Morgunblaðið - 21.10.1922, Blaðsíða 3

M O R O U N B L A Ð I Ð
Gummistigvjel karimanna og barna hvitbotnuð, nýkomin til Hvannbergsbræðra.
leikur haun við hvern sinn fing'-
Ur eins og vera ber undir slíkum
kringumstæðuxn. Hefir hann kom-
ið lítt við somkvæmislíf undan-
farið, en nú bregður svo við að
hann er farinn að halda hverja
vfeitsluna á fætur annari og tek-
Ur á móti haimboðum, eins og hann
getur torgað.
Ný Everest för?
Eins og kunnugt er, urðu þau
endalok leiðangursins, sem kon-
unglega landfræðisfjelagið gerði
í sumar, til þess að komast upp
á hæstu tinda Mount Everest, að
leiðangursmenn komust eigi í meira
en 26,000 feta hæð. Þar urðu þeir
að snúa við, en förin þótti samt
hin frækilegasta og hafa menn
aldrei komist hærra yfir sjávar-
mál fótgangandi, Hafði undirbún-
ingur verið mikill undir ferðina,
ng sjerstök verið gerð áður til
þess að rannsaka alla staðhætti
og flytja vistir á ákveðna staði.
Mjög er um það deilt, hvort
mögulegt sje að komast alla leið
upp á þennan hæsta tind jarðar-
innar- Hefir Sven Hedin haldið
því fram, að það sje ómögulegt,
en sumir þeirra, er voru í för-
inni í sumar telja það mögulegt,
ef hepni sje með. Alt sje komið
uudir veðráttufarinu. Þykjast þeir
hafa komist að raun um, að súr-
efnisleysi þurfi ekki að verða til
fvrirstöðu því, að komast alla leið,
því að „loftsýkin“ var alls ekk-
ert tilfinanleg. En veðrið er svo
breytilegt, að undir því er alt
komið — þar skiftast á grimdar
frosthörkur með byljum og ofsa-
hitar með flóðrenslum, á örstutt-
um fresti. Og mjög er það breyti-
legt frá ári til árs, hvemig snjóa-
lögin í fjöllumum eru.
Er nú öflug hreifing orðin í
þó átt að reyna enn að komast
upp á hæsta tindinn, óg ýmsir
menn hafa boðist til að léggja
fram fje til fararinnar. En alt
er nánar óráðið um ferðina, og
varla búist við að hún verði far-
in fyr en vor:ð 1924.
—-----o-------
Frá Danmörku,
Landmandsbanken.
Hið nýja bankaráð Landmands-
banken er nú fullskipað. Verslun-
arráðuneytið hefir skipað M. J.
Villemoes kaupmann frá Esbjerg
sem fjórða fulltrúa stjórnarinnar,
og ennfremur hefir það samþykt
skipun M. Emi'l Hertz sem full-
trúa gömlu hluthafanna.
Pólskt skólaskip í Khöfn.
Um þessar mundir er pólskt
skólaskip, sem Lvov heitir, í Kaup-
mannahöfn. Dátarnir hafa þegar
skoðað höfnina og sjeð hin ágætu
vjelskip Áustur-Asíufjelagsins. Þá
hafa þeir og heimsott verkfræð-
ingaverkstæði og skipasmíðastöð-
ina hjá Burmeister & Wain og
sömuleiðis byggingar Sameinaða
gufuskipafjelagsins.
18. þ .m. var samsæti haldið í
skólaskipinu og um kvöldið bauð
pólska sendisveitin til kvöldverð-
ai og voru þar meðal annara gesta
sendiherra Dana í Póllandi, dansk
ir sjóliðsforingjar og yfirvöld
borgarinnar og hafnarinnar.
Sjorán uið Island?
1 síðasta mánuði getur færeyska
blaðið „Tingakrossur“ um það,
og hefir fregnina eftir norsku
blaði, að skipshafnir af tveimur
færeyskum fiskiskipum hafi átt
að ræna norskt gufuskip, sem
strandað hafi hjer austanlands. —
Hitt færeyska blaðið „Dimmalætt-
ing“, tekur þetta mjög illa upp
fyrir „Tingakrossur“ og ber því
a brýn, að það hafi áður talað
illa um færeyska sjómenn, og
vitnar þar í skrif einhvers ís-
lendings, sem það nefnir Bald-
vinsson, og má á „Dimmalætting“
skilja, að hann hafi skrifað eitt-
hvað misjafnt um færeyska sjó-
menn. Blaðið getur þess, að mál
muni verða höfðað gegn norska
blaðinu, sem flutti fregnina, og
lofar „Dimmalætting“ því, að tala
nánar 'um málið síðar, þegar máls-
úrslit eru kunn.
Ekkert hefir um það heyrst
hjer, að nokkurt rán hafi átt sjer
stað í þessu norska skipi aust-
anlands, en vel má það hafa átt
sjer stað fyrir því.
Hvað þessum Islending viðvík-
ur, sem ,,Dimmalætting“ segir að
hafi skrifað ónot um færeyska
sjómenn í „Tingakrossur“, þá er
Morgunblaðinu kunnugt um það,
að íslendingur, að nafni Jón Bald-
vinsson, hefir dvalið í Færeyjum
undanfarin ár, og getur blaðið
ekki átt við annan en hann. En
ekki minnist Morgunblaðið þess,
að hafa sjeð neitt eftir hann í
„Tingakrossur1 ‘.
---------o---------
Eftir Margeir Jónsson.
En þá skal jeg snúa mjer að ís-
lendingasögunum. Þar er alloft get-
ið um spár karla og kvenna. Kon-
urnar verða þó fleiri, venjulega
nefndar völvur, líka spákonur. En
þó eru þær ekki ótrúlega margar.
Spákonur voru í heiðri hafSar með-
al fornmanna. Vitaskúld voru sum-
ar þeirra álitnar fjölkunnugar, því
dulargáfur álíta vanfróðir menn, aö
standi í sambandi við töfra. Og
þess eru mörg dæmi, aö andleg mik-
ilmenni fyrri alda, eru álitin fjöl-
kunnug. Á hinn bóginn er sjaldgæft
að getið sje forspárra manna, svo
að .nokkuð veröi á bygt. Og þeir
hafa víst verið fleiri, miöað við sög-
urnar, þá en t. d. á síðustu öldum.
Oft er spáð í stórum dráttum um
framtíð manna, og vanalega er get-
ið um, hver spáir; stundum hafa
inunnmælin týnt nöfnum þeirra.
Landnáma (bls. 210) segir t. d. fiá
því, að porsteini beran hafi verið
spáð því, ,,at hann mundi á því landi
deyja, er þá var eigi bygt“. Hann
fór til íslands í elli sinni. — Flestir
muna frásögn Njálu um Ljót Halls-
son á Síðu. Ljóti „var þat fyrir
spát, ef hann riði þrjú sumr til
þings ok kvæmi hann lieill heim, at
þá mandi hann verða mestr höfð-
ingi í ætt sinni ok elztr“. (Njála
267). Spádóinurinn rættist á þá leið,
að Ljótur kom ekki „heill heim“ af
þinginu mikla 1012, og vafalaust
hefir friðarvinurinn Hallur á Síðu
mist þar vænlegt höfðingjaefni úr
llínben — Appelsinur — Epli -- Chocolade,
ávali best í L II C A N A.
ætt sinni. Stundum eru menn kend-
ir við spár sínar, eins og draumspak-
ir menn við drauma, en lítið minst
á spár þeirra. Spá-Gils, er bjó und-
ir Hrauni, „þótti framsýnn ok eftir
rýningamaðr mikill um stuldi eða
þá hluti, er hann vildi forvitnast“
(Eyrb. 28). Þórhallur spámaður á
Hörgslandi er sagður „fróðr maðr
ok mjök framsýnn, ok var kallaðr
spámaðr“, (Fjörutíp ísl. þættir
338). Ef til vill hefir hann spáð
fyrir Ljóti, því þeir Hallur og hann
voru bestu vinir, eftir sögunni að
dæma. Svo er að sjá að hann hafi
fengið vitranir í draumi og sjeð sýn-
ir í vöku. Og hann er látinn sjá fyr-
ir dauða Þiðranda. En litlar reiður
er hægt að henda á þessu,þótt„Þiðr-
andi sá er dísir drápu“ hafi verið
til. pá nefnir og Landnáma Þuríði
„spákonu“, er bjó í Gröf (Lnd. 557).
En hvergi er getið um spár hennar.
Telja má „framfærslukerlingu“ Þór
dísar húsfreyju í Ólafsdal. Hún spá-
ir fyrir ósætti þeirra fóstbræðra,
Eyjólfs og Steinólfs, er „þeir drógu
verk hennar á fótum sjer“ : „Lítil
fremd er ykkur í því at spilla verki
fyrir mjer, enn spá mun ek ykkr spá
— svá vel sem nú er með ykkr, þá
munu þit verst skilja ykkvart vin-
fengi“ (Fóstbræðrasaga 65). Þeir
berast svo síðar á banaspjótum.
Eðlilega getur saga þessi verið til-
búningur, en væri hún sönrf, sem get-
ur vel verið, þætti mjer líklegt að
kerlingin hefði sjeð feigðarsýn ein-
liverja, og tæplega er það tilviljun
ein, að getið er um feigðarsýn þeirra
fjelaga, er þeir fóru með lík sþá-
kerlingarinnar (Fóstbr.s. 78).
Stunduin eru allnákvæmar sagn-
ir um framsýna menn og forspáa. 1
því efni hygg jeg að Gestur Odd-
leifsson sje fremstur í flokki. Gest-
ur kemur víða við sögur. Og víðast
er þess getið, að hann hafi verið
„framsýnn“, eða ,.forspár“. Há-
varðarsaga segir um Gest, að hann
væri „spekingr mikill ok vinsæll,
vitr ok manna framsýnastr“ (bls.
12). Og það var hann, sem sá það,
að Hávarður karl var „giftusam-
legr og eigi allra færi við at eiga“.
Njála lýsir Gesti þannig: „Hann var
manna vitrastr, svá, at hann sá
fyrir örlög manna“ (bls. 248). Og
Gestur er „opinn“ fyrir kristuiboð-
skap Þangbrands. Landnáma kallar
hann: „Gest hinn spaka“. Laxdæla
fer um hann þessum orðum: „Gestr
var höfðingi mikill ok spekingr at
viti, framsýnn um marga hluti, vel
vingaðr við alla ena stærri menn, ok
margir sóttu ráð at honum‘ ‘. Ollum
heimildunum ber því saman um það,
að hann hafi verið framsýnn, þ. e.
sjeð ókomna atburði fyrir. Og Gest-
ur hefir verið góður maður. Á það
má leggja áherslu. Gestur virðist
vera móttækilegur fyrir hugboðum.
Hitt og annað bendir líka á, að hann
hafi gæddur verið þroskaðri skygn-
isgáfu. Enginn gæti þvertekið fyrir,
nema hann hefði haft vitundarsam-
band við sýnileg vitsmunaöfl, í
vöku eða svefni. En telja má víst,
að hann liafi verið draumspakur
maður, og tekið mark á draumum,
sem fjöldi annara fornmanna. Gest-
ur bregst vel við beiðni frænku sinn-
ar, Guðrúnar Ósvífsdóttur, um að
ráða drauma hennar, og dregur ekk-
ert úr draumspeki sinni, eins og
Drauma-Finni og Drauma-Steinn.
Og hann ræður alla drauma Guð-
rúnar. En hvernig sem þessu hefir
nú verið varið, tel jeg víst, að Gestur
hafi verið gæddur mjög óvanal. dul-
rænum hæfileikum. Og þá skulu
nefndar spár hans. Kveðjusending
Gests til Ósvífurs er eftirtektarverð:
„Segja skáltu föður þínum kveðju
mína, og seg honum þau mín orð,
at koma mun þar, at skemmra
mun í milli bústaða okkarra
Ósvífrs, ok mun okkur þá hægt
um tal, ef okkur er þá leyft að
talast við“. (Lax. 93): Þeir Gest-
ur og Ósvífur fóru „báðir í eina
gróf“ segir sagan. Síðasta setn-
ingin sýnir að Gestur hefir ekki
búist við sambýli Ósvífrs í þessu
lífi, og ekki átt það alveg víst
að þeim yrði „leyft að talast við
hinumegin“. Þá tek jeg hjer upp
hina ógleymanlegu ógæfuspá Gests
um Kjartan og Bolla. Frásögnin
er svo lifandi, að mjer finst hvért
orð geta verið satt. (Gestur hefir
nefnt alla sonu Ólafs pá). Þá
segir Ólafur: „Eigi má ofsögum
segja frá vitsmunum þínum,
Gestr, er þú kennir ósjena menn,
ok þat vil ek, að þú segir mér,
hverr þeirra ena ungu manna mun
roestr verða fyrir sér“ ....
Gestur svarar: „Þat mun mjök
ganga eftir ástríki þínu, at um
Kjartan mun þykkja mest vert
meðan hann er uppi“.Síðan keyrði
Gestr hestinn ok reið í brott, enn
nökkru síðar re:ð Þórður hinn
lági, son hans, hjá honum ok
mælti: „Hvat berr nú þess við,
faðir minn, er þjer 'hrynja tár?“
Gestr svarar: „Þarfleysa er at
segja þat, enn eigi nenni ek at
þegja yfir því, er á þínum dög-
um mun framkoma, enn eigi kem-
ur mér at óvörum, þótt Bolli
standi yfir höfuðsvörðum Kjart-
ans, ok hann ‘vinni sér þá ok
höfuðbana, ok er þetta ilt at vita
um svá mikla ágætismenn“ (Lax-
dæla bls. 94.) Gestur hefir verið
dulur um spár sínar (eða sýnir?)
eins og t. d. Oddur biskup. Hefir
talið ,þarfleysu að minnast á þær‘.
Og snildarlega sneiðir Gestur hja
því, að vekja grun hjá Ólafi, án
þess að segja ósatt. Þriðja dæmið
er í Gísla sögu Súrssonar (bls.
11 0g 111) : Þeir góðvinirnir, Þor-
grímur, Vésteinn, Þorkell og Gísli
Súrsson, veittust að öllum málum,
sem einn maður, og voru harð-
snúnir og kappsamir. Þorkeli
auðga leikur öfund á áliti þeirra:
„Hve lengi ætlar þú, at kapp
þeirra Haukdæla ok yfirgangr
muni vera svo mikill?“ spyr Þor-
kell. Gestur svarar: „Ekki munu
þeir allir samþykkir hit þriðja sum-
ar, er þar eru nú í þeim flokki“.
Auðvitað rættist þetta átakanlega,en
ekki finst mjer verulegur veigur í
þessari spá Gests, þótt það á hinn
bóginn geti vel verið.
pá kem jeg að þeirri spá Gests,
sem er því merkilegri en hinar, að
benda má á nokkrar líkur, er styðja
sanngildi hennar. Landnáma segir
þannig frá (bls. 108) : Gestr sotti
liaustboð til Ljóts hins spaka á Ingj-
alds-sandi. Ljótr spyr þá Gest, hvat
manna Þorgrímr gagarr (son sinn)
mundi verða. Gestr kvað Þórarinn
fóstra hans frægra mundu verða, oh
bað Þórarþm við sjá, at eigi vefðist
hár lians um höfuð honum er lá á
tungu hans. Óvirðing þótti Ljóti
þetta, ok spurði um morguninn, hvat
fyrir þorgrími lægi. Gestr kvað
Ulf systrson hans mundu frægra.
verða. Þá varð Ljótr reiðr, ok reið
þó á leið með Gesti ok spurdi:
„Hvat mun mjer at bana verða“ t
Gestur kVezt ekki sjá örlög hans, enn
bað hann vera vel við nátma sína.
Ljótr spurði: „Munu jarðlýsnar,
synir Gríms kögrs, verða mjer at
bana?“ „Sárt bítr soltm lús“, kvað
Gestr. „Hvar man þat verða?“ kvat
Ljóti'. „Herða nær“, kvað Gestr.
Austmaðr reiddi Gest á heiði upp
ok studdi Gest á baki, er hestr hans
rasaði undir honum. Þá mælti Gestr t
„Happ sótti þik nu, en brátt mun
annat. Gættu at þjer verði þat eigi
at óhappi.“
Dagbókn
■■■ kÆíÍSöÍmÖ
Messur í dómkirkjunni á morgun.
Kl. 11 síra Jóh. Þorkelsson (ferm-
ing). Kl. 5 síra Bjarni Jónsson.
I fríkirkjunni á morgun kl. 2 sjera
Árni Sigurðsson. Kl. 5 próf. Har.
Níelsson.
Landakotskirkja. Á morgun kl. 9
árdegis hámessa. Engin síðdegisguðs-
þjónusta.
í dag prjedikar síra Ólafur Ólafs-
son í fríkirkjunni í Hafnarfirði kl.
7 síðdegis.
Ásta Norðmann ætlar, eins og aug-
lýst hefir verið, að halda danssýn-
ingu í Iðnó í kvöld með aðstoð Ósk-
ars Borg. Hefir hún síðastliðinn vet-
ur dvalið erlendis, lengstum í Þýska-
iandi við dansnám og sýnir nú ýmis-
legt í þeirn efnum, sem ekki hefir
sjest hjer áður. Má þar nefna Grieg:
Mitsas Tanz (úr Pjetri Gaut), Sehu-
bert Moument-Musical o. fl. auk 6
nýtísku dansa, en alls verða 12 dans-
ar sýndir. Reykvákingar hafa löngum
haft áhuga á dansment, og það um
of að sumum finst, en þó hefir hiúnt
nær eingöngu verið stunduð til skemt-
unar á samkomum, en ekki semsjálf-
stæð list, eins og þó er títtt annars-
staðar, og hjer á að gera tilraun til
að sýna í kvöld og sjá hvernig fólki
getst að. Nokkrar sýningar nýtísku-
dansa hafa þó verið haldnar hjer
áður, af þeim, sem viljað hafa bæta
þekkingu manna og smekk á þeim,
og hafa þær verið vel sóttar. Yerður
svo sennilega nm þessa sýningu líka,
þar sem bæði eru nýtísku dansarnir
og listdansar (ballet) við lög eftir
menn eins og Grieg, Schubert og
Sibelius, enda er fólki hjer nýnæmi
á slíku, þó það þyki annars góð
skemtun, þegar saman fer fallegur
dans, smekklegir búningar og góður
hijóðfærasláttur.
Kornvörur hækkandi. Samkvæmt
síðustu frjettum frá Danmörku hefir
rúgmjöl hækkað um 4 kr. danskar
hver 100 kg., og er stöðugt hækkandi.
Villemoes fór hjeðan í strandferð
í gær kl .8. Farþegar voru, sjerá
Sigurður Ó. Lárusson, Páll V. Bjarna-
son sýslumaður, Guðm. Einarsson
prófastur, frú Christensen o. fl. _