Morgunblaðið - 13.04.1921, Blaðsíða 2

MOBOUKBbAÐK)
R
MORGUNBLAÐIÐ
Ritstjóris Vilh. Finsen
AfgreiSsla í Lækjargötu 2.
Sími 500 — Prentsmiöjusími 48
Ritstjómarsímar 498 og 499
Kemur út alla daga vkunar, aö mónu-
dögum undanteknum.
Ritstjórnarskrifstofan opin:
Yirka daga kl. 10—12.
Helgidaga kl. 1—3.
Auglýsingum sé skilaö annatS hvort
á afgreiösluna eða í ísafoldarprent-
«niöju fyrir kl. 4 daginn fyrir útkomu
þess blaðs, sem þær eiga aö birtast í.
Auglýsingar sem koma fyrir kl. 12, fá
aö öllum jafnaSi betri staö í blaðinu
(á lesmálssíöum), en þær, sem síðar
k«ma.
Auglýsingaverö: Á fremstu síöu kr.
3^)0 hver cm. dálksbreiddar; á öörum
•tttöum kr. 1,50 cm.
Yerö blaðsins er kr. 2,00 á mánuði.
Afgreiöslan opin:
Yirka daga frá kl. 8—5.
Helgidaga kl. 8—12.
M0BDI8K
ULYKKESF0RSIKRING8 AS.
tJ 1888.
Slysatryggingar
°g
Ferðavátryggingar.
AíalumboðamaSur fyrir liland:
Gnnnar Egilson
HafinATstræti 15. Ta3*. 608.
Maður að nafni Gerhard Sehelderup
hefir ritað merkilega grein með þess-
ari fyrirsögn í norska blaðið „Aften-
posten' ‘. Og af því að nú er ekki um
annað meira rætt víðsvegar um heim-
inn, en hin „dularfullu fyrirbrigði",
þá er greinin þýdd hér lauslega fyrir
lesendur blaðsins.
Gerhard Schelderup skrifar:
Áður en eg segi frá nokkru því,
sem hent hefir mig persónulega, og
eg get ekki skýrt — minsta kosti
ekki á núverandi stigi vísindanna —
verð eg að taka það skýrt fram, að
eg hefi aldrei haft neina trú á spirit-
ismanum og lífskoðun hans. Eg hefi
heldur aldrei haft neinn sérstakan
áhuga á sálfræðilegum fyrirbrigðum.
En það, sem eg nú ætla að segja frá,
sýnir greinilega, að það eru til merki-
leg öfl af fleiri tegundum en þeim,
þem við höfum þekt að þessu. —
í Dresden bjuggu ágætis listahjón.
Það var erfitt að segja um, hvort
væri snjallari málari, M. eða kona
hans. Ýmsir héldu því fram, að frúin
væri sérkennilegri. En bæði voru þau
framúrskarandi listhneigð í bestu
merkingu, hugsjónarík og settu markið
hátt, og bæði dýrkuðu þá list, sem
gæti sýnt dýpstu hugsun og næmastar
tilfinningar. Og í myndum þeirra bjó
dirfska Klingers og hugarflug Böck-
lins. En þó voru þau fáliðuð og
óháð, og sælduðu lítið saman við aðra
listamenn. pegar þeim lánaðist að
selja mynd, fengu þau oftast ágætt
verð fyrir hana, og erlendis vakti
list þeirra athygli.
Bæði þessi hjón höfðu ágætis lynd-
iseinkunnir, hötuðu alla ósannsögli.
Hún var ráðsnjöll húsmóðir og hélt
öllu á fátæklegu heimili þeirra í nærri
því leiðinlegri reglu. Bæði voru fram-
úrskarandi vinnusöm, og háðu oft
harða baráttu við ýmsa örðugleika
með ódrepandi hugrekki.
Þessi stutta lýsing nægir til þess að
sýna, hve draumórar og heilaspuni
allur var fjarri þeim.
Svo dó frúin skyndilega. Hún hafði,
þrátt fyrir slæmt kvef, setið úti og
málað, kaldan og rakan vordag einn.
þau áttu eina dóttur barna, 15 ára
að aldri, mesta gáfubarn; hafði hún
sýnt mikla hæfileika til teiknunar á
barnaskólaárunum. Hún hafði alist
upp að mestu leyti í Austurríki hjá
ömmu sinni, því foreldrarnir höfðu
ferðast oft, og ekki getað sint upp-
eldi barnsins nægilega.
Bæði faðir og dóttir voru óvenjulega
sorgbitin eftir dauða frúarinnar. —
Honum hafði hún bæði verið kona
og móðir, og jafnframt ómetanlegur
leiðtogi i listastarfinu. Hann varð
lamaður, mannfælinn og hugsjúkur, og
sat löngum stundum yfir eftirlátnum
verkum konu sinnar.
Eftir dauða frúarinnar fór að bera
á þeim fyrirbrigðum, sem eg vil segja
frá. Áður hafði maður hennar ekk-
ert fengist við spiritismann, en kynt-
ist honum nú, og tileinkaði sér kenn-
ingu hans um ódauðleika sálarinnar og
endanlega fullkomnun. Kom þá í ljós,
að bæði hann og dóttir hans vorn
ágætis miðlar. Með „psykograf ‘ kom-
ust þau strax í samband við konu
og móður, sem stjórnaði listakenslu
dóttur sinnar úr öðrum heimi. Eftir
hálft ár fekk barnið þá fregn, að nú
gæti móðir hennar ekki kent henni
lengur, því að nú færi hún í annan
æðri heim, lengra burtu frá jörðinni.
En annar látinn listamaður, Hollend-
ingur að ætt, mundi halda áfram
kenslunni.
Meðan Gertrud — svo hét dóttirin
— naut áhrifa móður sinnar, teiknaði
hún og málaði fjölda litmynda af líf-
inu eftir dauðann, á öðrum hnött-
um. Eg hefi sjálfur séð þessar dá-
samlegu mvndir. Litirnir voru óvenju-
lega fagrir en mjög frábrugðnir þeim,
sem maður þekti hér. Vatnið í hinum
rólegu ám eða vötnum var stundum
blóðr'autt eða rósrautt, en fjöllin voru
dökkblá, fjólublé eða grænleit. En lit-
skrúðið var framúrskarandi. Plestar
voru myndirnar landslagsmyndir. Ein-
stöku voru þó af mannabústöðum,
musterum eða gosbrunnum, er svipaði
til fornrar listar. Á einstöku mynd-
um sáust ógreinilega manneskjur. En
hið undarlegasta af öllu var það, að
allar þessar myndir báru vott um
hina einkennilegu „teknik“ frúarinn-
ar og voru allar merktar með Emilie
M. með hönd frúarinnar, sem var
mjög frábrugðin dótturinnar.
Hún hafði eins og áður er drepið
á, lifað í fjarlægð við foreldra sína
og hafði ekki séð nema fáar af mynd-
urh þeirra og aldrei notið kenslu
þeirra.
En svo fór það að köma fyrir, að
M. sjálfur fór að teikna ýmsar and-
litsmyndir. Fyrst sjálfan Karl mikla,
svo Friðrik Barbarossa. Og norskur
víkingur komst þar á blaðið. Málar-
inn áleít, að hann yrði fyrir áhrifum
ýmissa anda og að hann teiknaði
þessar myndir í einskonar „trance“.
Hann settist með svartkrítina í hend-
inni, án þess að vita hvað mundi
koma á blaðíð. Og alt í einu byrjaði
höndin að hreyfast og myndimar
komu fram. Stundum vanmegnaðist
hann og varð að hætta, og hélt þá
dóttir hans áfram. Hún varð t. d.
oft að teikna augun. Það var eins og
máttur hans væri of lítill til þess
að ná andlegu útliti myndarinnar.
Eg hefi sjálfur séð, þegar faðir og
dóttir settu sig fyrir framan teikni-
spjaldið og biðu innblástursins. í
það sinni var einkum .Gertrud vel
fyrir kölluð. Fyrst dró hún á blaðið
nakinn kvenlíkama, sem smátt og
smátt huldist í þunnri slæðu, festri Hér með tilkynnist vinum og vandamönnum að móður
saman með spennum og öll stráð tuin, ekkjan Ingveldur J. Pétursdóttir, andaðist í morgun.
Reykjavík 12. apríl 1921
Magnús Guðmundsson, skipasmiður.
.............. ......... ........................ ! --------------
skartgripum, svo að hún varð líkust 1
austurland dansmey. pað var eins og \
þessi 16 ára stúlka sem málaði hefði ;
undraverða þekkingu á öllum stílteg-
Jarðarför míns ástkæra eigiumanns Halldóra Gíslasonar fer
Guðrún Einarsdóttir.
undum. Það var því líkast sem hún'
væri þaulæfður sagnfræðingur.
Og svo bar enn eitt við. Gertrud
teiknaði og málaði ekki aðeins að1
tilhlutun anda, eftir því sem hún frarn frá F'ikirkjunni fimtudag 14 þ. m. Húskveðjan byrjar kl.
trúði sjálf, heldur fór hún að dansa. j i 6. h. Njálsgötu 31.
Ekki neinn almennan dans, heldur var j
| það undursamleg líkamleg skýring á
músikinni, alt frá hinum dýrlegu
. adagoium Beethovens til valsa Chopins
Gertrud líktist ekki vanalegum miðl-
I um. Hún var. stálhraust, og var að
eðlisfari hraustbygð og heilbrygð. Hún
hafði aldrei lært að dansa. prátt
fyrir það, var dans hennar dásamlega
fagur og mikilfenglegur. Að eðlisfari
var hún blátt áfram, kát og ekki
fögur, hún var líkust bóndastúlku, en
þegar innblásturinn kom varð hún eins
og opinberun um samræmi og yndis-
leik. Það voru eins og töfrar. Sjálf
áleit hún að hún yrði fyrir áhrifum
margra dansmeyja.
Ef faðir hennar hefði viljað nota
sér þennan dularfulla hæfileika dóttur |
sinnar hefði hann áreiðanlega getað
Nokkrar stúlkur
geta feDgið atvinnu á netastofu minni nú þegar.
Upplýsingar gefur verkstjóri
Þorvaldur Jónson
á Netaverkstæðinu i Vöiundi
Sigurjón Pétursson
orðið stórríkur maður. En honum
fanst þetta alt heilagt, einskonar opin-
berun um æðri öfl. pað voru ekki;
nema fáeinir vildarvinir, eem fengu
að skoða og dást að þessari miklu
list. i
En þessi innblástur stóð ekki nema
í tvö ár. Gertrud glataði hæfileik-
anum, gat ekki dansað og kenslu
hinna dauðu snillinga lauk.
Þegar styrjöldin skall á fluttust
þau til Sviss og síðan hefi eg ekki
neitt af þeim heyrt. |
pað er ekki mér fært að ekýra,
þessi merkilegu fyrirbrigði. En eg I
ábyrgist að það sem hér er sagt, er
s att.
| Það er sálfræðinganna að rannsaka
þessi undnr. Orð eins og „undirvit-
urd ’ ’ og „sjálfs-dáleiðsla ’ ’ gagna lítið.
pað eru enn margar gátur óráðnar
milli himins og jarðar.
iíPl,
í norska blaðinu „Aftenposten“ eru
höfð ýms ummæli um ísland og ís-
lendinga eftir konu einni að nafni
Elisa Ulvig, sem ferðast hefir hér á
landi. Bera þau með sér mikinn vin-
arhug hennar til lands og þjóðar, en
ekki er frásögn hennar alskostar rétt,
þó þær missagnir skifti ekki mjög
miklu máli.
E.' IJlvig er ákaflega hrifin af land-
inu og undrast mest þrótt landsmanna,
að hafa haldið tungu sinni þjóðerni
og gamalli ménningú þrátt fyrir allar
þær eldraunir, sem gengið hafi yfir
landið.
Á einum afskektum stað hér segir
hún að íbúarnir séu eins í siðum og
háttum, hugsunarhætti og lyndisem-
kunnum, máli og menningu allri eins
og í Noregi fyrir 5—600 árum!! Og
þessi staður sé Múlasýsla.
Á einum stað heldur hún því fram
að af nútíð íslands sé hægt að byggja
upp horfna siði og menningu Norð-
manna. En það verði að snúa sér að
slíku strax að safna öllum sögum og
æfintýrum, því nú eigi að fara að
virkja fossana liér og þá hverfi öll
gamla menningin og landið verði
„mternai-ionaliseret1 ‘ !
Hún telur skógleysið hér hafa mót-
að menninguna skýrast. Af því hafi
komið eldsneytisleysið og jafnframt
efnisleysi til bygginga. Húsin hafi
því orðið að vera úr torfi og aldrei
hituð, því til þess hafi ekki verið
eldsneyti. Og þannig sé það enn þann
dag í dag. Eldhúsið sé eini staðurinn
í öllum bænum þar seni nokkur hiti
sé. Og í hörðum vetrum sverfi kuld-
in. svo að, að úeimilisfólkið verði
að leila skjóls í rúnunnm.
pví aðdáunaryerðari sé sá andlegi
þroski og líf sem landsmenn hafi.
Yngri bókmentirnar beri Ijósastan
vott um þetta. Nöfn þeirra Jóh. Sig-
urjónssonar, Gunnars Gunnaissonar og
Guðm. Kambans séu nú kunn um öll
Norðurlönd og víðar. En þó segir hún
að sumir hinir íslensku rithöfundarnir
muni gefa s'annari og ljósari mynd
af landi og fólki, einmitt vegna þess,
að þeir bafi ekl ’' orðið fvrir áhrit’um
af erlendri menningu. Og það séu
eii>kai.Jegav þeir Guðm. Priðjónjsmi,
Einar Ivvaran, Jón Trausti og Jonas
Jónasson. peir séu allir bændasynir,
sem hafi verið í Reykjavík en lifi nú
í sveit! Vitanlega sé ekki um mikla
viðburði að ræða í sögum þeirra. Og
ekki geti þarna verið að ræða um
langar sögur með mörgum persónum.
En undir niðri vaki þungar ástríður,
sem brjótist fram öðrn hvoru. Og
hugarflugið sé merkilegt og náttúru-
lýsingar ágætar. En það sé mein, að
engin af sögum þessara höfunda séu
þýddar á crlendar tungur!
Eins og sést á sumu þessu, er E.
Ulvig ekki gagnkunnug öllu hér, því
að ýmsar missagnir slæðast með, sem
henni hefði verið í lófa lagið að vita.
Guðspekin.
„Um Kristshugmynd guðspekinnar“
skrifar hr. Sig. Kristófer Pétursson
í Morgunblaðið 3. og 6. þ. m. — Mér
er sönn ánægja í því, að skifta orð-
um við svo prúðan mann í rithætti.
Hinn heiðraði greinarhöfundur get-
ur þess, að nokkur misskilningur hafi
komið fram hjá mér á Kristi guð-
spekinnar. pað tel eg aukaatriði. —
Eg hefi engan mun gert á Jesú og
Kristi, þótt guðspekin geri það. Eg
tel það eina og sömu persónu. Aðal-
atriðið er, að hinn heiðraði greinar-
höfundur játar það íyllilega, að Krists
hugmynd guðspekinnar sé önnur en
guðspjallanna.
Þá bendir hr. S. Kr. P. á, að guð-
spekin sé fyrst og fremst fræðistefna.
Er hún ekki þar næst eins konar trú-
arstefna ‘1 Hann færir því til sönn-
unar, að í guðspekisfélaginu séu menn
af öll'um trúarbrögðum; það þurfi
enginn sem í því sé að lcggja trúnað
á neitt ? guðspekinni, eða hafna neinni
greiu sinnar trúar. petta lítur nú
fallega út. Þetta er hyggindab’.’agð
guðspekinnar.
Enginn kaim tveimur herruri að
þjóna. Gyðingar, Mormónar eða
Búddbatrúarmeim o. s. frv. fylgja
ekki lengi trúarsiðum sínum eftir að
þeir eru komnir í guðspekisfélagið.
Enda segir hr. S. Kr. P. að hjá því
verði ekki komist, að guðspekin hafi
áhrif á trú manna. — petta er á-
reiðanlega satt.
Þeir sem dást að guðspekisgrund-
vellinum og hylla guðspekina, fjar-
lægjast þá trú, sem þeir áður hafa
haft. Og hvaða gagn er guðspekinni
að þeim meðlimum sínum eða fylgj-
endum, sem engu trúa af kenningum
hennar, ekki leggja trúnað á neitt
í guðspekinni (sbr. orð hr. S. Kr. P?)
pað mun enginn liafa langa viðdvöl
í neinu felagi — allra síst guðspeki-
félaginu — sem ekki fellir sig við
eða trúir aðalkenningum þess. Stefnu-
skrá guðspekinnar er áferðarslétt og
falleg. En hún er svo tvinnnð og ofin
saman við trúarleg atriði, að hún
verður eigi aðskilin frá þeim. Og
eg þekki marga guðspekismenn —
sumir þeirra eru mínir bestu vinir —
og allir eru þeir heilir en eigi halfir
í guðspekinni, og allir bafa þeir aðr-
ar trúar- og lífsskoðatiir nú en þeir
áður höfðu.
Guðspekin hefir í ýmsu kristilegan
blæ og talar oít fallega til krist-
inna þjóða. Hún hefir vafið um sig
ýmsu aðlaðandi úr helstu trúarbrögð-
unum og reynt að sameina það speki
sinni: dultrú og heiðindómi. Hún
veiðir einkum þær sálir, sem hafa
liðið skipbrot á trú sinni. Hún telur
sig hafa fundið lykilinn að leyndar-
dómum tilverunnar, og að dýpsta þrá