Morgunblaðið - 02.10.1920, Page 3

MORGUNBLAÐIÐ
3
1 bl&ðinu í dag. ÞaS á sér því miÖur
oft stað, að innheimtumenn verða að
eltast. lengi við mentt til þess að inn-
heimta hjá þeirn litlar upphæðir. —
vinnukaup er orðið svo hátt hér í bæ,
n® mikil óþarfa útgjöld verða að því
a$ innheimta reikninga. Oss finst það
góð regla sem landssíminn nú hefir
tekið upp, að senda aldrei reihning
efta.r en tviisvar.
Reykhólahéraði hefir Jón læknir Ól-
®fsson frá Hjarðarholti verið settur
tit að gegna.
!
mgjaþjóðimar hafa svo aftur selt, þetta ráku Spánverjar talsverða
blámennina rændu eða aðkeyptu til ■ þrælaverzlun á laun f'ram undir
Maður féll af bifreið í Yesturbæn-
nm í fyrradag og meiddist notkkuð.
Álftarungarnir á Tjöminni virðast.
kunna vel við sig þar og þroskast vel.
Vonandi verða þcir látnir óáreittir.
Húsnæðiseklan mun aldrei hafa ver-
ið meiri en nú. Fjöldi námsfólks hefir
bókstaflega hvergi fengið inni. Það er
varla hægt að finna eitt einasta her-
bergi sem óle.igt er.
Messur í dómkirkjunni á morgun:
Kl. 11 síra Friðrik Friðriksson, kl.
S síðd. síra Bjarni Jónsson.
Ekki hægt að messa í Fríkirkjunni
á morgun. Yerður mesisað næst:>, sunnu-
dag.
þeirra; þjóða, sem bjuggu í kring-
um Miðjarðarhafið. Bn þegar fram
liðu stundir fór þessj verzlun með
blámenn að færast út lengra.
Það mun bafai verið í Lissabon
1434, sem fyrst var verzlað með
blámenn í Vestnr-Evrópu. Rétt á
eftir tóku Spánverjar upp íþesisa
illræmdu verzlun. Þeir kunnu eigi
við að Bortúgalsmenn sætu einir
að s'líkri gróðalind!
Þegar Ameríka fanst varð mikil
breyting á verzlun Spánverja. —
Þeir tóku iimfæddu Ameríkanana
miðjia 10. öldina, og gat engin þjóð
ráðið bót á því, iþótt oft væri um
talað.
Laugerfiðast gekk að afnema
þrælahaldið í Norður-Ameríku.Eng
lendingar höfðu nú gefið alla þræla
frjálsa í nýlendum sínum. Það kost-
aði þá mikið. Þeir urðu að borga
þeim, er þræla áttu, í skaðabætur
20 miljón pund sterling. Fengu
iþeir fyrir þá'g»llhrúgu rúmlega
miljón negra frelsi.
Bandaríkjamenn voru hinir þver
ustu í þessu máli- Héldu þeir því
til þrælkunar. Þeir þoldu eigi þessa; fram, að hvítir menn þyl'du eigi
illu meðferð Spánverja, þrældóms-1 vinnuna eins vel og blámenn, og að
vinnn og ilt atlæti og hrundu því framleiðslan á bómull, sykri og tó-
niður unnvörpum. Þá tóku Spán-
verjar og Portúgalsmenn upp á því,
að kaupa blámenn þúsundum sam-
an af ibirðingjum suður í Afríku
og flytja þá til Ameríku.
Karl 5 keisari var þessu mansali
blyntur, því hann vildi með því
aukai verzlun Spánverja og hafa
sem mest vinfengi þeirra sem mest-
an h'lut að máli áttu. Árið 1517
veitti bann einstökum raönnnm
einkaleyfi til bláma.nnaverzlnnar.
baki þrifist eigi án þræliahaldsms;
hún væri eigi svo ábatasöm,að hún
bæri sig, með því að hafa frjálsa
meun. Þá voru um 4 miljónir þræla
(1860) í Bandaríkjunum.
Þá varð Lincoln forseti í Banda-
ríkjunum (1860). Hann var því
mjög fylgjandi að þrælahaldið yrði
lafnumið. Þá gaus upp einihver
mesta innanlandsstyrjöid, sem
dæmi eru til, eiris og mönnum er
kunnugt. Meðan þessi 4 ára ófriður
Máttu beir árlega flytjia frá Afríku; stóð yfir gaf forsetinn a'ila þræla
4000 blámenn (negra). jí Bandairíkjunum lausa (1- janúar
Þegar stundir liði. fram tóku ] 1863). Tveimur árum síðar lauk
fleiri þjóðir upp b'lámannasalið og; ófriðnum, því að Suðurfylbiu, sem
ísland kom hingað í gær í’rá útlönd-»
urn. Meðal farþega vorn Eggert Claes- j
sen hæstaréttarmálaflutningsmaður, dr
Jón Þorkelsson og frú, Stefán Jóns-
son dócent, síra Jóhann Þorkelsson
dómkirkjuprestur og dóttir hans, Sig.
Nordal prófessor, Magnús Guðmunds-
son skipasmiður og frú bans, Jón Ja-
cobson yfirlandsbókavörður, Ben. S.
Waage og Ól. Sveinsson (úr Antwerp-
enför), Kristján Skagfjörð stórkaupm.,
Ungfrú Söffía Dameteon hæstaréttar-
dómara, Ca.rlo Pedersen lyfsali, Bo-
ström stórkaupm., frú og nngfrú
Krabhe, og nokkrir fleiri. — ísland
Uiun fara héða.n aftur um miðja viku.
Mentaskólinn var settur í gær.
Bektor bauð kennara og pilta velkomua
°g mintist Pálma heit. Pálssonar yfir-
kennara, sem skólinn ætti nú á baik að
sjá eftir langt og trútt starf. Stóðu
ttllir upp til heiðurs við minningu hans.
Kemendur skólans eru nú með lang-
flesta móti, og sagði rektor, að það
ttiundi þurfa að kenna í 10 deildum,
svo að fullnægt yrði kröfum, sem gera
verður til andrúms og kenslu svo
ttiargra nemenda. Nýir settir kennarar
ertt Jakob Smári Jóbannesson, sem
tekur við kenslu í íslenzku, og dr. Ól-
afur Daníeteson, sem reyndar hafði
gegnt þar kenslu í fyrra.
stórgræddu á því. Má einkum þar
til nefna Frakba, Hollðndinga, Eng
1 lendinga og Dani. Það var eins og
menn væru blindir fyrir því, að
þetta mansal væri þjóðaskömm. —
Því var haldið fram, að engin synd
væri í því, að taka viliimenn til
þrælkunar. En menn könnnðust við
þrælahaldinn fylgdu fram, gegn
vilja binna nyrðri, bárn stoarðain
hlut. En þett mikla mamiúðarverk
kostaði Lineoln lífið. Hatrið til
hans var svo magnað í Snðurfylkj-
unum, að það hlaut að 'fara sem
fór. Einn úr flokki þeirra, sem und-
ir urðu í þessum bildarleik myrti
Mansalið,
Eins og mörgum er kunnugt bel-
það tíðkast frá fyrstn tímnm sög-
ttiinar, að verzlað hefir verið með
rr|(“iin og konur. Þrælasaian í forn-
var aiþjóðalöstur. En þegar
ttælahald hvítra manna lagðistnið
llr seint á miðöldunum meðal krist-
1,irJa þjóða, hófst sala á viillimönn-
Oui til ýmissra ianda í stærri stíl
eri áður. Að vísu bafði blámanna-
bitt, að forna bvítra nnanna man- j Lincöln forseta. Þetta börmuðu all-
salið befði verið bæði synd og þjóða
skömm.
Þegar Norður-Aiueríkumenn losn-
uðu undan yfirráðum Englendinga,
byrjaði þrælaverzlun hjá iþeim.
ir góðir menn í öllum löndiim, því
hann var frábær mannúðar og kær-
leikans maðnr, og í flestu bar bann
af öðrum þjóðböifðingjum sinnar
tíðar. — Hann hóf stríðið með þess-
Húseignin Frakkast. nr. 13
fæst til kanps mi þegar.
til ibúðar fyrst i okt. -
Að nokkru laus
- Tilboð sendist
Herbert M. Sigmundssyni.
Einstakir menn gerðu sér þá verzl-! ™ orðum: „Eg veit að guð á himn-
um hatar ranglætið og þrælabald-
ið. Með guðsi bjálp skal eg fá mál-
i.
un að aðalátvinnu, og græddu stór-
fé á henni. Ivapphlaupið um þessa
verzlun var um tíma mikið, því að , ‘,nl lokið
hún viar svo ábatasöm. Og þessirj Þótt undarlegt megi virðast, þá
menn, sem rákn þennan beiðarlega Jvoru fiestir prestarnir andvígir
atvinnnveg, voru strangir kirkju-! Lincoln í þessu máli. Þeir prédik-
trúarmenn. Þeir trúðu á belvítis- j uðu með þrælabaldinu í kirkjunum
kvalir fordæmdra. Ekki, vantaði
það. Þeir syndguðu drjúgum upp
á „náðina1 ‘, ka rlarnir í gamla daga.
Engu síður eii nú gera menn. Þeir
trúðu því að vondir menn og okr-
arar færu ^ helvítis, en það létn
þeir efcki aftra sér frá illverknaði.
Það voru kvekarar ,a Englandi
og í Ameríku, sem fyrstir urðn til
þess, að bannfæra; þetta mansal og
berjast fyrir afnámi þess 1727. —
En þess ber líka að geta, að kvek-
arar eru allra manna best kristnir.
Þeir breyta eftir trú sinni, fremur
en nokkrir aðrir trúflokkar, og frá
þeim hefir margt gott komið.
Það var þó eigi fyr en í byrjun
19. aldar (1807), tað enska stjórnin
bannaði þegnum sínum alla blá-
mannaverzlun. Danir urðn þó lítið
citt á undan. Þeir hættu henni 1792.
Þá komu fleiri iþjóðir á eftir. t. d.
Fnakkar 1816. Á Vínarfundinum
alkunna 1814 urðn Spánverjar og
Portugalsmenn að lofa því hátíð-
lega að hætta við þrælasöluna, sem
þeir svo lengi böfðu rekið, allra
þjóða mest. Spánverjar bættn svo
þessari verzlun 1817, en Portúgals-
menn hummuðu það fram af sér
tíðkast frá óinnnatíð nneðal þar til 1823. Báðar þessar þjóðir
eiðinna þjóða í Afríku t. d. Scbara | varð að kaupa til þessa. Spánverj- af merkri bændaætt frá Kirkjuvogi
og báru fyrir sig orð ritningarinn-
ar. Satt er Iþað, sem þeir sögðu, að
hvergi í ritningunni væri þrælahaid
bannað. En á binn bóginn er það
heldu ekki boðið- Að vísu 'leyfir
gamli Móses þrælaháld, en hann
býður jafnframt að fa,ra vel með
þræla. En samkvæmt anda krist-
indómsins er þrælabald og þræla-
verzlun ósamrýmanleg við kristna
breytni manna eða kristindóm og
kirkju.
(Niðurla-g næst).
S. Þ.
Dánarminning.
í sumar andaðist merkisbóndinn
Guðmundur Guðmundsson hreppstjóri
í Landakoti á Vatnisleysuströnd. Æfi-
atriða. hans hefir enn eigi verið minst
í blöðunum; skal því bér með fám orð-
um farið yfir þau. Hann var fæddur
í Landakoti 28. febr. 1841 af merkum
foreldrum, Gnðmundi Brandssyni al-
þingismanni frá 1849—1901, komnum
essar þjóðir hafa ýmist rænt blá-
^onnum eða keypt þá af villiþjóða-
^Öfðin
um var boðið í skaðabætur 400,000 ! Höfmun, og Margréti Egilsdóttur Guð-
pund sterlings, en Portúgalsmönn- ■ mundssonar prests Böðvarssonar á
gjum suður í Afríku. Hirð- um 300,000 pund. En þrátt fyrir Kálfatjörn. Hann ólst upp hjá for-1 arskap í hvívetna.
eldrum sínum, og naut tilsagnar föð- !
ur síns í bóklestri, skrift og kristnum
fræðum, en um og eftir fermingu naut
hanu fræðslu í skrift, réttritun, reikn-
ingi og dönsku hjá síra. Jakob Guð-
mundssyni á Kálfatjörn, síðast prests
á Sauðafelli. Síra Jakob fann hjá hon-
um iiámsþrá og ástundunarsemi, og fór
að láta hann lesa latneska málfræði,
í því skyni að búa hann undir skóla-
nám, en við það varð hann að hætta,
sakir Iþess að faðir hans hafði hugs-
að honum verklega starfsemi og bú-
sýslu; mun hugur Guðmundar sál. þó
jafnan hafa hneygst fremur að bók-
legum fræðum. Læknisfræði var sér-
staklega. hugelsk houum, enda sýndi
það sig í því, hve mjög hann lét sér
ant um að hjálpa sjúkum, er houum
hepnaðist vel, einkum við útvortis-
meinsemdir, er hann gaf sig helst að.
H'ann var maður söngelskur og söng-
hæfur framar flestum samtíðarmönn-
um umhverfis hann; var bann um 44
ár söngstjóri í Kálfatjarnarkirkju og
organisti eftir að kirkjan fekk har-
monium, þar til sjón lians depraðist
og Jón fóstursonur lians tók að sér
starfið fyrir hans hönd-
25 ára gamall var Guðmundur sál.
skipaður hreppstjóri í Vatnsleysu-
strandarhreppi, en eftir 5 ár baðst
hann lausnar frá því istarfi. Árið 1903
var hann aftur skipaður hiæppstjóri í
sama hreppi, er hann rækti til dauða-
dags. Flestum öðrum opinberum störf-.
nm í hreppnum gegndi hann um lengri
eða skemri tíma. Mátti um hann segja,
að ætíð væri hann útvörður hreppsfé-
lags síns, allra manna fremstur, enda
munu hreppsbúar jafnan hafa skotið
óllum aðsteðjandi vandamálum til háns
Hann ritaði skýrt, og stóð eins og
klettur gegn öllum aðfallandi fjár-
brellu-öldum, og varði þannig oft sveit
arfélag sitt áföllum.
Guðmundur sál var að iþví meðal-
maður á hæð, þéttvaxinn, vel limaður,
hjartleitur, fríður maður sýnum og
föngulegur á svíp allan. Var bænda-
sæmd að ,sjá hann bæði á heimili og
í flokki manna. Viðræðuskemtinn var
hann og hinn alúðlegasti heim að sækja.
20 ára gamall misti hann föður sinn;
tók ihann þá við húsforráðum með
móður sinni. Föðurmissirinn féll hon-
um þunglega, en þó enn þyngra, er
liann misti Brand bróður sinn, er var
honum svo samhentur við búsýsluna.
Getur hann þess í merku ævisöguágripi
er eftir hann liggur, að þá hafi einn
vinnumanna hans sagt: Þessi missir
verður þér ekki bættur nema með
góðri konu; hlaut hann og hið ágæt-
asta kvonfang, Margréti Björnsdóttur
frá Búrfelli, er andaðist á undan hon-
um. Segir hann svo sjálfur í æfisögu-
ágripinu: Við komu hennar á heimilið,
var eins og öll sorgarský dreyfðust,
sem áður höfðu grúft yfir því, en birta
og ylur færðust yfir það úr öllum átt-
um, enda er mér óhætt að fullyrða,
að nefnd kona mín ávann sér ást og
virðingu allra, sem henni kyntust, inn-
an heimilis og utan. Þenna vitnisburð
staðfesta allir sem til þektu. — Þeim
hjónum varð eigi barna auðið, en 4
börn ólu þau upp, sem öll eru uppkom-
in og bera með framkomu sinni Ijóst
vitni þess, hver fyrirraynd Landakots-
heimilið var að allri háttprýði og mvnd
I.
, Þau lijóaia áttu sérstakri hjúaheifl
að fagna. Mintist Guðmundur sál.
þess og í orði og verki á síðustu stund-
um æfi siimar. Hann ritaði á deyjanda
dcgi kveðjuávarp til heimilisfólksins,
þakkaði því trygga og dyggilega þjón-
ustu, og árnaði þvi og öllum er til
hans liáru hlýjan hug, hylli guðs og
allra góðra manna. Hann skildi hug-
glaður við heimilisvistima, og bjó sig
til brottfarar í öruggu trausti á sigur
lífsins.
Nú drúpir Landakot; drúpir sveit-
in; drúpa vinir hinna góðkunnu hjóna,
er að sýnilegum návistum eru horfin,
en minning þeirra lifir í hugum allra
er þektu þau og kannast við, hve miMl
sæmd bændastétt Islands var að dvöl
þeirra á liinu góðfræga heimili.
Á. J.
I.
YiOskiftastríO
landarikjanna gegn Englandi.
Það syrtir í lofti fyrir viðskift-
um iðn'laoda Evrópu við Bandarík-
in. Einkum eru Bretar á nálum yfir
stefnu þeirri, sem meira og meira
ryður sér til rúms í Ameríku í þá
átt, að verri da amerískaiu iðnað
gegn útleudri samkepni.
Ef svo fer, isem nú þykir líkleg-
ast, að Harding sigri við forseta-
kosningamar, þá eru allar líkur til
'þes® að tekin verið upp sú strang-
asta verndarpólitík, sem nokkurn-
tíma hefr þekst. 1 ræðum sínum
hefir Harding lagt mikla áherslu
á þessa stefnu og orðtak hans bef-
ir verið: Vemdum lannakjör, stöðu
og heimili samborgaranna! Og blöð
Repúblikana eggja fast, til að neyta
allra ráða, svo að ekki sé iþessi sí-
feldi straumnr inn í landið af ódýr-
um útlendum vörum. Þær kæfi inn
lenda iðnaðinn, segja þau.
Og ráðin eru auðvitað þau, að
leggja, svo háa tolla á útlendu vör-
una, að samkepni verði óhugsanleg.
Það verður einkum sala Breta á
línvörum, prjónavörum og stálvör-
um, sem hlýtur skellinn af þessu.
Hitt og þetta.
íbúatala Danmerkur
reiknaðist að vera 3 miljónir og 49
þús. manns 1. júlí sl. Árið sem leið
hefir fjölgunin verið 26 þúsund,
sem er 0,86% af íbúatö'lunni.
Árin fyrirfarandi hefir aukningin
verið miklu meiri, alt upp í 1,30%
á ári. Þessi litla fjölgun árið sem
leið stafar af því, að fæðingum hef-
ir fæbkað að miklum mun.
GySingaofsóknir.
Upp á síðkastið hafa Gyðingaof-
sóknir fapið mjög í vöxt í Rúss1-
landi. Til dæmis voru um 200 Gyð-
ingar nýlega drepnir í litlum bæ í
Siberíu. Stóðu hermenn rauðu ber-
sveitanna fyrir ofsóknunum.