Morgunblaðið - 11.03.1922, Side 1

Stofnandi: Vilh. Finsen. Lafldsblað LÖgrjetta* Ritstjóri: Þorst. Gíslason..
9. árg., 107. tbl
Laugardaginn II. mars 1922.
fsafoldarprentsmiðja h.f.
ú ■* ú n. |
Stórfeugleg og afaiskrautleg
flpfintýi amynd í 6 þátturn
eftír Max Reinhardt.
Aðalhlutverkiu leika: Pola
Negri, ienny Hassel-
quíst, Egede Nissen,
Harry Liedtke, Paul
Wegener, Ernst Lubitz.
Jaiiiskrautleg og íburðar-
roikil myn,d að öllum ötbún-
aði, hefir varla sjest Iijer á
landi áður.
Aðgöngumiðar kosta aðeins
kr. 1.50 og 1.00.
m
I
míðstöð
heimsuErslunarinnar.
Fyrir ófriðinn varð ekki uiu
það deilt, að fjármálamiðstöð
heimsins væri í London. Þegar
tnaður í Perú keypti silki í Jap-
an, eða Norðmaður seldi timbur
til Ástralíu, fór greiðslan frani í
enskum pundum og einhver Lund-
únabankinn var milliliður. Flestar
þjóðir greiddú innfluttar vörur
með því fje er þær fengu fyrir
útfluttar vörur til Englands. Lon-
don var miðstöð allra meiri háttar
fjármálaviðskifta. Svo kom ófrið-
urinn, og í kjölfar hans viðskifta-
bönn og dreifing alþjóðaviðskift-
anna. Sterlingspundið fjell í verði,
það var gert óinnleysanlegt með
gu.lli og kaupsýslumenn urðu að
útklj’á kaup og greiðslur beina leið
áit laðstoðar bankanna í London.
Fm sama leyti var viskiftahann
lagt á Þýskaland og jiýski drum-
urinn um markið sem alþjóðagjald
eyri, er, að því er virðist, úr sög-
unni um aldur og æfi.
Heimsstyrjöldinni lauk 1918, og
Bretar fóru aftur að vinna að
því, að pundið ýrði myntfótur lal-
þjóðar eins og áður. Markið, sem
bafði verið skæðasti keppinautur
pundsins, var fallið frá. en í stað-
inn var kominn dollar Ameríku-
manna. Snemma vors árið 1919
lögðu Ameríkumenn besta spilið,
sem þeir áttu, á borðið beint fram-
Beitusild
til sölu. Nánari upplýsingar í síma nr. 5, Keflavík.
¥enslunarmannafjel. Rvikur
Ef næg þáttaka verður er ákveðið að fjelagið haldi kvöld-
skemtun og dansieik laugard. 25. þ. m. í Iðnó. A mánudag-
iun verður borinn listi til fjelagsmanna og verða þeir þá að ákveða
þáttöku sína. Fjeiagsmenn mega taka með sjer gesti.
Stjórnin og skemtinefndin.
Nýja Bió

Hætfuleg bónorðsför.
Sjónleikur í 4 þáttum eftir hinni frægu skáldsögu
Björnstjerne Björnson,
tekin á kvikmynd af sænska fjelaginu *Scandia« eftir fyrir-
sögn Rune Carlsten og Sam Ask.
Aðallilutverkið leikur Lars Hanson af sinni allcuunu snild.
Myndin er framúrskarandi vel leikin og vandað til henn-
ar að öllu leyti, enda hefir Rune Carlsten sjeð um töku henn-
ar, og varla mun Lars Hanson, hinn langbesti ieikari Norður-
landa, hafa leikið betur i annað sinn.
Sagan, sem myndin er tekin eftir, er ein af hinum fræg-
ustu smásögum Björnsons, af ýmsum tekin fram yfir »Kátan
pilt«.
an í Breta: Þeir feldu úr gildi
allar hömlur á gullverslunihni og
v.m leið varð dollarinn gullgjiald-
eyrir, og meira að segja sá eini
í heiminum. Um sama leyti óx
heiinsverslun Ameríkumanna ákaf-
lega. Amerískar vörur á amerísk-
um skipum voru í nálega hverri
liöfn í ilieiminum. Ameríkumenn
trygðu sjer gamla markaði, sem
horfið höfðu úr viðskiftalífinu
vegna stríðsins og náðu nýjum
markaðsstöðum. Kol Ameríku-
manna útrýmdu enskum kolum —
meira að segja á meginlandi Ev-
rópu. Fljótaskipin á Rín fluttu
amerísk kol, sem voru ódýrari en
ensk. Dollarsgengið varS þýðing-
larmeira í heimsversluninni en það
liafði verið nokkurn tíma áður,
og dollarinn varð gjaldeyrir, sem
gekk út í öllum löndum, eins og
pundið áður. Fjármálamiðstöð
heimsins fluttist um stundarsakir
frá London til New York.
En Bretar mistu ekki sjóniar á
takmarki sínu. Forvextirnir, sem
fyrir ófriðinn liöfðu árum saman
verið undir 5% voru hækkaðir
upp í 6 og síðar upp í hámarkið,
7%. Önnur i*íki komu á eftir. Af
gömlum vana hiagaði forvaxtahæð-
in sjer eftir Englandsbanka. En
það sem mestu varðaði fyrir Eng-
lcudinga var að stemma stigu fyr-
ir peningaverðfallinu eða vöruverð
liækkuninni, sem var erfiðasti
þröskuldurinn fyrir sigri í sam-
kepninni við Ameríkumenn, Og
þetta tókst. Vöruverðið lækkaði
mánuð eftir mánuð, og loks gat
Englandsbanki lækkað hina háu
forvexti sína. Nú voru háir vext-
ir ekki orðnir nauðsynlegir til
þess draga úr eftirspum eftir
peningum, f járhættufíknin, Sem
blómgast hafði á ófriðaránmum,
var 'horfin.
Svo íóru vextirnir að lækka.
New York byrýaði og var í broddi
fylkingar. Þegar Federal Reserve
Bank í New York setti forvextina
niður komu Englendingar og aðr-
ir á eftir. En Englendingar gátu
eki fylgst með. Það er orðið langt
síðan forvextir Biandaríkjanna
urðu 4y2% en í Englancli varð þetta
ekki fyr en eftir miðjan febrúar.
Er vert að veita því atihygli, að
enska lækkunin kom ekki fyr en
eftir lað dollaragengið hafði lækk-
að að miklum mun. Samkvæmt
markmiði sínu í peningamálum
mega Englendingar ekki haga for-
vöxtum sínum þannig, að þeir
hindri fall dollarsgengisins. Ster-
lingspundið hefir þó það sje
eunþá páppírsgjaldeyrir — nú
þegai* unnið mikið aftur af því,
sem það hiafði tapað. Englend-
ingar eru aftur orðnir heimsversl-
unarþjóð, en takmarkinu er eklci náð
fyr en gengi dollarsins í London
er orði'ð eins lágt og það var fyrir
ófriðinn og pundið komið í um-
ferð á ný. Þegar svo er komið er
peningastyrjöldinni milli Breta
og Ameríkumianna, um fjármála-
yfirráðm í heiminum, lokið. Því
fjármála- og bankamálaskipulag
Breta er of sveigjanlegt, rótgróið
og heiðarlegt til þess að það verði
brotið á bak laftur af öðrum eins
byrjendum í peningamálum og
Ameríkumenn eru. Landfræðislega
Euglands, heimsveldið og flotinn
skapa London eðlilegan öndvegis-
sess í peningamálum beimsins.
„Fyns Venstreblad“.
-------o------
Arthur Nikischf
G-eheimrat Professor Dr. h. c.
Allur menningarheimur syrgir
lconiuig ork'estursstjórnarinnar. —
Annnar slílcur er ekki til.
Arthur Nikisch fæddist þ. 12.
okt. 1855 í Lebeny Szent. Miklos
(í Ungverjalandi). 11 ára geklc
hann inn í tónlistarháskólann í
Wien og stundaði þar nám í 8
ár. Tók hann þá að hafa samvinnu
með ýmsum orkestrum m. a. við
borgarleikhúsið í Leipzig. Hann
vakti sífelt meiri athygli og 1889
var hann náðinn stjórnari sinfóníu-
hljómleikanna í Boston. Fjórum
árum seinna varð hann forstjóri
óperunnar í Budapest, en árið 1895
var homim veitt stjórnarastaðan
við Gewandhaushljómleikana í
Iæipzig og hemii hjelt hann til
dauðadags. Auk þessarar 'aðalstöðu
sinnar var hann ráðinn fastur
stjórnari við bestu orkesturshljóm-
leikana í Berlín, Hamborg, Pjet-
ursborg og víðar. í öllum rnenn-
ingarlöndum hefir hanu stjómað
orkestrum. Á stríðsárunum ferð-
aðist hann með „Berliner Phil-
harmonisches Orchester“ til Norð-
urlanda. Þá voru eflaust miargir
Hafnar-íslendingar, seon ekki sáu
eftir tíu krónum í aðgöngumiðann.
Um líkt leyti ferðaðist hann með
„Leipziger Gewandhausorchester1 ‘
og kórsöngsfjeliaginu ,Bach-Verein ’
til Sviss. Margir ljetu þá sannfær-
ast um að Þjóðverjar væru ekki
'glæpalýður. Eftir stríðið var hami
í fyrravor i*áði;nn til Róm (þýslc
tónverk) og til Kristjaníu (11
lilj'ómleikar). Um sumarið stjórn-
aði hann 15 hljómleikum í Buenos
Aii*es. í olctóber kom hann aftur
til Leipzig og stjórnaði þar viku-
lega heimsins frægustu hljómleik-
uni, þar til hann í byrjun janúar
lagði hljómstafinn fyrir fult og
alt úi* hendi sjer. Hann hafði ver-
ig ráðimi til hljómleika í ýmsum
iönduiri (líka í Englandi og Norð- j
urameriku) á næstu árum, en ör-
lögin liafa rofið þá samninga.
Listareinkenni A. Nikischs komu
skýrast í ljós í verkum seinui
tíma. Verk Tscbaikowskys, Bruck-
ners og Mahlers geta naumast
fengið áhrifameiri meðferð en
undir bönduni hans. Hljómfegurð
og hraðatilbreytingar voru honum
aðalatriði. Hið vtra bvíldi vfir
honum ró. Með augnatilliti gaf
hann leikurunum merki, enda
hafði hann oftast ágæt orkestur
undir höndum. Hann hikaði ekki
við að nota góðan listskilning leik-
aranna og lagaði oft meðferð sína
eftir því. Hann hlífði leikurum
sínum og ljet sjaldan á sjer finn-
ast ef honurn þótti. En frá honum
streymdi töfrakraftur, sem átti
suðrænan eld, ástríki og höfðings-
tign. Andi ljóssins hvíldi yfir óað-
skiljanlegri heild, orkestri og
stjórnara. Einhver veigamesta
starfsemi Nikischs var að ryðja
verkum A. Bruckners braut. Þeim
var áður tiltölulega lítill gaumur
gefinn, en fyrir nokkru mátti
heyra allar sinfóníur hans (níu að
tolu) á einuin vetri í Gewand-
haus. Eilífðarþráin og trúarandinn
sem í þeim býr, einbendi síðustu
starfsár Nikischs.
1 m la n n i n u m Arthur Nikisch
birtist ljúfmenska og hógværð
samfara konunglegu valdi. Líf
hans var samfeld sigurför. Járn-
vilji og óvenjulegt líkamsþ^i
studdu hann. Það kom möimum
2—3 herbergif
ásamt eldhúsi og aðgangi að
geymslu og helst að þvottahúsi,
óskast á leigu frá byrjun maí
eða júnimánaðar Afgr. vísar á.
því mjög á óvart, þegar hann
lagðist veilcur af inflúensu þeirri,
sem geysar um heiminn. í 25 ár
hafði það ekki komið fyrir að
hann veikinda. vegna gæti ekki
stjórnað Gewandhaushljómleikuiu.
Veikin lagðist- á hjartað. Það
frjettist að hæta væri á lífi hans.
Með hugró og blíðuviðmóti lá
meistarimi á heimili sínu, kallaði
til sín íjölskyldu síua, kvaðst vita,
að hann mundi ekki aftur rísa úr
rekkju, og ráðstafaði útför sinni.
Við bálför hans skyldu ekki aðrir
vera viðstaddir en nánustu ætt-
i’igjar hans og vinir, ásamt Ge-
wandliausorkestrinu. Enginn söng-
ur skyldi við hafður, engimi sam-
leikur gerður nemia „Hymnus“
fyrir 12 cello eftir Julius Klengel.
Meistarinn bað þess að engar ræð-
ur skyldu haldnar, en son sinn dr.
jur. Nikisch bað hann að mæla
„nokkur vingjamleg orð“. Fjöl-
skyldan vænti batans, en það varð
sem sjúklingurinn sagði. Allan
leg'utímann (hálfau nxánuð) lieyrð-
ist.ekki kvörtunarorð af hans vör-
um. Hann horfðist í augu við
dauðann með sömu sigurvissunni
og hann hafði starfað. Enn eitt
dæmi þess, að eingöngu miklir
m e n n geta verið miklir lista-
menn. Mánudagskvöldið þ. 23. jan.
sofnaði meistarinn og vaknaði
aldrei aftur. Kl. hálf níu var hiann
dáinn.
Næsta morgnin á að vera orkest-
ursæfing í Gewandhaus. Stjórnari
úr annari borg á að undirbúia
næstu hljómleika. Hann verðuv að
tilkvnna leikurunum lát foringj-
ans. Þá tárast karlmenn, taka
hljóðfæri sín og búast til heim-
ferðar. Á Gewandhaus fyrir neðan
áletrunina „Res severa verum gau-
dium“, hangir fáni í hálfa stöng.
Hvergi er um annað talað. Næsta
dag eru blöðin full af greinum um
listamanninn. Sorgar- og minning-
aihátíðir eru haldnar í ýmsum