Morgunblaðið - 18.07.1922, Blaðsíða 3

MOBGUNBLAÍIi
8mári
islenzkukennari latínuskólans,
lIn r^ar rækilegt og langt niál
læKiiegt og langt nial um
^leysurnar (Landið 14. tbl. 1918).
<lllu l'endir aðeins það ógát, að lofa
,m of Blaðamannastaf'Setninguna
:er þar *• - - - - 6 •
auðsælega eftir framkvæmd
?lllar ^já málfróðustu mönnunum, en
'f1 eftir hennar röngu ritreglum, er
skifta mestu fvrir þá er kenna
isa - - ......
L<i málið eða nema, en þetta leiddi
>auU dilk eftir sér, að hann eignar
Ljóraarráðinu líka þær regluvillur er
ra “laðamanna-samþyktinni stafa, og
'áanlega hefir kenslustjórnin gert
*r að sínum með því að táka þær
H'l* óendurbættar, í stað þess að
:'"a sem skylda bar til, og bæt-
* sv° nýjum stórvillum við. Jakob
”tllr þess jafnvel að „í“ sé látið
^iofna nefnifalli í Auglýsingunni
aa^alausu. pegar nú svo er að ýms-
1 góðir menn hafa bent á villurnar,
j* firðist mér langt um mannlegra
JMwli verið hafa af þeim góðu Jón-
s ’ er skapað hafa þessa lögskipuðu
|1(!*,Setr|ingu, að játa hreinlega að sér
.i þarna yfirsést, og að sjálfsa
<ri að bæta úr þessu, 'heldur en
'ra að
verja áfram í líf og blóð
JePpilegar gerðir sínar. At’ slíkri
erð hefði þeir enga vanvirðu haft,
Ur mikinn heiður. Það er jafnan
bre
Öngur að þykja vansæmd
. 'eJta um skoðun, þegar annað
,llst réttara síðar. Raunar bjóst eg
l’ eftir ýmsu undangengnu,. að
arnir mundu reiðast við að
tisla
lr mínar, enda hefir svo farið,(
ssmt er það jafnt rangt af þeim
' óðfum að rísa upp á móti þeim
r>í>nu:
lln sem fara með rétt mál.
'fæ&sl
ánnálastjórinn vill endilega
la faðerninu að þessum bandvit
Su Stjónrarráðsreglum á dauðan
"f1’ Pálma heitinn Pálsson yfir
lílarai sem vitanlega getur eigi leng
ar Ser borið, þótt rangt kynni að
a Um verk hans sagt. En á það,
rt svo só legg eg engan dom, þvi
veít alls ekkert um störf hans
'"a. pyrir mér er það heldur e'kk-
i'Ófuðatriði, hver sé faðirinn að
vanskapaða. barni, heldur hitt,
^fna fæddist skrímsli, er kveða
H^iður sem allra fyrst. Og hver
j-j ‘^irinn svo er, þá er það fræðslu
j.^ijóra engin vegsemd að hafa
a 16 þessum óburði undir skírn
j UlQálaráðherrans, sem víst er enn
Ur að aór j íslenzku en hann sjálf-
ltlars er það sagt með fullum

(10. tbl. 1918), að
'ann
'eitinn hafi neitað því við rit-
að þeir þrír menn, er til-
lr vóru (á upphaflega fundinum
eUslumálaráðherra) til að semja
erjar fastar reglur, hafi nokk-
átt fund með sér um málið
etl »Auglýsingin‘ ‘ kom út. Marg-
lUtl nú líta svo á, sem Pálmi
ln hafi fullkomlega samþykt
^ð þögninni og verður þá
“gur
“iuní
f einn kostur að eigna fræðslu
- mest í þessu verki. Að
l, kosti hefir fræðslumálastjóri
'agað uppkast Pálma heitins
ViU. skylt hefði hann séð
<lr)> ef það liefir ekki annað
eU
Uelu
athugunarlaus uppritan af
l»i „Samþyktarinnar" al-
Sein það sjáanlega er, eftir
ln8Uuni að dæma, og svo mein-
eins og raun gefur vitni um
fíUtu.
niJandi við þetta má geta þess,
fblaðið undir stjórn J. V var
lutukast í ýmsa menn er vildu
jf>islega gaj[a ó rithætti tólks.
ma nefna: „Y og Z“ eftir
ennara porgrimsson, „Leið-
^Uokkurra mállýta' ‘ eftir Jón
kennara í Hafnarf irði og
j bljóðstafir“ eftir Hallgrím
n kennara. Allar þessar rit-
fðuðu til bóta á ísl. ritmáli
^ídalega tekið í Skbl. Gerðir
U rarinssonar til endurbóta á
'nálfari virðast því lítilfjör-
iÓr n ^obur verið góður fræðslu-
ár„;íyrir Því> eins og líka
5Ur * anlegt, að hann er ágæt-
tnta Pa® úettur engum í hug
lorísl an fræðslumálastjóri sé
sinm2tpálfræðingur-
5 f.L, Jorui11 vítir það hjá
» segi að loforð hafi verið
dð r,,-.: ^kaútgefendum
' nyJu stafsof
Vefa, að 1
um
ninguna. Það.
‘ð; f', e" kafi þarna of-
fið til u Sir'2’i<sl: hann sjálfur
þeSsara manna til að
heyra undirtektir þeirra, sem hann
segir að hafi verið góðar. petta verð-
ur þá nokkuð í áttiwa að ummælum
mínum. Annars er eg hræddur um
að kennarar verði honum illa sam-
mála um gagnsemi starfs hans fyrir
íslenzkt málfar og skiljb illa í þessari
samræmingar viðleitni hans, því þeir
eru þar ýmsu öðru vanir á skólabók-
unum. T. d. má nefna, að 1. og 3.
hefti Lesbókarinnar er sitt með hvorri
stafsetniugu. Ritreglur Y. A. með
idt annari stafsetningu en Sagan o.
fl., þar á meðal forskriftarbækurnar.
Ekki er heldur sýnilegt á hinum
ýmsu bloðum þessa bæjar né heldur
tímaritum, að þau hafi eina pg sömu
stí.fsetningu. Enda gerir það náttúr-
lega lítið til, ef ritreglurnar ,sem
fylgt er aðeins eru á viti bygðar.
Þá má á sama standa t. d. hvort
þessi rithöfundur hefir je eða é, sé
maðurinn ávalt sjálfum sér samkvæm-
ur í bókinni.
pað er ekki hægt um það að þræta,
að undirbúningur hafi verið mjög
slæmur á Stjórnarritreglunum; því
þetta, að Jón Magnússon hamraði
það fram, að taka skyldi upp je fyr-
ir é er alls engin um'bót. Konráð
heitinn Gíslason (höfundur Halldórs
stafsetningar) var mestan hluta æfi
sinnar sannfærður um, að je væri
réttara en é og það svo, að hann
setti je alstaðar inn í sína ágætu
útgáfu af Njálu. En á seinni árum
sínum sannfærðist hann, af bragfræð-
inni fornu, um að é væri einmitt hið
rétta og tók það þá upp aftur. Hann
var svo mikill vísindamaður, að hann
léi sér enga lægingu í Iþykja, að játa
að sér hafi skjátlazt og breytti þá
til þegar hann sá, að annað var rétt-
ara. Það er því hálfskrítið nú, að
vilja endilega taka upp þetta atriði
(je), sem sjálfur höfundurinn féll
frá löngu fyrir dauða sinn. pað get-
ur iþá líka vel verið að ég hafi ein-
hverntíma hal'lazt að því, að vilja
fella z burt, svo sem J. p. slettir
mér í nasir, en nú þegar eg hefi
séð, hversu illa ávexti það ber, þykir
mér engin skömm að því að snúa við
blaðinu í þessu efni.
Þá fyrst hefði mátt tala um undir-
búning, ef t. d. málfræðingar, kenn-
arar, rithöfundar og prentarar, um
alt landið hefði verið spurðir til
ráða í þessu máli, eða þá einn gæt-
inn og áreiðanlegur málvitringur ver-
ið fenginn til að, semja ritreglurnar
og hann svo sjálfur borið opinber-
lega áljyrgð á verki sínu. En þegar
nú hvorugt þetta var gert, hlýtur öll
ábyrgðin og ásökunin að lenda á
kenslustjórn þessa lands. pað má
vel vera að eg hafi farið ómjúkum
orðum um villukenningarnar og höf-
unda þeirra, en mér er í reyndinni
hjartanlega sama um, hverjum gall-
arnir eru að kenna, en hitt finst mér
höfuðatriðið, að þeim verði útrýmt.
Eræðslumálastjórinn fer með rangt
mál, er hann segir að eg dæmi hart
um réttritunar-tilraunir þær, er gerð-
ar hafa verið hér í landi um rúmt
hundrað ára. pvert á móti tala ég
vel um þær allar, en víti einungis
villnrnar í Blaðamannastafsetning-
unni og Stjórnarráðsrithættinum. Það
er og ósatt að eg í ritlingnum komi
með fjórar breytingar frá sjálfum
mér. Uni tvær inar fyrri af þeim,
er mestu máli skifta, segi eg beint
að þær séu teknar úr Blaðamanna-
stafsetningunni. Parna er því farið
ranglega með orð mín.
Þá undrar það fræðslumálastjór-
ann, að eg skuli hnevkslast á því, að
valdboðið sé' að allar bækur, sem
gefnar eru út með ríkisstyrk skuli
vera skvldubundnar undir Stjórnar-
ráðsritháttinn. En nú gefur hann
þarna þá skýringu, að þetta. gildi að-
eins um kenslubækur í skólum. pað
var engin von til, að eg vissi þetta,
úr því þessi nafntogaða Auglýsing
orðar þetta (sem þó er eigi mál-
fræðisatriði) svona óglögglega. Hér,
eins og víðar, verður þá stjórnin að
kenna sjálfri isér um. En fyrst fræðslu
málastjóranum ér svona ant um sam-
ræmið í stafsetningu allra kenslu-
bóka, hví erji þá forskriftarbækur
sjálfs hans með alt annari réttritun
heldur en nú er fyrirskipuð? Þar
kemur þá ein mótsögnin enn.
Lýk eg svo máli mínu að sinni.
Jóhannes L. L. Jóhannsson.
---------o---------
Stórfeld hrossakaup.
Um sama leyti og Haagfundur-
inn hófst gerði Poincaré forsætis-
ráðherra Frakka sjer ferð til Lon-
don til skrafs og ráðageröa við
Lloyd George. Var aðalerindið tal-
ið það, að ráðgast urn skaðabóta-
máliö og Haagfimdinn, og varð
sá árangur af fundi þessara stór-
höfðingja, að Frakkar tóku þátt í
Haagfundinum, með því skilyrði
þó, að engar bindandi ályktanir
yrðu gerðar þar og að verkefni
fundarins yröi eingöngu það, að
afla vitneskju í Rússlandsmálun-
um. Hvað skaðabótamálið snertir
þá gátu ráðherrarnir eigi komist
að endanlegri niðumtöðu, en ganga
má aö því vísu, að heldur hafi
færst til betri vegar í því máli.
Síðar hefir komið í ljós, að er-
indið, sem Poincaré átti til Lon-
don hefir þó verið enn meira en
það, sem hjer ’hefir verið drepiö
á. Þeir forsætisráðherrarnir hafa
eínnig rætt um endurnýjun stjórn-
málasamningsins milli Frakka og
Breta. Lloyd George hafði, að því
er „Yossische Zeitmig“ segir, hald-
io því fram eins og áður, aö skipa
þyrfti endanlega ölluin málum í
Vestur-Asíu og Norðnr-Afríku áð-
ur en hægt væri að undirskrifa
samning milli Frakka. og Breta.
En um rjettindi á þessum slóðum
htfir lengi verið og er enn reip-
dráttur milli þessara stórvelda. —
Hvaö Norður-Afríku snertir þá
krefjast Frakkar þess, að Bretar
sleppi tilkallj til ýmsra rjettinda
í Tanger, er gangi til Frakka.
Yitna þeir til þess, að rjettindin
yfir Suezískurðinum, sem Bretar
hafa fengið að styrjaldarlokum,
hafi verið viðnrkend af Frökkum
meö því skilyrði, að Bretar viður-
kendu yfirráð Frakka yfir Tanger.
En til þess að þessari kröfu verði
fullnægt, þarf að ómerkja allar
kröfur, eigi aðeins Breta heldur
einnig Spánverja, til rjettinda í
Tanger. Bretar hafa hingað til
kynokað sjer við að sleppa þess-
nm rjettindnm, sem þeir hafa sam-
kvæmt samningum frá árunum
fyrir stríðið. — En talið er víst
að þeir Poincaré og Llojrd George
ætli sjer þó að reyna að komast
af endanlegri niðurstöðu um þetta
og einnig semja um það við Spán-
verja. Þykir líklegt að Lloyd Ge-
orge mnni jafnvel vilja sleppa öll-
um rjettindum yfir Tanger við
Frakka, en hann. vill hafa nokkuð
fyrir snúð sinn. Bretar telja sjer
áríöandi að hafa hönd í bagga
með því sem gerist í Litlu-Asíu og
krefjast þess, að Frakkar styðji
ekki málstað Tyrkja eins úsleiti-
lega eins og þeir hafa gert undan-
farið. ívilnanir Frakka í Tanger
eiga að gjaldast með ívilnunnm
við Breta í Litlu-Asíu.
--------o-------
FlðFliaisuandFieSl RusMs.
Síöustu stjórnarskiftin í Aust-
urríki urðu útaf f jármálum: Þiug
ií vildi ekki samþykkja lánsheim-
ild, sem stjórnin hafði farið fram
á. Nýja stjómin hefir líka komist
í f jármálaógöngur; hún hafði flutt
frumvarp um innlent skyldnlán r
landeigendur skyldu leggja fram,
annað hvort peninga eða lána
jarðir sínar til yeösetningar. Þetta
hefir strandað á bændaflokknum.
Hann hefir sett stjórninni þá
kosti, að ' ef jarðeigendur leggi
fram skyldulán, skuli sama kvöð
lögð á eigendur lausafjár og ann-
ara fasteigna, ennfremur að at-
viunuleysisstyrkur veröi afnum-
inn og 8 stunda vinnudagur feld-
ur úr gildi. Fáist þessu ekki fram
geng't, muni bændaflokkurinn berj
ast gegn frumvarpinu. Horfir því
þunglega fyrir stjorniniri, því hún
á tilveru sína meðfram undir þess
um flokki og Seipel ríkiskansl^ri
var áður formaður hans.
--------o--------
Rjómaniaursuöa.
Mjöll heitir fjelag í Borgar-
firði, sem komið hefir á stofn
rjpmaniðursuðu. Framleiðslutækin
voru í fyrstu ófullkomin, en nú
hefir fjelag þetta fengið sjer ný-
tískuvjelar og gerir jafngóðan
rjóma og fáanlegur er erlendis.
Meöferð rjómans er þannig, að
hann *er hreinsaður, því næst
heittur og feitijafnaður í þar til
gerðri vjel, en það er gert til
þess, að rjóminn setjist ekki til
við geymsluna. Eftir þessa með-
ferð er rjóminn látinn á hálfflösk-
ur, þeim er lokað vandlega og þær
látnar í lukta gufugrítu, en þar
eru flöskurnar hitaðar all-lengi.
Slíkur rjómi geymist óskemdur,
jafnvel árum saman, engu síður
en dósamjólk. Niðursuðuverksmiðj
an er í nýjn steinsteyptu húsi,
sem reist var að Beigalda í Borg-
arfirði og stýrir Grönfeldt skóla-
stjóri iðnrekstri þessum.
Borgfiröingar eiga þakkir skilið
fyrir þessa framtakssemi sína og
vonandi er að húsmæðurnar sjen
svo þjóðræknar, að þær noti Mjall
a- -rjóma frekar en erlendan rjóma
sem hingað flytst.
Mjallar-rjóminn er nú seldur
hjer í allmörgum verslunum og
er vel farið að smámsaman skuli
bætast við innlenda varninginn í
húöarhillnnum.
N.
sou, prófastur, síðast á Hólmum f
Keyðarfirði (utanskóla; dáinn 1916).
Gísli Guðmundsson frá Bol'lastöðum,
druknaði ungur 1884. Hannes Lárus
Þorsteinsson, prestur á Fjöllum (d.
1896). Jón Sveinsson, prófastur f
Görðum á Akranesi (d. 1921). Niela
Finsen, prófessor, heimsfrægur lækn-
ir (d. 1904). Ólafur Davíðsson, lærð-
ur fræðimaður (druknaði 1903). Pjet-
ur porsteinsson Maach, prestur á
Stað í Grunnavík (druknaði 1892).
Af þessum stúdentum hafa 4 verið
alþingismenn (og 1 a.f þeim alþing-
isforseti), 1 bankástjóri, 3 fræði-
menn án fasts embættis, 1 kaup-
maður, 2 'læknar (og annar þeirra.
prófessor), 8 prestar (og 5 af þeim
prófastar), 1 skjalavörður og 2 yfir-
kennarar.
Hjálpræðisherinn á ísafirði hefir
nú nýlega opnað þar sjómanna-, gam-
almenna- og gistihæli. Hefir hann
bygt vandað stórhýsi í þessnm til-
gangi, er kostar um 150 þús. kr.
Er kaupstaðnum mikil bót að þess-
ari bvggingu Hersins, því ’gistihús-
laust var þar áður.
Úr Öræfum. í þeirri grein urðu
þessar prentvillur: í fyrra dálki 5.
1. jafnframt f. jafnvel, í 42 1. Páls-
dóttur f. Runólfsdóttur, í öðrum
dálki 12. 1. fjórum f. fáum, 20. 1.
Revnisvöllum f. Reynivöllum, 25. 1.
Þórhallssonar f. pórliallason, 31. 1.
einkver f. einhver, 32. 1. Öræfingar
f. Oræfingurinn.
Söngæfing í dag í K. F. U. M.
kl. 8. Bassar.
Botnía fór hjeðan áleiðis til út-
landa í fyrrakvöld. Meðal farþega
voru: Guðm. Kamban rithöfundur,
Björgúlfur Ólafsson læknir, Monberg
og frú hans og tveir synir, Marteinn
Einarsson lcaupmaður, Pá’ll Kolka
læknir, Mr. Templeton, Herluf Klau-'
sen, Ragnar Blöndal, Bjarni Níelsen,
Hanna Fí-iðriksen, Sigurbjörg Matt-
híasdóttir og Fríða Ólafsson. Skipið
átti að koma við í Vestmannaeyjum
og Færeyjum.
Skotakappleikurinn. í kvöld fer
fram annar kappléikurinn við Skot-
ana, Keppir þá Knattspyrnufjelag
Reykjavíkur við Civil Service. Er trú-
legt, að mannkvæmt verði á vellinum
í kvöld, því svo mjög þótti mönnum
koma til leiks Skotanna í fyrra-
kvöld og nokkur forvitni mun mönn-
um vera á því, hvort K. R. veitir
betra eða verra viðnám en Víkingur.
Ólafur Jóhannesson konsúll er
staddur hjer í bænum þessa dagana.
Gulltoppur fer í.dag norður á síld-
veiðar. Heldur hann til á Siglufirði.
40 ára stúdentar í ár. Mislingaárið
alkunna 1882, útskrifuðust 19 stú-
dentar frá latínuskólanum í Reykja-
vík, 17, sem jafnan höfðu fylgst að
í bekk, og 2, sem getigu upp utan
skóla. Sökum sóttarinnar fór burt-
fararprófið þá ekki frarn fyr en 11.
til 17 júlí, og voru þeim stúdentum,
'sem þá daga luku prófinu, afhent
testimonia 18. júlí, en 2 af stúdent-
unum gátu ekki, sökum lasleika, lokið
prófi fyr en um haustið. Af þessum
stúdentum eru nú á lífi:
Bogi Th. Melsted, magister í Kaup-
mannahöfn. Friðrik Jónsson cand.
theol. kaupmaður í Reykjavík. (Tóku
báðir prófið um haustið 1882). Haf-
steinn Pjetursson, prestur í Kaup-
mannahöfn. Halldór Bjarnarson, pró-
fastur á Skinnarstöðum. Hannes Thor
steinsson, bankastjóri í Reykjavík.
Jón Stefánsson, dr. phil. í Lundun-
um. Jón porkelsson, dr. phil., Þjóð-
skja’lavörður í Reykjavík. Kristinn
Daiyelsson, prófastur á Utskálum, nú
í Reykjavík. Sigurður Thoroiddsen
yfirkennari við Mentaskólanu í Rvik.
Stefán Gíslason læknir í Vík 1 Mýr-
dal (utanskóla). Stefán Jónsson, pró-
fastur á Staðarhrauni. Sveinbjörn
Sveinbjarnarson, yfirkennari í Árós-
um. En dánir eru þessir: Árni Jóns-
Gullfoss fór til Vestfjarða seinni-
partinn í dag. Farþegar voru nokkr-
ii' og meðal þeirra: Ólafur Johnson
konsúll, Jón pórarinsson fræðslu-
málastjóri, Olafur Blöndal verslunar-
stjóri, frú Valgerður Jónsdóttir og
frú Ingunn Blöndal.
Gamalmennaskemtunin fór hið besta
fram. Veðrið var hið ákjósanlegasta,
fyrir gamla fólkið. Ræður voru haldn-
ar, leikið á fiðlu og horn, sungið
og lesið upp. Munu hafa verið um
400 manns á skemtuninni, þegar flest
var. Gainalmennin skemtu sjer hið
besta og munu vera Samverjanum
þakklát fyrir umhyggjuna.
Siglingar. Maí er nýkominn frá
Englandi, kom með kol. Echo kom
einnig frá Englandi með kolafarm.
Menja og Ari eru sömuleiðis nýrkom-
in frá Englandi.
Síldveiði er byrjuð á ísafirði. Hafa
þrír bátar orðið varir og segja síð-
ustu fregnir að síldin sje að ganga
að landinu.
Bjarni Sæmundsson mentaskóla-
kennari var meðal farþega með Botn.
íu síðast. Fer hann fyrst til Vest-
mannaeyja til fiskirannsókna, en síð-
an til Englands og ef til vill víðar.
Tveir danskir stúdentar, Petersen,
jarðfræðistúdent og H. Rasmussen