Morgunblaðið - 03.02.1922, Side 1

■Stofnandi: Vilh. Finsen.
Landsblað Lögnjetta
Ritstjóri: Þorst. Gíslason..
9. árg., 76. tbl.
Föstudaginn 3. febrúar 1922.
tsafoldarprentsmiðja hi.
OasBssata: Gamla Öi'ó
Áhrifamikill sjónleikur í 5
þáttum leikin af ágætum
þýskum leikurutí)
AðHlhlutverkin leikin af hin-
um góðkunnu leikurum
Henny Porten og
Paul Hartmann.
Aukamynd
Lifanslt fréttablað.
Gummimaðurinn sefun aldrei
en vakir »-töðugt yfir að flytja bestar
og fallegastar vörutegundir. Kaupið
því sænskar skóhlífar sera fást aðeins í
Gummiverksmiðjunni HEKLA, Bókhlöðustíg 7
H. Pórðarson.

búö'"
seld-
nse
Vandræði landbúnað-
.arins í Bandaríkjum. j
#r*
Miljónir manna devja ún hungn
í Rússlandi. En á isama tíma nota
bændumir í Ameríku mais til
gldsneytis. Er furðulegt að þetta
tveni skuli geta farið saman, eil áimaii kostnað. Má telja ao kolin
"•samt er það satt. Það er eitt dæmi kosti hann 15—18 flöílara komin
Þsss hvern.ig heimurmn er úr gróp heiitt, éli iiins vegar fær hann ekki
■’un gengúm. . nema 7—!) dolkira fyrir tonnið af
Landbnnaður Aitteríkumanna mais og undir 'þeint kringumstæð-
hel'iv aldrei fengið verri ske.ll en um verður mörgum bændum í af-
árið 1920. Árið 1914_1916 h.jelst skektu hjeruðunum eins hagfelt
verð á landbúnaðarafurðum nokk- af brenna maisnum en spara sjer
urnveginn óbreytt, en eftir að kolin. En að þetta hefir koniið
Ameríkumenn fóru í stríðið breytt fyrir stafar mest iaf því, að járn-
J'St þetta mjög. Ríkið ábyrgðist brautagjöldin taka svo mikinn
hændum ákveðið lágmiarksverð á hluta söluverðsins. Þau hækkuðu
afurðum þeirra, til þess að hvetja síðast og mest 1920, einmitt sama
þá til að framleiða sem mest og árið sem afurðir bænda fóru að
um leið hækkaði vöruverðið. Menn falla í verði.
hugðu að árin eftir vopnaliljeð 1 yuðurríkjunum *byggist af-
.yrði sældarár og 1919 óx fram- koma bænda á bómullaruppsker-
leiðslan enn og verðið steig og unni og varð því hagurinn þar
tvö- til þrefalt á við >að, hinn bágasti þegar bómullin fjell
áem verið hafði fyrir ófriðinn. Og svo, að verðiö var ekki nema
uð sama skapi jukust tekjur bænda þriðjungur þess, sem áður hafði
þess að kast.naður yrði mun verið. Síðasta ár var ræktað minna
%a.ar hattar .
9tu d39» ',e*r a 9e«—
* Í.ÍÍ
hefir Mbl. verið senf það til birt-
ingar.
Yið undirritaðir, sem kosnir
vorum af bæjarstjórninni til þess
að athuga það, livort he.ppilegt
væri að ríkinu væri veitt með lög-
um heimild til þess að taka einka-
sölu á kornvöru, látum í ljósi svo-
hljóðandi álit:
Þær kornvörur, sem hjer ræðir
um, cru rúgur og rúgmjöl, hveiti
og hveitimjöl, eða þær kornteg-
undir scm mest *eru notaðar í
landinu, þjóðin getur alls' ekki án
verið og miklu máli skiftir, að
ekki sjeu dýrari í útsölu en ítrast
er hæg't. að hafa þær. Reynsla und
anfarinna ára er sú, að þessar
kornvörur eru alment í ve.rslnninni
seldar með tiltölulega minni hagn-
aði en aðrar vörutegundir vfir-
léitt, og flestar verslanir munu
skoða það skyldu sína, að láta
verslunarkostöaðinn koina ;aðsem|
lUÍUstn niður á þessum vöruteg- ( f
unduni. sein og það, að hafa altaf
fvrirliggjancii ^Hegar þirgðir
_______Nýja Bió_____
| Okumaðurinn
verður sýndur enn i kvöll kl. 8þa
(Alþýðusýning) fyrir hilft verð,
sem sje kr. 1,00 fyrstu sæti og 50
anra önnur sæti. — Notið nú sið-
asta tækifæri að sjá þessa aðdáan-
legu mynd, sem ekki verður sýnd
oftar en i kvöld.
var 1913 og sumt, t. d. skinn og
ull er nú í lægra verði en-fyrir
stríðið. En aðrar vörur, sem bænd-
urnir þurfa að kaupa, eru«50—jþá væri það sjálfsögð krafa þjóð-
80% hærri en fyrir stríð. Þéir arinnar, að eittbvað' verulegt væri
■sf þessari nauðsynjavörú.
Væri ríkinu veitt heimild til
einkasölu á þessum vörutegundum,
selja skinnin lægra verði en 1913
en kaupa skófatnað helmingi dýr-
ara en þá. Ullin ér lægri en forð-
um en dúkana kaupa 'þeir tvöfalt j
uúnið við þá breytinga. Ríkið á
ekki að taka að sjer einkasölu á
neinum vörutegundum nema það
sje verulega til að bæta verslun-
dýrari en áður. Og kaupgjaldið er arástandið með þá vöru, t, d. ef
miklii hærra en áður. Þess vegna orðin er óviðráðanleg einokun á
krefjast bændurnir þess, að vöru- j henni í höndum eins manns eða
verðið lækki ef afnrðir þeirra eigi, fjelags, ef varan er ekki fáanleg
ekki að hækka. En þetta gerist yegna lagaákvæða annara ríkja,
ekki í einni svipan. ; nema í hendur ríkisstjórnarinnar
Bændumir verða gjaldþrota sjálfrar, eða eitthvað þess háttar.
unnvörpum og verða að yfirgefa En sje einkasöluheimild veitt án
jarði
fejál'fstæði landsins er hest borgiS
með því að hver atvinnuvegur
njóti sín með frjálsri samkepni,
og að því á þing og stjóm að
stuðla, að frjákri samkepni í versl
uninni sje ekki misboðið, en teka
þá, í taumaua, þegar verslunar-
hringir myndast, sem orsaka ein-
okun vissra vörutegunda.
Btjórnin byggir lagafrumvarp
|s'tt á þremur ástæðum. |
Að tryggja landsmönnum góð-
ar vörur og ósviknar .vörur
með g'óðu verði. I
2. Að varna brauðskorti í land-
ínu, þótt ’stórar misfellur komi
fyrir yárferði og aðflutningum.
3. Og loks að varná ítórtjóni á
búpeningi þegar óvenjule.d* V£>r-
harðindi ^ganga og þar af leið-
andi fóðurskortur.
Með þessum ástæðum er til-
gangur frumvarpsins fóðraður. —
Nú viljum við athuga ástæðumar
frá sjónarmiði raunveruleikans.
Fyrsta ástæðan er alveg út í
bláinn. Það eru eftir reynslunm
meiri líkur til þess að varan verði
ekki góð, þegar um enga samkepni
er að ræða, sjerstaklega þegar
öðru megin er ábyrgðarlans nm-
rfteiri en áður.
bómnll en áður og vegna sam-
sínar. Þeir standast ekki. nokkurrar slíkrar ástæðu, þá geng boðsmaður hins opinbera, en hinu-
raunina. Vitanlegt er að margir.ur löggjöfin inn á rjettindi versl-Jmegínn verslunarvannr umboðs-
þeirra gr.æddu of fjár á stríðsár-1 unaratvinnuvegarins og
nnum síðari, en eins og oft vill; hann. Það er sjálfsögð
verða, þegar um snöggan stór-
gróða er að ræða, hefir hann jet-
þings og stjómar að styðja og
glæða hvem atvinnuveg þjóðar-
íst upp. Bændurnir hafa farið í innar sem heldur uppi búskap rík-
fasteignabrall og sprengt npp jarð isins, >en varast að traðka atvinnn-
En árið 1920 kom fjárkreppan. taka bænda varð verðiö þolan-
Margar landbúnaðiarafurðir fje'llu legra. Hins vegar hefir farið eun
í verði um 50—60% og ýmsar ( ver síðasta ár en 1920 hjá þeim,
urðu lægri í verði en verið hafði sem rækta mais og hveiti. Maisinn
1914. Síðan þetta varð hafa bænd-. hefir altaf verið að falla og or það!
Ul 01 ^1® selja lafarmiklar birgð- meðal annars af því, að uppsaer- :irVjehlm en þeir þurftu að nota o. ’ nje landbúnað, útveg nje iðnað,
ir af korni, bómull óg kvikfjenaði an var óvenjugóð í haust, Evu s. frv. Og þegar afturkippurinn
langt undir sannvirði og nú á'það fylkin Illinois, Ohio, Indiana, kom voru feitu kýmar gkvptar.
landbúnaðurinu mjög í vök að ■ Kansas, Nebraska og Towa sem
verjast. Ástandið er afleitt og , harðast verða úti. Pylkin sem
þeim Sem t'jarri er.u finst það ekki
Seta náð nokkurri átt að bænd-
hrnir brenni komi sínu. En frá
heirra sjónarmiði er þetta ekki
fins óeðlilegt. Maisverðið í Chi-
c&go er nú rúm 50 cent hvert
ijkshel (35 lítrar) en var iy2—2
4°Uarar árið 1917—20. En bónd-
fær ekki einu sinni þessi 50
Ceut, því frá dregst kostnaður við
i'iktning á járnbriautarstöðma,
^mslugjald, jámbrautarfarm-
|j] Ohicago (sem er að meðal
d 1 ^60% hærra en 1913) þóknun
1 n,kboðssala og anmar kostnað-
!"' Vl® sÖluna, Verða því ekki eft-
•p noma xnáskie. 25 cent handa fram
eiðandanurn Ef hann vildi kaupa
til eldsneytis yrði hann að
--------tt-
^Jeiða af þeim flutningsgj'ald og e.r komið niður í sama verð sem
stunda meira kúarækt, t. d. Wis-1
consin eru nokkru betur sett, því j
mjólkurhúaafurðir og flesk hefir
haldist í betra verði eu komið.
Er sennilegt, að hið lága verð
kornsins hafi þau áhrif, að meirij
stund verði lögð á húsdýrarækt j
en áður. Þeir sem aðallega lifa áj Eins og rnenn muna, var frv.
ávaxtarækt hafa þolanlegan mark það, sem fyrv. atvinnumálaráð-
að fyrir afurðir sínar, en það eru | herra, Pjetur heitinn -Jónsson,
einkum Californíumenn. j flutti í fyrra á þingi nm lands-
Auðvitað var að afturkippur ^ einkasölu á kornvöru svæft í þing-
kæmi eftir verðhækknnina 1917—, inu, en ákveðið, að kitað skyldi
20 í Ameríku eins og annarstaðar. álita sýslunefnda og hæjarstjóma
En ógæfan var sú, að í Ameríku, um land alt um málið. Bæjar-
varð hann svo snöggur, að enginn stjómir Akui-e.yrar o.g Seyðisfjarð-
varaði sig á honum. Og verðfallið
er mismunandi og hændunum í
óhag. Það sem þeir hafa að selja
ra hafa felt frv. Á Seyðisfirði
lamar sali, sem sjer sjer leik á horði aö
skylda koma út legnum vörum eða miður
góðmn. Þekking og reynsla era
nauðsynlegir kostir í verslunar-
sökum, og best er að þar sje sam-
fara ábyrgð eigin hagsmuna.
irnar hver fyrir öðrum, látið f je-! vegina undir sig. Það er e:kki hlut-i Að vörumar geti beinlínis verið
glæframenn hafa af sjer peninga, verk ríkisstjómar að reka at-jsviknar getur komið fyrir afsömu
keypt. meira af dýrum landbúnað-«\ iumi í neinni mynd, kanpmen.sku ástæðum. Sú reynsla, sem fengist
hefir ’af núverandi Landsverslun,
sýnir að iþað er alldjarft að slá
því föstu, að með slíkri einkasölu
fáist ósviknar vörur algerlega.
Að vörumar verði að sjálfsögðu
með góðu verði er einnig fjar-
stæða, Ekki þarf annað en gera
stór innkaup, sem altaf hljóta að
verða í þessu tilfelli, rjett áður
en varan lækkar í verði á mark-
aðinurn, til þess að tapa stórfje.
Ennfremur er augljóst að hinn
mikli „lager‘1 -kostnaður einkasöl-
unnar er umfram kostnað heild-
salanna, og þegar þar kemnr ofæn
á ankaframgjald og aukin verslim-
arálagning vegna þess að geyma
þarf vöru fram á vor, þá verður
nú annað uppi á teningnum en að
varan verði ódýr. \
Önnur ástæðan er þó skárri. Sá
varnagli getur þó líka brugðist.
Þurð getur orðið á vörunni vegna
einkasölunnar. Hafísinn <g vont ár
og mun erfitt að henda. á dæmi
ti! þess að slík afskifti stjórnar-'
innar hafi orðið til gagns fyrir
þjóðina, en á hið gagnstæða má
benda með mörgum dæmum og er
hin núverandi Landsverslun besta
dæmi þess.
Með sjerstöku tilliti til yfir-
standandi tíma má benda á þá
vanhyggju stjórnarinnar, að hún
skuli hugsa sjer þessi heimildar-
lög nú, þegar fjárhagur landsins
er jafn afarþröngur og hamn er
og enginn f jármála.maður sjer fram
úr vandræðunum. Það tvent: að
slík ríkisverslun hindur meira fje
en tök eru á að fá, nema með afar-
kjörum, og binda það fje frá nauð-
synlegum umbótum í landinu til
styrktar atvinnuvegunum og öðru,
er út af fyrir sig nægilegar ástæð-
kaus bæjarstjómin nefnd til acý; ur til þess að fara ekki fram é
íhuga það og samdi nefndin álits-jslíka fjarstæðu sem þessi heimild-
skjal það, sem hjer fer á eftir, og arlög. Frjáls þjóð. Frjáls verslun.' ferði munu ekki drag.a sig til baka