Morgunblaðið - 21.11.1919, Blaðsíða 1

7. árg&ngnr, 18. tðlublað
Föstudag 21. nóvember 1010
Is afoldarpr entsmiðl a
GAMLA BIO
Hómúneúlús
Kvikmynda
meistara-
vetk í sex
þáttam
eftir
RÓBERT
REINERT
(Berlm)
i
lliim frægi læknir og umbótamað ur Paraeélsus talaði oft í ritiun sín-
um um Hómúncúlús, veru sem menn hugsuðu sér að skapa mætti með
efnafra’ðislégum aðferðum og líkjast ætti manni að líkainsskapnaði.
Hann hefir samið sérstaka ritgerð um þétta efni og eftir henni hefir
Robert Iteinert gert þessa kvikmyncl.
Aðalhlutverkið leikur ÓLAF FÖNSS af framúrskarandi snild.
HÓMÚNCÚLÚS hefir verið sýnd víðsvegar erlendis við afarmikla
aðsókn og erlend blöð liafa ritað mikið mn þessa mynd, sem
er annálað hcimslistaverk.
Sýningin stendur yfir IV2 kl.stund.
2 sýningar í kvöld er byrja kl. 8 og' W2.
Pantaðir aðgm. sækist korter fyrir sýningartíma, annars seldir öðrum.
Fyrirliggjandi í haildsölu til
kaupmanna og kaupfélaga:
VIKING skilvindur og strokkar
(sænsk vinna) og 'tilheyrandi
varahlutar.
VIKING skilvindur, 40, 65, 120 og
200 litra,
VIKING strokkar, ýmsar stærðir.
Sænsk vinna.
Bnnfr-emur tilheyrandi vara-
hlutar.
G. EIRÍKSS, Reykjavík.
Einkasali á íslandi.
Lántryggingar
í utanríkisverzlun
inni.
1 öllum löndum hefir útflutning-
ur allur farið í óreiðu á meðan
stríðið hefir staðið yfir. Til þess að
koma skipulagi hér á og til þess að
ráða bót á mögulegu tapi á erlendri
verzlun, hefir ýmsum dottið í hug
að koma á fót tryggingarstofnun til
verndunar gegn því tapi. Til endur-
reisnar skipuiegra fjármala, er út-
lenzk verzlun nálega alstaðar óhja-
kvæmilega nauðsynleg. En erfið-
asti þröskuldurinn, sem þar er í
vegi, er veiklað lánstraust. Til þess
að laga þetta, virðist trygg'ingin
vera bezta ráðið, og þess vegna snú-
ust líka þessar verzlunarmálaum-
bætur aðallega í þessa átt.
*Brezkt félag, „British Trade Cor-
poration, liefir komið á fót þess-
konar stofnun, „Trade Indemnity
Company* ‘. Þetta féiag gefur út á-
byrgðarbréf, sem gefuy tryggingu
þar sem útlenzkt lánstraust bregst.
Á Frakklancli er samskonar félag að
myndastr Mörg stór anierísk verzl-
unarhús héldu fund í New York í
júní, til þess að ræða þetta mál, cn
framkvæmdir hafa engar orðið enn
þá.
Nokkur árangur af þessu starfi
sást á Englandi í sumar, þar sem
verzlun varð komið á gegn slíkri
tryggingu í þeim lilutum Rússlands
ar sem Bolsjevikar höfðu ekki yf-
irráðin. Til þess að vernda útflutn-
ingsmennina gegn þeirri feiknar á-
hættu, sem verzluninni við Rúss-
land er samfara, liefir verið stofnað
stórt tryggingarkerfi, sem seinna
hefir víst frá mörgu að segja. í raun
og veru er það áframlnúd af óald-
arvátryggingunni á skipum og vör-
um.
Enska stjórnin liefir samt sem áð-
ur ekki nuhiið stáðar liér við. 23.
júlí skyrir tíir Auekland Geddes frá
því í neðri málstofunni, að séð muni
verða fyrir fyrir því að brezkur út-
flutningur komist á til þeirra landa,
sem ekki geti borgað innflutninginn
Scm liður í þeirri keðju, segir blað-
ið „Times“, sé tryggingaraðferðin.
Nákvæmar upplýsingar liefir ekki
verið hægt að fá enn þá, en þó kem-
ur „Times Trade Supplement“ með
dæmi þess hvernig lánstrygging geti
gert útlendu verzluninni gagn.
Brezkur verksmiðjumaður á kost
á að selja vörur brasiliskum verk-
l'ræðing, með 6 mánaða gjaldfresti.
Verksmiðjumaðurinn þekkir ekkert
til f járhagsástæðna þessa brasil-
iska verzlunarhúss, og snýr sér þess
vegna til enslcs tryggingarfélags.
Þetta enska tryggingarfélag er svo
aftur í sambandi við annað sams-
konar í Brazilíu, sem rannsakar
hvernig fjárhagsmálunum þar er
varið. Finnist því þær svo sæmileg-
ar, tekur það sjálft þátt í áhættunni
og fær þá líka tiltölulegan hluta af
ágóðanum. Enska tryggingarstofn-
únin lýsir því svo yfir, að hún sé
fús til að láta verksmiðjumanninn
fá skaðabætur, ef til komi, alt að
% af tryggingarupphæðinni. Á
sama liátt getur brasiliskur útflutn-
ingmaður trygt lán, sem hann veitir
í Englandi. Ilann þekkir ekki fjár-
hagsástæður innflutningshússins,
sem liann ætlar að skifta við, en
hann getur. fengið tryggingu hjá
ensku félag'i, sem þekkir eða getur
aflað sér þekkingar á hag þess verzl-
unarhúss. Á þennan liátt má fara
að í sérliverju landi.
Það er ljóst að tryggingarkerfi
eins og þetta, gæti komið alþjóða-
verzluninni á réttan kjöl aftur, því
það hefir hin óhjákvæmilegu skil-
yrði að geta gefið allar nauðsynleg-
ar upplýsingar, sem þurfa til þess
að sú verzlun geti staðist.
Enn fremur eru flciri liliðar, seni
gætu komið til greina, - hvað lán-
trygginguna snertir. Kunnur ame-
rískur verksmiðjumaður lióf máls á
því á fuudi í Chieago, að amerísku
bankarnir ættu að létta undir út-
lendu verzlunina með því að taka
lánsáliættuna á sig. Þetta getur orð-
ið á þann hátt, að bankarnir kaupa
víxla af útflytjanclanum, án þess að
fylgja venjunni að kref ja liann inn-
lausnar, ef þeir eklci eru greiddir.
Fljótlega á litið, geðjast ef til vill
ýmsum bankamönnum lítið að þess-
ri uppástungu, því það fyrirkomu-
lag er svo ólíkt því, sem menn hafa
átt að venjast bæði í Ameríku og
annarstaðar. En nauðsynlegt skil-
yrði fyrir því er samt sem áður, að
bankarnir hafi áreiðanlega sambönd
í útlöndum, svo að þeir geti ávalt
fengið nægilegar upiilýsiugar uin
J>áu vevzlunarhús, sem sk'i’ta við
þeirra eigið land. Eftir þessum upp-
lýsingum fer stærð þeirrar fjárhæð-
ar sem bankinn ætlar, því vist á-
byrgðargjald til lianda bankanum
fyrir áhættuna sem hann tekur að
sér, er sjálfsagt. En komist þannig
lagað alþjóðlegt, bankasamband á,
þá er uppástungan ef til vill þess
verð að liún verði athuguð.
Nokkrir menn úr ensku verzlun-
arstéttinni sneru sér til stjornar-
innar í marz s. 1. með mál, sem
þessu er ekki svo fjarskylt. Meðan
á stríðinu stóð var utanríkisverzl-
uninni lialdið í horfinu með því að
hafa opiub'era stríðsvátryggingu.
„Það sem verzlunin þá þurfti með“
segir blaðið „Times“, var trygg-
ing á skipurn vegna tundurskeyt-
anna. Eu það sem nú þarf með,
það er trygging fyrir tundurskeyt-
um verðlagsins.“ Verksmiðjurnar
eru hykandi við að kaupa hráefni
og ilamaðar að framkvæmdum, á
meðan þær búast við verðfalli.
Vælri hægt að tryggja gegn verð-
fallinu, mundi iðnaðurinn einnig
geta farið að blómgast áný. En því
fyr sem þetta getur orðið, því fyr
getur England líka náð sínu fyrra
sæti á lieimsmarkaðinum.
Að því sem kunnugt er, hefir
•engin tilraun verið gerð með þess-
konar tryggingu. Og búast má við
að þegar til framkvæmda 'kæmi,
yrði inarga örðugleika við að stríða
Þeirri skoðun hefir verið haldið
fram, að tæki það opinbera að sér
þannig lagaða tryggingu, neyddi
það borgarana til þess að bera iðn-
aðar- og' verzlunarliallann á beinan
hátt. 1 því sambandi mætti samt
nefna, að sigurlánslögin í Banda-
ríkjunum heimila War Finance
«
Corporation að láta útflutnings-
kanpmenn og banka,«sem styðja út
ílutiiingsverzlun, fá fyrirfram-
greiðslu. Og þessi fyrirframgreiðsla
getur orðið hér um bil vöruverðið,
þegar reiknað er með 1% fram yfir
venjulega forvexti. Á þennau hátt
fá útflytjendur tryggingu fyrir
tapi.
Að lokum má minnast á. tilraun,
sem Serbía hefir ger.t til þess að
tryggja lánstraustið í útlöndum.
Á íneðan serbiskir kaupsýslumenn
eigi geta látið sjálfir af hendi þá
tryggingu, sem tekin er igild í út-
löndum, hefir stjórnin ákvarðað
að leggja fram 50 miljónir dínara,
sem séu að veði fyrir viðskiftum
stórkaupmanuanna, ef þeir eru
ekki sjálfum sér nægir. Á þennan
hátt hugsar hún sér að koma inn-
flutningsverzluninni á fót aftur.
En skilyrði til þess að njóta af þess-
ari stjórnartryggingu, er að sei'b-
iskir kaupmenn setji verðmæti í
veð heima fyrir, sem svari til þeirr-
ar fjárupphæðar, sem þeir þurfa
að fá. En annars eru ekki neinar
fastar reglur, heldur farið að eftir
því, sem þurfa þykir í hvert skifti.
Nú er verið að vinna að því að
koma á fót bæ;ði enskum og amer-
ískum ban'ka í Belgrad, og kom-
ist J>eir á ilaggirnar, þá verður að
líkum ekki þörf á hinu fyrirkomu-
iaginu lengur.
nefnda' að þessu sinni, en vonandi
getur orðið ástæða til þess síðar.
Með þessu móti gæti fengist sam-
ræmi í auglýsingamálið. Sama vöru-
tegund yrði ávalt nefnd sama lieit-
inu og við þáð væri mikið minið.
Er vonandi að réttir hlutaðeig-
endur taki mál þetta sem fyrst til
meðferðar. Auglýsingamáíið er
orðið svo slæmt og á svo mikilli
ringulreið, að þetta er engin þarf-
leysa.
Auglýsingarnar
og málið
Vert er að veita því eftirtekt, að
mestur hluti útlendra orða kemst
fyrst á prent í auglýsingiun. Menn
þurfa að auglýsa vörur, sem ekkert
íslenzkt heiti hafa og nota því út-
lenda lieitið, því annað skilja kaup-
endur ekki. Þær vörutegundir eru
óteljandi, sem þannig er liáttað.
Þessvega er auglýsingamálið orð-
ið öðruvísi en annað ritrnál. í aug-
lýsingum verzlana úir og grúir af
útlendum orðum, sem sum eru orðin
íöst í málinu, en önnur ekki. Eigi
skal út í það farið hér, hvort taka
skuli upp útlendu orðin, en víst er
mn það, að hægt er að finna mörg-
um vörutegundum íslenzk nöfn, seni
hljóma #vel í eyra og niundu fljótt
ná festu í málinu, ef menn yrðu
samtaka um að nota þau. Sánna
mörg dæmi þetta og mörg ný orð
hafa á síðustu 10—15 árum rutt út-
lendum orðum eigi að eins úr mæltu
rnáli, heldur einnig úr ritmáli. Næg-
ir að benda á orð eins og „reið-
hjól“, „legghlífar“, „skóhlífar
11. þessu til sönnunar. En til þess
að takast megi fljótt og vel að taka
upp ný íslenzk orð í málið, þurfa
allir að vera sammála um það. Þó
einn kaúpmaður færi t. d. að nota
íslenzk heiti á einliverri vörutegund,
rnundi það ekki stoða. Það þurfa að
vera samtök.
Þá er annað. Útlendu orðin eru
skrifuð með svo misjöfnum hætti.
Tökiun t. d. orð eins og „cheviot“
Sumir skrifa það með útlendri staf
setningu, aðrir „sefíot“, sumir
„sjeviot“, „sjeffíot“, „síviott“ 0. s.
frv. Og þannig er uni fjölda mörg
orð.
Eun fremur taka sumir upp ný
orð, sem eru svo óaðgengileg og
óskiljanleg, að vitanlegt er að þau
ná aldrei neinni útbreiðsslu.
E11 úr þessu er áreiðanlega hægt
að bæta. Og bezt að gera það sem
fyrst. Vissasti vegurinn væri sá, að
kaupmenn allir og iðnrekendur
kysu sameiginlega nefnd eða nefnd-
ir og fengju þær einhvern góðan
og smekkvísan málfræðing í lið með
sér. Þessar nefndir semdu síðan al-
menna vöruheitaskrá, og skyldu
lilutaðeigendur skuldbinda sig til
]>ess, að fara eftir henni. Eigi skal
farið nánar út í starfsvið þessara
Svo sem áður hefir verið getið
um í Morgunbl. hefir borgarstjóri
undanfarið átt í samningaumleit-
unum við alm. brunabótafélag
iaupstaðanna um rýmkun á ákvæð-
uin um timburlnis. Hefir félagið
nieð erindi dags. 27. okt. samþykt
:ið næstu tvö ár, frá 1. jan. 1920
til 31. des. 1921, megi veita undan-
>águ til að byggja járvarin timb-
urhús í opinni byggingu, er. séu
fcð grunnfleti 125 metrar, og enn
fremur til þess að byggja eina liæð
ofan á timburhús, enda þótt eigi
séu í opinberri- byggingu, enda sé
undanþága veitt í livert sérstakt
skifti og sérstök skilyrði sett til
tryggingar brunahættu, ef þess ger-
st þörf.
Undanþágur þessar eru að eins
veittar fyrir íbúðarhús, en ekki fyr-
ir hús þar sem reka á einhverja
atvinnu, er hefir meiri eða minni
brunahættu í för með sér.
Brunatryggingar-iðgjald af liús-
um þessurn hefir ve.rið ákveðið 6,6
af þúsiuidi.
Timbuihúsin
Iþróttamannafundur
Síðastliðinn suunudag hélt íþrótta
samband Reykjavíkur fund í Iðnó
og bauð ]>angað íþróttamönnum öll-
um og öðrum þeim er áhuga hafa á
íþróttum. Var fundurinn ágætlega
sóttur.
Formaður sambandsins, Sigur-
jön Pétursson, setti fundinn og
°' Helgi Jónasson var kjörinn fundar-
stjóri. Tók Sigurjón fyrstur til
máis og' mintis't með nokkrum orð-
uin Olafs beitins Björnssonar rit
stjóra, sem alla tíð ‘hafði verið einn
hinu öflugasti styrktarmaður sam
bandsins og formaður J>ess um eitt
skeið. Mintust fundarmenn lians
með því að standa upp.
Þá skýrði Sigurjón frá því að nú
væri íþróttavöllurinn oriiim skuld
laus eign sambandsins. Eins o
kunnugt er, var tekið allstórt lán
til J>ess að gera völlinn, kostnaður
við hann orðið mikill, og hefði smá
saman verið borgað af honum unz
skuldin var greidd að fullu í sumar
og nú á völlurinn eitthvað í sjóði.
— Sigurjón talaði þvi næst um
íþróttaiðkanir og fengu þar allir
NYJA BIO
Leyndardómur
Ntw York borgar
VIII kdfli
Hringurinn
2 sýningar i kvöld
ki. 81/* og 91/*.
Fyrirlggjandi héú á staðnum:
Varahlutar allskonar fyrir
BOLINDERS mótora
Ennfremur lampabrennarar fyrir
sömu' vélar.
G. EIRÍKSS, Reykjavík.
Einkasali á íslandi.
„hálfvolgir“ íþróttamenn þarflega
brýnu, ekki sízt þeir reykjandi.
B-jarni frá Vogi flutti erindi á
fundinum um menningu IleAlena og
Olympíuleiki til forna. Sagðist hon-
um mætavel, sem vænta mátti.
Þökkuðu fundarmenn erindið með
dynjandi húrrahrópum. Bjami
hefir ætíð verið hinn bónarbezti
er íþróttamenn hafa átt í hlut og
veitt þeim margan stuðning.
Um þroskagildi íþrótta talaði
Bjöni Óla‘fsson kaupmaður, og þótti
egjast ágætlega. Voru það einkum
ldaup og göngur.er hann dvaldi við.
Ýms fleiri inál voru á dagskrá,en
ekki vanst tími til að ræða þau. M.
hafði formanni sambandsins bor-
ist bréf frá skots'kum stúdentum,
erindi um að koma hingað til
Reykjavíkur og þreyta knatt-
spvmu við íslendinga með sömu
kjörum sem dönsku knattspyrnu-
mennirnir í sumar sem leið. Var
frestað að taka ákvörðun í málinu.
Tvö mál mintist formaður enn-
fremur á, sem nú yrði að ganga að
með oddi og egg. Annað það, að
koma fullkomnum íþróttagarði
Stadion) upp hér í bænum, en liitt
að bæta leikfimiskensluna í Barna-
skólanum.
Eigi varð rætt um þátttöku ís-
lendinga í Olympíuleikjunumísum-
ar vegna tímaskorts, og verður
bráðlega haldinn annar fundur til
þess að ræða það mál.
Fundur þessi har vott um al-
mennan áhuga manna á íþróttum,
og geta svona fundir án efa gert
mikið til þess að halda mönnum
vakandi. Veitir sízt af þessu. Öllum
þarf að skiljast, að íþróttir eru
nauðsynilegar, einkum þeim, sem í
bæjunum lifa. Kyrseturnar gera
unga menn gamla, menn visna upp
og verða að rolum fyrir aldur fram.
Við þessu getur enginn læknir gef-
ið nein lyf sem hrífa. En samt er ein
mótvörn til, íþróttaiðkanir. Þess
vegna verður þeim mönnum aldrei
fullþakkað, sem bezt berjast fyrir
auknum íþróttaáhuga, og menn
aldrei of 'oft mintir á að iðka
íþróttir.
JBei/tfdlag dleyRjaviRur:
Tlýársnótfin
verðnr leikin 1 Iðnó sunnudagiun 23. nóv. kL 8 síðd.
Aðgöngumiðar seldir:
á laugardag kl. 4—7 með hækkuðu verði
og á sunnudag kl. 10—12 og eftir 2 með venjulegu verði,
v