Morgunblaðið - 25.01.1921, Síða 2

2
HORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
Kitstjóri Vilh. Finsen
Afgreiösla í Lækjargötu 2.
Símí 5Ö0 PréntsrtiiSjusími 48
Ritstjómarsímar 498 og 499
‘Kemui' ut áila daga’vkunar, að mánu-
dögum undanteknum.
Ritstjórnarskrifstofan opin:
Virka daga kl. 10—12.
Helgidaga kl. 1—3.
Auglýsingum sé skilað annaö hvort
á afgreiðsluna eða í Isafoldarprent-
giniðju fyrir kl. 4 daginn fyrir útkornu
þess blaðs, sem þær eiga a‘ð birtast í.
Áuglýsingar sem koma fyrir kl. 12, fá
að öllum jafnaði betri stað í blaðinu
(l lesmálssíðum), en þær, sem síðar
köma.
Auglýsingaverð: A fremstu síSu kr.
3,00 hver cm. dálksbreiddar; á öðrum
stoðum kr. 1,50 em.
,VerS blaSsins er kr. 2,00 á mánuSi.
AfgreiSslan opin:
■ Virka daga frá kl. 8—5.
Helgidaga kl. 8—12.
NORDISK
LIVSFORSIKRINGS A.s. AF 1897.
Líf tryggingar.
ASalumb oðsmaður fyrir Island:
Gunnar Egilson
Hafnarstræti 15, Tals, 608.
að bezt væri að fresta fram
kvæmdum þangað til því væri
lokið, og auk þess var eftir að
taka við rekstri gasstöðvarinnar
úr höndum C. Franche, en fyr
gat bærinn ekki ráðist í bygg-
ingu rafmagnsstöðvar. Jafnaðar-
mennirnir í bæjarstjórninni áttu
aök á því, að árið 1916 fór líka
áramótin 1919—20, eins og loks-
ins var gert? Var ekki skyn-
samlegra úr því sem komið var
að bíða nú enn, og láta að minsta
kosti næstu verðhækkunar ölduna
ríða hjá?
Oyggjandi svar við þessum
8pumingum verður ekki gefið
fyr en einhverntíma í framtíð
inni, þegar séð veiður hvernig
verðlag og peningamarkaður hag-
ar sér. En líta má á ástæður
þær, sem réðu ákvörðun bæjar-
stjórnarinnar.
Enginn gat í árslok 1919 séð
fýrir að verðhækkun ársins 1920
mundi verða svo geypileg, sem
ráun varð á, og er í því nokkur
af8ökun, ef afsökunar þyrfti
með.
Lánsféð hafði þá staðið á
sparisjóðsvöxtum i bönkum nær
felt ár. Afföllin, 100,000 kr.,
voru greidd, og kostnaðurinn við
Undirbúning og rannsóknir var
örðinn býsna mikill, einkum
kostuðu rannsóknirnar 1919 mik-
ið fé, og sumar þeirra kostnaðar-
sömustu (próf8týflur í árnar) voru
þó ónauðsynlegar að áliti okk-
ar innlendu verkfræðinganna.
Vaxtatap, undirbúningskostnaður
og afföll var í árslok 1919 orðið
úm 200,000 kr, og árlegt vaxta-
tap meðan lánið væri látið ónot-
að hefði orðið um 40,000 kr.
Afborganir af láninu átti að fara
að greiða er það væri þriggja
ára; hefði því upphæð sú, sem
fyrir hendi var til framkvæmd-
anna, rýrnað fljótt, jafnvel þótt
bankarnir hefðu viljað lofa lán-
inu að standa inni ónotuðu til
lengdar, sem engin vissa var
fyrir
Hér við bætist nú sú önnur
höfuðástæða, að bærinn var að
fyliast af smá-mótorstöðvum til
rafmagnsframleiðslu. Þessar smá-
Lanúínæliiioar HeFforinojarððsiiis.
til ónýtis, án þess að þó væri þá
hægt að sjá fyrir að drátturinn1 atöðvar eru mjög dýrar að stofn
«aundi valda fjártjóni, eins og kostnaði, og tiltölulega enn þá
raun varð á. En vantraust það dýrari í rekstri. Mótorarnir eru
á innlendri þekkingu og oftraust flestir benzínmótorar, og stafar
á útlendri þekkingu, sem fram talsverð eldsbætta af þeim og
kom hjá þeim, er ámælisvert. —
Árin 1917 og 1918 fóru til undir-
eldsneyti þeirra. Bærinn hafði
engin tök á því að hafa nægilegt
búnings og fjárútvegunar, og í eftirlit með innlagningunum, og
árspyrjun 1919 var í raun réttri | var þv{ jjka fyrirsjáanleg eld-
»it undirbúið til framkvæmda. flgetta af rafmagnstækjunum. —
En það er mjög erfltt að afsaka pessir smámótorar endast ekki
J^að, að sumarið 1919 var látið
ónotað, þýt að aðstaða til fram-
kvæmda var þá svo hentug, að
iíklega verður langt að bíða eftir
betra. Koparþráður, sem er aðal-
efnið í öllum rafmagnsleiðslum,
var þá í lægra verði en verið
hafði að jafnaði næsta áratuginn
fyrir stríðið. Vinnulaun verka-
manna voru þá 90 au. til 1 kr.
um tímann, og þurfti ekki mikla
þekkingu á afleiðingum fyrristyrj-
alda til að sjá það, að þau mundu
hækka. Sement var þá 32 til
36 kr. tunnan, þakjárn 85 aura
kílóið í smásö'u hér á staðnum
o. s. frv. Ýmsir menn spurðu
mig þá um vorið hvort þeir ættu
heldur að byggja um sumarið eða
bíða næsta árs; eg ráðlagði öll-
um hiklaust að byggja heldur
Btrax, enda fór svo, að húsagerð
var a. m. k. 40% dýrari 1920 en
árið 1919. Ef byrjað hefði verið
á verkinu vorið 1919, útboðin þá
framkvæmd strax, og alt efni
keypt með þess árs verði, hefði
etöðin upp komin ekki kostað
nerha örfá ár, en duglegir kaup-
menn höfðu þetta á boðstólum,
og fjöldi bæjarbúa hafði nokkur
skildingaráð eftir stríðsárin, svo
að upphæð sú, sem komin var í
þessar smástöðvar í árslok 1919
skifti áreiðanlega mörg hundruð
þúsund kr., og ört áframhald var
fyrirsjáanlegt ef bæjarstjórnin
heyktistá framkvæmdunum. Verð
á rafmagni frá þeim af mótor-
stöðvunum, sem selja það, er nú
kr. 2 10 til kr. 3.50 fyrir hverja
kílówattstund, en þó eyða kaup-
endur þess ekki mun meiri upp-
hæð til ijósa, en þeir mundu
gera ef notuð væri steinolía eða
gas. Þeir sem hafa minstu mótor-
ana, eingöngu til eigin þarfa, eru
verst farnir. Það var fyrirsjáan-
legt að með sama áframhaldi yrði
rafmagnið dýrt, og ekki hættu-
laust leikfang í húsum efnuðu
borgaranna, en yrði að engum
notum fyrir almenning til Ijósa
eða fyrir iðnað og annan atvinnu-
rekstur í bænum.
Það sem réði úrslitum til fulls
yfir 2 milj. kr, en fyrir dráttinn t var po ekki þetta, sem áður var
til 1920 kostar hún uppkomin talið, heldur hitt að fyrirsjáan-
2.800.000 kr. legt þótti þá og fyrirsjáanlegt er
En var þá ekki vanhugsað að nú að bæjarrafmagnið getur orð-
stofna til framkvæmdanna um jg 8Vo ódýrt, að bærinn í heild
Eftir aldamótin síðustu byrjuðu
mælingarmenn frá herforingja-
ráðinu danska á mælingu íslands
Hafði þá fyrir nokkru verið lok-
ið við fullkomna mælingu Dan-
merkur. Fyrsta sumarið fór í
undirbúningsmælingar, en síðan
var byrjað á landmælingunum
sjálfum og hafa þær verið gerð-
ar á hverju sumri sí’an 1902.
Byrjað var á mælingum í
Hornafirði og síðan haldið vestur
á bóginn og síðan mældur allur
vesturhluti landsing og nú eru
mælingarmennirnir farnir að þok-
ast austur eftir Norðurlandi —
Eins og sjá má af myndinni
sem hér fylgir —, en þar eru
hin mældu svæði skástrykuð —
er nú búið að mæla Skaftafells-
sýslur báðar, Rangárvallasýslu,
Árnessýslu, Gullbringu og Kjós-
arsýslu, Borgarfjarðarsýslu, Mýr-
arsýslu, Dalasýslu Barðastrand
arsýslu, Isafjarðarsýslu, Stran da
sýslu og hafa uppdrættir verið
litprentaðir yfir allar þessar mæl-
ingar og ennfremur nokkurn
hluta Húnavatnssýslu. En Húna-
vatnssýsla er» nú öll mæld og
mikill hluti Skgafjarðarsýslu og
munu uppdrættir yfir það svæði
verða gefnir út á þessu ári.
Uppdrættirnir eru prýðilega
vel gerðir, steinprentaðir með
sex litum. Hafa þeir verið prent
aðir 1 mælikvarðanum 1: 50 000.
sem er sá mælikvarði, sem kort-
ið er teiknað í jafnóðum og mæl-
ingarnar eru gerðar. Hvert kort-
blað er 40 X 44 cm. á stærð
og sýnir því landsvæði, sem er
20 X 22 kílometrar eða 440 fer-
kílometrar. Mishæðir eru sýndar
með hæðalínum, og er hæðamis-
munur milli þeirra 20 metrar, en
þar að auki eru viða hæðatölur
á uppdráttunnm, svo sem þar,
er fjall8tindar eru og víðar. Með
merkjum er sýnt hvernig jarð-
vegí er háttað, hvar mýrar eru,
sandar eða skóglendi o. þ. h.
Ennfremur vatnsrensli smærri og
stærri, vegir, götuslóðar milli
bæja, hreppatakmörk og sókna-
takmörk, brýr o. fl. Uppdrættir
þessir eru einkar hentugir fyrir
þá, sem vilja fá glöggan upp
drátt af ákveðnum stöðum á
landinu, og ættu bændur t. d
ekki að láta hjá líða að fá sér
uppdráttinn yfir nágrenni sitt.
Þeir eru bæði til gagns og gamnns
En mælikvarði þessi er vitan-
lega mikils til of stór til þess
að nota hann við heildarkort
fyrir heila landsfjórðunga eða
allt landið. í þeim mælikvarða
mundi alt íslandskortið verða
nærri 10 metrar á lengd. Þess-
vegna eru ennfr. gefnir út upp
drættir í mælikvarða 1:100 000,
þannig að flatarmálið á þeim
uppdráttum verður fjórum sinn-
um meira en það, sem kemst á
hina fyrri, eða 1760 ferkm. Verð-
ur framvegis hætt við að gefa
út stærri uppdrættina og það,
8em enn er ómælt gefið út í
mælikvarða 1 : 100 000 aðeins,
euda er það fullgreinilegt.
Auk þessara uppdrátta hafa
verið gefnir út staða uppdrættir í
miklu staérri mælikvarða yfir
ýmsa kaupstaði, sögustaði og aðra
staði, sem eru sérstaklega merki-
legir. Og má um alla uppdrætt
ina segja það, að þjóðþrifaverk
er unnið með útgáfu þeirra, og
má merkilegt heita, að landsmenn
skuli ekki hafa notað sér þá betur
Foringi landmælinganna síðustu
árin var H. Styrmer kapteinn í
herforingjaráðinu, en á undan
honum Jacobsen kapteinn.
sinni bíður stórtjón hvert ár, sem
hann fer á mis við það, einkan-
Jega meðan dýrtíðin stendur yfir.
Sigurður Nordal: Snorri
Sturluson. Rpykjavík 1920.
Þór. B. Þorláksson.
Hvort sem litið er á vísinda
eða listgildi þessarar bókar, þá
mun naumast verða ágreiningur
um það, að hún sé langmerkasta
bók ársiris, og þó lengra sé aft-
ur farið. Ber margt til þess. En
þó einkum tvent.
í fyrsta lagi fjallar hún um
líf og verk einhvers allra merk-
asta íslendingsins, sem uppi hefir
veriðogborið hefirhróður íslenzkr-
arsagnaritunarogsagnalistar víðar
en nokkur annar. Og um leið er
varpað ljósi yfir allra viðburða-
rTka8ta og merkilegasta tímabil
sögu vorrar, þar sem Snorri lifir
áT Sturlungaöldinni, mótast af
henni og ber svip hennar. Þetta
eitt er nægilegt til þess að gera
bókina merka.
En hitt er, hve stórvel er með
þetta efni farið, hve nákvæm
visindamenBka kemur þar fram
samhliða lifandi frásagnarlist.
Maður verður örsjaldan var við,
að þetta efni sé á sumum köfl-
um þurt, þar sem er t. d. saman-
burður á ýmsum heimildum
Snorra, mismunur handrita o. s.
frv. það verður úr því öllu fág-
að efni.
Höíundurinn getur þess í for-
málanum fyrir bókinni, að hann
búist við, »að sumum fræðimönn-
um muni þykja ærin ástæða til
þess, að telja hana óvísindalega
og einskisvirði®, vegna þess, að
hann hefir »reynt að skrifa hana
um lifandi rit fyrir lifandi menn«.
Þetta er takmark höfundarins.
Og því hefir hann náð svo vel,
að ekki mun auðvelt að gera betur.
Og þó mun aðstaðan oft hafa verið
erfið að gera bókina eins »lifandi«,
og hún hefir orðið. Það er ekki
leikur að sameina í einni bók
vísindi og list, og gera báðum,
jafn hátt undir höfði.
Sennilega mun einhverjum
finnast, að höfundurinn geri
andlega glæsimensku Snorra of
mikla, fjölhæfni hans og vits-
muni of ríka. En Snorri er
hættulegur andi þeim sem fara
að lifa sig inn í persónuleik hans,
verk hans, samtíð hans og anda
hennar. Hann er þar svo hár
tindur, að fátt kemst þar annað
að til samanburðar. Og þá er
hætt við ofdýrkun. En mér finst
hvergi auðið að benda á, að höf.
hafi látið andlega yfirburði Snorra
yfir samtíð sína leiða sig á glap-
stigu. Hann er ekki blindur á
getuleysi hans til þesp að vera
böfðingi eða foringi, fégirni hans
og siðleysi. En hann skýrir þau
einkenni, grefur fyrir undiirót-
ina að hvötum hans og fyllir upp
í þær eyður, sem alt til þessa
hafa verið í lýsingar af honum.
Annars er ékki óeðlilegt, þó
þeim verði gjarnt tíl aðdáunar,
sem fara að rannsaka líf og lífs-
starf þess manns, sem hægt er
að segja alt þetta um:
. . . »það er eins og nornirn-
ar hafi kepst hver við aðra yfir
vöggu hans að velja úr andleg-
um og veraldlegum fjársjóðum
þjóðar hans og samtíðar handa
honum. Kyn Sturlu og Guðnýj-
ar, höfðingjaætt, skáldaætt, ætt
Egils og Snorra Goða, í einu
forngöfug ætt, og þó ungur og
framgjarn knérunnur, fóstur Jóns
Loftssonar, menning Oddverja,
nágrenni við Skálholt og Hruna,
riki Mýramanna, Tungu-Odds,
Hafliða Mássonar, Snorrunga, fé
Bessa augða, og Kolskeggs augða,
meiri auður en nokkur íslending-
ur hefir átí fyr eða síðar, úrval
úr íslenzkum höfuðbólum, Borg,
Svignaskarð, Brautarholt, Bessa-
staðir, Stafaholt, Reykjaholt, lög-
saga á Alþingi, lends manns
réttur i Noregi, gjaör og vinátta
erlendra þjóðböfðingja, metorð og
mágsemdir, mannfjöldi og þing-
ríki, skáldgáfa og skálcjfrægð,
vísindamenska, fróðleikur, list,
fuil afrek í öllum íslenskum þjóð-
fr£eðum, óðfræði, goðafræði, hetju-
sögur, sagnarit, kristinn siður og
heiðinn, Olafur helgi og Óðinn,
fylsta 8amræmi sanninda og
skemtunar, frægastur höfundur
þjóðarinnar fyr og síðar.«
í þessum stutta kafla, sem hér
er tilnefndur, sézt líka bezt, hví-
lik nautn það hefir verið höfund-