Morgunblaðið - 02.09.1919, Síða 2

2
MORGUNBLAÐIÖ
Listasýningin f Barnaskólanum opin kl. 10-7.
MOEGUNBLAÐIÐ
Eitstjóri: Vilh. Finsen.
Bitstjórn og afgreiðsla í Lækjargötu 2.
Sími 500. — Prentsmiðjusími 48.
Kemur út alla daga vikunnar, að
mánudögum undanteknum.
Eitstjórnarskrifstofan opin:
Virka daga kl. 10—12.
Helgidaga kl. 1—3.
AfgreiCslan opin:
Virka daga kl. 8—5.
ágúst þ. á. Þetta ávarp var og sent
öllum íslenzkum listamönnum er
líkur þóttu til að sýnt ga?tu verk
sín þar. Á fundi sínum 30. apríl þ.
á. kaus Listvinafélagið, eftir tillög-
Um sýningarnefndar, 5 manna dóm-
nefnd: Einar Jónsson myndliöggv-
ara, Ásgrím Jónsson málara, Þórar-
inn Þorláksson málara, frú Krist-
ínu Jacobson og ungfrú Kristínu
Þorvaldsdóttur.Jafnframt var sam-
þykt að selja hinum þremur frum-
'herjum íslenzkrar listar, Þórarni
Þorlákssyni, Einari Jónssyni og Ás-
Helgidaga kl. 8—12.
Auglýsingum sé skilað annaðhvort grími Jónssyni, sjálfdæmi um það,
á afgreiðsluna eða í ísafoldarprent- l1Vcr verk sín þeir hefðu á sýning-
smiðju fyrir kl. 5 daginn fyrir útkomu
þess blaðs, sem þær eiga að birtast í.
Auglýsingar, sem koma fyrir kl. 12, fá
að öllum jafnaði betri stað í blaðinu
(á lesmálssíðum) en þær sem síðar
koma.
Auglýsingaverð: Á fremstu síðu kr.
1.60 hver cm. dálksbreiddar; á öðrum
síðum kr. 0.80em.
Verð blaðsins er 1 kr. á mánuði.
‘VÍ'i" V ’ ’jr JiT ’VJ'v' VJV ’jr VJST "5r£5T
Ræða
unni.
Þau Einar Jón'sson óg Kristín
Þorvaldsdóttir hafa því miður ekki
verið viðstödd og því ekki getað
tekið neinn þátt í dómstarfinu.
Þátttakan í sýningunni hefir örð-
ið eftir vonum. Alls hafa verið tekin
á sýninguna 90 verk,eftir 15 manns,
þar af 67 málverk og teikningar,
22 líkneski og 1 hústeikning._ Einn
af sýnendunum er Vestur-íslending-
ur. Kunnugt er oss um, að til eru
fleiri íslenzkir listamenn en þeir
sem hér sýna, er vel hefðu verið
þess umkomnir að sýna verk eftir
sig, en hafa ekki ein'hVerra hluta
vegna komið því við. Nefndin harm-
við setnlngu fyrstu almenrrar ar það, að Einar Jónsson mynd-
íslenzkrar listasýningar í Reykj'a- höggvan, sem nú hefir verið að
r, , r . <q|q vinna þjó’ð sinni til frægðar í annai’i
^ ’ ’ heimsálfu, hefir ekki getað komið
hingað neinu af þyí sem hann hefir
Háttvirtu gestir! skapað hin síðustu árin, svo að það
Sýning sú, er þér hafið gert oss sem hér er sýnt, 'er lánað úr eign
þá ánægju að sækja, er fyrsta al- einstakra manna með Bessaleyfi
menn íslenzk listasýning sem hald- höfundarins, svo að sæti þess snill-
in hefir verið, og eg skal leyfa mér ings stæði ekki autt.
að skýra í fáum orðum frá því, Listvinafélagið á það góðvild
hvernig til hennar hefir verið stofn- skólaneíndar og skólastjóra Barna
að. Listavinafélag íslands gengst skólans að þakka, að sýningin hefir
fyrir sýningunni. Það félag er stofn- fengið viðunandi húsnæði og tjáir
að 3. febrúar 1916 og hefir hingað til þeim beztu þakkir fyrir þá tiihliðr-
látið lítið yfir sér. Tilgangur félags- unarsemi.
ins er samkvæmt iögum þess: a ð Þessi er þá í stuttu máli saga
efla þekkingu og áhuga íslendinga sýningarinnar:
á fögrum listum í þ'rengri merkingu, Tilgangur Listvinafélagsins var
þ. e. dráttlist, pentlist, höggmynda- sá, að fá hér á einn stað saman sem
list og húsagerðarlist; a ð vinna að bezt sýnishorn þess, á hvaða stigi
útbreiðslu góðra listaverka og eftir- íslenzk myndalist og húsgerðarlist
mynda þeirra; a ð gera íslenzkum nú stendur, til lærdóms og vakning-
listavinum hægra fyrir að kynnast ar, jafnt fyrir listamennina
framförum erlendra lista, og a ð sjálfa sem þá aðra er sýninguna
auka þekkingu á íslenzkum listum sækja. Vér vitum það vel, að aldin-
erlendis. garður íslenzkra lista er ekki fjöl-
Á fundi félagsins 13. desember skrúðugur enn þá. Þar er um ný-
1918 flutti Magnús Jónsson docent græðing einn að ræða, nýgræðing
tillögu um það, að félagið gengist sem vaxið hefir a bersvæði og ekki
fyrir almennri sýningu íslenzkra 1 skíóli fornhelgra meiða. Þeir sem
listaverka og kysi þegar þriggja ,elzflr eru af sýnendum, voru að
manna nefnd til að undirbúa málið. byría hstnám skömmu eftir síðustu
Þessi tillaga fékk góðan byr, og aldamót, svo að íslenzk myndalist
voru kosnir í nefndina: Magnús er 1 rauninni að eins aldarfjórðungs
Jónsson docent, dr. Jón Helgason gömul. Alt til þess tíma hafði orðs-
biskup og Matthias Þórðarson þjóð- ins lisl verið eiiic þjóðlega listin á
menjavÖrður. Á aðalfundi félagsins landi hér, arfgeng framan úr forn-
30. janúar 1919 kom nefndin fram öld. Að vísu liafa hér á ýmsum tím-
með álit sitt og hafði jafnframt um verið menn er eitthvað fengust
fengið vilyrði borgarstjóra um það, við dráttlist, sérstaklega andlits-
að hægt mundi að fá sto'fur í Barna- myndir, en það hefir alt verið hjá-
skóla Reykjavíkur lánaðar til sýn- verk og á strjálingi — engin sam-
ingarinnar.Var þá samþykt að hafa feld þróun, svo að ein kynslóðin
sýninguna á þessu ári og kosin 5 tæki við af annari.
manna nefnd til framkvæmda. Árið 1893 veitti Alþingi í fyrsta
Þriggja manna nefndin baðst und- sinn ungum manni 500 kr. styrk til
an kosningu, og voru þá kosnir í að fara utan og læra myndasmíði.
nefndina: dr. Alexander Jóhannes- Þessi maður hafði gert nokkrar smá
son, ungfrú Sigríður Björnsdóttir, myndir höggjiar í marmaramola.
Ríkarður Jónsson, myndhöggvari, Framsögumaður fjármálanefndar
Th. Krabbe vitamálastjóri og Guðm (Jón í Múla) segir um það í fram-
Pinnhogason. Ráðgert var í fyrstu sögu sinni: „Nefndin vill ráða tii
að hafa sýninguna í maí—júní þ. á., að gjörð verði tilraun til að koma
en það gat ekki orðið sökum þess, honum út og sjá hvað ur honum get-
að Barnaskólahúsið var ekki laust ur orðið“. Á bak við þessi orð bæris-t
á þeim tíma, enda ónógur tími til í reifum sú von, að ef til vill sé
undirbúnings., Réð sýningarnefndin þarna fyrsti vorboði íslenzkrar
því af, að hafa sýninguna í septem- myndalistar. Og meiri hluti Álþing-
berbyrjun þ. á. og setti 18. febr. í is vildi ekki eiga það á hættu að
blöðin tilkynningu um það með á- þarna færi íslenzkt listamannsefni
varpi til íslenzkra listamanna, þar forgörðum, og veitti styrkinn. Þeir
sem þess var óskað, að þeir sendu sem það gerðu eiga skilið þökk og
beztu verk gín á sýninguna fyrir 20. heiður, því að þeir sýndu, að þeir
trúðu á það að listamannshæfileik-
ar leyndust með þjóðinni og vildu
greiða götu þeirra jafnskjótt og
þeir.virtust gera vart við sig. Þessi
styrkur kom að vísu ekki að tilætl-
hðu haldi, en með honum var lagt
inn á nýja braut, þá að veita ung-
um mönnum, sem efnilegir virtust,
styrk til listanáms. Næstu styrk-
egarnir voru fyrst Þórarinn Þor-
láksson, þá Einar Jónsson og síðar
Ásgrímur Jónsson. Og þess er vert
að minnast með þakklæti/að síðasta
aldarfjórðung hafa á Alþingi jafn-
an verið allmargir menn, er skildu
það, að þjóðin lifir ekki af einu
saman brauði og að til eru fleiri
gæði sem vert er að afla henni en
þau sem vér eigum sameigmleg með
dýrunum. Það eru þessir menn, sem
verið hafa með því að veita hina
svo nefndu „bitlinga“ til ungra
listamanna og vísindamanna, af því
að þeir vissu, að listir og vísindi
þróast því að eins að þau séu stund-
uð af mönnum sem hafa til þess
hæfileika, en að enginn ræður hve
nær þeir hæfiieikar koma fram og að
þess' vegna bcr að grípa þá þegar
þeir gefast, hvort sem sá er fæddur
fátækur eða ríkur sem þeim er gædd
ur. Það er víst, að hinum iilræmdu
,,bitlingum“ eigum vér fyrst og
fremst að þakka það, að íslenzk
myndalist er komin það á veg sem
hún er, því að þeir sem rutt hafa
brautina og getið sér beztan orðstír
voru allir fátækir menn, sem ekki
hefðu getað stundað listanám án
þess styrks sem Alþingi hefir látið
af hendi rakna. Með verkum sínum
hafa þeir alið upp hjá þjóðinni
þann smekk fyrir innlendri mynda-
list sem þegar er kominn. Pleiri og
fleirí ágimast verk þeirra, og þann-
ig heíir smám saman, eftír því sem
efnahagur manna batnaði, skapast
innlendur markaður fyrir mynda-
list, sérstaklega málverk, og gatan
orðið greiðari fyrir þá sem á eftir
komu. Með dæmi sínu hafa þeir
vakið til starfa þá listamannshæfi-
leilta er fæðast með þjóðinni, svo að
á hverju ári bætast nýir menn í hóp
þeirra sem leggja stund á fagrar
listir.
En hverju erum vér þg, bættari
með það, þótt hér blómgist innlend
myndalist ?
Persjah nokkur var einu sinni á
ferð um Norðurálfu, fyrir mörgum
tugum ára. Meðal annars kom hann
á málverkasýningu í Lundúnum og
undraðist mjög, að þar kostaði eitt
málverk af asna 100 pund sterþng,
en lifándi asna mátti fá fyrir 8
pund, og þó var þarna sá mikli mun-
ur á, að á verulegum asna mátti
ríða, en á máluðum ekki-Sjálfsagt
hefir sjahinn heima í ríki sínu veríð
fúsari að styrkja asnarækt en mál-
aralist. Hann hefir eigi þekt þann
unað er listaverk veitir þeim sem
það skilur, og því var ekki von að
honum fyndist, neitt vit í að kaupa
málverk svo dýru verði Að deila um
gildi listaverks við þann som það
hefir engin áhrif á, það er eins og
að deila við blindan um lit.
Eg fór einu sinni til Geysis með
ehskum presti, sem ferðast hafði
víða um lönd. Þegar við komum
aftur á Lyngdalsheiði og sáum ofan
yfir Þingvallasveit, skein sólin eft-
ir skúr, svo að sveitin glitraði í ó-
teljandi blæbrigðum ljóss og skugga
Þá nam presturinn staðar hugfang-
inn og mælti: „Nú vildi eg að hér
væru komnar þúsundir manna
til að njóta þessarar fegurðar með
mér.“ Plestir munu kannast við
þessa saknaðarblöndnu tilfinningu,
er leggur oss orð „í',austs“ á varir:
„Verweile doch, du bist so stíhön“
— „Parðu ekki fagra stund.“ Vér
þráum að sú fegurð er líðandi stund
bregður skyndilega yfir láð og lög
mætti verða varanleg eign vor og
allra þeirra sem hennar eru hæfir
að njóta. En hún er hverful eins og
‘blærinn, og liðin fegurð kemur al-
drei aftur, heldur ný og breytt í
hennar stað.
„Tign býr á tindum,
en traust í björgum,
fegurð í fjalldölum,
en í fossum afl.“
En tignin, traustið, fegurðin, afl-
ið birtist í óteljandi myndum á ýms-
um stöðum og sitt.með hverju móti,
á saina staðnum, eftir geðþótta lðfts
og ljóss. Þarna er óþrjótandi auður
fyrir hvern þann sem augu hefir að
kjá hann og hjarta sem hrærist,
andlegur auður, sem keinur og
hverfur. Hlutyerk listamannanna
er að gera þennan auð að varanlegri
eign þjóðarinnar, festa sérkenni-
leikann og fegurðina á léreftíð eða
móta í málm og stein. Með hinni
ungu íslenzku myndalist er hér haf-
ið nýtt landnám, er miðar að því
að höndla það sem fagurt er og
sérkennilegt í ásýnd lands og lýðs,
öldum og óbornum til yndis.'
Vér voriurn að sýning sú er þér
bráðum fáið að sjá sé fullgildur
vottur þess, að vér eigum þegar
nokkra landnámsmenn, er með full-
um myndugleik hafa farið eldi list
arinnar um fögur héruð og helgað
þjóð sinni þau. Þar með byrjar nýtt
og ‘æðra samlíf íands og þjóðar.
Listalaús þjóð situr í skauti móður
sinnar sem ómálga barn, rennir að
eins óljósum grun í orð henna-r o
svipbrigði.
„Náttúran-talar þar ein við sjálfa
sig, en sveinar fæstir skilja hvað
hún meinar.“ Með liistinni hefst
samtalið og þar með samlíf, bygt á
skynjandi samúð. Listamaðurinn er
það barnið sem næmara er á orð og
svipbrigði móður sinnar en við hin
skilur þau méð því að líkja eftir
þeim og skilar þeim í litum og lín-
um,sem við skiljum betur af því að
þá er mál náttúrunnar orðið manna-
mál.
Setjum þá sýninguna með þeirri
ósk og von, að hún megi verða upp-
tök tærrar elfar, er á komandi ár-
um og öldum endurspegli æ betur
fegurð og tign alls þess sem landi
og þjóð er bezt gefið.
Guðm. Finnbogason.
Um mælsku.
Eftir
Chr. Gierlöff.
ii.
Bezti mælskuskólinn, sem menn
þekkja, var skóli Kristmunkanna.
Sálusorgari Napoleons III., Mulois
ábóti segir um hann; Hver nýr með-
limur Krismunkareglunnar, hvort
sem hann hafði áður verið lögfræð-
ingur, biskup eða kardínáli, varð að
setjast á skólabekkinn aftur • og
hafa fjóra lestrar-tíma í hverri
viku.
Hann varð að læra að lesa upp á
nýtt, leggja á réttar áherzlur og
taka málhvíldir við greinarmerki.
Við og við varð hann að þagna, svo
að hinir lærisveinarnir gætu gagn-
rýnt lestur hans. Þessum æfingum
varð hann að halda áfram þangað
til kennararnir úrskurðuðu 'fram-
burð hans og tilburði hvorttveggja
lýtalaust. Undirbúningstíminn var
fimm til tíu ár. Á hverjum mánuði
allan þenna tíma varð ihinn nýji
meðlimur að ganga undir eins'konar
próf, sem átti að sýna framför hans
mælsku. í stuttum ræðum átti
hann að sýna hæfileika sína á hin-
um ýmsu „sviðurn mælskunnar“.
Ýmist átti ræða hans að vera sann-
færandi, eða ógnandi, ýmist var það
vinátta, auðmýkt, æði, umburðar-
lyndi, líknsemi, réttlæti, bæn eða
skipun, sem ræðan átti að túlka.
Ræðumaðurinn átti að geta flutt á-
heyrendunum hverja einustu hrær-
ingu manussálarinnnar, eins og
listamaður af guðs náð. Ræðan
mátti taka 20 mínútur til tvo
tíma og fékk hvor um sig sérstak-
an texta að leggja út af.
Hin afarvíðtæku áhrif, sém læri-
sveinar ígnatiusar Loyola höfðu á
samtíð sína, voru ekki hvað sist að
þakka þeirri rækt, sem þeir lögðu
við hina vandasömu en áhrifamiklu
list, mælskuna.
Pyrir rúmum 100 árum komst
enski biskupinn Berk.eley þannig
að orði, að hann teldi helminginn af
allri þekkingu, gáfum og mentum
Englendingum einskis virði af því,
að mælskulist væri e'kki kend og
iðkuð í skólum og kenslustofnun-
um þjóðarinnar.
Sir John Seeley gerði þessi orð að
sínum nýlega, þar sem hann segir:
Ummæli Berkeleys biskups eiga
enn þá fremur við nú á tímum. Ef
að skólar vorir og háskólar tækju
upp kenslu í mælskulist mundi á-
rangurinn . fljótt koma í Ijós hjá
hverjum þeim sem verður að
láta hugsanir sínar í ljós í ræðu-
formi. hvort 'sem er úr prédi'kunar-
stól eða af ræðupalli. Og með kenslu
í þeirri list mundi vakna hjá æsku-
lýðnum næmari skilningur á fögru
máli og skáldskap og meiri skýríeik-
ur í máli og hugsun.
Munnleg og verkleg kensla í
mælskulist við aðra skóla og há-
skóla, mundi auka og efla þá
„mælskuskóla“, sem við eigum fyr-
ir. Eg á við hin ýmsu félög og
klúbba, þar sem menn ræða ýms
áhugamál sér til gamans og skemt-
unar. Þar æfir æskulýðurinn sig í
að tala og jafnaldrarnir gagnrýna
ræður hvers annars. Sú gagnrýni er
góð það sem hún nær. Hún getur
bæði verið miskunarlaus, þegar
ræðumaður verður að athlægi, og
riðið ræðumanni svo að fullu, ef
hann er hrópaður niður, að hann
vogi sér ekki aftur til að biðja um
orðið, en hún er Hka bæði beinni
og áhrifameiri, innilegri og líklegri
til uppörfunar en nokkur önnur
gangnrýni. En væri kenslu að fá í
listinni við skólana, mundu áhrifin
fara eins og rafurmagn'stiaumur út
í félögin og klúbbana, sem standa í
sambandi við skólana. Og árangur-
inn mundi fljótt koma í ljós bæði
hjá einstaklinunum og lieildinni.
Þegar eg var í skóla, var það eina
sem okkur var kent um hugtakið
mælska, að Demosthenes hefði
gengið með sjó fram með smásteina
upp í sér og reint að yfirgnæfa
brimniðinn með rödcl sinni. Okkur
fanst þeta einstaklega merkilegt at-
riði úr veraldarsögunni, og við geng
um líka með smásteina uppi í okkur
og' reyndum að yfirgnæfa brímnið-
inn. . . . Hefðum við lært dálítið
meira en þetta, mundi aðferðin
sjálfsagt hafa orðið önnur. Því
mælskan er ein þeirra llsta, sem
iðka verður frá barnæsku, ef að
verulegu gagni á að koma. Þó segi
eg ekki þar með, að þeir nái lengst,
sem í æsku hafa oft orðið í félögum
og á mannfundum. Reynslan berxdir
oft í þveröfuga átt.
Æskulýðurínn lærir nú á tímum
margt það í s'kóluuum, sem ekki er
svipað því eins mikilvægt fyrir vel-
ferð hans srðar í lífinu eins og það
að læra að koma fyrir sig orði og
framsetja hugsanir sínar og tilfinn-
ingar í stuttri skipulegri, fjörlegri
og látlausri ræðu. En þetta lærist
ekki af því einu að lesa skáldrit,
lesa upp'hátt það, sem aðrir hafa
hugsað og skrifað, heddur með því
að túlka sínar eigin hugsanir.
Spor í þessa átt væri, að koma
þ'ví á í öllum skólurn, að láta alla
lærisveinana, —ekki að eius gá'fna-
ljósin — lesa upp stíla sína í á-
'heyrn alls bekksins.
Opinberar hátíðir og veizlur
verða oft nauða ómerkilegar og
leiðinlegar að eins vegna þess, að
hátíðaræðurnar eru svo sorglega
„þunnar' ‘. Stundum les ræðumað-
ur úr handriti ein'hverja endalausa
rollu á svo klunnalegan og smekk-
lausan hátt, að væru ekki áheyr-
endur bæði þolinmóðir og „vel
uppaldir1 ‘,. ætti hann ekki skilið
annað eftir fyrstu finrrn mínúturn-
ar, en að ekki heyrðist mannsins
mál fyrir stappi, ræskingum og
hlátrasköllum. Hátíðarræða á ekki
að vara lengur en 20 mínútur, eftir
gamalli og góðri reglu, og í mesta
lagi má hún taka 'hálftíma. Er því
nokkur furða, þó svo virðist stund-
um sem áheyrendurnir blátt á'fram
borist niður meðan ræðumaður
romsar upp úr sér ef til vill alt að
því tveggja klukkustunda ræðu svo
maður verður að hafa á séF sér-
stakan andvara til þess að sofna
ekki? x - . m
Einu sinni var eg viðstaddur há-
tíðlegt tækifæri þar sem frægur
landkönnuður einn hafði fundið
köllun lrjá sér til að tala og fylgdi
auðvitað kölluninni. Hann hafði
ræðuna skrifaða fyrir framan sig.
En það e£ stórkostlegur munur á
því að tala og að lesa upp úr hand-
riti; liið síðara getur varla kallast
að tala. Og noti maður handrit, má
ékki ætlast til minna en maður sé
því nokkurn veginn kunnugur og
geti stafað sig fram úr því. En land-
könnuðurinn var ekki kominn langt
r lestrinum þegar það var öllum
ljóst orðið, að hann var þarrra kom-
ínn í verri úlfakreppu en hann hafði
nokkurn tíma komist í áður á ferð-
um sínum í verstu óbygðum ver-
aldarinrxar. Mannauminginn skildi
ekki hrafnasparkið úr sjálfum sér.
Hvað eftir annað grúfði hann sig
niður í handritið, og starði og starð>i
stundum alveg orðlaus af undrun.
— „Nýr iliður vísindanna —“ las
hann og við biðum e'ftír því, að
hann ætlaði að fara að segja okkur
frá einhverjum nýum lið vísind-
anna, sem hann hefði uppgötvað.
En hann át upp orðin með undrun-
arhreim í röddinni, og starði á hand-
ritið. E'ftir stundarkorn lítur hann
UPP °S segir: „Nýliðar vísindanna
—“ Skömmu seinna segir hann:
„Svo börðum við bátsmanninn —“
stansar, endurtekur orðin, og virð-
ist stein hissa, en við sitjum og bíð-
um eftir að fá að heyra hversvegna
og fyrir hvað þeir börðu veslings
batsmanniun. Þá réttir ræðumaður
úr sér, er nú búinn að ráða fram
úr orðunum og segir: Svo bárum við
bátsmanninn og hina —■“
„Guði sé lof“, sögðum við með
sjálfuin okkur, „bátsmaðurinn
siapp þó frá að verða barinn í
þetta skifti----------1“
Það er sagt að þegar Sidney
Smith* áleit eitthvað úr hófi ólík-
legt, hafi lrann verið vanur að segja
að það væri „næstum eins ólíklegt
•eins og einhver, sem hefði lreyrt
Redesdale lávarð tala einusinni færi
allsgáður að hlusta á hann aftur“.
Það kemur víðar fyrir en í Eng-
landi að til eru ræðumenn, sem svip-
að mætti segja um.
Það er engin skömm að því að
vera lélegur ræðumaður. En þá
finst okkur áheyrenduuum líka, að
við höfum rétt til að fara þess kurt-
eislega á leit við þá, sem ekki geta
*) Frægur onskur rithöfundur.
P