Morgunblaðið - 07.07.1922, Blaðsíða 3

um stofmimnn og það er það, að þær
starfa í umboði heildarinnar — þjóð-
fjelagsins — en ekki af eigin ramleik.
Yald það, sem heildin — þjóðfje-
lagið — hefir yfir einstaklingunum
— svonefnt almannavald (sem skift
hefir verið niður í löggjafarvald,
framkvæmdarvald og dómsvald) er
í raun og veru ótakmarkað. Menn
eru sendir út í opinn dauðann fyrir
heildina sumpart til að verja hana
(styrjaldir) sumpart vegna þess að
þeir þykja hættulegir (dauðadómar).
Einn aðalþáttur almannavaldsins er
löggjafarvaldið iþ. e. valdið til að
setja lög c: reglur um það á hvern
hátt menn skuli haga viðskiftum
sínum og þá jafnframt boð um það,
hvað við liggi, ef lögin eru brotin
(skaðabætur, refsing). Lögin eru auð-
vitað öll sett í þágu þjóðfjelagsins
þ. e. löggjafamir álíta þjóðfjelag-
inu best borgið með því að fyrir-
skipa að eitthvað skuli vera á þenn-
an eða hinn hátt. En þrátt fyrir þetta
eru ekki öll lög jafn nákomin þjóð-
fjelaginu sem slíku. Sumstaðar eru
hagsmunir iþjóðfjelagsins óbeinir þ-
e. aðalatriðið með lögunum er að
vernda rjett einstaklinganna t. d.
bann við þjófnaði, svikum o. s. trv.
Sumstaðar eru hagsmunir sjálfs þjóð-
fjelagsins aðalatriðið og brot á þeim
lögum bein árás á þjóðfjelagsskip-
unina sjálfa.
Það segir sig nú sjálft og hefir
verið svo frá aldaöðli og með öllum
þjóðum — að þótt þjóðfjelögin leggi
áiierslu á að vernda hagsmuni (líf,
eignir, etc.) einstaklinganna og beiti
refsingum við brotum gegn þeim, þá
leggur það þó ennþá meiri áherslu á
að vemda sig sjálft og sína tilveru.
petta kemur augljóslega fram í þeirri
sjerstöku lögvemd sem t. d. konung-
ur, alþingi og embættismenn njóta
við framkvæmd embættisverka. (A-
rás á alþingi er t. d. ekki skoðuð
sem árás á hvern einstakan þm., held-
ur á þjóðfjelagið sjálft. Sama er að
segja um árás á hæstarjett). Þetta
er líka ofur skiljanlegt, því þunga-
miðjan í allri þjóðfjelagsskipuninni
er valdið yfir einstaklingnum í þágu
heildarinnar — valdið til að fram-
kvæma lögin. pegar þjóðfjelagið get-
ur ekki knúð fram formlega lögleg
boð sín, hvort sem það eru lög,
dómar eða yfirvaldsúrskurðir, er þjóð-
fjelagið hætt að vera til. Það kem-
ur málinu ekkert við hvort boðið er
„materielt“ rangt. Ef æðsta stofn-
un iþjóðfjelagsins á einhverju sviði
hefir talað, verður einstaklingurinn
að þegja og beygja höfuðið.
Pjóðfjelag sem ekki hefir vald til
að framkvæma boð sín er hætt að
vera „lagaríki“ (,,Retstat“). Það er'
komið á fallandi fót. Menn geta ekki
lengur treyst á vernd þess gegn brot-
um móti lögmætum hagsmunum
þeirra. Hnefarjetturinn ræður en ekki
„lög og rjettur“. Pað var vöntun á
framkvæmdarvaldi lí landinu/ sem
gerði það að verkum að það komst
undir Noregskonung á Sturlungaöld-
inni.
H.
Eftir þennan inngang málsins skal
jeg snúa að sögu málsins, sem er
orðin svo kunn, að jeg get verið
fáorður.
1 vetur kemur drengur frá Rúss-
landi með Ó. F. sem reynist að hafa
smitandi augnsjúkdóm, sem óþektur
er hjer á landi. Eftir ráðum augn-
lækna og landlæknis úrskurðar dóms-
málaráðherra þáverandi J. M. sam-
kvæmt heimild í 1. nr. 10, 18 maí
1920, að drengurinn skuli víkja af
landinu og var það svo sjálfsögð skylda
að leggja álit læknanna til grundvall-
ar úrskurðinum *að gersamlega hefði
verið óforsvaranlegt að gera annað.
Ól. Fr. hótar að varna þessari ráð-
stöfun með ofbeldi með liðstyrk fje-
laga sinna og er lögreglan kemur
að framkvæma úrskurðinn, lendir í
bardaga, sem endar með því að lög-
reglan verður að hverfa burt við svo
búið.
« Eftir að lögreglan var horfin frá,
gerist gleðskapur mikill í herbúðum
Ólafs. M. a. fer söngflokkur verka-
lýðsfjelaganna þangað um kvöldið
og storkar löghlýðnum bæjarbúum
með því að syngja til heiðurs manni,
sem veitt hafði svo megna mótstöðu
framkvæmd lögmæts yfirvaldsúrskurð
ar að sýnt var, að hið organiseraða
lögregluliðið var langt til of fáment
til að geta framfylgt lögunum ef í
Harðbakka slægi.
Nl.
,----------o-------
Huaö serist (Isslandi?
Síðan fregnin um sjúkleik Len-
ins sannaðist hafa útlend blöð
rætt mjög um hverjar verða muni
afleiðingar þess að Lenin verði
að láta af stjórnarstörfum, ann-
aðhvort um stundarsakir eða fyrir
fult og alt. Yeikindi einvalds-
lierrans rússneska 'eru talin mjög
þýðingarmikil fyrir stjórnmálin.
Blaðið „Freiheit“ í Berlín segir
sjúkdóminn ólæknandi og orðinm
mjög magnaðann. Segir blaðið,
að læknamir hafi bannað Lenin
að tala og að hann hafi verið
fluttur frá Moskva. Skeyti hingað
hafa sagt frá því, ihver sjúkdóm-
urinn er, en þegar frjettin barst
fyrst af honum, þá var hann tal-
inn ýmist krabbamein eða geð-
veiklun.
Lftir miðjan júní voru allir
helstu menn ráðstjórnarinnar, að
Tschitcherin undanteknum komn-
ir saman í Moskva til þess að
ráðgast um hver skyldi taka við
stjóminni, „Freiheit“ segir, að
það hafi verið afráðið að Stalin,
Eykov og Kamenev gegni störfum
Lenins meðan hann er veikur. f
sömu greininni segir, að Lenin
'eigi að dvelja fjarvistum frá
Moska í hálft ár. En samkvæmt
fregnum þeim, sem síðan hafa bor-
ist af sjúkdómnum, eru mjög lítil
líkindi til, að Lenin verði nokk-
urntíma heilbrigður aftur. Ekk-
ert hefir heyrst um hver hinna
þriggja 'áðumefndu manna eigi
að hafa mestar virðingar, en al-
ment er álitið að þaö muni verða
B'amenev.
„So'cial-Demokraten' ‘ djanski
telur það enga furðu þó veikind-
um Lenins sje veitt mikil athygli
úti um heim, því fráfall hans
íuuni sennilega verða Rússlandi
til nýrrar ógæfu. Samkomulags-
umleitanir þær, sem byrjaðar em
milli Rússa og annara þjóða munu
sennilega einnig líöa við það að
Lenin fellur frá eða lætur af
völdum, því hann er mildu hóg-
værari og varfærnari talinn en
t. d. Radek og Trotsky. Lenin er
hinn eini af leiðtogum bolsjevika,
sem hefir haft hugrekki til að
viðurkenna að sjer hafi skjátlast
og að ráðst j órnarfy rirkomulagiö
hafi reynst óframkvæmanlegt og
hann þorir að segja það, af því
að hann er sá eini af þessum
mönnum sem er Rússi. Hann er
vxnsæll meðal fjöldans-
,Því hefir verið veitt athygli,
ab Tschitschexún ráðstjóri utan-
íúkismála flýtti sjer ekki til Mosk-
va eins og hinir, þegar það frjett-
ist hve alvarleg veikindi Lenins
væru. Sumir telja þetta tilviljun
eina, en aðrir þykjast mega marka
af því að ný stjómarstefna sje
upp tekin í Rússlandi, að þeir,
sem nxx ráða mestu sjeu óánægð-
i” við hann og aö hann muni nxx
vera orðinn áhrifalaus. Á þetta
bendir m. a. það, að stjómin ó-
nýtti viðskiftasamning þann, sem
Tschitscherin hafði gert við ítali.
Má ganga að því vísu, að utan-
ríkismála-ráðstjóranum hefði ekki
vei’ið sýnd þessi óvirðing, ef Len-
in hefði ráðið, því hann hafði
miklar mætur á Tschitscherin. Það
MQBGUNBiABII
eru því öll líkindi til, að nú sjeu dýrt, skattarnir drepandi eða
mestu ráðandi í Moskva rnenn, þtgar atvinnuleysið kemur fram á
sem eru ósáttfúsari og minni vigvöllinn með sinn ömurlega her,
samningamenn en Lenin var. Enn þá liafa allir ábyrgðina á því sem
fremur telja útlend blöð það þess- skeð hefir, vegna þess að þeir
ari skoðxxn til sönnunar, að Lit- vissu ekki hvað þeir gerðu, þegar
vinoff en ekki Krassin var gerð- þeir sendu skottulæ'kna á þing.
ur formaður rússnesku nefndar- * sveitastjórnir eða í þær stööur,
innar í Haag, því Litvinoff er sem mikil og þxxng fjárhagsleg
talinn róttækur bolsjeviki en ábyrgð fylgir.
Krassin hægfara. Hefðum við verið þjóð, sem vel
var fróð um liagfræðileg málefni,
mundi okkur hafa verið ljóst, að
eftir uppgangstíðir í velmegun
kemur ávalt jafnsterkt afturkast.
Þá hefðum við einnig vitað, aö
'hægt er að draga úr vöruverði
fyrir stjórnar tilstilli, en ekki
Ófriðarárin og allar þær áköfu' öðruvísi en verð á öSrum vörum
truflanir í fjárhags- og viðskifta- .stígi jafnframt, að hægt er að
málum, sem þau hafa haft í för ^ halda husaleigxmni niðri, en ekki
með sjer, hafa í einu tilliti orðið ncma meÓ því að skapa húsnæöis-
til góðs- Fjármálafyrirbrigðin hafa ópysb °S að hægt er að lifa um
vakiö eftirtekt almennings. Allur, eini fram, en ekki án þess að
þorri manna hefir lært, að hag- ^ verða fátækari. Alt þetta höfum
fræðin á ekki eingöngu erindi við jv'® "el'b ÞV1 a® okkur vantar
bankastjóra og stærstu iðjuhölda uauðsynlega hagfræðiþekkingu.
og kaupmenn, heldur snertir hið Mið höfum oft slatrað hænxxnni
HltiQOiiíræðsla um haotræfli.
órjúfanlega lögmál viðskiftalífs-
ins hvern einasta mann í þjóðfje-
laginu og hefir áhrif á hag hans.
Mexin vissu það að vísu fyrir stríð
ti þess að fá eitthvað að borða.
En svo urðum- við að vera án
eggjanna, sem hún hefði verpt.
Þaö er sagt um náttúrxxna, að
-= DAfflOS. -
Allskonar
skófatnaður
bestur og ódýrastur hji
Hvannbergsbræðrum
Einar Árnason bóndi í Miðey í
Landeyjum varð bráðkvaddur að
heimili sínu í fyrradag. Hafði hann
verið veill á heilsu síðustu árin.
Þessa merka manns verður getið
nánar síðar.
Islands Falk kom hingað með all-
mikinn póst frá Danmörku.
Timburfarmur kom hingað nýlega
til Árna Jónssonar kaupmanns.
Framsögn Guðm. Kamban í gær-
kvöldi luku allir lofsorði á, sem á
hann hlýddu. pótti honum takast
jafnvel og hið fyrra sinnið. I gær-
kvöldi las hann upp 2 kafla úr hinni
ófullgerðu skáldsögu sinni og mun
mönnum hafa gefist mjög vel að
þeim og meðferðin var ágæt. Þó voiru
þessir kaflar ekki verulega vel fellnir
til framsagnar. Einn kafla las hann
upp úr „Manni og konu“ og fór
ágæta vel með það. En þó mun hann
hafa náð sjer best niður á „Rispu“
Tennysons í þýðingu Einars H. Kvar-
an. pað kvæði mun mörgum hafa
orðið nýtt eftir þessa framsögn
ið, að þau öfl voru til sem refsa hún banni ekki neinum að brjóta
þeim, er breyta á móti boðorðum 1 haga við lögmal hennar, en að
fjármálalífsins, en fæstum skild-jhun úæmx þá, sem það gera °g Kambans. Að lokum^endaði hann a
isþ að þau kæmu öðrum við en; þeim dómi verði ekki áfrýjað. 1 ^ bráðfjörugri bónorðsför, og sýndi vel
fjármálamönnxmum einum. Ófriö- hagfræðilegum málum gild ) meðferð hans á henrii,- að honum læt-
urinn og verðlagsbreytingarnar rehlan ; maður fær að fara að eins j txr jafnvel gaman og alvara.
scttu flest hagfræðileg mál undir! °g maður vill, en afleiðingar korna | .. . *
stei’kt stækkxmargler, og ■ allir ^af 1 Óos og hja þexm veröur kolafarminn til Natj^n
(Eftir Parmand).
fengu að kenna á því, að stafróf 'ekki komist.
hagfræðinnar varðar þá sjálfa, en| Á þessuni umbiotatímum er eitt
þeir eru.ckld hlutlausir áhorfend- mikið °S ómetanlegt þjóðnytja-
lir málefni fyrir höndum. Það er að
Af ófriðunum höfum við lært, £cra þjóðmegumarfræðma almenn-
a‘S það gildir ekki einu hvernig (in8’s ei"n-
farið er og hver fer með fjármál
landsins. Og við ættum að hafa
lært, að hagfræðileg þekking, bæði
fræðileg og í framkvæmd er dýr-
mæt eign hverjum þeim, sem ber
nokkra ábyrgö á þrifum lands
vors og atvixinuvega þess. í þessu
tilliti stöndum vjer á sorglega
lágu stigi. Þeir menn sem hafa
nieð höndum atvinnurekstur fyrir-
líta margir fræðilega þekkingu
og mynda sjer skoðanir á sama
hátt og forðum Adam, sem hafði
enga forfeðrareynslu til að byggja
á Síðan ófriSurinn hófst hafa
fræðimennimir einkum sökt sjer
nxður í allskonar spádóma, sem
ekki komu fram; þeir hafa gert
útreikninga, sem börn af götxxnni
gátu hlegið að, og helsti þjóðmeg-
unarfræðingur landsins flækist
inn í viðbjóðslegt teleplasma-
hneyksli, sem átt hefði að hafa
afleiðingar bæði fyrir sálarraxxn-
sóknafjelagið og hagfræðadeild
háskólans. Áratugir munu líða
þangaö til þjóðmegunarfræðinhjer
1 landi 'hefir rjett við aftur í al-
menningsálitinu og þangað til
framkvæmdamennirnir þora að
treysta á hana. Nú er þjóðmegxxn-
arfræðin sú vísindagrein heimsins
sem mestan ósigur hefir beðið og
hag6kýrslxxrnar skaðlegasta mynd
lyginnar, og það vígi hennar, sem
ekki er hægt að vinna.
Fræðsla um hagfræði er það,
sem þjóð vorri er nú nauðsynlegi’a
en nokkuð annað í uppeldismálum.
Því f je sem nú er varið til þess að
fræða almenning um krókaleiðir
viðskiftalífsins, er vel varið og
það ber txfaldan ávöxt. Praktisk
reynsla og fræðiþekking verða að
vera samtaka. Hver maður og
hver kona í landinu verða að
vita, að þegar daglega brauðið er
Rauöi ráöherrann
og herra Jónas.
Það mun hafa verið sama daginn
sem Sigurður Eggerz var að fá náð-
un Ólafs Friðrikssonar og fjelaga
hans, að »Timinn« sá »rauðan ráð-
herra« á sveimi á Lækjartorgi. Þetta
er ekkert undarlegt, þvi það hefur
oft komið fyrir að andar og vofur
hafa sjest á undan illum viðburðum
og oft á undan feigum mönnum.
Þetta er lika náskylt þvi sem haft
er eftir manni að austan. Hann
kvað hafa heyrt þess getið þar eystra
að Jónas frá Hriflu hafi átt að sjást
vera að halda ræðu á háum hól fyr-
ir austan Þjórsárbrxi 4 dögum eftir
laugardagsfundinn fræga, þá er mynd-
in var tekin af honum i ræðustóln-
um sem nxi er verið að stækka suð-
ur i Háfshól. Þar er sagt að búi
myndasmiður, sem moldvarpa heit-
ir, í hólnum þeim. —
Lika var þess getið, að gleraugu
hafi átt að finnast suður á Fljóts
hólafjörum, og er getið til að þau
sjeu af sjera Tryggva í Laufási, þvi
honum átti að hafa orðið svo ó-
glatt þegar hann sá hvað Jónus
hafði nauðalitið fylgi eystra, að gler-
augnn áttu að hafa hrokkið af hon-
um, i ána, er hann fór að svelgja í
sig jökulvatnið sjer til svölunar og
endurnæringar.
A

0£ Olsen,
fór hjeðan í gær til Isafjarðar.
Endurskoðun. Að samningi hefir
það orðið við endurskoðendur bæj-
arreikninganna, að þeir endurskoði
daglega alla reikninga bæjarsjóð,
hafnarsjóðs, gasstöðvar, rafmagns-
veitu og svo framvegis.
Bæj ar vörkf r æðingsstarfið. Meiri-
hluti fjárhagsnefndar bæjarstjórpar
leggur nú til við bæjarstjórn að bæj-
arverkfræðingnum verði sagt upp
stöðu sinni frá 1. jan. n. k.
Osterley, enska farþegaskipið mikla,
kom hingað frá New York kl. 4 í
gær. 247 farþegar voru með skipinu
og komu iþeir allir í land í gær.
Nær hundrað fóru til Þingvalla og
komu flestir aftur í gærkvöldi. —
Fjöldi fólks safnaðist saman niðxir í
Pósthússtræti og glápti á gestina og
gestirnir á þá. Nafnlausa fjelagið
hafði leiðbeiningaskrifstofu í Aust-
urstræti og var þar blindös eftir að
skipið kom, og um 40 leiðbeinendur
fylgdu fólkinu um bæinn. Deginum í
dag mun einkum verða varið til að
skoða það, sem hjer er markverðast
innanbæjar og ef til vill farnar stutt-
ar ferðir í nágrennið ef veður leyfir.
Skipið er ekki einst stórt eins og
sagt hefir verið áður; stærðin er
nær 13.000 smálestir. Hjeðan er för-
inni fyrst heitið til Nordkap. Farar-
tíminn hjeðan er ekki fastákveðinn
enn; getur verið að eigi verði haldið
á stað aftur fyr en um miðnætti f
nótt.
Furðu mikla vekur það, að Vísir
'skuli enn flytja meðmælgreinar með
E-listanum. Er þó vissa allra kjós-
enda, jafn meðhaldsmanna lista þessa,
sem annara, að listi þessi fær ekki
þriðjung þeirrar atkvæðatölu, sem
þarf til þess að koma einum manni
að, og erindi hans því eigi annað
en styðja Hriflulistann eða porvarð.
Hjer í bænum eru allir fylgismenn
'listans vonlausir um hann fyrir
löngu, þeir sem ekki voru vonlausir
sama daginn og hann varð til, og
úti um land fær hann ekki atkvæði
nema .sumra meðmælendasinna.
íslandsmótið. Kappleikurinn milli
Fram og K. R. í gærkvöldi fór
þannig, að Fram hafði 7 mörk en
K. R. ekkert. Var því Fram afhent-
ur bikarinn að leiknum loknum.