Morgunblaðið - 07.08.1921, Page 3

MORGUNBLAÐIÐ
Óðara en þessi deila var á enda
tóku Nýfundnalardsmenn að reyna
Jð bola Bandaiíkjamönnum frá sér.
Samkvæmt gömlum samniogi frá
t8i8 höfðu Bandarikjamenu léit til
Jð veiða allskonar fisk á svæðinu
Ray-höfða til Kamea-eyjar á
SrJÖurströndinni, á vesturströndinni
frá Ray-höfða Quirpon-eyjar, og rétt
til að veiða hverskonar fisk við land,
i fjörðum, höfnum og vogum frá
Mount Yoly, beggja megin í Belle
Isle, og alt til norðurstranda Labra-
dors. Nýfundnalandsþing tók nú að
8era Bandarikjamönnum alt það
töein sem hugvitssemin leyfði: bann-
Bandaríkjaskipum að ráða til sín
%fundnalandsmenn, lagði sérlega
Þongar efsingu við að selja Banda-
tíkjaskipum beitu O. s. frv. Deilan
Vjr útkljáð af gerðardómstólnum i
tiaag 1910. Dómurinn úrskurðaði
t. að Bretar hefðu rétt til að setja
t^gluger'ir um fiskveiðar i land-
itelgi við Nýfundnaland, ef þær riðu
ekki i bágavið samninginn frá 1818.
2. að Nýfundnaland gæti ekki bann-
JÖ að Bandarikjaskip fengju Ný-
fandalandspaenn í vinnu o. s. frv.
í*að er að Nýfundnaland yrði að
^lýta boði þjóðaréttarins um að
talda landi sínu opnu fyrir sigling-
tt®, verslun og viðskiftum við aðr-
Jr þjóðir. Dómurinn er mikils verð-
ff með tilliti til lokunar Grænlands
°8 réttarstöðu íslendinga þar.
Hskiréttindin við Nýfundnaland
ettr nú á þessa leið:
1. Bretar og Kanadamenn njóta
sötnu réttiuda til lands og sjávar og
%fundnalandsmenn.
2. Landhelgin eru 3 mílufjórð-
^gar mældir frá stórstraumsfjöru.
Wan hennar mega borgarar útlend-
rj ríkja ekki veiða. UndanttknÍDg
Öldir þó um Bandaríkjamenn, sem
hafl fiskveiðaréttindi samkvæmt
Sa®ninginum frá 1818. (Þvengur sá
Var ristur af nára Frakka, sem þá
höfðu einkarétt til að salta og þurka
®sk á mestöllu þessu svæði).
3. Útlendingum er bannað að
Sjlta eða þnrka fisk á þurru landi,
^ höfnum eða í landhelgi Nýfundna
ljnds.
4. Útlendum fiskiskipum er frjáfst
’ð sigla inn á hafnir á Nýfundnæ
ljndi, og selja þar afla sinn, kaupa
hJr kol, vistir, veiðarfæri o. s. frv.
r^ða til sín Nýfundnalandsmenn um
eOgri eða skemri tíma, og fram
effir þeim götum. Landið stendur
^rinig opið fyrir verslun og sigl
llj8um við önnur lönd.
Sá galli er á þessu, að fiskverðið
^ blautum fiski við Nýfundnaland er
afarlágt, að islensk skip þurfa
^ki að hugsa til að útgerðin beri
'l8 með því að selja aflann blautan
V Þar á móti er alt sem þarf
1,1 Útgerðarinnar sagt vera mjög ó
/tt, nema fólkshald, sem kvað vera
vt.
Wnskt botnvörpufélag, sem sendi
jP til veiða við Nova Scotia, gat
haldið veiðunum áfram þar
"^tt fyrir það að aflinn var mikill,
'8Ua þess að verðið á fiskinum
I^Utum var of lágt og ekki var
*§t að verka fiskinn þar. Þeir
tóku þátt í þessu hafa eflaust
5,18ið reynslu, sem er mikils virði.
Frh.
Hjálparbeiðni
Bandalagi kvenna
i Austurriki.
^ndar þjóðir hafa þegar geit
toikið fyrir oss Austurríkismenn,
að vér eigum bágt með enn á ný
að rétta hendurnar fram biðjandi:
En neyð vor er hræðileg. Afstaða,
er friðarsamningarnir möikuðu oss,
svifta oss nálega öllum leiðum til
sjálfbjargar, og vér erum dæmdir til
óumræðilegra þrauta og þjáningar.
Þess vegna höfum vér, Austur-
ríkskar konur, sameinast, án tillits
til trúarbragða eða stjórnmálaskoð-
ana, til þess að leita hjilpar hjá bet-
ur stæðum systrum vorum i öðrum
löndum. Því vér erum að berjast
fyrir velferð, nei, lifi, barna voria,
sem yfir vofir feikna hætta og dauði.
Vér berjumst fyrir lífi og tilveru
þjóðar vorrar.
Nýbirtar opinberar skýrslur sýna
þá hræðilegu staðreynd af af 6 milj.
íbúum Austurrikis — ganga 180.000
með tæringu, og eigi aðeins þeir
eru dauðadæmdir, mikill fjöldi á á
hættu að verða fyrir sýkingu. í
tveggja miljóna bæ — Vínarborg —
hafa 90% af öllum börnum hneigð
til tæringar og helmingur allra skóla-
barna er þegar smitaður af þessum
voða sjúkdómi. Lif hvers einasta
barns er i veði. Mismunurinn á tölu
fæddra og dáinna er að verða ótta-
legur.
í öðrum bæjum og iðnaðarhér-
uðum eru ástæðurnar litlu betri,
jafnvel i sveitum breiðist þessi hræði-
lega veiki óðfluga út, með herföng-
um og örkumlamönnum. Heilsu-
hæli og sjúkrahús eru hætt að starfa,
landið getur eigi risið undir rekstri
þeirra, vegna hins lága gengis gjald'
eyris vors. Aðeins sjónarvottur get-
ur skilið eða lýst þvi hve illa 6 ára
hungursneyð, sem er afleiðing versl-
unarbanns, fjirhagslegs hruns, al-
menns atvinnuleysis vegna skorts á
kolum og iðnaðarefnum, er aðrar
þjóðir neita oss nm, hefir leikið
heilbrigðisástand þjóððar vorrar.
Vér höfum engin ráð til að reisa
við fjárhag vorn. En oss langar ,til
að geta trygt vesalings börnum vor-
um betri framtið.
t
Hjálpið oss. Sendið oss litla gjöf
handa saklausum börnum vorum og
æskulýð. Hve litið sem það er, sem
þér góðfúslega látið af bendi; það
verður skerfur til að frelsa barnslíf
fri hungurdauða eða æfilöngu heilsu-
leysi.
Vor innilega bæn til yðar, sem
vér ;jonum að sé yður eigi um
megn, er þessi:
Að hver yðar sem þessa hjálpar-
beiðni les vildi gefa eina krónu.
Þessi gjöf — sem ekki er þungur
skattur gefandanum — gerir oss
kleyft að senda hina sjúku á sérstök
hæli eða sveitaheimili, að senda hina
hætt stöddu unglinga vora i heil-
næmt fjallhérað, þar sem þeir geta
fengið nægilega fæðu, hreiat loft,
heilsubót. Það er rauðakrossfélagið
sem annast um það.
Vér gerum sjálfar það sem vér
getum til hjálpar en án liðsinnis
annara megnum vér eigi að veita
fullnægjandi hjálps og neyðin vex
með ógurlegum hraða. Aðeins fljót
hjilp getur bjargað fjölda barna frá
sýkingu og dauða.
í nafni miskunnseminnar snúum
vér oss til yðar, sem eins og vér
haldið uppi gamalli menningu, til
hjartna mæðra, sem eiga hraust og
heilbrigð börn, er eigi þekkja skort
— ó — svo ólík vorum börnum.
Leggið á yður þi fórn, er vér
biðjum yður um, hún mun sannar-
lega færa hverjum yðar sín laun.
Því vér biðjum fyrir lifi barna vorra.
28. júní 1921.
Stjórnin 0% iðnaðtirinn. Eins og
mönnum mun eflaust kunnugt, á
iðnaðurinn danski örðugt uppdráttar,
og leiðir af þessu vitanlega ógur-
legt atvinnuleysi. Menn hafa verið
að vona, að stjórnin mundi skifta sér
af málinu, gera eitthvað það, sem
rétti úr kreppnnni. En stjórnin hefir
verið fálát. Tóku þá jafnaðarmenn
til þess ráðs, að skora á stjórnina
að kalla saman rikisþingið til þess
að ráðgast um hvað gera skyldi til
þess að bæta úr atvinnuleysinu, því
rikið og bærinn fleygja nú hverri
miljóninni eftir aðra i atvinnuleysis-
sjóðina, í stað þess að koma vinnu
i framkvæmd. Þetta rið þótti stjórn-
inni óþarft, og varð þvi ekki neitt
úr þvi. Var svo talað um málið
og stjórnin óspart skömmuð af
jafnaðarmönnum og hægri mönn
um og fyrst i júnimánuði hafði
»iðnaðarráðið« stofnað til fundar um
málið. Þessi fundur var að mörgu
leyti merkilegur. Einkum þó fyrir
þá sök að þar komu fram ýmsar
fróðlegar upplýsingar um ástand
iðnaðaiins hér i Danmörku, en eg
get þeirra ekki neitt frekar, mest af
þvi, að eg bygg að eitthvað af því
hafi þegar komið i blöðunum á
íslandi. Þessi fundur endaði með þvi
einróma að skora á stjórnina að
taka málið til yfirvegunar, og eink-
um kiöfðust menn verndartolls fyrir
hérlendan iðnað. Stjórnin hefir sið-
an svarað þessari áskorun fundarins
á þi leið að hún vilji taka málið til
ihugunar, og fóru þær ihuganir og
bollaleggingar fram undir formensku
inuanrikisráðherrans og verslunar-
ráðiierrans, og hefir viunlega ekki
heyrst neitt frekar úr þeirri átt enn
þá. }afnaðarmenn halda enn við
kröfuna um að kalla ríkisþingið
saman; þeir fara enda svo langt, að
krefjast nýrra kosninga um málið.
Þótt hægrimenn séú jafnaðarmönn-
um sammáL um kröfur þeirra til
stjórnarinnar viðvikjandi iðnaðinum,
voru þeir vitanlega alveg ófáandi til
þess að ganga til kosninga um mál-
ið; tímarnir eru svo mikið breyttir
siðan í april 19^0.
Mislynt tiðarjar. Sumarið kom
hér snemma, en það var lika skamm-
góður vermir. Maímánuður var ó-
venju heitur, en þegar kom inn i
júní breytti aftur um, og hafa sið-
an verið mjög fáir heitir dagar, skiftst
á rok og rigning, og mun sum-
staðar hafa verið lagt í ofna hér i
bænum i júnimánuði. Laugardag og
sunnudag var hér steikjandi hiti, en
i gær og i dag rok og kuldi.
Byqqinqar. Mörgum mun star-
sýnt á allar þær nýju byggingar,
sem þjóta upp hér í útjöðrum borg-
arinnar, og mönnum verður ósjálf-
rátt að hugsa, að nú sé farið að
draga úr húsnæðiseklunni eða hún
sé jafnvel með öllu horfin. En það
er þó öðru nær. Það er þó eins og
heldur gangi skár að fá húsnæði nú
en fyr, einkum nær það þó til ein-
stakra herbergja. Það er verið að
byggja hér í borginni nú fyrir um
10 niilj. kr., sem á að vera búið i
október i haust. Rikið og Kaup-
mannahafnarbær veita stöðugt styrk
til slikra bygginga, frá 20—40 %
er það ekki Htil hjálp, en leigjendur
verða að leggja fram frá 1500—2000
krónur (hjá byggingarfélögum) en
»privat«-menn sumir krefjast heils
árs leigu fyrirfram. Kvenfangelsið
á Kristjánshöfn hefir verið selt og
er nú verið að breyta því í ibúðir.
Lefukostnaður á sjúkrahúsum. Fátt
er það, sem ekki hefir hækkað 1
verði á striðsárunum, en nefna má
þó það, að sjúkrahúsvist hefir ekki
hækkað fyr en nú, að stjórnin hefir
hækkað legukostnað á Ríkisspítalan-
um hér. Þar kostar nú hver legu-
dagur 4 kr. A sjúkrahúsum bæjar-
ins er hver legudagur þó ekki nema
kr. 1.20 á dag, og fyrir sjúkrasjóðs-
m.eðlimi 60 aura á dag. Fyrir börn
það hálfa af þessu verði.
Þetta hefir verið eins á Rikis-
spitalanum, og haldið svo niðri með
ýmsum sjóðum, sem spítalinn hafði
fengið frá Friðriksspítalanum (en
svo hét Ríkisspitalinn áðu;). Hefir
nú stjórnin breytt þessu og er það
tilfinnanlegur skattur á sjúklingana.
Ennfremur hefir það verið tiska, að
þegar sjúklingur hefir legið veikur
13 vikur og borgað fyrir sig, gat
hann legið aðrar 13 vikur fritt, með
hjálp ýmsra sjóða eins og áður er
sagt frá.
Þetta veldur eflaust miklu að-
streymi að sjúkrahúsum bæjarins.
Sjúkrahúsin kosta Kaupmannahöfn
7—8 milj. kr.
Prentunarkostnaður. »SocialDemo-
kraten* hefirbyrjað árás áprentsmiðju-
eigendur hér fyrir verð þeirra á allri
prentun. ^cstæðan er sú, að prent-
smiðja nokkur hér hafði gert til-
boð í verk, sem önnur prentsmiðja
hafði fyrir; tilboðið var vitanlega
lægra en hinnar fyrri. Þetta hefir
komið fyrir hjá fleiri en einni prent-
smiðju. Útaf þessu hóf prent-
smiðjueigendafélagið málsókn gegn
þeim meðlimum félagsins, sem til-
boðin gáfu, og dæmdi þá til þungra
sekta fyrir brot á félagslögunum og
anda félagsins. Þessir félagar neituðu
að beygja sig fyiir þessum »hæsta
rétti* innan félagsins. Hefir svo um
þetta staðið senna i blöðunum, og
formaður prentsmiðjueigendafélags-
ins staðið fyrir svörum. — Þegar
prentsmiðja hefir gert tilboð í eitt-
hvert verk, hefir það orðið að leggj-
ast fyrir stjórn eigenda félagsins og
hún svo að samþykkja það, svo að
réttu lagi er eigaudi prentsmiðjunn-
ar ekki afgerandi máttur um slik
tilboð. Þetta kallast hér hringur.
Formaður félagsins hefir haldið þv:
fram, að þetta væri nauðsynlegt sem
sameiginleg vörn gegn samkepni
annarstaðar frá. Heldur og þvi fram,
að áður hafi einsíakir menn orðið
að bera allan prentunarkostnað. Með
þessu eftirliti sé verið að koma
verðinu jafnara niður. Þessi deila
hefir endað með þvi, að prentsmiðju-
eigendafélagið samþykti á fundi
gær (29. júni) að hver sá meðlimur,
sem þess óskaði, hefði jrjálsar hend-
til þess að se%ja sit? úr filaginu, fyrir-
varalaust.
Skemtanir 0$ ferðalðg. Kaup-
mannahöfn er gleðibær, og strlðið
hefir ekki sett nein veruleg mörk 11
þar, fyr en þá nú, að fer að þrengj-
ast í búi, vegna atvinnuleysisins.
Að svelta hafa Danir ekki þekt enn
þá. — En að atvinnuleysið er íarið
íð taka á fyrir alvöru, má marka á
þvi, að hvorki spotvagnar, járn-
brautir eða önnur flutningatæki eru
nærri þvi eins eftirsótt og venja
er annars til um þetta leyti árs.
Fólk hefir ekki peninga lengur. Og
það er heldur afeki undarlegt, eftir
vinnuleysið sem á undan er gengi í
og enn varir — já, og er aftur að
aukast. Tivoli, þessi tilbeiðslustað-
ur Kaupmannahafnarbúa um sumar-
timann, er ekki eins sóttur og venja
er til. Þegar mest hefir verið þar
inni, sem komið er, hafa verið tal-
in 39.000 manns, en talan hefir
iegar hæst hefir komist áður verið
milli 50 og 60 þús. manns.
Þorfinnur Kristjánsson.
—-------0-r-^-----
-= DAGBÚK. =-
Samsati hélt Búnaðarfélag Islands
Anton Christensen dósent og aðstoð-
armanni hans, áður en þeir fóru
burt héðan með Gullfoss. Christen-
sen hefir dvaiið hér siðan í júni-
mánuði og haíði hann á hendi próf-
anir allar á jarðyrkjuverkfærum og
ýmsum öðrum áhöldum, sem sýnd
voru á búnaðarsýningunni.
Lúðrafélaqið »Harpa« spilai á
Austurvelli i kvöld kl. 6*/a, ef veð-
ur leyfir.
Berlinarbðrnin. Til þeirra hefir
blaðið tekið á móti þessum sam-
skotum: Þ. J. 50 kr., S. 5 kr.,
N. N. 1 kr., I. E. 5 kr., K. P. 3
cr., E. S. 10 kr., V. B. K. 50 kr.,
i. G. D. 10 kr., G. E. 15 kr.,
Þórður 5 kr. Barn 5 kr., N. N, o.
fl. 44 kr. Móðir 100 kr., Kn. 100
kr. — Samtals kr. 403.
Sildveiðin. Um siðusru helgi voru
um 4000 tunnur af sild komnar á
land á Siglufirði, en al'a þessa viku
hafa verið frátök, sífeld rok og rign-
ingar, og þvi ekkert veiðst.
Sterlinq mun Hklega ekki geta
orðið hér fyr en i fyrramálið. Var
ókominn til Vestmannaeyja i gær-
kvöldi. Hefir skipið töluvert af
vörum þangað, svo dvöl skipsins
þar mun verða nokkuð löng.
Utilegumenn. Þeir Einar Péturs
son kaupmaður, Björn Ólafsson
kaupmaður, Tryggvi Magnússon
verslunarmaður og Helgi Jónsson
frá Brennu fóru héðaD i gær til
Þingvalla og halda þaðan i ferðalag
norður i óbygðir í dag. ÆtL* þeir
að ganga á Langjökul og þaðan til
Hveravalla og Hofsjökuls, ef vel
viðrar og gera ráð fyrir að verða
10 daga i óbygðum.
Mannslát. Nýlátinn er í Kristjaníu
Magnús Þorsteinsson, bróðir Ólafs
verkfræðings.
Villemoes kom hingað i fyrrakvöld
frá Ameriku með fullfermi af hveiti.
Fjðldi fólks fór til Þingvalla i gær
til dvalar þar fram eftir vikunni.
Séra Röqnvaldur Pétursson frá
Winnipeg hefir dvalið hér í bæn-
um ásamt frú sinni og tveimur börn-
um um tima i sumar, en er nú ný-
lega farinn norður i land. Kemur
aftur hingað i haust og fer héðan
heimleiðis vestur. 1 för með hon-
um var fleira fólk að vestan, þar á
meðal tvær systur fiúar hans.
Eqqert Stejánsson söngmaður fór
héðan með »Gullfossi« um daginn,
verður um tíma i Lundúnum, en
fer svo heimleiðis til ítaliu. Hann
var eftir sig, þegar hann kom hing-
að I vor, eftir langvarandi veikindi,
en hefir náð sér hér vel og var nú,
þegar hann fór, orðin hrausstlegur
i útliti. Siðustu söngskemtanir hans
hér voru vel sóttar, og vænanlega
kemur hann hingað aftur áður en
langt um líður.
—-e tJ.