Morgunblaðið - 02.10.1919, Síða 1

6. árgangur, 305. tölublað
Fimtudag 2. október 1010
Isaioldarprentsmiðja
1
GAMLA BIO
Fagra stúlkan
i verinu
(Fiskertösen)
Afaifallegur og hrifandi sjón-
leikur frá Skotlandi, i 6 þittum
Aðalhlutverkið leikur frægasta
leikkona heimsins.
Mary Pickford.
(The Worlds Sweetheart)
Hljóðfærasveit Bernburgs leikur
meðan á sýningu stendur.
Sýningin byrjar kl. 8x/2
Pantaðir aðgöngumiðar verða
afhentir í Gamla Bíó kl. 7—8.
Eftir þann tima seldir öðrum.
Verkföll
Hvaðan úr heiininum sem maður
spyr frétta, þá er viðkvæðið alt af
hið sama: verkföll og aftur verk-
föll. í Englandi hefir nú nær háif
önnur miljón verkamanna við
n'ámugröft og flutninga lagt niður
vinnu. í Lothringen háfa allir
.þýzkir járnbrautaþjónar lagt nið-
ur vininu og fiutningar og sam-
g'öngur hafa þar algerlega stöðv-
ast. í Marseille hafa hafnarverka-
menn gert verkfall. í París hafa
allir starfsmenn borgarinnar dagt
niður vinnu. Og þannig er það víð-
ast hvar um Frakkland. í Danmörk
er hinu mikla verkfalli alveg ný-
létt af. í sjálfum Bandaríkjunum,
þar sem átti að haldast friður inn-
anlands, rekur nú hvert verkfallið
annað- í Boston hafa lögregluþjón-
ar gert verkfail iog seinast í sept
ember ætluðu allijr verkamenn í
stálverksmiðjum og kolanámum
að leggja niður vinnu. í 'Washing-
ton gat Wilson forseti afstýrt því í
bili, að lögregluþjónar og opinber-
ir starfsmenn legðu niður vinnu. Og
þannig mætti lengi telja upp. Og
þótt verkfalli sé lokið og sættir
komnar á, er ekkert á það að
treysta, því að verkamenn hugsa
ekkert um það að standa við gerða
samninga, né leggja niður vinnu
aftur þegar þeim dízt. Og svo koma
aðrar stéttir til og héfja „samúðar-
verkföll“! Með öðrum orðum: alt
Rtefinir að stjórnleysi í þeim lönd-
um, sem i.ii þessa hafa þó komist
hjá stjórnarbyltingu. En hvernig
mim þá í þeim ríkjum, iþar sem
borgarastyrjöld geisar?
Þegar menn hugsa í alvÖru um
Það ástand, sem nú ríkir í heimin-
um, og ber það saman við ástand
ið á ófriðarárunum, þá veit maður
naumast hvort verra er. Að minsta
kosti er hið núverandi ástand eigi
betra. Meðan þjóðirnar áttu í ó-
friði, héldu þær þó saman út í rauð-
an dauðann. Einstaklingar hvers
þjóðfélags mynduðu eina trausta
heild. En með ófriðarlokum' halfa
þéssar heildir tvístrast. Sums stað-
ar hefir farið fram alger byiting,
sem hvergi sér fyrir endann á enn
þá, en annars staðar vofir bylting
yfir eða er í fæðingu. í kjölfar verk-
fallanna, sem í eðli sínu eru ekkert
annað en uppreisn, siglir mörg ó-
gæfa fyrir 'land og lýð. Tökum t. d.
verkföllin í Englandi. Kolafram-
ieiðsla stöðvast og flutningar stöðv-
% ast. Afleiðingin af þvi er ekki að
eins sú, að allir hinir mörgu, sem
lagt hafa niður vinnu, sé atvinnu-
lausir og bíði daglega stórtjón og
að vinnuveitendur bíði enn meira
tjón, heldur stöðvagt verksmiðjur
hrönnum saman vegna kolaieysis
og flutningateppu. Slík yerkföll
koma því niður á mörgum sinnum
fleiri mönnum en þeim, sem upp-
tökin eiga og valdir .eru að verk-
föllunum. Þúsundir og áftur þús-
undir verksmiðjulýðs missa at-
vinnu. Óteljandi iðnaðargreinir
lenda á heljarþröm alveg að ósekju.
1 stað þess að reyna að vinna upp
ófriðartapið, snúa verkfallsmenn
öxinni að sínu eigin höfði. Þeir
snúa kvöminni Grótta og mala í
ákefð. En það er ekki gull, sem þeir
mala, heldur salt, og hamingjan má
vita, hvort þeir sjá það fyr en þeir
hafa malað þjóðarfleytuna í kaf.
Síldarvinnan
Guðm. Finnbogason prófessor
dvaldist á Siglufirði í sumar til þess
að athuga vinnubrögðin hjá síldar-
fólkinu. Hefir hann nú skrifað rit
gerð um athuganir sínar og er hún
nýkomin út og hefir margan nýr
stárlegan og gagnlegan fróðleik að
færa, framreiddan á skemtilegan
og ljósan hátt, svo sem höfundar-
ins er vandi,
Höfundurinn hikar ekki við að
fullyrða, að taka megi upp nú þeg-
ar betri tæki og aðferðir en tíðk-
ast hafa, er flýti stórum fyrir við
síidarvinnuna. Bendir hamn á nýja
tilhögun á uppskipun og meðferð
síldarinnar á skipsf jöl, og leggur til
að síldveiðaskipin hafi tvísett lag
af kössum á þilfari og sé síldin lát-
in í þá þegar húm er tekin úr net-
inu. 1 stað þess að láta skipa síld-
inni upp í körfum, má taka kass-
ana upp í skip’svinduna og skipa
þeim í land með síldinni. Með þess-
ari tilhögun sparast ærið mörg
handtök, og síidin yerður ekki fyr-
ir því hnjaski, sem nú gerist. -
Annar kafli ritgerðarinnar fjallar
um kverkun og söltun síldax’innar.
Höf sýnir fram á, hve mikilsvert
það sé, að stúlkumar læri1 strax
rétt handbrögð við þessa yinnu, því
undir því er það komið, hve af-
kastamiklar þær, yerða. Fijótasta
stnlkan, sem höf. sá ýið vinnu á
Siglufirði í sumar, Sáltaði í heila
tunnu, 270 síldir, á 4 mín. og 17
sek. — Lögun og hæð kassanna,
sem saltað er úr, gerir höf. að um-
talsefni og hendir á hve breiðir þeir
eígi að vera og hve iháir í hlutfalli
við hæð stúlknanna, .sem vinna við
þá. — Það er alkunnugt, að stúlk-
urnar vilja verða sárar á h'öndum'
við vinnuna og fatlast oft frá verki
af þeim sökum, einmitt þe'gar verst
gegnir. Telur höf. að eina óbrigð-
ula ráðið gégn þessu sé yel heldir
vetlingar. Þá minnist hann enn
fremur á pæklun og tnnnuflutning,
og gefur ýms góð ráð því viðyíkj-
andi. Yfirleitt er ritgerðin svo
merkileg að hver einasti' maður,
sem lætur sig þennan atviœuuveg
nokkru skifta, verður að ná sér í
ritgerðina og lesa hana, sér til
gagns — og ánægju.Vér getum eigi
stilt oss um að birta hér orðt'-étt
niðurlag ritgerðarinnar, því ail£r
munn lesa það með sérstakri at-
hygli: , \
„Eg hefi þá mínst á helztu at-
riði síldarvijunumiar og skal nú að
Dansleikur
verður haldinn i Iðnaðarmannahúsinn laugardaginn 4. okt. kl. 9
síðdegis. Húsið opnag kl. 81/** 12 og 4 manna hljóðfærasveit spilar
til skiftis. Salnrinn verður skreyttur.
Fyrsti og bezti dansleikur á vetrinum. Aðgöngumiöar seldir i Bóka-
verzlnn ísafoldar.
Skemtinefndin.
Jiáskolasíúdenfarf
Mætið i kvöld (fimtudag) kl. 6 til að æfa hiskólaljóðin fyrir háskóla-
setningnna.
Lítið brúkuð föt
Kjólar, Blúsur, Dragtir, Pils, Ballkjólar og margt fleira, verður selt
dag með tækifærisverði i Tjarnargötu 11 B (appi).
Landsverslunin
er flutt
á Hverfisgötu 21.
(Hús forsætisráðherra)
Drengur
röskur og ábyggilegur, getur fegið góða atvinnu. — Gott kaup.
A. v. á.
lokum ti'l ifróðleiks drepa á nokk-
ui' atriði, er einkum snerta verka-
fólkið. Eg safnaöi skýrslu um tölu
og launakjör verkafólksins við
síldarvinnuna á Siglufirði. Á þeim
22 stöðvum, er höfðu fastráðið
verkafólk, unnu 363 karlmenn: 22
verkstjórar, 116 beykjar og ,dixil‘-
menn og 225 almennir verkamenn.
Mánaðarkaup beykja með fæði 350
kr., án fæðis. 350—480 kr., eftir-
vinna kr. 1.50—2.25 um klukku-
stundina. Mánaðarkaup „dixil-
manna“ með fæði 300—350 kr., án
fæðis 265—400 kr., eftirvinna kr.
1.00—2.00 á klst. Mánaðarkaup al-
mennra verkamanna verkamanna
með fæði 180—350 kr., án fæðis
200—400 kr„ éftirvinna kr. 1.00—
2.00. — Gert er ráð fyrir 10 tíma
vinnu á dag. Verkstjórakaup er al-
niennast 400—500 kr. á mánuði. Al-
ment er ókeypis húsnæði, ferðir
fram og aiftur og kaup go<ldið frá
því menn fara að heiman og unz
þeir koma heim aftur. Þeir sem
fæða sig sjálfir fá alment ókeypis
matreiðslu.
Á sömu 22 stöðvum unnu, að með-
töldum ráðskonum, 669 stúlkur.
Allar hafa þær ókeypis ferðir fram
og aftur, húsnæði og eldsneyti.
Verkunarkonur hafa 10 kr. viku-
peninga og að auki eru þeim trygð-
ar ýmist 200 eða 300 kr. fyrir all-
an tímami. Annars er kverkun og
söltun ákvæðisvinna og borgað kr.
1.20—1.50 fyrir tunnuna saltaða.
t tímavinnu er borgað kr. 0.75 um
klst. og í eftirvinnu kr. 0.75—1.50.
Ráðskonur hafa í mánaðarkaup
í?0—300 kr. xneð fæði, ein 360 án
fæðis.
Á 8 stöðvmn á Siglufirði hafa
karlmenn fæði frá útgerðarmanni,
Drengor
óskast nú þegar til léttra sendiierða.
A. v. á.
á hinum stöðvnnum íá þeir nálega
alstaðar ókeypis matreiðslu, en
leggja efnið til sjiálfir. En verkun-
arkonurnar hafa sína matseld hver
fyrir sig, og hygg eg að það sé
yfirleitt ekki holt 'fyrir heilsu
þeirra. Eg spurðist talsvert fyrir
um það, hvernig fæði Iþeirra mundi
vera. Það er auðvitað næsta mis-
jafnt, eftir því hvernig hver er
gerð, en mörgum mun fara svo,
einkum þegar mest er annríkið og
þær þyrftu helzt staðgóða fæðu, að
þá hafa þær ekki tíma né þrek til
að elda sér mat, en lifa mest á
brauði og kaffi. Yæri það íhug
unarefni, hvort eigi væri hægt að
koma því svo fyrir, að útgerðin
legði verkunarkonum fæðið eins og
karlmönnxmum sumstaðar, því að
jmér virtust fáir hafa trú á matar-
félagi kvenna, þó þær fengju ó-
keypis matreiðslu. Er þess gætandi,
að allmikið fé gengur nú til elds-
neytis handa þeim að óþörfu, þar
sem t. d. 15 „príurasar“ loga til
að hita kaffi 'handa 30 konum!
Fyrir þá sem ætla að byggja ný
íbúðarbús fyrir verkafólk á síld-
arstöðvum, væri eflaust vert að í-
huga, hvort þau hús, sem hingað til
hafa verið reist af því tæi, eru éins
hentug og verða hefði mátt, fyrir
það fé, sem til þess hefir verið var-
ið. Mér hugkvæmdist t. d. þegar
eg kom í borðstofur í slíknm hús-
um, útbúnaður isem eg sá í borð-
stofum barnaskólans í Kristjaníu,
þegar eg kom þar 1902. BorðstoÞ
an var áfarlöng og borðið nálega
eftir henni endilangri. Borðdúkur-
inn vaí vaxdúksdregill, strengdur
um vaita á báðum borðendum —
smeygur sem lá um borðið endi-
langt, ofan á því og undir. Þegar
sveif var snúið á þeim enda borðs-
ins sem að búrinn lá, færðist dúk-
urinn (dregillinn) hægt eftir borð-
inu endilöngu með það sem á bann
^ *
var isett. Á borð var þá borið með
þeim hætti, að drengur sneri sveif-
ínni, en tveir og tveir diskar voru
settir á borðendann jafnóðum og
dúkurinn þokaðist áfram, unz
borðið var alsett. Þegar búið var
að borða, var sveifinni snúið hinn
veginn og diskarnir tpknir jafn-
óðum og þeir komu að endanum og
settir í hlaða á 'borð þar hjá og
biðu þar þvottar. Slíkur útbúnað-
nr á stöðvum þar sem margir menn
borða saman, mundi spara matselj-
um mörg spor og mikinn tíma. Eld
húsið ætti þá að vera fyrir enda
borðstofunnar.
Á stærstu síldveiðaistöðvunum,
svo sem Siglufirði, er á sumrum
samankominn mikill fjöldi fólks,
er stundum, einkum stúlkurnar,
hefir lítið að gera. dögum saman,
þegar lítið veiðist. Margt mætti
bollaleggja um það, hvað gera ætti
af hálfu hins opinbera og góðfúsra
manna til þess að slíkir hvíldar
dagar yrðu hollar fræðslu- og
skemtistundir, t. d. með alþýðleg-
um fyrirlestrum, upplestri, söng
o. s. frv. Eitt einfaldasta ráðið til
að gera gagn og gleði í þessa átt,
væri að sjá hverri stöð fyrir ofur
litlu hókasafni áf góðum skemti
bókum fyrir verkafólkið. Stöðv-
arnar gætu ef til vill skifzt bókum
á. Eg komst að því á fleiri en einni
stöð, að stúlkur sátu í frístundum
saman á herbergjum sínum með
handavinnu sína og ein las hátt fyr-
ir hinar. Það var mjög ánægjuleg
sjón.
Þar sem búast má við, að reistar
verði enn margar nýjar síldarstöðv-
ar á landi hér, og slíkar kosta of
fjár, þá hygg eg að það mundi
marghorga sig fyrir útgerðarmenn
að setja nefnd hæfustu manna, er
völ væri á, til að Jhuga og gera
tillögur nm hagkvæmustu tilhögun
síldarstöðvar, éftir þeirri reynslu
og þekkingu, sem nú er unt að fá
um slíka hluti. Væru þar tekin til
athugunar öll tæki, er slíkri stöð
ættu að fylgja, og hverjum hlut ,og
handtaki hnitmiðaður sinn staður,
svo að hún líktist góðri vél, þar sem
eitt hjólið er frá upphafi vega mið-
að við anuað, og allir hlutir sam-
siltir, til tþess að hún afkasti sem
mestu og beztu verki á sem styzt-
um tíma, og með sem minstri orku
eyðslu. Sofandi gefur guð sínum
aldrei slíka smíð.
Að endingu vil eg þakka Félagi
íslenzkra botnvörpuskipaeigenda,
er góðfúslega kostaði för mína, og
svo öllum þeim hinum mörgu, er
tóku erindi mínu vel og gerðu sitt
til að árangurinn yrði sem beztur/‘
Ritgerðin er birt í „Ægir“.
H NYJA BIO
Leyndardómur
New York borgar
Stórfenglegur leynil.reglusjónl.
II. kafli í 4 þáttum:
Ljismyndin
í upphafi nýs kafla er heildar-
yfirlit yfir það sem áður hefir
komið. AUir geta því fylgst með
Areiðanlegur
sendisveinn
14—15 ára gamall getur fengið
fasta atvinnu. Tilboð merkt »Dug-
legur*, sendist Mbl. næstu daga.
Notið
DETGO-LIGHT
i.
DAGBOK
f.ii
Veðrið í gær.
Reykjavík: ASA. kul, hiti 4,8 st.
Isafjörður: A. st. kaldi, hiti 4,6 st.
Akureyri: A. st. kaldi, hiti 2,5 st.
Seyðisfjörður: NA. hvassv-, hiti 0,7 st.
Grímsstaðir: A. st. kaldi, hiti -=-1,5 st.
Vestm.eyjar: Logn, hiti 5,1 st.
Þórshöfn: S. st. kaldi, hiti 9,3 st.
Háskólinn verður ekki settur fyr en
þann 4. þ. mán. Háskólastúdentar ætla
að hittast í kvöld og æfa Háskólaljóð-
in fyrir setninguna.
Embættisprófi í læknisfræði hafa
þeir Árni Vilhjálmsson og Snorri
Halldórsson lokið nýlega, báðir með
fyrstu einkunn.
„Suðurland“ kom að vestan í gær
með um 100 farþega.
Kveldúlfs-botnvörpungarnir þrír,
Skallagrímur, Egill Skallagrímsson
og Snorri goði, komu inn í gær. Hafa
allir fiskað fremur illa.
„Njáll“ kom frá Grindavík í gær.
Brezki botnvörpungixrinn „Clotilde“
kom hingað í gær frá Englandi.
Götulýsingin. í gærkvöldi var í
fyrsta skifti á haustinu kveikt á götu-
ljóskerum bæjarins. Var þéss sízt van-
þörf.
Fjárrekstrar koma nú til bæjarins
daglega. En dýrt þykir kjötið, sem
Vonlegt er, því það kostar kr. 3.10
hvert kg.
Erfðaskrá Carnegies,
Samkvæmt erfðaskrá Carnegies,
sem var opnuð fyrir mánaðarmótixx
síðustu, voru eigur hans áætlaðar
25—30 mi'ljónir dollara. En þær
gjafir sem Carnegie hefir gefið um
æfiua eru þó meiri. Þær nema rúm-
um 53 milj. dollUrum. ■— I effða-
skránni eru ýmsum góðgerðastofn-
unum ánafnað mikið fé og ættíngj-
um og vinum sömuléiðis. Þá ef
Lloyd George látixxn fá 10,000 doll-
ara á ári. Taft fyrrum Bandaríkja-
forseti fær sömu upphæð og ekkjur
þeirra Clevelauds og Roosevelts fá
5000 doiiara á ári meðan þær lifá»