Morgunblaðið - 14.09.1919, Blaðsíða 1

6. árgangur,
290. tðlublað
Sunnudag 14. september 1919
GAMLA BIO
Byrsta Ohf Föns filtra áisios.
Ast og hefnd.
Leikrit í s stórum þittum
eftir Fritz Magnussen
Aíalblutverkin leika
Clara Wieth og Oiaf Fönss.
Eunfremur leika:
Auguita Blad, Cajus Brun,
Robeit Scmidt, Gudtun Brun,
Vald. Möller, Em. Helsengreen,
H. Rosenbaum, Peter Malberg.
Ait úrvalsleikarar frá Kun-
ungl. leikhúsinu, Dagmarleik-
húsinu, Þjóðleikhúsinu og Al-
exmdraleikhúsinu.
Þessi mynd er óefað með
bez:u myndum er hér hafa rézt
Efni og allur útbúnaður aðdá-
anlega fallegt og hreinasta unun
að horfa á hina framúiskarandi
leiklist og fegurð
Clara Wkth og Oi fs Fönss.
Sýningin stecdar yfir H/a
klst. Þessvegna að eins þrjár
sýningar á sunnudag
kl. 6, 7*/a og 9-
Tölusett saeti 1,25 og 1.00
Bnnasseti 35 aura.
Olympfuleikarnir
og þingið.
íþróttasainband íslands fór fram
& 20 þúsund króná styrk til þess, að
senda menn ulan á komandi sumri
til þess að taka þátt í Olympíuleik-
Uuum í Antwerpeu. Neðri dedd Al-
þiugis feldi styrkinn með allmiklum
atkvaaðamun, en eigi höfum vér enn
h'aft spurnir af hverjum viðtökum
hann sætir í efri deild.
íslendingar ihafa tekið þátt í
^veimur móturn áður og fengu til
þess styrk af opinberu fé, sem að
visu var ekki eins mikill og sá sem
há er íarið fram á, en liius er líka
Vert að gæta, að penirrgarnir gilda
hunna nú en áður. Þingið hefir því
^veytt um s'tefnu í málinu og telur
n.á óþarft, 'það sem áður var rétt-
mætt talið.
Þ'essi stefnubreyting væri óskilj-
auleg, þó aðstaða væri öll hin sama
hú og' áður var. En þó verður hún
fihn þá óskiljanlegri.nú, þegar sá
öai er upp runuinn að íslendingar
111 ka að fara að koma fram sem sjálf
^Œð þjóð fyrir öUum heimi. Hafi
hok'kurutíma verið ástæða til að
Seuda íþróttamenn til Olympíuleika,
l)a er það nú. Hafi verið átylia til
þess fyr, þá er 'ástæðan knýjandi nú
Hér skal eigi farið út í gagn það,
sem íþróttum hér á landi er að út-
^udri samkepni, því það hefir áður
verið gert, heldur að cins vikið að
l)vb livert gagu þjóðiuni sjálfri er
því að kynna sig meðal annara
l'Íóða..
Elestir þeir sem til Olympíuleik-
úua kmna lrafa aldreiíslending séð
0,, .
vita sáralítið um þjóðina, Þeir
ekki livort það eru Eskimóar
a hvítir menn, sem’ísland byggja
Og 1
OVi síður að hér sé nokkur menn-
• ö “Og þess sjást daglega dæm-
vita
eð,
hx
h’„ aö fólk í nágrannalöndunum
ixo/1 hugmynd um að íslend-
öUx eru sjálfstæð þjóð. Þeir hafa
didrei c./.* .
h) ' 'slenzkan fána.
, eru máske margir, sem
tjóð' 01 SV° e*nu hrddi fyrir
erje^a’ Lvort margir eða fáir
1£> VlÞ hvað hún er. Bn
iþetta er f'ádæma misskilningur.
Þjóðinni verður aldrei lífvænt ef
enginn veit að hún er til. VRdkifta-
lífið er orðið svo margbrotið nú á
tímum, og viðkynningin er undir-
rót þess,
Maðurinn,sem var foringi dönsku
svéitarinnar er send var til Stokk-
hólms vissi vel hvað hann gerði,
er hann bannaði íslendingunum að
nota fána sinn, og ætlaði að setja
]>á inn í miðja dönslru fylkinguna,
svo þeir týndust þar. Þá v.ar stefn-
an hjá Dönum sú, — ekki síst hægri
mönnum og foringinn var úr þeirra
flokki — að halda Íslendingum niðri
og láta sem minst bera á þeim.
Hversvegna? Vegna þess'j að þeir
vissu að þjóðinni var efling að við-
kynningunni við aðrar þjóðir.
Nú er sjiál'fstæðið fengið, sem svo
leixgi hefir verið barist fyrir. En
til livers var verið að berjast fyrir
því? Var þaðekki til þess, að þjóðin
jnætti hefja sig til vegs í augum
annara þjóð.a og' ná framförum.
Eða var það til þess, að láta það ó-
notað, eins og það væri einskis nýtt
Þá færist þjóðinni líkt eins og'
kenjóttum krakk.a, sem fleygir fi‘á
sér leikfangi, er það befir grát'bænt
uin að fá.
Vatnamálin.
Loks hafa vatnamálanefndir Al-
þingis skilað af sér og er það sem
frá þeim kemur miklu minna að
fyrirferð en það sem þær fengu til
meðferðar. Verður að eins hugsað
um að afgreiða sérleyfislögin á
þessu þingi og enn 'fremur hafa
tvær þihgsiályktunartillögur komið
frá nefndinni, önnur um að ríkið
slái eigii sinni á alla vatnsorku í
Sog'inu og fái úx-skurð dómstólanna
fyrir því hver réttur eigandi sé.
Hér fara á eftir tillÖgurnar og álit
samvinnunefndarinuar, en íxvá sér-
leyfislögunum verður sagt í næsta
blaði.
#
Tillaga til þingályktuuar um, að
ríkið nemi vatnsorku í Sogi 0. fl.,
hefir komið írá m'eiri hluta sam-
vinnunefndar í fossamiálunum.
„Alþingi álýktar að skora á lauds
stjórnina:
1. Til Þess að dómsstólaúrskurður
íáist um, hvort ríkið eða einstakl-
ingar eigi vatnsorku landsins, —
a ð slá eign .sinni á alla vatns-
orku í Soginu, alt frá upp-
tökum þess og þar til er það
fellur í Hvítá, án þess að
neinar bæt-ur komi fyrir til
einstakliiiga eða félaga, er
talið hafa sér eignarrétt á
ihenni. Taka þessi skal1 þó
* eigi ná til þess af vatniuu, er
býlum verður metið nauðsyn-
legt til heimilis og búsþarfa.
2. Falli hæstaréttardómur í vænt-
anlegn máli út af vatnsorkunám-
inu á þann veg, að einstalklingar
eigi vatnsorku þá, 'er þeir hafa
talið sér, en eigi ríkið, —
a ð gera ráðstafanir til þessr að
íúkið þá engu að síður nái,
gegn hótum, fullum umráð-
um og notarétti á vatnsorku
Sogsf'ossanha.
3. Að láta halda áfram mælingum
þeim og rannsóknum um vatns-
orku o. f 1. í Soginu, sem hyrjað
þefir verið á, og heimilast lands-
Deiidarstjórastaðan
við »Veiðarfæraverslunina LiverpooH er laus frá 1. nóvember.
Umsækjandi þarf að vera sérlega duglegur, áhugasamur og áreiðan-
legur maður af verslunar- eða sjómannastétt, með sérþekkingu á vörum
til útgerðar og góður seljari.
Staðan er mjög vel launnð.
Eiginhandar nmsókn ásamt meðmælum leggist inn á skrifstofu versl-
unarinnar innan hálfs mánaðar.
Th. Thorsteinsson.
stjóriihmi til al'ls þessa nauðsyn-
legt fé úr ríkissjóði.
Þá hefir eftirfarandi:
Tillaga til þingsályktunar um
rétt ríkisins til vatnsorku í almienu-
ingum og afréttum liefir koniið frá
nefndinni.
„Alþingi ályktar að skora á lands
stjórnina að lýsa alla vatnsorku í
almenningum og' afréttum eign rík-
isins, og gera, ef með þárf, ráðstaf-
anir til þess, að rifting fari fram á
gerningum milli einstaklinga eða
félaga, er í bága kynnu að koma við
þennan rétt þjóðfélagsins.
Nefndarálit.
Frá samvinnunefnd í fossamá'l-
unum be'fir komið svo hljóðandi
nefndarálit um vatnamálin:
„Báðar deildir hv. Alþingis kusu
í öndverðu nefndir — 7 manns í
Nd. og 5 í Ed, — til þess að fjalla
um mál þau, sem snerta fallvötn
/andsins 'og lögð 'hafa verið fyrir
þingið eða komið 'fram fúá hv. þm.
í frumvarpsformi og 'á annan liátt.
Eftir nokkur fundarhöld og umræð-
ur um niálið alment í Nd.-nefndinni,
gengu nefndir beggja deil'da í eina
samvinnunefnd.
Mál þan, sem vísað var til fossa-
néfndar, eru þau, er nú skal greina:
1. Frv. til vatnalaga á þgskj. 42
(meiri hl. milliþingan.).
2. Frv. til laga um vatnastjórn,
þgskj. 43 (sama).
3. Frv. til laga um rannsókn Sogs-
fossa, þgskj. 44 (sama).
4. Frv. til laga um raforkuvirki,
þgskj. 45 (sama).
5. Frv. til laga um vatnsorkusér-
lcyfi, 'þgskj. 118 (sama).
6. Frv. til vatnalaga, 'þgskj. 88
(minni h'l. milliþingan.).
7. Frv. til laga um sérleyfi o. s.
frv. j)gskj. 123 (sanxa).
8. Till. til þingsál. um lögníám
Sogsfossanna, 'þgskj. 121.
1 nefndinn vai'ð það brátt að nið-
urstöðu, að ekki yrði Hiugsað til
j)ess að afgreiða öli vatnamálin á
þessu Iþingi, jafnmikilfeng og marg-
brotin sem þau eru, þar seui tími
])ingsiiis hLaut að vera mjög bund-
iun af öðruni stórmálum, er fyrir
lágu, og eins af ihiuu, að millilþinga-
nefudin i fossamlálunum gat ekki
orðið sammála, svo sem kunnugt er,
eu alt málið miklu lerfiðara viðfangs
af þeim sökum.
Að samkomulagi varð í nefndinni,
að hún léti Ifyrir sitt leyti deiluat-
riðið, um .eignarréttinn til vatnork-
unnar í landinu, óútkljáð. Að öðru
leyti greindi nefndarmenn nokkuð
á um, ihvort réttara væri, að lög-
gjafarvaldið úrskurðaði má'lið þegar
á annanhvoru veginn, eða að dóms-
valdi landsins skyldi falið 'það. En
nefndin taldi öd nauðsynlegt, að
pérleyfislagafrumvarp yrði fram-
borið af heuuar hálfu, er hv. Al-
þingi væntanlega síðar gæti fallist
á, og varð að í'áði, að iþví skyldi
þann veg háttað, að eigi gæti í því
út aí fyrir sigfalist neinnúrskurður
löggjafarinnar um einkarréttarat-
riðið.
Til þess að gera slíkt sérleyfis-
frumvarp úr garði, sem nefiit var,
kjöri samvinnunéfndin undirnefnd
5 manna, og var henni jafnframt
fali'ð að semja tillögur til þings'á-
lyktunar út af réttar-' eða deiiuat-
riðum vatiiamálanna.
Frá iþessari undirnefnd eru komin
mál þau, er samvinnunefndin ber
fram:
1. Frumvarp til laga um vatns-
orkusérleyfi, á þgskj. 793.
Heíir það inni .að halda hin nauð-
synlegustix ákvæði um notkunarrétt
fallvatna landsins, og hafa frv. milli
þinganefndarinnar í fossamálum,
meiri- og íninni liluta, verið höfð
þar til hliðsjónar, o. f 1.
Samvinnunefndin ber þetta frv.
fram óskift, að einum undanteknum
(Sv. 01.), en nokkrir nefndarmenn
hafa áskilið sér rétt til þess að koma
fram með brtt. við eiustök átriði
þess, og öll nefndin mun hafa það
til áframhaldandi athugunar undir
gangi þess í þinginu.
2. Tillaga til þingsályktunar nm
rétt ríkisins td vatnsorku í almenh-
ingum og afréttum, á þgskj. 794.
Er ihún í samræmi við einróma á-
lit allrar milliþinganéfndarinnar um
þetta atriði, og eru allir samvinnu-
uefndarmenn henni einnig sam-
þykkir, nema einn (Sig. Sig.).
3. Tillaga til þingsályktunar um
að ríkið nemi vatnsorku í Sogi 0. fl.,
á þgskj. 795.
Er hún til þess stíluð, að deiluat-
riðinu sé beinl'ínis skotið til úrskurð
ar dómsvaldsins, og landsstjórninni
falið að fylgja þessu fram.
Meðal annars sökum framkom-
innar tillögu (á þgskj. 121), um lög-
nám Sogsfossanna telur nefndin
ráðlegast að halda sér við fcöku þess
fallvatns, þó að gerð sé sem tilraun
til útkljáningar réttaratriðis. Ann-
ar liður till. nefndarinnar gerir líka
ráð fyrir, að vakisorka Sogsfoss-
anna verði engu að síður lögnumin
ríkinu til handa, gegn hótum, ef þVí
verður að skifta, en þriðji liðurinn
ákveður að eins, a'ð rannsóknir og
mælingar f'ari fraiu I Sogi, svo og
að'landstjórnin megi, eins og sjálf-
sag’t er, verja til Iþess fé úr níkis-
sjóði.
Þessari till. fylgir meiri hluti
nefndarinnar (Þorl. J., G. Sv., K. D.
G. G., B. K., K. E., B. J., H. S11. .og
B. St„ hiun síðastnefndi með fyrir-
vara vmi 2. lið, sem sé svo að ríkið
lögnemi Sogið gegn bótum). Minni
hl. samvinnun. (Sv. Ó„ S. S. og S."
Fr.) vili ekki fallaSt á hana, og er
hún því borin fram af meiri hlut-
anum.
Frekari grein verður gerð fyrir
málum þessum i framsQgu. En sam-
[ Isafoldarprentsmiðla
NYJA BIO
kvæmt framangreindu afgreiðir
nefndin eigi að öðru leyti frumvörp
þau, sem hv. Nd. hefir Vísað til
hennar.“ '
Álit minnihlutans.
Frá minni hluta samvinnunéfnd-
ar í fossamálunum, hefir komið svo
hljóðandi nefndarálit um tillögxx til
þingsállyktunar um lögn'ám land-
inu til lianda á umráðum og nota-
rétti vatnsorku allrar í Sogi:
„Við undii’ritaðir liöfum eigi get-
að fallist á niðurstöður meiri hluta
sámvinnunefndar, svo sem í nefnd-
aráliti hahs segir, um meðferð á
ne'fndri tillögu, og lálítum ekki eiga
við að bera 'hana fram í þeirri mynd
sem meiri hlnti leggur til, eða svo
bréytta frá fruantillögunni, að eigi
sé fullvíst um, að 'hægt verði um-
svifalítið að íramkvæma hana.
Við teljum sjálfsagt, að ríkið fái,
svo fljótt sem verða má, fullkomin
eignarumráð yfir Soginu og sjáum
enga aðra 'færa eða sæmilega leið að
því en fara eftir fyrirmælum laga
nr.55, 22. nóv. 1907, sem ljóslega
taka fram um meðferð þá er hafa
þarf.
Enga réttaróvissu könnumst við
við um það, hverjir vatnsréttindin
eigi og þessvegna heldur enga á-
stæðu til að skjóta miálinu til dóm-
stólanna á þann hátt, sem meiri
hlutinn leggur til. Hins vegar 'lítum
við svo á, að taka Sogsins án endur-
gjalds, eins og meiri hlutinn leggur
til, sé óframkvæmanleg fyrir stjórn-
ina bg óaðgengileg, og leiði sam'þykt
tillögunnar í þeirri mynd að eins til
tafar á framkvæmd málsins, éf eigi
annars verra.
Að sjálfsögðu útilokar tillagan á
þgskj. 121 ekki það, að stjórnin leiti
samninga við aðilja um frjiálsa af-
hendingu vatnsréttiudanna til rík-
isins, og að þeir samningar geti tek-
ist. — Eignarnámið kemur 'því til
greina, ef aðgengilegir samningar
n'ást ekki, en um það, hverjir samn-
ingar séu aðgengilegir, má treysta
stjórninni til að meta, og eru þar til
hliðsjónar iþeir leigusamningar, sem
gerðir hafa. verið um Sogið, og það
mat vatnsréttindanna, sem í 'þeim
felst.
Út af framansögðu leyfum við okk-
ur því að ráða hv. Alþingi til að
samiþykkja tillöguna á þgshj. 121
óbreytta.“
Sveinn Ola'fsson. Sig. Sigurðsson
Erl. símfregnir.
Khöfn, 12. sept.
Bandaríkin og friðarskilmálarnir.
Frá Washington pr símað, að út-
anríkismálanefnd öldungadeildar-
innar beri fram 45 breytingartil-
lögur við friðarskilmálana og fjóra
fvrirvara; er þess þar krafist, að
Bandaríkjunum sé trygður réttur
til að segja sig úr þjóðabandalag-
inu og að Kína fái Shantung.
Prá írlandi.
Frá Dublín er símað, að stjórnin
banni féiagsskap Sinu Fein flokks-
ins.
Dýrgripur
drotningarinnar
Ljómandi fallegur og spenn-
andi indverskur ástarsjónleikur.
Leikinn af ágætum leikend-
um hji Svenska Biograf-
teatern.
Þessi mynd hefir viðsvegar
fengið ágætar viðtökur og mik-
ið þótt til hennar koma.
Flugsýning.
Ef veður leyfir sýnir capt. C. Fáber
listfing i dag
kl.4
Skrá með skýringnm fæst úti á
fingvellinnm.
Meiki verða seid á 50 aura sem
*
gefa aðgang að vellinum-
Börn sem vilja selja
tnerki komi að Bókaverzlun Sig-
fúsar F.ymundssonar kl. 10 til kilf
tólf og kl, 1 og hafi helzt með sér
ösknr eða önnur ilát.
Eftirleiðis verður
Baðhúsið opið
alla virka daga.
Friðarskilmálar Búlgaríu.
Fx'á París er símað, að stjórnin
skilmálar Búlgaríu verði lagðir
fram á laugardag (í gær).
Flugið
Listflugið í dag.
Það er vonandi að betra veður
verði í dag en um síðustu helgi
þegar capt. Faber sýndi listflugið.
\regna rigningar og kulda vorn þá
ekki viðstaddir nema nokkrir
hraustir menn er buðu veðrinu byrg
inn.
í dag munu menn hugsa til að
létta sér upp og fjölmenna úti á
flugvelli kl. 4, enda vita menn að
11Ú e'r hver síðastur, því að capt.
Faber fer eftir næstu helgi m/ð
l„íslandi“. — Merki þau er flugfé-
lagið selur, munu menn að sjálf-
sögðu kaupa hvort sem þeir fara út
á völl eða ekki, euda hafa menn Hka
'átt kost á að sjá ílugið hver að heim
an frá sér og muuu vart sjá eftir
50 aurum fyrir þá nýjung.
Langflug.
Hingað til hefir fiugvélinni að
eins verið lent á flugvellinum hér
í Reykjavík. En nú er í ráði að
fljúga austur yfir fjall. Á morgun
flýgur capt. Faber líklega til Þing-
valla og iá þriðjudaginn austur til
Kaldaðarness og Eyrarbakka og
máske lengra ef veður leyfir.
\