-ent kafti — javabla dað, <í í sta ep’.asmjö-, áf.ætt Palmin, lakkeraðar
dósir. Ljúffenoar smákökur og syknrvö ur og stór sendirig af ýmsu
ágæti. F.kta postulin við santmjörnu verði.
Smjörfjúsid, Hafnarsíræít 22,
Heijhjauík.
íslenzka smjðrlfkið
fæst nú
hjá öllum kaupmönnum.
Dug! Drengur
gefur fengið alvinnu nú þegat
(✓
vid að bera út TTIorgunbí.
önnum sem hann er. íþróttin verð-
ur honum að nautn og unun, sem
hann metur meira en kaffihúsaset-
ur og góðan vindil, og happa-
drýgsta unun, sem honum getur
hlotnast. Þá þroskast smátt og
smátt sú stefna hins sanna íþrótta
manns, að vera reglumaður á alt
og forðas þau spellvirki, sem vín
tóbak og margt anuað gerir hverj
um manni fyr eða síðar. ^
Hinn sanni íþróttamaður er alt
af glaður, léttur og ungur; hann
finnur að tilgangur lífsins er sá að
þroskast og komast lengra. En til
þess þarf æfingu og hver æfing út-
heimtir vilja, þol og — vit, en vitið
getur aldrei þroskast nema í heil-
brigðuin líkama sem eigi er vmdir
áhrifum neiuna eiturtegunda. Lík
aminn er svo næm og nákvæm vél
að j.að er syndsamlegt að eyði-
leggja þá miklu gjöf, sem hver heil
brigður maður er fæddur með.
Iþróttir — böð — rétt
mataræði er það sem hjálpar
til j>ess að þroskast. Og lyftistöng
íþróttanna verður æt'ð sú, að sam
kepni gcti átt sér sað, cigi einung-
is innan þjóðfélagsins, heldur eittn
ig við aðrar jtjóðir. Euginn skal
með sanni gcta sagt annað, en að
iðkun íþrótta sé eitt af mestu nauð
synjatnálum ltverrar þjóðar. Og
lyftistöngina öflugustu: samkepn-
ina við aðrar þjóðir, þurfum vér
eigi síður en aðrar þjóðir. Þess
vegna er það höfuðsytid gegn ís-
lenzku íjjróttalífi, að láta sér detta
í hug að sitja hjá jjegar mótið mikla
Olympíuleikarnir fara fram-
Það sem eg enn fremur vildi sagt
hafa, er að nú verður farið að hugsa
um menn til æfinga undir kappleiki
,úð útlendinga næsta ár. Hingað
koma næsta sumar fræknir menn,
sem keppa í margs konar íþróttum-
Það leikur mörgum hugur á að
koma hingað og reyna sig við land-
ann. En þá er að duga vel, sýna
að við stÖndum eigi að baki okkar
fræknu, gömlu forfeðrum. Væri það
ekki ofurlítið að keppa eftir, ungu
menn? Ofurlítið meiri manndáð og
betri festa fyrir hugann en cigar-
ettan og „Bíóin“ o. fl.
Við eigum fáa sanna íþrótta-
menn, sem reglulega vilja temja
sdg, en sem betur fer, fer þeim held-
ur fjölgandi, og þeir taka svo fljót-
um framförum, að þen’ ná liinum
eldri og komast fram fyrir þá. Eg
efni ekki nöfn, en þér hafið séð,
lesari góður, hverjir það eru, sem
náð hafa lengst. Og enu þá lengra
er liægt að ná, ef j>ess er að eins
gætt, að vera ákveðinn reglumað-
ur; neita sér um j>að sem spillir
heilsu og vellíðan.
Og væri það ekki giæsiiegt, að
vér Islendingar sýndum það í verk-
inu, að hér býr ekkert úrhrak? Lát-
um okkur elcki fara aftur á bak —
heldur nokkuð á leið.
Fyrir næsta sumar þarf þetta að
gerast: Fá góðan, duglegan leik
fimis og íþróttakennara sem allra
fyrst í haust frá útlöndum, til þess
að æfingar geti byrjað. Velja um
50 íþróttamenn til æfinga (jafnvel
fleiri) í ýmsum grcinnm. Sérstak-
lega þarf að velja þá, sem getur
komið til mála að senda út. Og þeir
verða að ganga undir þcssi skil
yrði: Vera algjörðir reglumenn
með tóbak, vín og í mataræði og
æfa sig annan hvern dag. Það verð
ur að athugast, að tíminn er ekki
langur, en til þess að fá sig vel
þroskaðan á þessum tíma, þárf ’að
fyfgja j>essuin reglum. Og ef það
verður- gert, ]>á efast eg ekki um,
að það verður fríður hópur, sem
gengur undir íslenzka fánanum inn
á Stadion Olympiu > fyrsta sinn í
siigu hins sjálfstæða íslands.
Eg scgi ykkur satt kæril vinir
Hér er ekkert, sem dugir, annað cn
það sem hér er skráð. Við hötum
vín og tóbak, þótt sumir blessi j>að,
því við viljum eigi stytta lífsþrótt
vorn, heldur lengja. Við blessum
vatnið og notum ]>að óblandað ■—
hreint og óthengað; í því er heil-
næmi og næring fyrir líkamann.
Keppum að því að hafa hópinn
fríðan!
Sigurjón Pétursson.
Eitt er esm vantar hér til þess
að uppvaxandi kynslóð verði ekki
að baki öðrum; það er bað í leik-
fimishús barnaskólans, og að í-
þróttamenn fái að nota húsið. Finst
ykkur það ekki sæmra en að láta
>að standa ónotað? Eða til livers
var það bygt?
S. P.
Samsæti.
Nokkrir vinir próf. Þorv. Thor-
oddsens ætla að halda honum sam-
sæti í Iðnó á laugardagskvöldið.
Hann fer aftur til Hafnar með „ís-
landi' ‘ •
Taflið
i Búdapest.
Khöfn, 14. ágúst.
Búdapest er alt í einu orðin
brennipunktur fyrir stórpólitík Ev-
rópu. Bela Kun og bolsjevikaveld-
inu hefir vcrið steypt. En það sem
nú er um að ræða í Ungverjalandi,
er engan veginn það eitt, hvernig
nýja stjórnin eigi að vera, hvort
það verður jafnaðarmanna-lýð-
veldi, borgaraleg stjórn eða aftur-
lxanldsamt konungsríki. Það sem
þessa dagana hefir verið teflt um í
Búdapest, er hvað milcið nábúarík-
in eígi að fá af landinu, og hags-
munir stórveldaima á Balkan. Það
er Balkanmálið, sem friðarfundir
síðustu aldar árangurslaust hafa
reynt að leysa, sem nú er togast á
um. Svo margir j>ræðir eru j>ar
saman flóknir og svo margir og
mismunandi hagsmunir mætast þar,
að engu verður spáð um, hver end-
irinn verður — ekki síst þar sem
fregnirnar um afstöðu stórveld-
anna hafa verið fáar og óljósar.
Bandamenn höfðu neitað að
semja frið við Bela Kun. Eftir að
hann hafði látið völdin af hendi,
myndaði Peidl 1. ág. jafnaðar-
mannastjórn, sem fyrst og fremst
átti að reyna að fá viðurkenningu
bandamanna. Fulltrúi ítala í Búda-
pest mælti með Peidlstjórninni í
skeyti til Clemenceau, en j>að leit
út fyrir að hann liikaði. Peidl gerði
sér alt far um að ná hylli banda-
tnanna og bjóst m. a. til þess að
taka borgaraflokkana með í stjórn-
ina. En þá komu Rúmenar til sög-
unnar-
Strax og Bela Kun var farinn frá,
fengu Rúmenar, Serbar og Czekar
skipun frá fulltrúum bandamauna !
Ungverjalandi um að leggja niður
vopnin. Þrátt fyrir bannið héldu
fíúmenar þó áfram og 3. ág. héldu
þeir innreið sína í Búdapest- —
Laudamæri Ungverjalands hafa
enn ekki verið ákveðin af friðar-
fundinum, en eftir þeini takmarka-
línum, sem ákveðnar voru við end-
urtiýjun vopnahlésskilmálanna 20.
marz, hélt stjórnin í Búdapest að
eins Ys af þeim löndum, sem áður
tilheyrðu Ungverjalandi. Hve mik-
ið Rúmenía fær af göxjjlu, ung-
versku landi, er heldur ekki ákveð-
!ð, en frönsk blöö hafa ekki dregið
dulur á, að Rúmenar mundu ekki
að eins fá öll þan lönd, sem rúm-
enslc væru að þjóðerni, heldur
miklu meira. En ágirnd Rúmcna
hefir þó ekki verið fullnægt með
ioforðunum í Farís, heldur hafa
þeir nú viljað nota tækifærið og
taka Ungverjaland á sitt vald, til
þess að standa því betur að vúgi
með kröfur súir á friðarfundinum.
Og nú vorn Rúmenar í Búdapest
með 30 þúsuud manns. Rúmenski
fáninn dreginn á stöng á opinbcr-
urn byggingum og einn uf hersliöfð-
ingjum þeirra settur borgarstjóri.
Hátíðleg innreið Ferdinands Rú-
meníukonungs var undirbúin. Það
komu fregnir um að stjórnin í
Szegedin, sem Julius Karolyi greifi
— bróðir Michael Karolyis, forseta
Ungverjalands eftir stjórnarbylt-
inguna í haust — myndaði í maí
í voi* á móti bolsjevíkastjórninni,
vildi fá Ferdinand sem konung
Ungverjalands. Það virtist að vísu
undarlegt, að þessi stjórn, sem að-
allega studdist við afturhaldssama
og þjóðlega menn, óskaði að láta
Ungverjaland ganga undir kórónu
Rúmeuíukonungs. En sú skýring
fylgdi með, að Szegedin-stjórnin
álití að landið gæti ekki lifað sjálf-
stætt, eftir að svo stórir hlutar
væru Skornir af því, sem útlit væri
í'yrir, og því eini lífsvegurinn að
komast í samband við Rúmeníu.
Ævintýri Rúmena í Búdapest
:!ékk skjótau enda. Og ipnreið
Ferdinands og konungskrýning
varð ekki nema augnabliks drauin-
ur. Rúmenar höfðu fyrirskrit'að
Ungverjum harða vopnahlésskil-
mál, sem stjórnin í Búdapest neit-
aði að ganga að og bað um hjálp í
París. Eftir nokkurra daga um-
hugsunarfrest kom svarið frá París,
sem neyddi Rúmena til að halda á
burt. Það var fyrst og fremst Amc-
ríka, sem vildi hindra að Rúmenar
tælcju sér sjálfdæmi í Ungverja-
landi. En nábúarnir, Czekar og Suð-
urslafar hafa cklci heldur horft ró-
legir á aðfari Rúmena; þeir liafa
sjálfsagt óttast, að l'ítið yrði eftir
handa sér. — Og svo að kvöldi 6.
ág. skeði það óvænta, að fulltrúar
bandamanna í Búdapest fólu Jóseí
erkihertoga alt æðsta vald í land-
inu. Jafnaðarmannastjórn Peidls
varð að fara frá og erkihertoginn
lét fyrv. skrifstofustjóra í hermála-
ráðuneytinu, Stephan Friedrich,
mynda nýja stjórn með Tanczos
hershöfðingja sem utanríkisráð-
herra.
Jósef erkihertogi, sem er 47 ára
gamall og náskyldur Karli fyrv.
Austurríkiskeisará,hefir verið mjög
vinsæll í Ungverjalandi og kcisar-
inn oft gripið til hans, þegar þurft
héfir að miðla málum milli Búda-
pest og Wien. Síðast í haust, þegar
gamla Austurríki var að leysast
upp, útnefndi Karl keisari Jósef
sem „homo regius“ í Ungverja-
landi. En stjórnbyltingin varð þó
ekki hindruð. Og 3. nóv. sór Jósef
trúnaðareið við ungverska lýð-
veldið.
Utnefning erkihertogans sem
landstjóra — eða hvað maður nú
vill kalla hann — í Ungverjalaudi,
var fyrst og fremst til að bola Rú-
menum burt; Habsborgaranum
teflt á móti Hohenzollern. En var
það líka spor í áttina tii að innfæra
konungdómiiín á ný? Erkilieroginn
er, sem nefnt var, mjög vinsæll og
Ungverjar fremur konungssinuað
fólk. Ekki að eins Szegedin-stjórn-
in, lieldur líka aðrir flokkar, hafa
hugsað fyrir konungsefni. Um ósk-
ir Jósefs sjálfs veit maður ekki.
Hann hefir veitt fréttaritara „Daily
Express“ viðtal og látið í ljósi, að
hann tæki við j>essari stöðu að eins
af föðurlandsást, til að reyna að
bjarga Ungverjalándi. Hvort ]>að
yrði konungsríki eða iýðveldi vissi
hann ekki; það ákvæði jxjóðþingið,
sein yrði kosið eftir 6—8 vikur.
Erkihertoginn hefir nú látið Mar-
tin Lovaszy, sem átti sæti í ráðu-
neyti Karolyis í haust, mynda nýja
stjórn npð fulltrúum frá svo að
segja öllum flokkum, frá jafnaðar-
mönnum (Peidl er velferðarráð-
herra) til afturhaldsmanna (með
Julius Andrassy setn utanríkisráð-
herra). Szegedin-stjórnin hefir
engan mann í ráðuneytinu og er
það skoðað sem vottur um „demo-
kratiska“ stefnu þess. —-
„Wicner Morgenzeituiig“ flutti
7. j>. m. ]>á fregn, að Italía liei'ði í
París mótmæit cudurreisn kon-
ungdómsins í TJngyerjalandi, og að
sendiherra Itala, Borghese prins, sé
nýkominn frá Búdapest til Wien
og sé mjög áhyggjufullur yfir
þeirri rás, sem viðburðirnir í Búda-
pest hafi tekið.
I Búdapest hafa hagsmunir Vest-
urríkjanna enn á ný relcist á. Ítalía
hefir á Balkan fengið nýjan keppi-
naut um völdin yfir Adríahafimb
sem sé Jugoslafíu. Og ítalir liafa
því viljað styðja landvinninga Rú*
mena í þeirri von, að Stór-Rúmenía
gæti vegið upp á móti áhrifun1
Jugoslafíu. Frakkland, sem ekki
vill að Italía verði ait of sterkt
Miðjarðarhafsveldi, hefir þar a
móti á allan hátt stutt Jugóslafm
og Czeko-Slovakiu. Þar að auki vill
Frakkland koma á Dóiiársambandi
milli Ausurríkis, Ungverjalands,
Czeko-Slovakíu, Jugóslafíu og jafn*
vel Rúmeníu og á þann hátt m. »•
bæði hindra að Þýzka-Austurríki
sameinist Þýzkalapdi — sem ítalíá