Morgunblaðið - 11.12.1919, Blaðsíða 1

7. árgaugur,
35. tðbblftð
Fimtudag 11. desember 1910
Iosloldarproiuktniðta
Ji ðajför Geiðu litlu fer fram laugardaginn i^. þ. m. og hefst meÖ
húskveðju $ heimili okkar kl. i e. b.
Sophia og Egteit Claessen.
Hérmeð tilkynnist vinum og vandamönrum að Sigurður Sigurð.
son læknir í Búðaidal andaðist að heimili sinu 9. þ. m.
F. b. ættingja og vína:
Emar Þorgilsson, kauprn.
Fundur
i dag kl. S siðdegis i Kaupmannafólagi Reykjavíkur á skrif-
stofu Veiziunarráðsins.
Stjórnin.
JSeŒfdlag <3teyRjavi/iur:
Landafræði og ástir
Eftir Björustjerne Bjcrnson
verður leikið í Iðuó fðstudaginn 12. des. kl. 8 síðd.
Aðgöngumiðar seldir:
í dag kl. 4—7 með hækkuðu verði
og á morgun kl. 10—12 og eftir 2 með venjulegu verði.
Kaupið Ailsherjaifriðarmerkið.
a’ di myrd í 5 þáttum,
leikiu af 1. flokks ameiisknm
leikurum.
AðalhLtv. leikur
Marguerite Clark,
fögur og n jög f æg ieikmær.
Aukamynd
Islenzkar kvikmyndir
tekr:ar hér i bæncm .íðastliðið
sumar og útbúnar hér á staðn
um af P Petersen (Gamla Bio).
OAKLAND bifreiðar og SUPER-
TON flutningabifreiðar, (bera
1 Víi tonn), ásamt ailskonar vara-
hlutum tiiheyrandi, væntanlegar
með næstu skipum. Kaupendur
beðnir að finna mig að máli hið
fyrsta.
G. EIRÍKSS, Reykjavik
Einkasali á íslandi.
Vatn or kuskatf ur.
—0—
„Tíminn“ og samherjar hans
ýmsir kalla pað „vutnsrnn“, að
viðurkenna ekki, að vatn sé undir-
orpið eifjnurrrttli eða einkaumrúð-
rm landeiganda eða annara, sem
heimildir telja t il hans. Og >á íneun,
sem fylgja þeirri skoðun, kallar
„Tíminn> ‘ „vatnsránsnienn' ‘.
Áður hefir verið hent á það í
blaðinu, að ýmsir, sem nærri standa
„Tímanum“, sérstaklega Sveinn í
Eirði, þættust vilja fara varlega
um það, að veita sérieyfi til stór-
virkjana vatnorku. Og jafnframt
var á það bent, að ef sú varúð ætti
að verða nægileg, þá mundi afleið-
ii-gin af því verða sú. að stórvötn-
m öll yrði óvirkjuð um ófyrirsjáan-
legan tíma. Afleiðingin af því er
tvftiir sú, að vatnorkan verður
rerfflaus, og niðurstaðan því sama
ivrir landeigendur sem hún yrði
oftir „vatnsránskenningunni“, sem
þeir félagar nefna svo. Með öðrum
orðuni: þeir „eign#réttarm'enn“
\ ðurkenna þá eignarrétt landeig-
anda að vatninu til þess að taka
haim af þeim aftur með því að
banna notkun vatnsorkunnar. Eign-
arréttar-viðurkennmgi 11 Væri þá
ekkort annað en hlabert formsatriiH.
„Eignarréttarmenn“ væri þá líka
„vatnsránsmenn1 ‘, en munurinn að
eins sá, að þeir fara krókaleið að
sama marki.
En auk þess hefir liólað á annari
hugsun hjá þeim „eignarréttar-
niönniun“, sem getur leitt að samá
takmarki, því að svifta landeigend-
ur 0. s. frv. „eignarrétti“ að vatni
cg vatnorku. Það er sem sé öllum
kunnugt, að „Tímimi“ hefir stung-
ið upp á því aff leggja slcatt á ónot-
uða vatnorku.
Þeir, sem eigi viðurkenna eignar-
rétt eða einkaumráðarétt landeig-
anda á vatni, geta vitaniega ekki
fallist á þcssa hugmynd, af því að
liún lilýtur að byggjast á algerlega
andstæðri kenningu, ei^fiarrétti eða
einkaumráðarétti landeiganda. Þeg-
ar sú kenning, að iandeigandi hafi
þennu x'étt yfir valni, væri stað-
fest af dómstóluin eða löggjafar-
valdinu, gæti ,,vatnsránsmennirnir“
svo nefndu talið geta komið til mála,
að leggja skatt á vatnorku, en alls
eigi fvrr.
Þessi hugmynd kann að virðast
ýmsum allgirnileg í upphafi, áður
en þeir kryfja hana til mergjar.
Svo að kunnugt sé, hefir liún ekki
verið mikið rædd enn þá, og naum-
ast liefir nokkurt blað minst á haua,
nema „Tíminn“. En þegar nánar
er aðgætt. eru ýmsir vankantar á
henni, og svo verulegir, að varlla
lenn nokkurt viðlit að framkvieina
liana.
Ef leggja ætti skatt á vatnorku,
] á þyrfti fyrst og fremst að ákveða,
•:if liversu mikilli vatnorku hver ætti
að gjalda. Það þyrfti að mæla orku
tillra orkuvatna á landinu. Það kann
að mega segja að þettu ætti að gera
hvort sem væri. En það hlýtur að
taka nokkurn tíma, að því er verk-
fræðingar segja mörig ár, þar tii öll
orkuvötn landsins væri mæld svo
að áreiðanleg niðurstaða fengist.
Og á livað ætti svo að leggja skatt?
Er það sii orka, sem minst er hægt
að fá úr vatni eða mest eða ineðal-
orka? Er það orka sem ætla rná að
unt yrði að fá með vatnsmiðlun eða
að eins orka, senx uixt er að fá án
hennar? Ilvað á að vera skatt-
frjálst? 0. s. frv. Þetta eru mikils-
verð atriði alt saman og erfið við-
fangs. En þau eru þó líklega ekki
svo vaxin, að þau gerðu hxigmynd-
ina óframkvæmanlega, þegar nógu
lengi Jiefði verið mielt og mælt,
liverja orku mætti úr hverju vatni
hafa 0. s. frv.
E11 svo er annað. Orka í öllmn
vötnum er eigi jafnnýttleg. I suin-
um er liún ef til vill raunverulcga
linýtileg, t. d. vegna erfiðrar að-
stöðn, og einkum meðan nóg er tii
iii öðrunx oi'kuvötnum. A þá að
leggja jafnan skatt á hestorku
hvei'ja í ónýtilegu eða lítt nýtilegu
orkuvatni sem í liimxm, er tvímæla-
laust þykja nýtileg? Og hver á að
úrskurða unx þetta?
„Vatnsskattsmenn“ mxxnu ekki
b.afa látið uppi neitt um það,
hversu hár skatturinn œtti að vera
á hestork-u hverja. Hann gæti vitan-
lcga verið svo lágur, að liaíis gætti
livergi neitt. En þá væri þeir ein-
ungis að leika skrípaleik. En þuð
er eigi gerandi ráð fyrir því, að
þeir luigsi sér skattinxi iægri en 50
imra til 1 krónu á hverja hestorku.
Ef skatturinn væri það á ári, þ'á
gæti þa'ð orðið 'iuikið fé.
Ef skattur, sexn nokkru næmi,
væri lagður a ónotaða vatnorku, og
reyndar þótt hann vivri injög lág-
,,r» þá hlyti skattþcgn að eiga fulla
sanngirniskröfu — ef eigi réttar-
kröfix — til þess að mega færa sér
vatnorkuna í nyt með þeiin hætl 1
sem bezt væri til fallinn. Með öðr-
um orðum: pað vssri í raun réttri
ómöcjulerjt að synja honum um
virkjunarleyfi oy leyfi til að nota
orkuna með þeim arffbœrasta-
hœtti, sem unt er. Að leggja skatt
á lilut, senx skattþegni er fyrirmun-
að að nota eftir því, sem vandi er
til að nota slík'a lxluti eða slík verð-
mæti, er óhæfilegt.
TöJi um til dæmis ef 1 krónu skatt-
ur væri lagður á hestorku hverja
í Þjórsá. Segjuui enu fremur að
vinna megi 750 þúsund hestorkjir
úr iienni án vutusmiðlnnar. Það
yrði þá 750 þúsund krónur á ári,
sem „Titan“ ætti að greiða. Ef nú
félag' þetta fengi ekki leyfi til að
\ 'rkja orkuvatn þetta eftir því sem
það óskaði, þá mætti segja, að það
væri ofríki heitt og ósanngirui. Og
þá er ái'eiðanlegt, að stjórn þess fé-
iags eða hluthafar inyndi hera sig
úpp ixndan meðferðinni við stjórn
sína og æskja íhlutunar hennar. pá
mætti gera ráð fyrir litlendei í'niut-
un um notkxui vatuorkunnar liér á
landi.
„Vatnsskuttur1 ‘ þessi gæti því
fyrst og fremst þýtt það í raun og
verxx, að opna yrði upp á gátt fyr-
ir öflxxm vatnorku-„eigendum“, það
yxði ómögulegt að synja þeim xun
sérleyfi.
En skattur þessi gæti líka komið
afskaplega ranglátlega niður. Þeir
landeigendur, sem eigi hafa enn
„sélt“ vatnsréttiudin eða „leigt“,
yrði væntanléga að gjaida skattinn
sem aðrir „eigendur“ vatnsrétt-
inda. Þeir hafa ekki haft eyrisvirði
upp úr þessu náttxxruafli enn þá, og
óvíst, hvort eða livenær þeir hafa
það. Maður sem t. d. hefði á landi
sínu 10 þús. hestorkna fallvatn, ætti
eftie dæminu, sem áður var tekið,
að greiða 10 þíis. króua skatt, á ári.
Það mundi hann oftast livorki vilja
né geta. En afleiðingin af því hlyti
að verða six, nð hann misti þennan
mai'gnefnda „eignarrétt“ að vatn-
inu og ef til vill jörðina líka, ef til
þrautar vaari gengið eftir skatt-
inum.
Þegar svo stendur á, þá yvði
skattálagningin ekkert annað en
krókaleið til þess að svifta landeig-
oxida því, er þeir „eignarréttar-
menn“ telja liann „eiga“ eða Ixafa
einkaumráð yfir.
Sig. Sicjurósscn
læknir í Búðardal, látiirn.
Sá sorgleg'i atbxxrður skeði á höfn
inni í Búðardal í fyrradag, að þar
druknaði Sig. Sigurðsson, fyrrum
héraðslæknir.
iaeknirinn koin með Svaninum
fx'á Stykkishólmi. Þegar Svanurinn
var kominn inn á liöfn á Búðardal
fór Sigurðui’ heitinn, ásamt öðrum
rnanni, Magnúsi kaup. Magnússyni
á Ounnarsst'öðum, á leið í land í
iítilli kænu. E11 svo vildi til að
hátnunx hyolfdi og fóru þeir báðir
í sjóinn. Að vörmu spoxú tókst að
bjanga Magnúsi, en Sigurður lækn-
ir var sokkinn áður en hjálp kom.
Sig læknir Sigurðsson sagði af
sér embætti fyrir nokkrum árum.
Hann iætur eftir sig ekkju og tvær
dætur uppkomnar. Er önnixr þeirra
kona núverandi héraðslæknis í Bxxð-
ardal, Árna Árnasonar. Alla lækn-
ístíð sína hafði Sigurður dvalið í
Dal'asýsln og var hann þar, svo
sem alstaðar 'annarstaða'r þar sem
liann kom, mjög vinsæll maðixr.
Hans mun verða saknað af mörgum.
--------0-------
Jón Stefánsson
listm'álari hélt nýlega sýningu á
nokki'um myndum i Kaupmanna-
hofn, svo sem áður var getið um í
Morguublaðinu.
í þeirn dönskum blöðum sem vér
h'öfum séð, er farið lofsamlegum
orðurn um list Jóns. Myndir hans
þýkja þykja ágætar og' sérkenni-
legar. Mun það gleðja alla hina
mörgu vini Jóns, en það er fyr»sta
sinnið sem hann sýnir myndir sín-
ar opinberlega, en hefir þó málað í
mörg ár.
NOTIÐ KOLASPARANN
FRÁ SIGURJÓNI
Þórarinn Guðmundsson
fiJluleikari
koin með Botniu frá Danmörku í
fyrrakvöld. Hefir hann dvalið lengi
þar í landi til þess að leita sé heilsu-
hótar við illkynjuðum sjúkdóm er
'hann þjáðist af og eigi varð ráðin
bót á hér. Hefir hann1 verið skor-
inn upp á sjúkrahúsi í Kaupmanna-
liöfn og er nú orðinn nokkurnveg-
inn heilsugóður aftur og getur
væntanlega tekið tii starfa von
hráðar. t
Undanfarið hefir aðeins einn
fiðluieikari verið hér í bænum og
ætti því að vera ærið verkefni
handa Þórarni. Hann er eini íslend-
ingurinn sem vel er fær í fiðluleik,
svo væntaniega verður nóg handa
lxonum að gera, nú þegar hann byrj
ar aftur að starfa, eftir hinn erfiða
sjúkdóm, sem svo lengi hefir ham'l-
að honum frá verki.
Það er orðið býsna langt síðan
Reykvíkingar hafa heyrt til Þór-
arins Guðmundssonar. Mundi það
eflaust vel þegið, ef hann héldi
hljómleika, þegar hann hefir jafniið
sig eftir ferðina, svo bæjarbúum
gefist færi á að sýna að þeir hafi
ekki gleymt honum. Og ekki hefir
hærinn of mikið af hljómleikum,
ekki sízt um þetta leyti árs.
-------0--------
Erl. símfregnii.
Khöfn 9. des.
Sundrung: í Eystrasaltslöndum.
Símað er frá Helsingfors að Eist-
land og Lxfland komi sér ekki sam-
au nm ákvöi'ðun landamæranna
Fiume tekin.
Prá Berlin er símað að ítalskar
liersveitir hafi tekið Fiuxxie, í fullu
samkomulagi við D'Annunzio.
Fulltrúar Bandaríkjanna farnir af
friðarráðstefnunni.
Fi’á París er símað, að fulltrúar
Bandaríkjanna á friðarráðstefn-
unni séu á förum heim.
Hótanir Þjóðverja.
í orðsendkigu handiamanna til
Þjóðverja er þess krafist af þeim,
að þcir undirriti ta.farlaust fullnað-
arskilmála, ella er þeim hótað upp-
sögn vopnahlésins og herför inn í
landið.
Budarreisn
Þýakalands
í sambandi við símskeyti, sem
birtist hér í hlaðinu og fiestum nxun
koma ótrúlega fyrir sjónir, þar sem
það er haft eftir viðskiftaráðherra
Þýzkalands, að öll framleiðsla þar
í landi sé nxx að nálgast það, sem
hún var fyrir stríðið, er það ekki
óviðeigandi að birta iiér kafla úr
fréttagrein, sem danski ritstjórinn
Vladimir Grossmann ritaði í Berlín
fýrir eitthvað rnánuði. Hann segir
svo:
— Öflugt og fjörugt starfslíf er
að vakna í Þýzkaiandi. Þrátt fyrir
verðhrun þýzkra peuinga, ' þrátt
fyrir sífeldar „nótur“ frá yfirráði
bandamanna, og þrátt fyrir aliar
hlægilegar tili'aunir í þá átt, að
kefia og lítillækka 70 ini'ljóna þjóð.
Því að hið núverandi Þýzkaland er
alveg hið sarna Þýzkaland sem vór
Þektum i'yrir stríðið. Skipulagsþrá-
Eldraunin
Blöö ur dagbök kona.
Fraœútskaraudi áhrifamikill
sjúnl. í 6 þíttum. Leikinu af
Nordisk Films Co.
Aðxlhlutv. ’eika: Guðrún Houl-
berg-N ssen, Fredeiik Jacobsen,
Arne Weel o. fl.
Sýni ifr virir il/2 klst., og
byrj r kl. 8l/2.
SAXON hifreiðar, og varahlutar
allskonar tilheyrandi, væntanleg-
ar með skipum á komandi vori.
Kaupendur beðnir að gera pant-
anir í tíma.
G. EIRÍKSS, Reykjavík
Einkasali á íslandi.
Jólatró
ern seld í dag
á
in og starfslöngunin, eftirlit em-
bættismanna,' eigingirni Þjóðverja
og samkepnisæðið — alt er 'það enn
eins og það var á hinum góðu dög-
i:m keisarans.
Eg átti tal við ýmsa fulltrúa stór-
iðnaðarins og undraðist stórum
hvað jieir voru bjartsýnir.
—x Pantanir streym>a að okkur.
Verðið hjá okkur hefir Ixækkað um
■helmiug síðan stríðið iiófst, en vér
getum þó selt ýmsar vélar 30—40°/o
ódýrar heldur en Bandaríkjamenn
og Bretar. Og satt að segja getum
\ ér nú ekki tekið á xnóti fleiri pönt-
unimi til afgreiðslu fyrir vissan
tíma og þórum ekki að lofa neinu
uin afgreiðslu. Þeir seni héldu að
þeir gæti kvrkt okkur, rnega gæta
að sér að lenda ekki í gildruuni
sjálfir.-----
Framleiði Þýzknland mikið núna,
þá vinnur jiað |ió af enu meira
kappi að jiví, að koma á skipxxlagi
hjá sér. Þjóðverjar vei'ða að vera
fyrsta þjóðin, senx ryður sér til
i'úms í Rússlandi, og þeir hljóta að
verða ])að. Hin ungu riki, sem klip-
in hafa verið úr Rússlandi, og þá
sérstaklega hið byltingagjarna, en
til viðskiftaskipu'lags óhæfa Pól-
land, vei’ða néydd til þess að haga
sér eftir viðskiftastefnu Þjóðverja
ög taka þátt í herför viðskiftann'a
austur á bóginn undir leiðsögu
Þjóðverja. Það verður auðvitað
öilum hlutaðeigendum til góðs,
Rú’sslandi iíka. Enginn máttur í
heimi getnr komið í veg fyrir þetta
og allra sízt þessar óteljandi nefnd-
ir bandamanna, „nótur“, úrslita-
kostir, hafnbannshótanir, Strass-
borgarræður og allar slíkar bábylj-
ur, sem bandamenn ímýnda sé.r að
hafi önnur eins áhrif nú og í stríð-
inu.
Hvernig er þá hið núverandi
ÞýzkaUmd? Þjóðin kvelst af hita-
sótt og mui: sífelt undirorpiti áköf-
mn æsingum. Hinir óþýzku arftak-
ar hins þýzka „militarisma“ halda
að |iað sé hæ-gt að lítillækka þjóðina
út á við og mola hann sundur inn á
við. ,P,, hvei’su rniklu minni eru sig-
urvegarax'nir nú, lieldur en vald-
hafar þeir. sem steyptu Napoleon
(Framhald á 4 $íðu)