Morgunblaðið - 19.02.1922, Blaðsíða 2

MOEGUNBLABIP
við lægstu töluna, 26 kr., jafn-
gilda þessi pund 11050000 kr. ís-
lenskum. Nú eru allar líkur á því,
eí vjer förum hyggilega að í fjár-
málum vorum og kappkostum
framvegis að versla skuldlaust
eða sk'uldlítið við önnur lönd, eins
og hver hygginn bóndi kappkostar
í verslun sinni við kaupfjelag sitt
eða kaupmann, að vjer þurfum
ekki að horga nema 18—20 kr.
fyrir hvert pimd, þegar vjer end-
urgreiðum lánið, því að það er til
svo langs tíma, að óhugsandi verð-
að * teljast, að gengishreýting-
arnar verði eigi löngu áður en
lánið er alt borgað, horfnar eða
orðnar hverfandi litlar. En ef
gengið er út frá, iað vjer verðum
að, meðaltali að endurgreiða hvert
jpund með 20 -kr., þurfum vjer að
borga 10 milj. kr. og þá borgum
▼jer rúmlega 1 milj. kr. minna en
vjer fengum. Með öðrum orðum,
afföllin eru horfin og þó laglegur
skildingur umfram. Svona er lík-
legt að fari, þótt ekkert verði um
það fullyrt.
Nú kynni einhver að segja, að
það sje ekki rjett að reikna sterl-
ingspundið eins hátt og hjer er
gert vegna þess, að miklu af lán-
inu hafi verið breytt í danskar
krónur, og þá hafi ekki fengist
meira en 21—22 kr. fyrir hvert
sterlingspund. En við þessu er því
að svara, að ef vjer hefðum ekki
tekið lán þetta og notað hluta af
því til að greiða skuldir í Dan-
niörku, hefðum vjer orðið 'að nota
til þessara skuldalúkninga ensk
pund, ef greiðsla hefði annars ver-
ið möguleg, því að andvirði fyrir
langmestan ihluta hinna útfluttu
vara er greitt í enskri mynt og
danskar krónur hefir ekki verið
hægt að fá lengi, því að það sem
oss hefir áskotnast -þar hefir alt
farið í skuldir eða fyrir vörur. En
þessi ensku pund til sbuldalúkn-
inga hefðum vjer orðið að kaupa
á minst 26 kr. sterlingspundið. Jeg
tek sem dæmi ríkissjóðinn. Hann
þarf að borga í Danmörku um
miljón á ári í vexti og afborganir.
Þessa miljón hefir hann síðastliðið
ár borgað af enska láninu. En
hefði lánið ekki verið tekið og
hann hefði keypt sterlingspund til
að greiða þessa upphæð, hefði hann
orðið að gefa minst 26 kr. fyrir
pundið. Þetta er nægilegt til að
sýna, að sterlingspundið hefir ver-
ið oss í raun og veru meira virði
«n hið danska gengi þess segir til,
▼egna þess að danskar krónur var
ekki unt að fá. Um þann hluta
lánsins, sem notaður hefir verið í
Eniglandi er auðsætt, að vjer höf-
um haft allmikið meira fyrir hvert
sterlingspnmd en hið danska gengi
þess, því að 'hvort sem bankarnir
hafa notað þennan hluta tilskulda
lúkningar fyrir sjálfa sig eða til
að selja þessi sterlingspund einstakl-
ingum verður að telja þau í því
verði, sem þau hafa verið seld í i.s-
lenskum krónum.
Með því, sem jeg hjer hefi tek-
ið fram, þykist jeg hafa sýnt fram
á það með rökum, að allar likur
aru á því, að vjer þurfum ekki
að borga eins margar íslenskar
krónnr til að endurborga lán
þetta og vjer höfum fengið fyrir
það og að afföllin hverfi á þann
hátt og nokkur gróði verði auk-
reitis, sem hafa mætti upp í v&xta-
greiðslur. Annars er rjett að taka
það fram hjer, að það er ekki nýtt
í sögu okkar, að vjer verðum að
borga afföll á láni. Yjer tókum
lán í Danmörbu árið 1919, að upp-
hæð 4yz milj. kr. og urðum að
borga í afföll á því og stimpil-
gjald 450.000 kr. og svarar það
til hjer um bil 1 milj. kr. affalla
á hinu enska láni, þótt ekkert til-
lit sje tekið til þess, &ð enska lán-
ið er til 30 ára en danska lánið til
20 ára. Og þessi afföll á danska
láninu getum við alls ekki búist
við að vinna npp í gengismun og
megum þakka fyrir ef þau vaxa
ekki vegna þess, að okkar krón-
ur verði lægri en hin danska. Yfir-
leitt verð jeg að segja það, iað jeg
bíð alveg rólegur sögunnar dóma
um það, hvort þessara tveggja
lána verði hagstæðara fyrir oss,
hvort sem mjer verður það auðið
eða ekki að sýna það með kom-
andi tíma landsreikningum.
Töluvert hefir einnig verið um
það rætt, að hægt hefði verið að
spara 7% af afföl'lunum, með því
að hafa enga milliliði við lántök-
una. En þetta stafar iaf ókunnug-
leik þeirra, sem þessu halda fram,
og er bygt á því að firmu þau,
er söfnuðu loforðum um þátttöku
í láninu, buðu það ekki út opin-
berlega heldur söfnuðu áskriftum
án þess, og lögðu með því á sig
miklu meiri vixmu og fyrirhöfn
en ef opinbert útboð hefði verið.
En þessi firmu settu það aftur á
móti upp fyrir þessa fyrirhöfn,
að þau fengju í sinn vasa það, sem
opinbert útboð kostaði og það
múndi að Öllu meðtöldu hafa
orðið sem næst þessum mismun,
því að ,í Englandi er iagður skatt-
ur á slíka lánsfjársöfnun ef hún
er gerð með opinberu útboði. Og
jeg fæ ekki betur sjeð en að oss
megi á sama standa hvort þetta
fje hefir farið í -enska ríkissjóð-
inn og annan kostnað eða til
firmna þeirra, er lánið útveguðu.
Vjer erum jafn ríkir eða jafnfá-
tækir fyrir það. En svo er annað
atriði, sem veldur því, að sjálf-
sagt var að fara þannig að sem
gert var og það er það, að vjer
gátum ekki, þar sem vjer erum
alveg óþektir á enska lánsmark-
aðinum, vitað hvort vjer fengj-
um lán með opinberu útboði mir,
og hefði nú svo farið, að , ekkert
eða lítið sem ekkert hefði fengist
á þann hátt, hefði það gerspilt
I ánstrausti okkar. Hver og einn
hlýtur að skilja, að það var miklu
hyggilegra að fela þetta firmum
sem njóta trausts í Englandi en
tefla á tvísýnu um hitt, þar sem
annaðhvort ekkert eða sáralítið
tap var um að ræða. Brjefið frá
enska bankastjúranum, sem jeg
las upp áðan, sýnir að jeg fer
hjer með rjett mlál og þykist jeg
ekki þurfa frekari vitna við. Alt
tal um fjeð til milliliðanna er því
á mkskilningi bygt. Hefði þetta
fje ekki farið til firmnanna, sem
útveguðu lánið hefði það farið í
okkar útlendu lán í Danmörku, en'
að. Vjer hefðum aldrei notið góðs
af því.
Jeg 'hefi ekki orðið annars var,
en að ánægja væri yfir lánstím-
anum og jeg sje því ekki ástæðu
til að ræða um það atriði. Aðeins
vil jeg benda á, að eftir því, sem
lánstíminn er lemgri eftir því gæt-
ir affallanna minna. Geta má og
þess, að Danir tóku fyrir hjer-
umbil 2 mánuðum 30 imilj. doll-
ara lán með svipuðum afföllum
og vjer hið enska lán, en þar sem
danska lánið er til 20 ára eru af-
föllin í raun og veru sem næst
þriðjungi hærri.
En þá eru vextirnir af láninu.
Jeg játa það, að þeir em háir,
en jafnfram fullvissa jeg nm það,
að ómögulegt var, þrátt fyrir
margar tilraunir, að fá þá setta,
niður. Og ýms ríki hafa orðið
að sætta. sig við jafnháa og jafnvel
hærri vöxtu. Indland, hið auðuga,
frjósama land meS undir 300 milj.
íbúa, þurfti að ganga að sömu vaxta-
kjörum og vjer um svipað leyti og
er þó undir stjórn Engléndinga
sjálfra og hið áður upplesna brjef
bankastjórans enska sýnir, að úr-
vals fjelög ensk hafa orðið að sæta
svipuðum kjörum og vjer. Og jeg
leyfi mjer að segja, að vjer gátum
alls ekki vonast eftir betri kjörum
en auðug ensk fjelög, sjerstaklega
vegna þess, að enski peningaheim-
urinn þekkir oss svo lítið. Allir geta
sagt sjer sjálfir, sem sanngirni vilja
beita, aö það er alt annað, að koma
sem lánbeiðandi til lánveitanda, er
þekkir beiðandann og veit, að hann
er skilsamur eða koma óþektur í
þeim efnum á erfiðustu tímum.
Hingað til höfum vjer ætíð tekið
okkar útlenda lán í Danmörku, en
líklega skilja flestir það, að það er
ekki heppilegt, að rígbinda sig í
þeim viðskiftum við sama staðinn.
Með þessu er ísinn brotinn og jeg
er sannfærður um, að það er oss
beinlínis og óbeinlínis mikill hagur
að hafa komist að á enskum markaði,
Því hefur verið haldið fram, að
tolltekjur vorar sjeu veðsettar fyrir
láninu, en það er ekki rjett. Veð-
setning er engin, en hitt er rjett, að
meðan lán þetta er ógreitt er því
lofað, að þær verði ekki veðsettar
neinum og þar sem engum mun hafa
dottið í hug að gera slíkt, sjest ekki
að nein hætta sje þessu loforði sam-
fara. Vjer höfum að eins lofað að
gera ekki það, sem vjer áður vorum
staðráðnir í að gera aldrei.
Sá hluti lánsins, sem gengið hefur
til bankanna (og eins og jeg tók
fram er það langmestur hluti þess)
er þeim afhentur með þeim skilmál-
um, að þeir eiga eftir þeim hlutföll-
um, sem þeir hafa tekið það, að end-
urgreiða það ríkissjóði að kostnaðar-
lausu. Ríkissjóður þarf því eigi að
borga nema vexti og afborganir af
1% miljón kr., nema bankarnir geti
eigi staðið í skilum, sem engin hætta
virðist á.
Að síðustu vil jeg fara nokkrum
orðum um fjárhagsástand vort yfir-
leitt meS sjerstöku tilliti til viðskift-
anna við útlönd. Um þetta atriði er
það öllum kunnugt, að skuldir við
önnur lönd eru orðnar miklar og af
þessu hefur leitt fall á okkar pen-
ingum. Hagstofunni hefur veriö fal-
ið að safna skýrslum hjer að lútandi,
miðuðum við síðastliðin áramót,
en ennþá eru þessar skýrslur ekki
fullgerðar nje allar upplýsingar
fengnar og þess vegna get jeg ekki
stuðst við þær beinlínis í þeim atrið-
um, sem jeg drep á hjer á eftir, en
jeg er þess fullviss, að síðar á þessu
þingi verður hægt að láta háttv. þm.
þessar skýrslur í tje. Jeg geri ráð
fyrir, að í báðum deildum verði
kosin sjerstök nefnd, viðskiftanefn,
til að fjalla um viðskiftamálin yfir-
leitt, því aó ekkert mál, sem nú er
á döfinni, er jafn mikilsvert sem
það. Og með hliðsjón af skýrslum
Hagstofunnar verða þær nefndir að
gera tillögur sínar. En þótt skýrsl-
ur þessar sjeu enn ófullgerðar, þyk-
ist jeg geta fullyrt það, að erlendar
skuldir eru svo miklar, að vjer verð-
um að taka alvarlega í taumana, til
þess að komast á rjettan kjöl aftur
og því virðist rjett að reyna að gera
sjer grein fyrir hver úrræði beri að
taka í þessu efni.
Skuldir við útlönd safnast fyrir
þá sök einkum, að meira er keypt
af erlendum varningi en selt þangað.
Með öðrum orðum, skuldirnar safn-
ast vegna þess að verðhæð hins inn-
flutta erlenda er meiri en hins út-
flutta innlenda, eSa með enn öðrum
orðum, vjer tökum meira út erlend-
is en vjer leggjum inn. En hvað er
þá til ráðs fyrir þann, sem er kom-
inn í skuldir fyrir þessa sök ? Jeg
sje ekki að honum standi nema 3 leið-
ir opnar, ef hann hefur ekki fje til
að greiða skuldina þegar í stað og
hún getur ekki staðið afborgunar-
laus. Hann getur í fyrsta lagi tekið
lán til þe.ss að greiða hana. Ilann
getur í öðru lagi lagt meiri inn.
Hann getur í þriðja lagi tekið minna
út. Lánsleiðin er elcki bót til laijg-
frama, því að skuldin þarf að greið-
ast, þótt síðar sje, og það með vöxt-
um. Hinar leiðirnar eru því affara-
sælli, ef færar eru, því að þær bæta
úr til langframa.
Þannig er þetta um einstaka menn
og alveg hið sama er það um þjóð-
ina, nema þar er miklu meira í húfi.
Ef þetta er heimfært upp á vora
þjóð er því að eins um það tvent
að velja til varanlegrar frambúðar
að auka framleiðsluna eða draga úr
erlendum kaupum, draga úr inn-
flutningnum, eða þetta hvortveggja
saman. Aukning framleiðslunnar
væri vitaskuld skemtilegasta lausn-
in og að sjálfsögðu ber að leggja á-
herslu á hana. En framleiðslan get-
ur naumast aukist í stórum stíl á
skömmum tíma og getur því ekki í
skjótri svipan komið oss að haldi til
verulegra bóta á því ástandi, sem nú
er. pað sem ræður skjótast, best og
áreiðanlegast úr, er að draga úr er-
lendu kaupunum, að spara. Þetta
hefur mjer verið Ijóst síðan 1920,
er jeg bar fram hjer á þingi frum-
varp um takmörkun innflutnings,
frumvarp, sem þá var samþykt með
miklum meiri hluta. En síðasta Al-
þingi dró mjög úr framkvæmd þess-
ara laga og það var ilt. Það hefði
átt að herða á innflutningshöftun-
um en ekki lina á þeim. Og jeg fæ
ekki betur sjeð en þetta þing verði
að taka föstum tökum á þessu máli
og draga stórkostlega úr innflutn-
ingnm. Alt annað virðist mjer vera
skottulækning á því ástandi, sem nú
er. Að taka ný lán virðist mjer vera
nokkurnveginn sama sem að gefa
sjúkum manni morfín, í stað þess
að skera burtu meinsemdina og
meinsemdin eru erlendu skuldirnar
og að skeraþær burtu er að borga
þær. Það svíður í bili að skera mein-
ið, að spara, en það er varanleg bót,
ef rjett er áhaldið. Morfínið, lán-
tökurnar eigum vjer ekki að nota
nema meðan verið er að sækja lækn-
irinn, og þá er það gagnlegt. En
vjer höfum læknirinn við hendina.
Læknirinn er sparnaðurinn. Hví
ekki að nota hann nú þegar ?
Síðan á síðasta þingi hefur og það
komið fyrir, sem gerir enn nauðsyn-
legra en áður að spara erlend lcaup
og það er hið raunverulega gengis-
fall hinnar íslensku krónu. Það er
fram komið vegna þess, að útlendir
menn áttu hjer inni fje, sem þeir
gátu ekki fengið og buðu því öðrum
erlendis til kaups innieign sína með
afföllum og þegar þetta fór að verða
algengt, sáu bankarnir sjér ekki fært
að selja erlendan gjaldeyri, þótt til
væri, fyrir íslenska peninga, nema
með gengismun. Bankarnir litu sem
sje þannig á, að af því að þeir gátu
ekki fullnægt eftirspurninni eftir
útlendum gjaldeyri, væri ekki annar
kostur fyrir hendi, en að heimta
gengismun á homtm, því annars
græddu þeir, sem fengju gjáldeyri
hjá þeim í hlutfalli við þá, sem
keyptu hann aunarsstaðar, en slíkt
hefði óheppileg áhrif á viðskiftalíf-
ið. Auk þess álitu þeir, að gengis-
munurinn mundi koma fyr eða síðar
og þá mundu þeir tapa, er þeir
þyrftu að greiða skuldir sínar er-
lendis, skuldir sem stofnaðar væru
fyrir erlendan gjaldeyri. Stjórnin
hefur ekki viljað viðurkenna opin-
bera gengisskráning, þótt báðir bank
arnir hafi óskað þess, en þó ekki
sjeð sjer annað fært en að láta hlut-
laust, þótt þeir seldu sterlingspund
með hærra gengi en ef miðað er við
danska krónu. Og nú verður Alþingi
að skera úr því hvort viðurkenna
skuli gengismuninn opinberlega eða
ekki.
En hvort sem gengismunuriun
verður viðurkendur opinberlega eða
ekki þá er það víst, að fyrst um sinn
verður reiknað með honum í við-
skiftalífinu og þar hefir hann stór-
kostleg áhrif. Hann gerir allar að-
fluttar vörur dýrari, sennilega
nokkru meiru en gengismuninum
nemur og heldur með því við dýr-
tíðinni í landinu. Ef afurðir vorar
eru seldar fyrir erlendapeningavinst
sjálfsagt nokkuð upp af þessum
halla aftur, en þess verður og að
gæta, að einmitt vegna gengismun-
arins þurfa afurðirnar að seljast
hærra verði en ella mundi, því að
framleiðslan verður lians vegna dýr-
ari. pað er því engum efa undir-
orpið, að gengismimurinn er bölr
enda er víst í raun og veru ekki
deilt um það, heldur um það, hvort
við verðum að sætta oss við þetta
böl og viðurkenna það eða ekki. Jeg
held, að við getum ekki losnað við
hinn raunverulega gengismun að
fullu og öllu fyr en fjárinálum vor-
um er þannig komið gagnvart öðr-
um löndum, að bæði þær skuldir,.
sem ekki eru samningsbundnar eru
greiddar að fullu og að útfluttar
vörur sjeu þeim muh meiri að verð-
mæti en innfluttar, sem nemur vöxt-
um og afborgunum af samnings-
bundnum erlendum skuldum. Og í
þessu sambandi verður að muna þaðr
að eftir því, sem samningsbundnu
skuldirnar eru hærri kemur þessi
jöfnuður síðar, því að eftir því þarf
meira til vaxta- og afborgana-
greiðslu á ári hverju. Einmitt af
þessari ástæðu eru erlendu skuldirn-
ar hættulegar og ef ekki er athugað
í tíma getur svo farið, að þær gleypi
verulegan hluta framleiðslunnar,
jafnvel meiri hlútann og þá munu
allir sjá hvert stefnir.
Af þessu vona jeg, að það sjáist,
að besta ráðið til að koma gengis
málinu í lag er minkun innflutnings..
Jeg er sannfærður um að vjer get-
um, án þess að mjög tilfinnanlegt
sje, sparað 6—8 milj. kr. á ári nú
fyrst um sinn og ef til vill þarf þess-
ekki nema 2 ár ef til vill 3. Og það
er áreiðanlega betra, að taka nærri
sjer í fá ár, en eiga á hættu skulda-
basl og alt annað, sem því er sam-
fara, um ófyrirsjáanlegan tíma. Jeg
ber virðingu fyrir þeim manni, sem
neitar sjer um ýms þægindi nokkurn
tíma til þess að geta losnað úr skuld-
unum, en jeg á erfitt með að líta
þann mann rjettu auga, sem jeg veit
að er skuldum hlaðinn, en hefur
ekki menningu í sjer til þess að gera
alvarlega gangskör að því að losna
undan byrðinni heldur stendur und-
ir henni fyrirhyggju og aðgerðar-
laus, uns hún sligar hann.
Skemtilegast og eðlilegast væri, að
nægileg minkun innflutningsins
kæmi af frjálsum eða óafvitandi
samtökum landsmanna um sparnað