Morgunblaðið - 15.03.1923, Síða 2

MOKG UNBLAÐiÐ
iugsbann á áfengi höfðn að baki
sjer vilja nieirihhita þjóðarinnar,
«r kom fram við atkvæðagreiðslu,
sem fram fór um þau í landinu.
Þau virtust lítil áhrif geta haft á
versiun annara þjóða. í fyrstu er
sem enginn geri ráð fyrir öðru en
að þau verði þjóðinni til hinnar
mestu blessunar, bæði efnalega og
andlega, og að hán hljóti yirðingu
af út í frá. Nii er það komið á
daginn, að þau hafa mætt svo
öflugri mótspyrnu annarstaðar frá
•aö Alþingi hefir ekki sjeð sjer
fært annað en að slaka til á
þeim, til þess að koma í veg fyrir
að atvinnuvegir íslands biðu ó-
metanlegt tjón.
Nú nýlega hafa þær fregnir bor
ist hingað, að lögteiddur sje all-
bár innflutningstollur á íslenska
ull í Ameríku frá 15. febr. s. 1.
Ekki er ósennilegt, að þessi ull-
artollur sje fram kominn vegna
steinolíueinokunarinnar hjer og
gefst þingmönnum væntanl. færi
á að kynnast því máli rækilega
áður en þingi er slitið. Ef það
sýnir sig í reyndinni, að farið
verður að tolla íslenskar fram-
leiðsluvörur svo í þeim löndum,
þar sem bestur er markaður fyrir
þær, að markaðurinn með því
verði oss lokaður, og ef sú toll-
löggjöf er fram komin fyrr versl-
unarhafta- og verslunar-einokunar
pólitík þá, sem hjer hefir verið
rekin nú á síðustu árum, þá er
ekki ósennilegt að íslenskum fram
leiðendum þyki nóg að gert í
þeim efnum. Sje steinolíueinokun-
in orsökin til ullartollsir.s í Ame-
"íku og verði ullartonurinn þess
Traídandi, að íslensk ul! verði ó-
seljanleg í Ameríku, getur það
haft óþægilegar afleiðingar fyrir
íslenskan landbúnað. Það er ekki
trúlegt, að foringjar Framsóknar-
fiokksins láti sjer svo ant um
kommunista-hugsjónirnar, að þeir
viiji offra hagsmunum íslenskrar
bændastjettar fyrir þær. Og þó
Landsverslunin háfi verið alveg
sjerstakt eftirlætisgoð þess flokks,
er ekki alveg víst, að bændur telji
lífsskilvrði hennar æðri en skilyrði
fyrir sölu aðalframleiðsluvaranna,
sem þeir framleiða sjer og sínum
tii lifsviðurværis.
Sennilega líður ekki á löngu
þangað til það kemur í ljós, hvort
verslunarhafta- og verslunareinok-
unar-postularnir meta meira
f i okkspólitík Framsóknarflokks-
ins eða hagsmuni islensku þjóðar-
heildarinnar.
a—b—c.
ar bókmentir -og loka sig svo inni
1 fyrir öllum útlendum bókmenta-
; áhrifum.
Höf. telur íslenskri alþýðument
' un teflt í voða með þessum hætti.
' Alþýðumentun er sá vermireitur,
' er þjóðin má ekki án vera. Og
það verður að leggja rækt við
hann. „Eigi andleg menning að
: lifa á íslandi,“ segir höf., „ierð-
Ðrýnasta þörfín.
Þjóðin var eggjuð lögegggjan
árið 1919. Það var þegar dr. Sig-
urður Nordal birti ritgerð sína
„Þýðingar“. — þessa snildarrit-
gerð, sem hver hugsandi maður
landsins ætfi að lesa. Höf. sýndi
ftam á, hvílík nauðsyn er að
hefjast handa og hlynna að ment-
un alþýðu. Þykist hann sjá, að
þjóðin sje, andlega talað, stödd á
krossgötum, og geti hver hluti
hennar tekið sína stefnu, ef ekk-
ert er gert, til þess að beina henni
i eina og sömu átt. Kveður hann
hætt við, að hún greinist smám
saman í þrjá flokka: Þá er ekk-
ert lesa, nema dagblöðin, þá er
lesa úrkastið, t. d. ruslsögur illa
þýddar og óþýddar. Og svo þá,
rr reyna að una sjer við þjóðleg-
( ur henni ekki \úsað til griðastaða
I með einstökum stjettum eða í fá-
: einum kenslustofnunum. Landið
; er svo fáment og strjálbygt, að
! hán verður úti, ef hún á ekki víst
athvarf i hverju koti og hver ein-
j staklingur er ékki viðbúinn að
| veita henni húsaskjól og brautar-
gengi.“
Það er margt, sem mælir með
; því, að unnið sje að afþýðument-
| un meira en gert hefir verið alt
j til þessa, og meðal annars er
kosningarjetturinn. Nú hefir allur
' þorri þjóðar kosningarjett. Hefir
hann því hönd í bagga um stjórn
landsins. Sje ekki unnið kappsam-
lega að því að gera hverjum fróð
| leiksfúsum manni á landinu fært
1 að afla sjer verulegrar alþýðu-
' mentunar, getur svo farið, að auk-
: in i’jettindi verði það ógæfuvopn
í höndum þessarar þjóðar, sem
j hún vegur me? — að sjálfri sjer.
Fyrir því má þetta mál ekki
I verða flokksmál. Dr. Sig. Nordal
| segir: „Það verður að vera náin
samvinna milli allra stjetta í
I landinu, sem nokkuð vilja fyrir
I menninguna gera. Um það mega
engin flokkaskifti vera.“
Hin upphaflega hugmýnd var
sú, að ráðinn yrði forstjóri, er
stæði fyiúr því fræðslufyrirtæki,
er tæki að sjer að flytja fegurstu
perlur bókmenta annara þjóða inn
í dýrgripasafn íslenskrar tungu.
Vera má, að hugmynd þessi sje
ofviðn, eins og nú standa sakir.
En óneitanlega verður mörgum
eítirsjá í henni, ef liún á ekki ^
fyrir sjer að ' komast í fram-
kvæmd. En það er önnur leið, er!
liggur að sama takmarki, þótt!
ekki verði stikað eins stórum á
henni. Hún er sú, að styrkja eitt-
hvert útgáfufjelag, til þess að,
gefa út mentandi alþýðubækur.1
þýdd sígild skáldrit og fræðirit.:
Sjerstaklega þyrfti að leggja á- i
herslu á fræðiritin.
Þessu hafa margir verið f.vlgj- i
andi. Meðal annara, er um þetta j
mál hafa ritað, var dr. Þorvaldur
Thoroddsen. Kvað hann áríðandi,
að lögð yrði rækt við alþýðument-
un. Hann segir meðal annars í
Lögrjettu 23. jíilí 1919: „Alþýðan
verður að fá góða skóla og góðar
bækur, ef hún á að geta unnið
sjer og landinu alt það gagn, sem
hún getur og sýnt þá hæfileika,
sem í henni búa.“ Hann kvað og
bráðnauðsynlegt að fjölga íslensk-
um fræðibókum, ,,ef vjer Islend-
ingar eigum ekki að einangrast xit
úr veröldinni.“ Hann segir og enn
fremur: „A blómaöld fornrar ís-
lcnskrar menningar drógu íslend-
ingar að sjer andlegt verðmæti
úr þeim löndum, sem þá stóðu
hæst í menningu.“
Þar er fyrirmyndin. Þetta verða
menningarfrömuðir þeirra að gera
nú, ef þeir vilja ekki láta þjóð-
ina standa að baki öllum þjóðum
í flestum greinum. Dr. Þorvaldur
Thoi’oddsen taldi æskilegra, að
endursemja fræðirit á íslensku
en þýða og má það vel vera. En
hitt er víst, að mjög verður að
vanda til þýðinganna. Þær verða
að vera á lifandi alþýðumáli, en
ekki á steindauðu fræðimanna-
máli.
Dr. Sig. Noi-dal reit grein í
síðasta Andvara, þar sem hann
leggur það til, að Þjóðvinafjelag-
ið taki að sjer þessa hugmynd.
Hún er og í fullu samræmi við
stefnuskrá þess. Því „að því leyti
sem efni kynnu að leyfa, vill fje-
lagið styrkja það, sem efla má
bóklega ög verklega xnentun í
landinu.“ (6. gr., 4. liður). Þetta
hefir og fjelagið gert að nokkru;
en betur má, ef duga skal.
En hagur fjelagsins er nú ekki
þannig vaxinn, að það geti ráðist
í að færa út kviarnar, nema því
að eins, að það fengi nok.kurn
styrk. Sá styrkur þyrft.i naumast
að vera meiri en svo, að svaraði
einni togarasekt á ári. En liann
gæti orðið þjóðinni ómetanlegnr
hagur, er fram liðu stundir. Með
því móti mætti kaupa inn í landið
andlegt útsæði, er mundi bera
margfaldan ávöxt og blessunar-
ríkan á komandi tímum.
Það skal játað, að hjer er litið
á málið að eins frá sjónarmiði
þeirra manna, er þarfnast góðra
fræðibóka og hafa fundið sárt til
þess, að ekki er hjer um auðugan
garð að gresja. Þeir eru margir,
a’þýðumennimir, bæði til sjávar
og sveita, er þrá að afla sjer
þekkingar, en geta ekki gengið
í nokkra mentastofnun, sakir fá-
tæktar eða annara erfiðleika, er
þeir eiga við að stríða. „Því er
fifl, að fátt er kent,“ segir mál-i
tækið. Góðar bækur verða stund-
um til að leysa „bundið1 ‘ vit úr
læðing vanþekkingar og gera
menn að mönnum, er að gagni
verða landi og lýð. Því fje er síst
á glæ kastað, sem varið er til út-
gáfu fræðandi rita.
Vera má, að sumir segi sem
svo, að aðrir útgefendur munu
f-.ra sjer hægt að því að gefa út
sígild skáldrit og alþýðleg fræði-
rit eftir erlenda höfunda, þegar
fjelag þetta fengi ríflegan styrk
til þess úr ríkissjóði.
En hjer er naumast mikil hætta
á ferðum. Fyrst er það, að litlar
líkur eru til, að fjelagið gæfi xxt
rnikið af skáldritum, og þá allra
síst önnur en þau, er telja mætti
víst, að einstakir útgef. myndu
ekki vilja ráðast í að gefa út.
Og fæstir bókaxitgefendur eru svo
efnxxm búnir, að þeir geti gefið
út styrklaust önnur rit en þau,
er þeir telja nokkurn veginn víst
að borgi sig á fám árum. Reynsl- -bygðum og getulitlum sveituin
an hefir sýnt, að fræðibækur selj- fjarri hafnarstað, til samanburðar
ast seint. „Hvers vegna — vegna við rekstur þúfnabanáns (samkv.
þess‘1 er t. d. hvergi nærri upp- þeirri heimild, sem til var um það
seld og Dýrafræði Ben. Gröndals efni) í námunda við Reykjavík.
er enn þá t-il sölu. Hxin var gefiu í íiæstu málsgrein á xindan
út með styrk árið 1878. Má því þeirri, er hjer um ræðir í grein
gera ráð fyrir því, að marga út- minni, er skýrt frá kostnaðar-
gefendur fýsi ekki til að gefa út áætlun vfir vinnu þxifnabanans pr.
þær bækur, er líkur væru til, að ha. frá sumrinu 1921, eftir for-
sildust svona dræmt, En þær selj- seta Búnaðarfjelags íslands, og til
ast með tíð og t-íma. Fjelag, er skýringsauka máli sínu tilfærir
hcfir árlegan styrk, getur staðist hann xneðal annars: „Ef það á að
við að bíða eftir því, að bókin vera hægt að vinna ódýrt með
borgi sig, þótt enginn einstakur þxifnabananum, verður að vera
útgefandi væri fasr um það, hve hægt að beita honum á stór svæði,
íeginn sem hann vildi hlynna að helst eigi minni en 10 ha, í stað,
mentun alþýðu. Bókaútgefendur og eigi langt á milli plægingar-
nyndu hafa kostað meira kapps svæða“............ „En til þess að svo
um að gefa út slík rit en þeir hafa miklu verði afkastað, mega svæð-
gert, ef þeir hefðu sjeð sjer það in eigi vera lítil — helst eigi
fært.
Það dugar ekki að horfa í það,
þétt slíkar bækur seljist seint og
minni en 5 ha. á stærð, annars
vcrður vinslan dýrari.“
iljer með er vitanlega ekki ver-
þeir sjeu tilsölxxlega fáir, er kaupa1 ið að gefa í skyn, að með þúfna-'
þær, — miðað við_ hina, er kaupa1 bananum megi ekki vinna minna
andlegt ljettmeti. Þær verða samtísvæði en 5 ha. lands, heldur, að
til að færa út þekkingarkvíar
þjóðarinnar. Maður kennir manni
daglega og þannig mentast þjóðin
smátt og smátt. Fleiri hafa bein-
lmis not góðra bóka eða óbein-
línis en þeir, sem kaupa þær.
Það getur ekki leikið á tveim
tongum um það, að brýnasta
5 ha. sje hið minsta svæði, sem
vjelin geti unnið í stað fyrir hið
áætlaða verð. — Eigi að beita
henni á smærri svæði, að öðru
jöfnu, verðxxr vinslan dýrari og
áætlunin úr gildi nunxin. Og til
þess að leiðrjetta frekari mis-
skilning, sem komið hefir fram í
þörfin er að bæta alþýðufræðsl-; sambandi við þetta mál, mætti
una, bæði með skólxxm og xitgáfu 1 geta þess, að hjer er eiginlega um
fræðandi rit-a. Það er nauðsynlegt' meðaítal að ræða, en ekki hvert
að veita hollum menningarstraum
um inn í landið, eft-ir farvegum
lestrarfýsni fróðleiksfúsrar alþýðu
Að öðrum kosti renna aurkvíslir
útlendrar menningar í þá farvegi,
og er það illa farið. Fyrir því er
vonandi, að engir verði til að
vega að þessari hugmynd, hvorki
innan þings nje utan. Flestum
hugsandi mönnum mxxn vera það
ljóst, að fræðandi bækur hafa
orðið mörgxxm mönnum andleg
emstakt tilfelli. Þannig gæti hagn-
aðurinn af vjelrekstrinum á stærri
svæðunx en við er átt, xxnnið upp
a móti vinnuhækkxxnum á smærri
spildum, að öðru jöfnu, og allur
tilkostnaðurinn stæðist áætlun. En
slík kostnaðaráætlun og hjer xxm
ræðir, væri hreint og beint fálm
út í loftið, ef engin skýring
fylgdi xxm stærð plægingarsvæð-
anna; þess vegna er rjettvíslega
tekið fram hjá foi’seta Búnaðar-
jós, er hefir lýst þeim í myrkri ! fjelagsins, Jxegar hann gefur sína
erfiðra æ'fikjara, svo að þeir hafa áætlun, að 5 ha. lands (að meðal-
sjeð til að lifa.
Sig. Kristófer Pjetursson.
taji, hefði mátt- bæta við) sje hið
i minsta svæði, sem við er miðað.
i Tjeð greinargerð forsetans er
j hin einasta, sem mjer vitanlega
| birst hefir um slík efni hjer, og
: þá heimild hefi jeg stuðst við,
! eins og fram var tekið, þegar jeg
reit grein mína ,,.Jarðyrkjan“, —
i og engxx brevtt, þar sem tölxxr
! erxx tilfæi’ðar. En það ætla jeg
------- 1 að ekki geti kallast „meinlegt
1 Morgunblaðinu 9. þ. m. birtist mishermi“, eins og Á. G. Eylands
grein, eftir Á. G. Eylands, sem á kemst að orði.
að heita ,„Leiðrjetting“ á einxx
Jarðyrkjan.
Aths. við „Leiðrjetting“
Á. G. Eylands.
Lúðvík Jónsson.
Timamolar.
——1 Hverjir borga auglýsingarnar? Inm
i. En >ii niiisilmli’! Nei! því að anglýsingar þeirra auka söluna, og aukin sala eykur setíð tekj- nrnar. II. Efu M HauponduFniP ? Nei! því að kanpendnrnir sjá það á anglýsingunnm, hvar þeir fá best og ódýrnst kanp. III. M OFU höDFUQÍP HOÍPFa, heldur kaupmenn þeir, sem ekki auglýsa, — því að sala þeirra minkar til hagn- aðar þeim sem anglýsir.
atriði í grein minni „Jarðyrkj-
an“, og birst hefir í tjeðu dag-
blaði undanfarið.
Greinarhöf. gerir eftirfarandi
ummæli úr grein minni að um-
talsefni: „Gera má ráð fyrir því, j -------
að stærst svæði, sem einhver gild-; 1. Timinn hefir niú að undanförnu
ur sveitabóndi gæti tekið til rækt ’ bölsótast á leiði Pjeturs heitins Jóns-
unar í . senn, væri 5 ha. (15 dag- sonar ráðherra, því skammir blaðsins
sláttur) lands, eða hið minsta! œa fyrverandi stjórn hitta hann að
svæði, er komið hefir til mála að sjálfsögðu jafnt og samverkamenn
vjelin inni á hverjum stað,“ —I hans í þeirn stjórn, þótt hann sje nú
og vill hann láta líta svo xít, að j fallinn frá, en þeir á lifi.
hjer sje einxxngis um að ræða, | 2. Tíminn segir, að eigendur Mrg.-
hvað komið gæti til mála að beita. j bi hafi valdið því, að gerð var hjer
þxxfnahananum á smáar jarðspild-ji blaðinu athugasemd út af greinum
ur, án tillits til staðhátta og hans um Hallgrím. sál. Kristinsson,
rekstrarkostnaðar. En við þannig ■ en þvx fer f jarri að svo sje. Við það,
lagaðri leiðrjetting hefði jeg ekki; sem þar var sagt, má annars bæta
getað vænst xir þeirri átt! | því, að þegar eftir merka atkvæða-
Hver sem les grein m-ína með i menn er að mæla, eins og hjer átti
athygli, hlýtxxr að sjá, að þar sem sjer stað, á síst af öllu v-ið að bjóða
tilfærð orð eru slitin xir sam-! fólki önnur eins daðurmæli og grein-
hengi, er aðallega um að ræða ar blaðsins voru.
lcostnaðarhlið málsins og allar á-
stæður þar að lútandi
3. Alt það, sem Tíminn hefir sagt
str jál-' um kjöttollinn norska og síldveiðalög-