Morgunblaðið - 19.02.1922, Blaðsíða 1

ORGUNBLASXS
Stofnandi: Vilh. Finsen.
Landsblað Lögrjetta.
Ritstjóri: Þorst. Gíslason.
9. épg., 90. tbl.
Sunnudaginn 19. febrúar 1922.
fsafoldarprentamiCjm h.f.
Gamla Bió
iw
Kvennagullið
eða
„Damernes lfenlc-
Afar skemtilegur garaanleikur í 4 þáttum frá Palladium
FilmSy Khötn. — Mvndin er leikin af þessum eóðkunnu
úrvalsleikurum Daria: Csrl Alstrup, Oskar Stribolt,
Lauritz Olsen, Kiss Andersen.
Teiknimynd.
Aukamynd.
Sýning kl. 5, 7 og 9. Aðgöngumiðar seldir í
Gfamla Bíó frá kl. 4.

Leikfjelag Rvíkur.
Kinnarhvolssvstur
■verða leiknar næsta þriðjudg kl. 8. — Aðgöngumiðar seldir mánu-
daginn kl. 5—7 og þriðjud. kl. 10—12 og 2—7 í Iþnó.
Fjármálin.
Ræða Magnúsar Guðmundssonar
fjármálaráðherra í Nd. Alþingis
17. febrúar 1922, við 1. umr. f járl.
Niðurl.
Þegar auðið, var að birta lán-
tökuskilmiá'lana, sendi jeg öllum
blöðunum hjer í bænum stuttorða
skýrslu um lánskjörin og þykist
jeg vita, að sú skýrs'la sje kunn.
öllum háttv. deildarmönnum, og
hirði jeg því eigi að endurtaka
liana hjer orði til orðs.
Eins -og kunmugt er var lánið
SOOOOOsterlingspund og afföll lán-
veitenda, 15%, vextir 7% og láns-
tíminn 30 ár. Fyrsta -afborgun á
fram að fara 1. sept. 1923. Þetta
«ru aðálatriðin. Láni þeissn Ihefir
verið skift þannig, að ríkissjóður
befir tekið af því IV2 milj. kr.,
Landsb'ankinn hefir fengið V6 af
láninu oig fslandsbanki afganginn,
gegn því að hann greiði Lands-
bankanum 1 milj. kr. í Kaupmanna
höfn iaif sínum liluta, og dregst sú
upp'hæð frá inndeign Landsbank-
anis hjá íslandsbanka lijer. Um
skiftingu lánsins var ekkert ósam-
komulag milli bankanna, en hins
vegar var íslandsbanki óánægður
með að þurfa að borga í dönskum
krónum- allmikinn hluta skuldar,
sem hann taldi sjer ekki skylt
að greiða anmarsstaðar en hjer á
landi. Með því að dregist hefir
matið á hlutum tslandsbanka, er
ekki enin gert út um hlutakaup
ríkissjóðs í bankanum,en til þeirra.
kaupa var enska lánið fyrSt og
fremst tekið. En bankinn hefir
sett ríkissjóði fullnægjandi trygg-
ingn fyrir því, sem hann hefir
þegar fengið af láninu, svo að
ekkert er að óttaöt, þótt ekki verði
af kaupum á hlutum í bankanum.
Hins vegar var það sjálfsagt og
í samræmi við vilja síðasta þings,
að láta bankann fá fjeð eins fljótt
og' hægt væri, til þess að lina. við-
sk iftakreppuna. Ríkissjóður gat
ekki fcomist af án þess að taka það
af láninu, sem jeg áður nefndi,
því að hann var orðinn til mnna
skuldngnr í Danmörku vegna
vaxtagreiðslu og afborgana þar.
Landsbankinn óskaði einnig iað fá
hlutdeild í láninu, þar sem hann
mundi þess eigi megnugur að fá
lán til svo langs tíma á' eindæmi
sitt. Hins vegar varð eigi hjá því
komist, þar sem lánið var tekið til
hlutabrjefakaupanna, að ætla ís-
'landsbanka þá fjárfúlgu, er ætla
miátti, að nægileg væri til þessara
kaupa.
Um lán þetta hefir töluvert ver-
ið rætt, og hafa sumir haldið því
fram, að það hefði alls ekki átt
að taka, vegna þess, hversu dýrt
það sje, en aðrir, að það hefði átt
að vera mikln stærra, jafnvel helm
ingi stærra en það var. Það ræður
nú af líkum, að það er ekki auð-
velt fyrir stjórnina að gera aðilj-
um með svo ólíkar skoðamir til
hæfis, og því síst að undra, þótt
hún hafi orðið fýrir aðkasti út <af
þessu má'li, þegár skoðanir eru
svo sundurleitar. Hið rjetta liggur
venjulega miíli jpess sem lengst fer
og þess sem skemst fer, og einmitt
í þessum ólíku skoðunum virðist
mjer felast nokkur sönnim þess,
að stjómin hafi farið hinn rjetta
meðalveg.
Háttv. deild er það kunnugt, að
á síðasta þingi var jeg ekki hvata-
maður lántöku, fyr en samþykt
var að kaiupa hlutabrjef í fslands-
hanka, enda var liántaka þá óhjá-
kvæmileg. Að hærra lán var tekið
en til þessava kaupa var bæði af
því, að Landstmnkinn taldi sjer
þörf á föstu láni og að ríkissjóði
var, eins og áður er drepið á, ekki
auðið að standa ski!l á 'afborgimum
og vöxtum erlendra lána, vegna
þess hversu Alþingi hefir undan-
farin ár hlaðið miklum gjöldum á
hanm, þrátt fyrir aðyaranir nú-
verandi og þáverandi stjórnar. Af
þessu er það auðsætt, að ekki varð
hjá því komist að taka lán, enda
var það bein afleiðing af gerðum
Alþingis og samkvæmt tilætlun
þess. Um þetta verður ekki með
rjettu deilt, en um hitt má jafnan
deila, hvort lánið var of hátt eð'a.
lágt, en eins og ræður af líkum,
lít jeg svo á, að þar hafi hið rjetta
meðalhóf verið notað. Að mínu á-
liti gat alls ekki verið um það að
ræða að taka lán til greiðslu allra
skul'da landsmanna eða mests hluta
þeirra, því að með því hefðum vjer
örfað þjóðina til áframhaidandi
eyðslu, þar sem hún hefði þá miklu
minna orðið vör við hversu hún
var stödd, er engi tregða var á
kaupum við útlönd. Spama.ður er
hið eina, sem getur leitt oss út úr
því ástandi, sem nú er, og cmun
jeg ef til vill víkja lítið eitt^ð því
isíðar.
Bn þá er að lathuga lánskjörin,
og' þegar um þau er dæmt verðnr
að hafa í huga fjárm'álaástandið
í heiminum yfirleitt. Þegar erfitt
1 er um f je og vextir háir, getur
eng'inn búist við kjörnm, er þola
: samanbmrð við lánskjör góðu ár-
'ainna. Bf þetta lán er með harð-
ari kjörum en önnur 'lán tekin um
svipað leyti af áþekkum lántak-
anda, er ástæða til að vera óá-
nægður en annars ekki. Til þess
að komast iað raun nm þetta verð-
ur að bera þetta lán saman við
önnur lán, sem tekin voru nm
svipað leyti. En áður en jeg fer út
í það atriði, skal jeg geta þess, að
stjórnin gerði mjög miklar til-
raunir til þess að fá bétri láns-
kjör, en það tókst ekki. í þesisum
erindagerðum fór bæði sendiherra
: vor í Kaupmannahöfn og L.
: Kaaher hankastjóri Landsb'ankans
til Lundúna, og þeir komnst báð-
ir að raun um, að lán með betri
kjörum en þetta var ekki auðið
að fá, og til sannindamerkis um,
að reynt hafi verið að útvega lán
annarsstaðar og til að sýna álit
ensks fjármálamanns um lánskjör-
in, skal jeg með leyfi hæstv. for-
seta, leyfa mjer að lesa npp þýð-
ingu af hrjefi frá Kjær, banka-
stjóra við Britiish & North Bvro-
pean Bank í Lundúnum, dags. 23.
ág. f. á.
j Brjefið er þannig:
London 23. ág. 1921.
Herra konsúll Kaaher
Hótel Oecil, London.
Uni leið og jeg stað'festi sím-
skeyt.askifti okkar, vil jeg bæta
því við, að jeg hefi átt í samning-
um við marga aðalbankama og
fjármá'lafjelög hjer, sem vjer höf-
um gott samband við, meðal apn-
ara,
i Lloyds Biank Ltd.,
j Tmperial & Foreign Corporation
Ltd.,
British, Foreign & Colonial Cor-
! poration,
j Lazard Bros,
Seligan Bros,
' og reynt að stofna fjelag t.il að
' taka að sjer lán hins íslenska ríkis,
en ætíð kom það í ljós, að hjer í
London þektu nienn Títið til á-
Nýja Bió n
Cirkusstelpan
Cirkus sjónlcikur í 5 þáttnm e?tir Olaf Hansson. Aðalhlutverk leikur
Billie Rhodes
sem er enn óþekt kjer, en fljótlega man vinna sjer hylli áhorfendanna.
Sýningar kl. 6, 7*/2 og 9.
=----- Barnasýning kl. 5.---------=
þá sýnd hin ágieta og sprenghlægilega mynd
Hans hátign Douglas konungur.
mm
Guðm. Thorsíeinsson
syngur i kvöld kl. 8l/3 hjá Rosenberg.
IHargar nýjar vísur.
standsins á íslandi, sjerstaklega
vegna þess, að ísland hefir ekki
áður tekið lán í Englandi.
Með því að jeg nú hefi fengið
að vita, að til mála hefir komið
að taka lán þetta í Skotlandi með
að'stoð hins nafnkunna firma Hel-
bert, Wagg & Co. Ltd., þannig að
ísland fái 84 af hundraði hverjn
með 7% vöxtum til 30 ára og upp-
segjanlegt eftir 13 ár, hlýt jeg í
samráði við bestu sjerfræðinga
okkar að ráða yðmr til að taka
þessum skilmálum með tilliti til
hinna erfiðu ástæðna, sem nú eru.
alstaðar, og að laíhuguðum öllum
kringumistæðum.
Þess má geta, að Noregur fjekk
aðeins 83 af hundraði af 6% láni,
er hann tók hjer nýlega og þó
hefir það land ætíð verið meðal
þeirra lántakenda hjer, sem hest
kjör hafa fengið.
Bigi má heldur gleyma því, að
ef íslenska lánið ætti áð bjóða út
opinberlega, yrði úthoðið vegna
hins .mikla kostnaðar, sem því er
samfara, til stimpilgjalds o. fl.,
að hljóða um ca. 90 af hundraði
og með 7% vöxtum þolir slíkt
lán samanhurð við lán, sem hin
best stæðu ensku fjelög hafa tek-
ið nú í seinni tíð, og þessvegna er
það sannfæring mín, að ísland
eigi að taka því tilhoði, sem það
nú hefir, einkum þar sem það er
mikilsvert fyrir Island að ráða
sem fyrst nokkra hót á hinum
erfiðu viðskiftum við önnur lönd.
A. Kjær“.
Frnmrit þessa brjefs er til sýn-
is þeim hv. deildarmönnum er
kynnu að óska að sjá það, en jeg
ábyrgist, að þýðingin sje rjett.
Jeg vænti þess, að meira til-
lit verði tekið til álits þesis, sem
felst í brjefi þessu en til órök-
studdra sleggjudóma þeirra manna
sem ekki þekkja til þessara hluta.
Je.g get ékki krafiist þess, að al-
ménningur og hv. deild geti í öll-
um atriðum myndað sjer rök-
studda skoðun nm þetta. mál, en
finst stjómin eiga sanngirniskröfn
á því, að* hv. deild og almenning-
ur taki meira tillit til hvað aiger-
lega óvilhallir, ástandinn kunnug-
ir fjármálamenn álíta um þetta.
efni, heldur en ókunnugir póR-
tiskir mótstöðumenn, sem telja
það æðstu skyldu sína að lasta
alt, sem stjórnin gerir. Þess má
og geta, að þegar sá bankastjóri
Landsbankans, sem jeg nefndi áð-
ur, fór til Englands, áleit hann,
að auðið mundi að fá betra lán
þar en þetta og taldi hæpið að
taka það, en er hann hafði rann-
sakað horfnrnar á staðnum, áleit
harm rjett að taka lánið og sama
var álit sendiherra vors í Khöfn.
Mörgum þykja afföllin af lán-
inu mikil, en um það atriði er
óhætt að fullyrða, að við þeim
var ekki að búast minni. Eng-
lendingar vita vei hvers virði ster-
li igspundið er. Þeir vissu, að það
. stóð, þá er lánið var tekið, hjer-
umbil 4 kr. hærra hvert pund,
en á venjúlegnm tíma, ef miðað
er við danska krónu. Þeir ganga
ennfremnr út frá, að mestur hluti
láns til langs tíma eins og þetta,verði
ekki endurgreiddur, fyr en nokk-
urn veginn jafnvægi er komið á
gengið. Og þeir eru miklu meiri
fjesýslumenn en svo, að þeir láti
lántakendur stinga þeim gróða í
vasa sinn. Þeir segja beinlínis við
lántakendurna: „Þjer fáið t. d.
22 kr. fyrir hvert sterlingspund,
en þegar þjer borgið pundið aftur
eru allar líkur á, að þjer þurfið
ekki aS lata nema 18—19 krónur
fyrir hvert þeirra. Þessi mismun-
nr er okkar eign, því að hið háa
gengi er á okkar peningnm en ekki
ykkar.. Þjer ráðið hvort þjer gang
ið að eða frá. Okkar fje komum
við altaf út fyrir þetta verð”. Við
þetta verða allir lántakendur að
sætta sig ef þeir hafa aðra. mynt
en Englendingar. Þetta sýnir meðal
annars hrjef það, sem jeg las upp
áðan. Það sýnir, að Norðmenn
urðu í fvrra að sæta verri kjörum
en Arjer í þessu efni og þó eru
þeir ekki ókunnir á pemngamark-
aðinum enska eins og vjer. Ef
vjer nú athugnm hvaða verð hefir
verið hjerundanfarið ásterlingspund
nm. sjest að það er ekki lítil fjár-
hæð í íslenskum krónum, sem feng
ist hefir fyrir þessi 425000 ster-
lingspund, sem útborguð vorn,
Sterlingspundið hefir verið selt
hjer á 26—28 kr. og ef miðað er