Morgunblaðið - 10.09.1919, Blaðsíða 2

2
MORGUNBLADIÐ
Listasýningin í Barnaskóianum opin kl. 10-7. Aðgsngur I kröna.

MOEGUNBLAÐIÐ
Ritstjóri: Vilh. Finsen.
Ritstjórn og afgreiOsla í Lækjargötn 2.
Sími 500. — Prentsmiðjusími 48.
Kemnr út alla daga vikunnar, að
mánudögum undanteknum.
Eitstjórnarskrifstofan opin:
Virka daga kl. 10—12.
Helgidaga kl. 1—3.
Afgreiðslan opin:
Virka daga kl. 8—B.
Helgidaga kl. 8—12.
fullu og ölhi úr eigin vasa, þá eiga
ættingjar iians álcki eyrisvirði í því,
ef hann fellur frá, né sjálfur hann,
ef hann fiytur burtu. Sanna er að
segja urti önnur hús, er hann bygg-
ir á jörðinni, eða aðrar umbætur,
er hann lætur gera. Aðrir bændur
mundu ékki un»a við þetta, en prest-
arnir verða að gera það. Og þó að
prestur hafi tekið við ábýli sínu í
niðurníðslu og bygt það upp að
öllu, verður hann að svara álagi, er
préstinn í mörgum þeirra — alt
of mörgum. Þar er ein ástæðan
sem eigi hefir verið veitt nægile
eftirtekt, til dauðans í trúarlífi ís
lendinga. •
Þingmenn setja eun í dag prest
ana lægra, en alla aðra embættis
menu þjóðfélagsins. Prestarnir
verða jafnan fyrst'a offrið á sparn
aðaraltarinu og þeim er ætlað að
lifa á loftinu. Afleiðingin verður
sú, að hinir færustu úr stéttinni
hann fer frá staðnum, ef gallar I réttir arftakar þeirra, er áður sátu
•finnast á mannvirkjum þeim, er menningarból þessa lands, og hafa
Auglýsingum sé skilað annaðhvort | hann hefir sjálfur bygt, þó þau séu vegna þess að þeir voru einu em
& afgreiðsluna eða í ísafoldarprent- margfalt meira virði, en þegar hann bættismennirnir er náðu til fólksins
3miðju fyrir kl. 5 daginn fyrir útkomu t-k Presturinn með 1300 kr. um undanfarnar aldir unnið alþýðu
þess hlaðs, sem þær eiga að birtast í. . , „ . .. . , ,,.
laununum a að hata rað a þvi að meira gagn en aiiir aðrir embættis
A.nglýs3ugar, sem koma fyrir kl. 12, fé I
að öllum jafnaði betri stað í blaðinu Sefa «taðnum stórfé, er hann skdur menn þjóðanonar, hverfa burt og
(á lesmálssíðum) en þær sem síðar við hann. Hverjum er boðið þetta | leita ser atvinnu, sem þeir geta lif
koma. |nema prestunum?
Auglýsingaverð: Á fremstu síðu kr.
1.80 hver cm. délksbreiddar; á öðrum |
siðum kr. 0.80cm.
Verð blaðsins er 1 kr. á mánuði.

að á. Því nú eru ,,góðu brauðin* ‘ úr
1 launafrumvarpi stjórnarinnar I soSuimi' „Staðirnir“ hverfa, og
eru lágmarkslaun presta hækkuð PokaPrestaruir’ sem 011 sál hefir
2000 kr., sem hækka upp í|verið kre>'st úr’ 1 búskaparbasli
fyrstu prestsáranna, verða einir
éftir tii þess að halda uppi and
legri kenningu í landinu. Þá verður
máske hinn hentugi tíminn til þess
upp 1
[3000 kr. Fangavörðurinn við tugt-
húsið er 200 kr. lægri í peninga-
launum, en hefir ókeypis húsnæði,
hita og ijós. Símritar^r eru sömu
leiðis 200 kr. lægri, en maðurinn að koma á fríkirkjunni, sem þing-
Prestarnir
og
launamálin.
sem hefir eftirlit með skrani sím-
ans, hefir 400 kr. hærri byrjunar-
laun. Menn athugi samræmið og
iaunin fyrir langa undirbúnings-
mentun. Síðan bætir stjórnarfrv.
gráu ofan á svart með því, að á-
kveða að dýrtíðaruppbót sveita-
presta megi ekki fara fram úr 500
Lengi hefir það verið siður í Ikr- Ákvæðið var svo skammarlegt,
landinu, að setja presta skör lægra IneÖri deild blöskraði og ákvað,
en aðra embættismenn þjóðfélags-1sveitaprestar skyldu fá hálfa
ins, hvað laun snerti. Fyrir 19071 dyrtíðaruppbót. En lengra lagði
var al'lur þorri presta með mjög Iklln ekki.
lág laun, undir 1200 krónum, en I ®rna ástæðan sem fram liefir ver-
einstaka brauð, góðu brauðin, vorul^ færð fyrir því, að réttmætt væri
dável launuð. Flestir prestar áttu | aÚ svifta prestana fullri dýrtíðar-
fremur örðugt uppdráttar, urðu að J uppbót — eins og króna sem
vinna baki brotnu til þess að geta J sveitaprestarnir fengi í laun,
liifað. En á góðu brauðunum sátu hefði annað og meira verðgildi en
flestir með sæmd og lieimili þeirra | aðrar krónur — er sú, að heima-
presta voru risnuheimili og höfuð-1 t£kjur prestanna, sem goldnar eru
ból, sem hverri sveit var sómi að. |1 fríðu, væri of lágt metnar, vegna
Með launalögunum 1907 var ný verðhækkunar þeirrar, sem orðin
skipun gerð. Ákveðin föst byrjun- er a innlendum afurðum. Þetta er
arlaun, 1300 kr., sem hækkuðu I sem stendur réttmæt ástæða, og
menn eru sí og æ að burðast með
í trássi við vilja yfirgnæfandi meiri
| hluta þjóðarinnar.
Þessi er steínan á Islandi um
[ sama leyti sem eilífðarmálin eru
að komast í öndvegi á ný hjá menn
ingarþjóðum álfunnar.
Áttundi fundur
Norræna stúdentasambandsins
á Vörs í Noregi.
Eftir
próf. Ag H. Bjarnason.
tvisvar um 200 kr. þannig að prest-
ar sem höfðu verið yfir 20 ár þjón-
andi, náðu 1700 kr. launum. Það |
var hámarkið, sem andlegrar stétt-
ar menn höfðu að keppa að í launa-1
legu tilliti. Öll brauð voru gerð
jöfn, góðu brauðin voru úr sög-
III. Alvörumálin.
Eins og þegar er ’tekið fram héldu
sambandsstjómin og umboðsmenn
stúdentafélaga Norðurlanda með
sér fundi við og við og stundum
oft á dag, til þess að ræða félags-
mál og fyrirkomulag Sambandsins
á ókomnum tímum. Bar þar margt
á góma, en aðallega voru það þó
tvö mál, er fyrir fundinum lágu:
sambandi.
tíkal nú vikið að hverju um sig.
Eins og kunnugt er, eru tvö þjóð-
I erni í Finnlandi, svonefndir Sæns'k-
| Finnar og Finno-Finnar. Sænsk-
það er satt, að heimatekjurnar hafa
firt margan prestinn beinum fjár-
I hagsvandræðum á undanförnum ár-
l um. En hún ef að hverfa úr sög
unni. Heimatekjurnar verða metn-
ar upp næsta ár, og þá er enginn 11.) um þátttöku Finna í samband-
gróði fólginn í þeim préstunum til I inu, og
Unni og prestar sem komu að þeim I kanda, svo framarlega sem stjórnin f2.) um þáttöku stúdentafélaga
með nýju launakjörunum, voru | ekki lætur falskar verðlagsSkrár Norðurlanda í því. Út af þessu
jafnvel ver settir en aðrir. Þeir gilda- Öllu líklegra er hitt, að spanst þriðja málið:
þurftu flestir að taka stórar jarðir | heimatekjurnar skaði prestana á 3.) hvort háðlegt væri, að gera
og koma upp búi á þeim, og það er |liæsta virðingarfiímabili. Það er | Sambandið að alþjóða-stúdenta
dýrt orðið á síðari árum, svo sem nefnilega sennilegt, að innlendar
kunnugt er. Þá hefir eigi heldur afurðir f a 11 i í verði frá því sem
Verið hlaupið að því að fá þann nú er, t. d. smjör, sem er veiga-
vinnukraft, sem nauðsynlegur er til | mesti liðurinn í heimatekjunum
þess að reka bú á stórbýlum. Menn víðast hvar, svo gangverð þeirra
geta nú máske gert sér hugmynd verði undir því, sem prestunum eru |Finnar tala 8ænsku og eru ótvírætt
um hversu öfundsverðir ungir taldar þær til tekna. Og þá verður af sama kynstofni og aðrir Norður-
prestar, eignalausir og oft skuld- hlutfallið öfugt við það sem nú er. landabóar. En þeir eru að eins 13%
ugir, hafi verið af því að taka stór- Og samræmið er samt við sig. Lga um 400,000 af allri þjóðinni
ar jarðir og byrja pestskap með Prestar sem búa í sveit, eiga að fá Gat ekki verið álitamál um það, að
bessum kjörum. 1300 krónur eru | hálfa dýrtíðaruppbót, o<* það var þelr hefðu rétt til að vera í sam-
peningar, sem lítið fer fyrir og sem læknir, sem bætti þar úr skák frá bandinu Hinir eiginlegu Finnar eða
enginn vinnumaður mundi vilja 500 krónurum stjórnarinnar. Hvers mikiH meiri hluti þjóðarinnar, eru
ráða sig fyrir nú á dögum, ef hann vegna eiga þá læknar, sem búa í aftur á móti af alt öðrum kynstofni
ætti að fæða sig sjálfur. En þær sveit, að fá fulla dýrtíðarruppbót ? Lg tala mál, sem cr mjög ólíkt öll-
telur landið sér sæmandi að b.jóða Eða sýslumaður, sem býr í sveit? um Norðurlandamálum, þannig að
þeim, sem varið hafa heilum tug I Þeir reka búskap eins og prestarnir þelr mundu naumast s’kiija það,
ára til að búa sig undir að verða og stundum á jörðum, sem þeim sem framfæri á Sambandsfundun-
leiðtogar fólksins í andlegu máluu- J eru lagðar til. Og hvers vegna er uni) nema þelr »hefðu lært sænsku
um og menningarfrömuðir, hver í I ekki bitið skarð í dýrtíðaruppbót eða »önnur Norðurlandamál. Nú
suiu bygðarlagi. þeirra embættismanna, sem hafa Var töluvert um það deilt, hvort
Launakjörin segja prestinum leigulausan bústað og Ijós og hita? Lfcti að útiloka Finnó-Finna frá
skýrum orðum: „Þú átt að vera Hvers vegna? Sambandinu. En með því að Sam-
bóndi og lifa á því, en prestskap- J Prestarnir hafa hingað til þagað bandið var stofnað á al-norrænum
inn áttu að hafa í hjáverkum.“ En Lið meðferðinni, sem á þeim hefir grundvelli, varð niðurstaðan sú, að
þó er svo um hnútana búið, að I verið af hálfu löggjafarvaldsins. | láta tungurnar ráða og gefa ekki
presturinn,, sem reisir bú á prest- Þeir hafa tekið öllu með þögn og öðrum kost á að vera í Samband-
setri, á engan veginn jafn góða að-1 þolinmæði, og sýnt „kristilegt um- j inu en þeim, er töluðu einhverja
stöðu og aðrir bændur, þó leigulið-1 burðarlyndi“, eins og þeim sæmir. Jhinna fjögra norrænu tungna:
ar séu. Þó presturinn byggi íbúðar- J En búksorgirnar, sem hin erfiðu eænsku, dönsku, norsku (landsmál
^ús á býli smu og þorgi það aðLjör ásköpuðu þeim, hafa drepið eða ríkismál) og íslenzku.
Um 2. lið er það að segja, að stú-
dentafélög Norðurlanda höfðu ekki
til þes'sa tekið neinn beinan þátt í
Sambandinu, en nú voru umboðs-
menn flestra stúdentafélagá Norð-
urlanda mætfir til þess að ræða um
beina þátttöku í Sambandinu og
störfum þess. Var þá tvent til, ann-
aðhvort að stúdentaíélögin yrðu
eins konar undirdeildir Sambands-
ins, þannig að það réði lögum og
lo'fum, eða að fólögin varðveittu
sjálfstæði sitt sem áður, en kys.u
ncfndir, sem störfuðu i og með Sam-
bandinu, og yrði svo Sambandinu
eftirleiðis hagað eins og nefndir
þessar og Sambandsstjórnin og at
kvæðisbærir fólagar á aðalfuudum
Sambandsins gætu komið sér sam
an um. Voru það em'kum Svíamir,
með hin öflugu stúdentafélög sín
áð baki sér, er héldu síðara fyrir-
komulaginu fram og varð það ofan
á. Skyldu svo stúdentafélögin til
skiftis gerast innbjóðendur til sum
arfunda Sambandsins hvert í smu
landi, en nefnd sú, er kosin væri
áf stúdentaíélaginu til þess að
starfa með Sambandinu, skyldi
S'angast fyrir heimJboðiuu. Það var
þó auðvitað lagt í vald hvers stú-
dentafélags, hvort það vildi taka
þátt í Sambandinu. Virtist mér sem
umboðsmenn allra félaganna teldu
það sjálfgefið, að félögin gengju
Sambandið, ef þessu væri þannig
hagað.
Varð þetta fyrirkomulag því of
an á og samþykt á aðalfundi. En
í viðurkenningarskyni fyrir fram
komu Svíanna í þéssu máii fluttist
nú formannstignin yfir til þeirra og
var dr. Olav Sundin frá Lundi
kjörinn formaður sambandsins.
Eg haf^i nú að vísu fengið um
boð frá Stúdentafélaginu í Eeykja
vík til þess að mæta fyrir þess
hönd, en af því að eg var farinn
áður en fundur var haldinn í félag
inu, gat eg ekki vitað um afstöðu
þéss eða hvort það mundi vilja
taka þátt í Sambandinu. Annað stú
dentafélag var og á Akureyri, sem
eg hafði ekkert umboð fyrir, en eg
hafði' umboð formanns þess, sem
jaínframt var miðstjórnarmaður
Sambandsins, til þess að mæta fyrir
hans hönd í Sambandsstjórifinni,
og eins vissi eg, að núverandi for-
maður Stúdentafélagsins í Reýkja-
vík var mjög hlyntur Sambandinu.
Mér var ekki falið annað en að
ílytja yfirráðin yfir málum íslands-
deildarinnar heim og sjá um að
meiri hluti svonéfndrar landstjórn-
ar yrði skipaður mönnum, búséttum
á íslandi. Nú vildi eg hvorugt fé-
aganna binda, hvorki Stúdentafé-
lagið í Reykjavík né á Akureyri,
til þátttöku í Sambandinu; en þar
eð eg vissi, að báðir núverandi stú
dentafélagsformenniruir voru þvi
hlyntir stakk eg upp á þeim
stjórnina.
Nú var á aðalfundi, eftir að
reikningar Sambandsins voru lagð-
ir fram og samþyktir, gengið lil
kosninga á miðstjórnum hinna ein-
stöku landa og eftir uppástúngu ís
lendinga voru nú þessir lcosnir i
land-stjórnina íslenzku:
ormaður: Agúst H. Bjarnason,
form. Ií. N. S.
Meðstjórnendur: Ásgeir Ásgeirs-
son, form. Stúd.fél. í Reykjavík,
og Steinþór Guðmundsson, form.
Stúd.fél. á Akureyri.
En varamenn, búsettir í Kaup-
mannahöfn: Sigfús Blöndal
bókavörður og Páll Jónsson
blaðamaður.
Þannig var þá stjórn íslandsmál-
anna flutt heim, þegjandi og
hljóðalaust, og meiri hluti hennar
skipaður mönnum, búsettum á Is-
landi, einum manni frá háskólan-
um, eins og, ráð var fyrir gert í
cTCárumGil €00-1000 sRippund
af verkuðutn sfórfiski
nr. 1 og 2 eru íií söíu.
Þeir sem vilja kaopa, gjöri svo vel að senda tilboð sin i lokuðu
utrslagi merkt »Fiskkaup« á skiifstofu P. J. ThorsteinssoD,
Hafnaistræti 15, fyiir lok 13. þ. m.
M.k. Faxi
fer til vesturlandsins i by.jun næstu viku. Flutningur tilkynnist sem
fyrst til
Sigurjóns Pjeturssonar
Hafnarstræti 18 Sími 137.
Fríkirkjan.
Gjalddagi á safnaðargjöldum Frikirkjnnnar er r. jiilí. Þeir sem enn-
þá hafa ekki greitt þau, eru hérmeð ámintir um að gera það sem fyrst.
Stjórnin.
uppástungu Svíanna, og báðum
stúdentafélagúformönnunum, sem
eru félagar í N. S., án þess þó beint
að skylda félögin til þess að ganga
í Sambandið. Nú geta þau gert, það
sem þau vi'lja. En viðvíkjandi
heimboðinu skal því að eins bætt
við, að Danir lýstu yfir því í fund-
arlok, að þeir myndu ihafa boð inni
næsta ár einhvers staðar á Suður-
Jótlandi. Og þar næst koma að lík-
indum Finnarnir. Ættum við þá að
geta haft mót hjá okkur á 3. ári
hér frá, ef við viljum svo vera láta
og treystum okkur til þess, en mín
skoðun er, að við séum vel þess
megnugir og að okkur beri nú sjálf-
sögð skylda til þessa.
Má'lið um skiftikennara eða gisti-
kennara, þ. e. þá háskólakennara,
er um stundarsakir gista aðra
háskóla en sína eigin til þess að
halda þar fyrirlestra, var ekki tek-
ið fyrir að svo stöddu. Beðið er eft-
ir undirtektum þeim, er það kann
að fá við hvern liáskóla fyrir sig
og óskum þeim, er kunna að koma
fram um þetta í einstökum félög
um Norðurlanda. En reynsla sú,
sem fengin var í Danmörku síðast-
liðið haust, virðist benda til, að
einnig þessi hugmynd Norræna
Stúdentasambandsins muni fal’la í
góða jörð.
Þá er enn éftir tvent, sem eg tel
með því merkasta, er kom fram á
mssu stúdentamóti og einnig virð-
ist eiga erindi til vor. Það er hug-
myndin um svonefnd stdentaráð
og alþjóðaskrifstofur í öllum há-
kólabæjum og höfuðborgum heims-
ins, til þess að greiða fyrir menta-
mönnum, er ætla sér að stunda nám
eða leita sér atvinnu úti um heim-
inn.
Þann 1. ágúst, á næst síðasta degi
mótsins, skaut upp dönkum manni,
dr. N æ s e r, er kom alla leið frá
París og Lundúnum, og hafði frá
mörgu að segja. Hann var áður að
góðu kunuur meðal stúdenta, því
að hann er frumkvöðull óg stofn-
andi hinna svonefndu s t ú d e n t a-
r á ð a, sem nú eru sett á stofn bæði
við háskólana í Kaupmannah'öfn og
Kristíaníu og haf unnið hið mésta
larfaverk nú á sðari árum, meðal
annars með því að létta stúdentum
afkomuna nú í dýrtíðinni. Og nú
var þessi sami maður að brjótast í
>ví að koma þessum alþjóðaskrif-
starfsemi þeirra væri efni í langan
lestur. Hér skal að eins drepið á
það helzta. Fyrsta stúdentaráðið
var stofnað í Kaupmannahöfn, með
leyfi háskólaráðsinS, árið 1912.
Eftir 5 ára starfsemi var þúí komið
á laggirnar fyrir fult og alt, árið
1917, og nú er það orðið að föstum
lið í fyrirkomulagi háskólans, enda
hefir það sanuarlega, eins og sýnt
mun verða, unnið sér til lífs og
gengis. Kosiinn er ákveðinn fjöldi
stúdenta úr hverri deild háskólans
og mynda þeir sérráð fyrir deild-
ina og mál hennar, en svo mynda
deildarriáðin til saman's stúdenta-
ráðið í heild sinni. Það kýs sér
framkvæmdastjórn, sem kemur
fram fyrir hönd stúdenta, bæol út
á við og gagnvart háskólaráðinu,
og auk þess eru kosnar margar
undirnefndir til þess að starfa að
hinu og þessu í þarfir stúdentanna.
Stúdentaráðið er ráðgefandi, þ. e.
það kemur fram með hinar og þess-
ar tillögur og lætur í ljós óskir og
þarfir stúdentanna og starfrækir
svo ásamt háskólaráðinu þær stofn-
anir, sem það hefir ákveðið að
stofna. Og það eru ekki smáræðis
umbætur,sem stúdentaráðið danska
á frumkvæðið að og háskólaráðið
eða stúdentar sjálfir hafa sett á
stofn á síðustu árum. Hér skal að
eins drepið á það helzta. Sett hefir
verið á stofn húsnæðisskrifistofa,
sem reynt hefir að útvéga stúdent-
um ódýrt og gott húsnæði, og nú
er í ráða að fara að byggja stór-
hýsi fyrir stúdentana, þar sem þeir
fái inni gegn lágri leigu. í háskól-
anum í- Khöfn er sett á stofn mat-
stofa og eldhús, þar sem stúdentar
geta fengið góðan mat gegn mjög
vægum kjörum — 50 au. máltíð-
ina — en hinum útvegaðir brauð-
seð'lar, sem ekki hafa haft ráð á
?ví að kaupa heitan mat að jafnaði.
Háskólinn sér nú og stúdentum fyr-
ir böðum og leikfimi. Settar hafa
verið á stofn sérstakar skrifstofur
til leiðbeiningar stúdentum og gefn-
ir út leiðarvísar um námið og alt
annað, er að lífi þeirra lýtur. Öll-
um sjóðum hefir nú verið steypt í
eitt og þeir settir undir eina yfir-
stjórn, sem úfihlutar Iþeim, að
nokkru leyti að minsta kosti eftir
leiðbeiningum og upplýsingum stú-
dentarájðisins. Náhis'sjóður hefir
verið settur á stofn, er veitir fátæk-
stofum á stofn, sem eiga að greiða ustu Stúdentum bráðabirgðalán
fyrir m'entamönnum þeim, er eitt-
hvert erindi eiga út um löndin, og
gefa þeim tryggar og ábyggilegar
eiðbeiningar.
Að segja frá stúdentaráðunum og
gegn 3% rentu og endufborgun a
5 árum, til þess að ljúka við nán*
sitt. Á öllum lánum sínum-hefjr
sjóðurinn ekki tapað meiru eJJ
400—500 kr., en flest endurgrei<3ú