Morgunblaðið - 20.09.1919, Blaðsíða 2

2
MOBGUN'BL AÐIÐ
JSÍt3Í«.aíÍ.!ití..»1
HOBGUNBLAÐIÐ
Bitstjóri: Vilh. Finsen.
Eitatjórn og afgreiQsla í Lækjargötn S.
Sími 500. — Prentsmiðjusími 48.
Kemur út alla daga vikunnar, að
mánnáögnm nndanteknnm.
RltstjórnarakrifBtofan opin:
Virka daga kl. 10—12.
Helgidaga kl. 1—3.
Aigreiðslan opin:
Virka daga kl. 8—ð.
Helgidaga kl. 8—12.
Anglýeingnm sé skilað annaðhvort
á afgreiðslnna eða í ísafoldarprent-
amiðju fyrir kl. 5 daginn fyrir útkomu
þess blaðs, sem þœr eiga að birtast í.
Auglýsingar, sem koma fyrir kl. 12, fá
að öllum jafnaði betri stað í blaðinn
(á lesmáissiðnm) en þsr sem síðai
koma.
Auglýsingaverð: Á fremstu síðu kr.
2.00 hver em. dálksbreiddar; á öðrum
síðuuj kr. 1.00 cm.
Verð blaðsins er 1 kr. á mánuði
H.P.Duus Á-delld
Hafnarstrætl
P.jðnavara, Kvennærföt
og allsk gmávörai
Viðskiftafélagii
8e'ur
„L. C. Smith“
Banniögin
Ræða
Bíra Signrðar Stefánssonar
Niðurlag.
Eg skal játa það, að það sem cðli-
lega vakti fyrir mér 1909, þegar eg
greiddi atkvæði með bannlögunum
var það að þó gamla kynslóðin yrði
_breysk og reyndi að fara í kringum
lögin til að fullnæga fýsn sinni, þá
væri þá væri yngri kynslóðinni
miklu betur borðig en áður. Þetta
var sú von sem mestu réði um at-
kvæði mitt með bannlögunum, en
þessi von mín hefir orðið sér til
skammar.
Það verður ekki uni það dei'lt, að
það er ekki gamla kynslóðin, sem
nú gengur bezt fram í að forjóta lög-
in heldur hin yngri og það er það
sárgrætilegasta í þessu máli, og sem
gerir framtíð þeirra laga svo afar-
dapurlega í mínum auguin. For-
boðni ávöxturinn er enn girni-
legri í augum æskunnar en hinna
eldri.
Vinir bannlaganna hljóta að sjá
þetta og þeir vilja öflaust reyna að
bæta úr því eftir megni. En þeir
hafa ekki séð önnur ráð en að herða
öll refsíákvæði laganna. Þeir hafa
ffengið sektirnar hækkaðar og gcrt
ráðstafanir til þess að ógna mönn-
um frá'að brjóta með afarháum
sektum pg jafnvel fangelsi. Hingað
til hefir það ekki þótt ráð til að
hafa siðbætandi áhrif að herða öll
refsingar ákvæði svo fram úr hófi,
að þau stæði ekki í neinu senni'legu
hlutfalli við eðli og stærð brotsins.
Slík ákvæði egna heilbrigða skyn-
semi og heilbrigt almenningsálit
upp á móti sér. Reynslan hefir líka
sýnt það, að vandræðaástandið
hefir magnast við hverja lierðingu
laganua. Það eru til banmnenn, sem
ekki vilja við þetta kanuast, þeir
telja ástandið betra en það er.
Betur að þeir hefðu rétt fyrir.sér.
En það þýðir ekki að loka augun-
um fyrir augljósum staðreyndum
rej’ua þatuaig að blekkja sjálfaa
Allskonar
málningarvörur
H.f. Carl Hftapfner.
sig og aðra. Ástandið er og verður
okkur til skammar og skaða ef lög-
in eru látin standa, hve of og mikið
sem þau eru hert. Bannmenn skclla
skuldinni á löggæsluna í 'landinu,
það 'er satt, hún er magnþrota og
ráðþrota í þessu máli. En er liægt
að heimta af'henni að hún geti mik-
ið meira en hún gerir? Þó húnhefði
sein maður segir, auga á hverjum
fingri, þá fengi hún ekki við ráðið.
Lög sem ríða eins átakanlega í bág
við einstaklings- og athafnafrelsið
eins og bannlögin, baka sér fyrir-
litningu og mótþróa góðra manna,
því ósvífnari, sem þau eru, ómann-
úðlegri og harðari í hegningará-
kvæðum sínum. Þeirra laga er ó-
mögulegt að gæta svp vel fari. Það
er manrilegum mætti of vaxið. Sæi
lögreglan í gegu um holt og hæðir,
eius og kerlingarnar í æfintýrum
okkar, myndi 'hún að vísu sjá ‘heil-
an „Lager“ af áfengi falið og graf-
ið hingað og þangað í holtum og
urðum hér um'hverfis höfuðstaðinu
og jafnvel á sjávarhotninum hér
úti fyrir, en 'hitt læt eg ósagt hve
vel henni tækist að handsama smygl
ana sem þanuig geyma vörur sínar
og þótt húu við og við næði þessum
varningi myndu nýjar birgðir
koma í skarðið, svo ‘kappsamlega er
sú atvinna nú rekin.
Eg held að ekkert vinnist með
því að herða lögin, reynslan hefir
þar gert spádóma bannmanna að
öfugmælum. Seinasta tilraunin í þá
átt var hér fyrir þingi í sumar og
eg get að vísu ekki lofað þá með
ferð sem hún hefir fengið. Eg er
jafnvel þeirrar skoðunar að eins og
nú standa sakir, sé rétt að lofa
bannmönnum að 'herða lögin eftir
geðþótta, því hver herðing styttir
iífstríð þeirra, með því að sannfær:
bannmennina sjálfa um að þau séu
dauðadæmd. Eg hygg að ekki
verði þess lengi að bíða að reynsl-
•an sýni bannmönnum í hvaða ó-
göngur og öngþveiti málefni þeirra
er kornið og að hver herðing gerir
að eins ílt verra. Eftirlitið er á þann
hátt stúrum torveldara Menu verða
seinni til að ljósta. hrotum upp um
náungann þegar þeir vita að hann
á voh á mörg hundruð króna sekt
og jafnvel fangelsisvist fyrir ólög-
iega meðferð á einni brennivíns-
flösku. Eg býst við að banmenn
sjálfir veigri sér jafnvel við upp-
ijóstri, þó þeir verði lögbrjótanna
varir, og þá er ekki von að hinir séu
fúsari, sem enga samúð eða virð-
ingu bera fyrir tillögunum og telja
brot á þeim í raun og veru alls eng-
in brot. Þegar svo er koinið, þá virð
ist ekki annað fyrir en að afnema
lögin. Eg held að allir verði að játa
það ofverk lögreglunnar að hafa
það eftirlit með því að þessum lög-
um sé hlýtt, sem að gagni má koma.
Það hefir reynst lítt mögulegt og
muu reynast enn ómögulegra liér
eftir.
Bannlögin gátu ekki hafin göngu
úna á hentugri tíma fyrir sæmilegt
lögreglueftirlit með þeim, en ein-
mitt þessi ár sðan þau gengu alger-
Lega í gildi. Eftir að þau gengu í
gildi teptust bráðlega, sökum styrj-
ildarinnar, siglingar frá útlöndum
;il allra hafna landsins nema
Eteykjavíkur,það gat ekki hist betur
i. Það er þó óneitanlega hægra fyr-
r lögregluna að hafa gott eftirlit
i eiaum stað, og það á þeim stað þar
sem lögreglan er bezt liðuð heldur
en |iegar siglingar hefjast til allra
hafna landsins og aukast að mikl-
um mun.
Yill nú þingið ár eftir áp horfa
aðgerðarlaust á að lög þess séu
brotin eins blygðunarlaust eins og
haunlögin. Það er svo íyrir mér, og
svo mun vera fyrir fleirum, að við
verðum að hugsa okkur um, hyort
rétt sé að horfa aðgerðarlaust á á-
standið eins og það er orðið. Eg
held það sé betra að stíga í eldinn
en standa í honuon. Fjöldi lands-
manna, og það þeirra sem greiddu
atkvæði með bannlagahugmyndinni
fögru og síðan með bannlögunúm
1918, iðrast þess nú af öllu hjarta.
Og þótt menn væru bjartsýnir þá,
mega þeir ekki láta bjarsýnina
villa sér sjónir nú: lliimauum est
errare, nullius nisi iusipicntes in
errore perseverare, eða mannlegt er
að villast en örvita eins að ana á-
fram á villuvegi. Hér er orðið um
sannkallað þjóðarböl að ræða, böl
sem er stærra en tárum taki. Ekki
álasa eg þeim mörgu góðu og mætu
mönnum, sem börðust íyrir áfengis-
banninu; þeir gerðu það í góðum
tilgangi sannfærðir um að þeir með
því mundu i'relsa þjóðin frá áfeng-
isbölinu og lyí'ta henni upp á æðra
siðf.erðis og menningarstig. En eins
sannfærður er eg nú um, að það
tekst aldrei með bannlögum; þau
seinka siðferðisþroska þjóðarinnar
í stað þess að flýta honum. Það
verður sýnt með óhrekjandi tölum,
að nautn löglegs áfengis vex hröð-
um íetum í landinu, og fullvíst er
að þar að auki er neytt mikils ólög-
legs áíengis. Eg get búist við að
einhver áheyrandi minn muni segja
við mig: Þú ert að mála vonda karl-
u mn á vegginii. Eg hef enga tilhneig-
mgu til þess; en eg er að mála þar
annan karl, Sjálfan Bakkus. Við
vitum að sá vondi karl fer nú her-
skildi um landið, og hans foeztu liðs-
menn eru banulögin; sú hersveit
sem með honum vinnur er storkun-
arandi lýðsins gagnvart bannlög-
unum og strangleik þeirra.
Eg hef fengið upplýsingar um inn
ílutningi áfengra drykkja næstu
5 árin áður en hannlögin komu og
tala þær tölur skýrara máli en eg
get mæit. Þessi iimflutningur áfeng
ís fór árlega minkandi eins og eftir-
fylgjandi tölur síua:
19OÓ voiu H-.Uar lun 324 þús. ÍÍU.
1907 » » » 375 » »
1908 » » » 277 » »
1909 » » » 196 » »
1910 » » » 164 » »
Það er vel athugandi hvílík lækk-
un er á innflutningi áfengis þessi
árin. Síðasta árið er innflutningur-
inn helmingi minni en fyrsta árið.
Og hverju er þetta að þakka öðru
eu lofsverðri stari'semi Goodtempl-
ara; sem árum saman höfðu unnið
að því að glæða siðferðisþroska
þjóðarinnar og iiinræta henni við-
bjóð á ofnautn víns. En svo koma
bannlögin í fult gildi með árinu
1912.
Árið 1911 eru memi að búa sig
undir að taka á móti bamilögunum,
þá er náunginn að búasig undir að
lifa í landinu þurra, og þá flytur
hann inn 935 þúsund lítra af áfengi,
eða næstum því eins eins og inn
var flutt á 4 ánrnum á updaö 1911
Tigin brúðhjön
JtoSHHÉIÍ: .jj^R ^HjÉL IjjÚA 'tÉMTa f$Kr:*7£:Þ - . , ^ 1 *;;C" „ LA**" K ' 'tM*- "1 ká^x Aa,.' WíFhmjMÉk Jg ^Sb jHk|
Axei Danaprins, „flugprinsinn“
svo nefndi því hann er fyrsti flug-
maðuriun af konungbornum ættum,
kvæntist í vor sænskri prinsessu.
Myndin er tekin við Tollbúðina,
þegar brúðhjónin komu til Kaup-
mannahafnar og sýnir Kristján
Danakonung vera að kyssa prins-
essuna „upp á ísleuzka sveitavísu1 ‘.
en prinsinn (I.) stendur á bak við.

samanlögðum. Þessi innflutningur
sýndi þegar, hve góðar viðtökur
bannlögin mundu fá eða hitt þó
heldur, og hinn sterki andróður og
mótþrói gegu bannlögunum varð
þegar í stað sýnilegur.
Árin 1912 og 1913 lifðu menn svo á
vínbirgðunum frá 1911. Þau ár bæði
til sarnaus er áfengis innflutning-
urinn 20 þúsund litrar, eða 13000
lítrar í'yrra árið, og 7000 lítrar síð-
ara árið.
Þetta er nú góð byrjun. En þegar
fer að ganga á birgðirnar, þá tekur
að hýrna yfir innflutningnum:
1914 e u hu 1 in:i 4 þús. lítiai
1915 » » » 21 » »
1916» » »28» »
1917 » » » 31 » »
1918 » » » 57 * *
Árið 1918 er innflutningurinn
orðinu fjórfaldur móts við það sem
hanii var 1914. Það er svo komið að
meira en líter af á'fengi kemur á
hvert einasta mannsharn í landinu.
Haldi svona áfram líður ekki á’
löngu, að innflutningur á áfengi
verði eigi minni en harin var 5 síð-
ustu árin á undan aðflutningsbann-
inu.
Hverjum dettur nú í hug að 57000
lítrar af áfengi 1918 sé brúkað ein-
göngu til iðnaðar og lyf ja, og annað
áfengi er ekki leyfilegt að.flytja
inn í landið.
Það var ekki kvartað yfir neinum
skorti á vínanda tii iðnaðar og lyf ja
þegar ekki fluttist inn nema 13000
lítrar, eða heldur 1913, þegar inn-
flutningurinn var einir 7000 lítrar.
Það er þó ekki ástæða til að ætla að
iðnaðarmenn og lyfsalar hafi byrgt
sig upp með vínanda á árunum á
undan. Samsvarandi hækkun er á
vínfangatollinum sein eðlilegt er:
eins og aukning kinflutningsins.
Árin 1913—1917 nam vínfaiigatoll-
urinu að meðáltali 43000 kr. á ári.
En árið sem leið er hann kominn
upp í 73000 kr.; er það all álitleg
upþhæð í þurru landi; og bendir
hún síst á, að lög þessi hafi orðið
til jafnmikillar siðbótar fyrir lands-
lýðinn sem frumkvöðlar þeirra
væirtu. Enda eru þess dagleg merki
hér í Iteykjavík og fleiri kaupstöð-
um landsiris, að naritn áfengra
drykkja mun ekki vera minni nú
eai hún var áður en bannlögin kom-
ust á.
Mér er sagt að varla komi sú nótt
fyrir, að eigi séu druknir menn
hýstir hér í „Steininum“. Að vísu
er hér ekki hægt að miða heinlínis
við það sem áður var, því nú mun
eftirlitið vera strangara en fyr. En
það skal eg taka fram, að bótt
bannlögin verði numinn úr gildi, má
ekki nema burt eftirlit með drukn-
um iriöttauui á aimaaaafæri.
Nú er ekki svo, að hið löglega á-
fengi sé eina áfengið sein drukkið
er í landinu. Þingið í ár hefir talið
sig neytt til að leggja toll á brenslu
spírjtus, all,s.konar hármeðul og ilm-
vötn, og af hverju? Af því fólkið
er íarið að drekka þessa vökva.
Þetta er ekki skemtilegt í þurru
landi; eu fleira verður að gera en
gott þykir. Brensluspíritus er með
þessum tolli gerður svo dýr, að fá-
tæku fólki er því nær óinögulegt að
kaupa hann til að hita sér við hann
kaffisopa; það verður að kaupa kol
fyrir 30—40 kr. skippundið. En
þingið hefir neyðst til að gera íleira
sem er bein aflðiðing af hannlögun-
um.
Af því að það var ekki svo fyrir-
hyggjusamt og viturt að hafa fund-
ið hagk'kvæman og réttlátan toll,
er koma skyldi í stað áfengistolls-
ins; þá hefir það orðið að grípa til
þess að leggja allháan toll á allar
innfluttar nauðsynjavörur, to'll,
sem hækkaður 'hefir verið hvað eft-
ir annað. Nú er svo komið, að fá-
tæklingurinn getur ekki látið upp
í sig brauðbita án þess að gjalda
toll af honum, ekki eignast spýtu í
kofann sinn, 'ekki dúkpjötlu í spjör
handa sér, ekki sements lúku, ekki
salthnefa né kolomola eða gaddavír
Má vera að þessi tollur, vörutollur-
inn, verði áfram, en fyrsta tilefnið
til hans var að landið misti tolltekj-
ur af áfengi, er bannlögin voru lög-
leidd. '
En það er meira blóð í kúnni.
Auk þess áfeugis sem inu í landið
er i'lutt eru íslendingar sjálfir
farnir að brugga áfengi og það að
sögn ekki af betri endanum. Þetta
fer fram rétt undir handarjaðrin-
um á sjálfri lögreglunni og með
sínum bezta vilja fær 'hún ekki að
gert.
Eu hér er flcira ljótt á seiði. O-
leyfilegu innflutningur á áfengi vex
hröðurn fetum og er að líkindum
orðinii meiri en sá löglegi, eða er
góðri leið að verða það. Það ganga
fréttir urn stórar vínbirgðir fluttar
hingað frá Spáni 'og öðrum löridum.
Þetta er svo sótt á bátum í skipin
út í Flóa, eða því jafnvel sökt á
sjávarbotn til að geymast þar þang-
að til færi gei'st að fiska það upp
aftur þaðan. Þegar í land kemur,
er það svo falið í afkymum og
skúmaskotum eða geymt uppi í
holtum.
Þegar áfengi hefir streymt svo á
stríðsárunum inn í hina einu höfn,
sem samgöngur við útlönd hafa nær
eingöngu verið bundnar við, og þar
sem lögreglu eftirlitið er lang öfl-
ugast, þá er liægt að gera sér í hug-
arlund hvernig ólöglegt áfengi
mtmi fossa iriö í iaridið, þegav skip
taka aftur að sigla inn á hvern vog
og vík umhverfis alt, þar scm engu
eftirliti verður viðkomið, og engin
b'ígreglugæsla. Þar geta sinyglar-
arnir í næði rekið atvinnu sína, seni
þeir þegar hafa byrjað á.
Þessi þokkalega verzlun er þeg-
ar orðin mesti gróðavegurinn í
þessu „þurra landi“. Lögbrjótarnir
verða stórríkir menn á fáum árum;
en þeir s'em við þá verzla eru fé-
flettir eftir nótum. Áfengis lítirinn,
sem keyptur er fyrir fáa aura suð-
ur í Spáni, í Bretlandi, Ameriku
eða annarsstaðar, er seldur fyrir
alt að 30—40 kr. þegar hingað kein-
ur. Þetta er hörmulegt ástand.
Þingið streytist við að leggja háa
skatta á allar nauðsynjar <og lög-
legan og heiðarlegan atvinnurekst-
ur þjóðfélaginu til uppbyggingar,
en þessar þúsundir fara allar fram
hjá því, aí' því að þær eru fengnar
í skúmaskotum lögbrotanna, sem
knúin eru fram af ócðlilcgum höft-
einstaklinganna.
Bannlögin hafa ekki náð tilgangi
sínum, hversu góður sem hami var,
og ná honum aldrei, hvorki siðbóta-
tilganginum né fjárhagsbótar.
Þetta eru tildrögin til þingsálykt-
uiiartillögunnar, þetta eru ástæð-
urnar fyrir henni. Af því að bann-
lagahugmyndin var borin undir at-
kvæði þjóðarinnar áður en bann-
lögin voru samþykt, viljum við nú
spyrja hana aftur, hvort hún vilji
lifa áfram undir þessum lögum,
ekki þó af því að við teljum ekki
þingið hafa fullan rétt til að af-
nema þau, án þess atkvæðis þjóðar-
innar sé leitað um það, heldur af
því, að við viljum ekki að sagt
verði, að farið hafi verið hvatvís-
lega áð afnámi þcirra. Þjóðin sjálf
'hefir aldrei samþykt bannlögin,
heldur hugsjónina sem þau bygð-
ust á, þá fögru 'hugsjón, sem nú er
að verða að örgustu ófreskju. Þetta
segi eg af því eg álít ekki öll sund
lokuð, þótt þjóðin sé ekki með af-
námi bannlaganna að þessu sinni.
En auðvitað. er, að sé þjóðin enn
ekki svo vitkuð í þessu máli, og
heldur ekki þingið, að það sjái hví-
líkt þjóðarböl hér er á ferðinni, þá
nær það ekki lengra. Ástandið
þarf enn að versna til þess að augu
manna opnist, og því miður er ekki
útlit fyrir annað en að það versni
stórum.
Sumir vilja bíða, og sjá hvort
ekki batnar; aðrir vilja bíða til
þess að enn betur sjáist hve óþol-
andi ástandið er.En við viljum ekki
bíða, 'hvert árið er fyrir okkur löng
bið og þraut að horfa á siðspillandi
áhrif laga þessara, sjáandi það að
virðingarleysið fyrir þeim vekur og
magnar virðingarleysi fyrir öðrum
lögum. Úr því að engin von sýnist
um að unt verði að stemma stigu
fyrir löghrotum og smyglun áfengis
þá er nær að iandið, en ekki óhlrit-
vandir menn, hafi ágóða af áfengis-
verzluninni; og þjóðin vill eflaust
heldur að hár skattur sé.lagður á
vínföng, en á mestu lífsnauðsynjar
hennar.
En vilji þjóðin létta af sér bess-
um ófaguaði, þá mundi liollast, að
ríkið tæki að sér iunflutning áfeng-
is; með því mundi meiri trygging
fyrir að eigi flyttist inu í landið alD
konar ólyfjan, sem fólk er nú orðið
vant að drekka. Yfir höfuð muudi
vera hægt að fá meiri tryggiug
gegn ýmsum þeim hættum sem V-m*
föngum og vínfanga verziun fylgJll>
án Jiess þó að ganga of næ’nú Per'
sónufrelsi manna, ef ríkið tæki íU'*
sór umsjón með innflutiiingaverzl*
un í landinu. Á þann liátt mundi og
ríkið hafa mestar tekjur af vínfóug
unum, tekjur sem gætu skift huiidr
uðum þúsunda á ári eða meir; °o
það jafnvel án þess að iniiflutnirig
ur vínfanga þykir nokkuð verul®8®
frá því sem nú er, hann yrði að e111
bersýnilegri og löglegur.
Ekki ætti þessi tekjuauki að ve^
fráfælandi nú á þessum tímum> r®
ar jafn tilfinnanlegur tekjuskor ^
er seui uú, og memi atapda: P