Morgunblaðið - 13.01.1924, Page 4

IVl O R fí U N tu , Á ÍH e
átorfendnr þnrfa þess- Og leik-
húsið ekki að vera neitt leikfang
eingöngu, ekki neinn óþárfi eða
hjegómi, ef rjett er með það farið.
Það á að vera miðstöð fyrir einn
þátt íslenskrar menningar. í>að á
beeði að geta varðveitt og knúð
fram íslensk leikrit og sýnt margt
gott úr erlendri leiklist. Það er
t. d. ekki ómerkilegt, að nú á
sama missirinu skuli kafa verið
sýnd í Revkjavík fjögur íslensk
lcikrit eftir 4 höfunda, þar á með-
al eyfirska bóndakonu — og eitt
erlent. Meðferðin á þessum leik-
ritum sýnir það líka, ;að Leik-
f.iel. á hjer forgangsrjett frá list-
arinnar sjónarm., hvað /sem menn
annars vilja að því : finna, og
hversu virðingarverður sem vilj-
inn kann að vera hjá hjnum.
Allir viðurkenna í oj'ði nauð-
syn nýs leikhúss, Indriði Einars-
son á víst upptökin að þjóðleik-
liússhugmyndinni og hefir altaf
verið fullur áhuga á eflingu leik-
iistarinnar og gert þar margt
þarft. bæði með leikrifum sínum
og öðru starfi. Hann ætti það vel.
slrilið, að sjá rætast þar eitthvað
meira en orðið er. Og leikendurnir
sjálfir ættu það líka skilið, sem
hjer hafa haldið uppi’ þessari list
í hjáverkum sínum árum saman.
En flestir virðast samt vondaufir
um leikhúsið — fyrstu árin eða
áratugina, en hefir þó í rauninni
aidrei horft betur en einmitt nú
að ýmsu leyti.
Tms atvik urðu til þess. að jeg
fór aftur að hugsa um þetta leik-
húsmál — jeg var sjálfur klemd-
vr milli bekkjanna, umtal margra
annara í leikhúsinu og greinar-
stúfur sem jeg mundi eftir að
jeg skrifaði um þetta í Lögrjettu
1910. Þar var stungið upp á því,
•að reyna að sameina Nýja Bíó og
leikhús — með því að byggja við
vesturendann á kvikmyndahúsinu
viðbót fyrir leikhús og annað sem
til þess þarf. Það átti að vera
stórsparnaður — meginhúsið tilbú-
ið — fullstórt og sæmilegt fyrir
20 þús. íbúa bæ. (500 sæti rúm).
Og þetta ætti að vera fjárhagslega
kleift og framkvæmanl. með lipurð
allra og góðúm vilja, áður en altof
langt um liði. -Jeg nenni annars
ekki að skrifa nánar um þetta nú
— minni aðeins á það, sem mögu-
loika til athugunar — og vegna
þess, að því má vel halda betur
vakandi en oft er gert, að hjer er
til gott upphaf að leikskáldskap
og leiklist, sem vert er betri kjara,
en kostur hefir verið að þessu-
Vþg.
Eftir Vilhjálm Finsen ritstjóra.
Því fór fjarri að frumvarpið
hefði við að styðjast einróma ósk-
ir Flæmingja, og sýnir þetta m.
a. atkvæðagreiðsla sú, er fram
fór í flæmsku hjeruðunum um
málið. Þar greiddu 70 af hundraði
fttkvæði gegn því, að brevtt. væri
kenslumáli við háskólann í Gent.
Atkvæðaseðlum var útbýtt meðal
stúdenta. við háskólann sjálfan,
og þar urðu úrslitin einnig nei-
kvæð. Það var almennur vilji, að
Flæmiugjar skyldu fá háskóla
fyrir sig, en hann mátti ekki vera
í Gent- pjóðin vill að unglingarnir
læri frönsku og verði þátttakend-
ur í franskri meuningu. Krafan
um að háskólinn skuli vera í Gent
•er því eingöngu krafa nokkurra
róttækra ofstækismamia — og^ er
sfndd af-nokkrum Hollendingum,
a£ því er sagt er.
pegar atkvæðagreiðslan fór
fram í þinginu greiddi Vauder-
velde atkvæði sitt með frumvarp-
inu, enda þótt hann hefði verið
talsmaður franskrar menningar í
þeim málum er snertu hið opin-
bera. Sagt er að hann hafi mist
márga fylgismenn sína meðal Val-
lóna fyrir framkomu sína í þessn
máli.
Það var ráðherra lista og vís-
inda, Destrée, sem lagði málið
fyrir þingið. Að honum fráförnum
tók eftirmaður hans það upp —
og aftur var það felt, Til þess að
bjarga málinu við, lagði þáver-
andi mentamálaráðherra, Nolf,
nýtt frumvarp fyrir þingið, til-
lógu um frjálst val stúdenta um
franska eða flæmska tungu. En
þessi tillaga fjekk ekki einu sinni
náð fyrir augum þingsins. Tillag-
an var feld í vor. Sami ráðherra
hefir á ný borið fram tillögu líks
efnis og áður og á úrslitum hennar
síendur hvernig ræðst fram úr nú-
verandi stjórnarskiftnm í Belgíu.
Eitt atriði virðist þó bregða
birtu yfir vandræðin og benda á
leið út úr þeim. Forustumenn
flæmingjamálsins hafa gefið út
tilkynningu þess efnis, að þeir
ætli sjer að koma á stofn háskóla
— og þeir hóta a.ð reisa harrn í
Gent, við hliðina á hinum forn-
fræga háskóla, f Belgín álítur fólk
það að vonum, að þessi bugmynd
sje styrkt af ríkisþinginu. En
samkvæmt því sem áður er sagt,
er tæpast ráðlegt að réisa þennan
háskóla í Gent. Hinsvegar ern svo
margir stórbæir til í Norður-
Belgíu, að hægt er fá önnur góð
náskólasetur.
Háskólann í Gent sækja að með-
altali um 1250 stúdéntar á ári
hverju, og þessi háskóli er frægur
orðinn fyrir fjöllistadeild sína. —
Ank Belga sækir fjöldinn allur
af iitlendingum þennan háskóla:
Serbar, Rúmenar, Hollendingar og
jafnvel Ameríknmenn. Og menn
fullyrða, að ef brotið yrði í bága
við fornar venjúr háskólans
mundu að minsta kosti átta af
hverjum tíu stúdentum afsala sjer
borgarabi'jefi sínu og fara á aðra
skóla.
því að hún sje óþörf og ekki LoÍI hljóti að verða minni en við
fyrir kaupmannastjettjna. pessi, tvo, í hvoru lagi, og að þaraf leið-
ti’raun samvinnumanns til þess að andi rnegi komast. af með minni
rangfæra orð mín, er annaðhvort fjárveitingn úr ríkissjóði tiLskól-
líerslunarskóli
Og
Samvinnuskóli-
Jeg geri ráð fyrir að grein sú
er „Samvinnumaðnr“ ritar í síð-
asta. blaði „Tímans“ (I. tbl. þ. á.I
um „að kaupmannaskólinn vilji
komast á landssjóð“ eins og höf.
orðar það — eigi að vera einskon-
ar svar gegn tillögnm mínurn í
,,Mrgbl“ 3. þ. m. (50. tbl. 11, árg.)
um sameiningn á Verslunarskólan-
um og Samvinnuskólanum hjer í
bæ. En þó að þessi grein samvinnu
rcanns sje í rauninni ekki annað
en útursnúningur á grein minni
vil jeg víkja að henni örfáum
crðum.
Samvinnumaðurinn byrjar grein
sína á því og vill auðsjáanlega
koma þeirri skoðnn inn hjá les-
eridum „Tímans“ að tilgangurinn
með' grein minni sje sá. að stuðla
að því, að hætt sje að styrkja
samvinnufræðslu í landinu með
anna sameinaðra heldur en sitt í
hvoru lagi.
Hitt er vitanlega mergurinn
málsins, hvort koma megi slíkri
sameiningu á án tjóns fyrir skól-
ana sjálfa ,og kenslugreinar þær,
sem þar eru kendar og kenna
þarf. Og það ,er skoðnn mín, að
svo ætti að vera, ef eigi brestur
góðan vilja hjá aðilum þeim, er
að háðum skóluntim standa.
Bið jeg menn vel að gæta þess,
að samvinnumaður gerir eigi
sýna fram
bygð á algerðum misskilningi á
grein minni, eða þá á þeirri skoð-
nn hans, að alt megi bjóða les-
endum „Tímans“ þeim, er ekki
önnnr blöð lesi. Hver sæmilega
greindur maður sem les „Mrgi.“-
grein mína blutdrægnislaust, og
satt vill segja, hlýtur sem sje að
kannast við það, að þar er á eng-
an hátt sveigt að samvinnnstefn-
unni og heldur ekki áð samvinnu-
skólanum. Grein mín'er þar alger-
lega hlutlaus. par er ekki aðeins
haldið fram þeirri skoðun minni,'! ininstu tilraun til að
er vera mun nokkuð, Lhnenn bæði ‘ á að jeg fari skakt í því, að mjög
meðal kaupmanna, og einnig sam- * vel geti sameinast í einúm skóla
vinnumanna. að kostnaðarminna1 kensla í öllum þeim fræðigeimjm
sje og að öllu leyti heppilegra er hverju verslunarmaú'naefni . er
að hafa í Reykjavík’ einn versl- nagðsyn að fá þekkingn á, hvaða
unarskóla lieldur en tvo, og hvergi verslunarstörf sem hann svo býr
nokkurstaðar er það nefnt í grein sig'undir, eða kann að gegna rið-
minni að gera eigi slíkan skóla1 ar í lífi sínu.
að ríkisskóla og eigi heldur er að j Yænti jeg því að samvinna geti
því vikið að samvinnufræðsla eigi tckist um sameiningu beggja skól-
aS hverfa úr sögunni. þvert á anna og að aldrei komj til þess.
niöti; því þó að samvinnumaður að heiðraður samvinnumaður sá, er
bregði mjer um „ónóga greind í „Tímann“ ritar, kafni uridár
og þekkingu“ þá er jeg þó ekki nafni í þeirri samvinnu.
svo skyni skroppinn að láta mjer — Kveðjusendingum samvinnu-
detta í hug, að það gæti verið manns til kaupmannastjettarinnar
grundvöllur fyrjr samkomulagi hirði jeg ekki að svara fi-ekar.
um sameiningu skólanna að hætta þær snerta lítið spnrninguna nm
við kenslu í samvinnufræðum,,haganlegt fyrirkomulag á verslun-
enda tel jeg verslunarefnmn það arskólamálum vorum.
nijög holt að fá sem ýtarlegastu Verslunai*maðnr.
almenna fræðslu um alt það, er að
heilbrigðri kaupfjelags- og sam-j .
vmnuvershm lýtur. -
Um það get jeg verið samvinnu-.
manni samdóma, að rekstur einka-
skóla hafi reynst ódýrari en rekst-
ur ríkisskóla. Svo mun einnig j -------
reynast tim rekstur flestra fyrir-, 11. jan.
tækja. En það var heinn óþarfi' Prófessor Yaltýr Guðmnndsson
af samvinnnmanni að fara nokkuð endar greinar sínar í „National-
út í þá sálma. Til þess gaf grein tidendc" um sögu elnolamarinnar
mín ekkert tilefni. á íslandí, og áður hefir verið minst
pá eru bollaleggingar sam- á, með þvi að segja:
vinnumanns um kostnað við skóla- „þetta er merkileg bók, sem
húsbyggingu eigi síður ástæðu- ®tti það skilið að verða gerð
lausar. pað dettur víst engum læsileg fyrir fleiri en þá, sem ís-
heilvita manni í hug að fara að lensku lesa. Hún ætti án efa að
leggja út í kostnaðarsama skóla- þýðast á danska tungu, þar sem
hússbyggingu, eins og nú standa hún snertir bæði ríkin. ísland og
sakir með fjárhag landsmanna. Danmörku, jafnt.
— Pað yrði vitanlega heldur i Valtýr Guðmundsson eggjar
hvorki örðugra nje kostnaðarsam-. kaupmannaráðið danska, vegna
ara að Ieigja skólaherbergi eftir- J hinnar mildu þýðingar, sem hókin
Iciðis fyrir einn verslunarskóla hsfi fvrir verslunarsögu Dana, að
heldur en tvo. j fylgja dæmi íslenska verslunar-
Eigi var heldnr brýn nauðsyn ráðsins, og kosta danska útgáfu
á að setja kostnaðinn við bygg- henni.
ingn læknisbústaðs á Yífilsstöðum
FRÁ DANMÖRKU.
í samband við mál það, sem hjer
ei um að ræða, enda hefir það
áður verið kunngjört lesendum j r-m kr. 4.00 100 kg.
„Tímans“ hvað húsið yfir Sigurðikr. 573.
á Vífilsstöðum“ hafi kostað.
Vel veit jeg það að þingið get-
ur hvorugan skólann lagt niður,
hvorki verslunarskólann nje sam-
vinnuskólann. En þingið getur
hinsvegar að sjálfsögðu með styrk-
vcitingum sínum til skóla þessara
haft áhrif á það, að fjárframlögin
úi’ ríkissjóði komi að sem mestum
notum, og að sem heppilegast fyr-
irkomulag sje á skólahaldinu.
Síst af öllu er það á viti bygt
hjá samvmnumanni, að tillögur
mínar um sameiningu beggja skól-
anna muni baka landinu mikil út-
gjöld. Finst mjer það liggja nokk-
urnveginn í augum uppi, að svo
þurfi ekki að vera, heldur ein-
mitt liið gagnstæða. Mjer skilst
ekki betur en að kostnaðnrinn við
emn verslunarskóla sameinaðan
12. jan.
SmjörverðiS fjell í síðustu viku
eða niður
Samniugum Dana og Norð-
manna um GrænlandSmálið verð-
ur haldið áfram í Kristjaníu í
þessari viku.
Sunnanvindar hafa gengið yfir
dönsku sundiú, svo að ísmagnið
fcefir þverrað. Brotið hefir verið
upp breytt svæði í sundinu, svo
að gufuskip fara þar um án hjálp-
ar. Kattegat. er að kalla má ís-
laust, og ferjuflutningar oru að
komast í samt lag og áður. TTt-
fíutningsskipin frá Kböfn komast
rf stað án tafar.
DAGBÖK.
□ Edda b9241157--l
I. O. O. F. — H. — 1051148. m.
MáJverkasafnið í Alþingiíihúsinu et
opið í dag kl. 1—3.
Stúdentafræðslan. f dag kl. 2 talar
Bjarni Jónsson frá Vogi ,'í Nýja Bíó
um uppruna maima og uþphaf lista.
Verður erindi hans 'bygt á rannsókn-
um ýmsra eldgamalla stórmerkilegra
minja, sem fundist hqfa, og verða
sýndar skuggamyndir af ýmsum
þeirra. Svo .óþrosknð sem mannkynið
væntanlegá hefir verið fyrir hundrað
þúsund árum, iþá má þó sjá, að menn
hafa þá þegar haft tilliurði ti! að gera
ujipdrætti af ýmsu, er fyrir augu
bnr. Geta menn nú borið þetta sam-
an við nútíma list og afhugnð mun-
' inn.
iv;:
Bæjarvinnan í Kringlumýri. Vinna
þessi er 'fólgin í framrækslu ,á mýr-
inni. Klakinn var 7—10 þuml., eftir
landslagi. En þrátt fyrir klakahöggið
gengur vinnan sæmilega. Verkamönn-
umiín' hefir verið að fjölga. Dagan
20. til 24. des. unnu 33—35 meun á
dag. Milli jóla og nýárs voru flesta
öágana um og vfir 40. Síðán um ný-
ár hafa fleiri bætst við. Anpa^ í nvj-
ári voru þeir 60 og næstu d'agá 63—
66. Vikuna sem leið voru tíðast kring-
I °
um 70 í vinnunni.
Búið var að grafa fyrir helgina.
nálægt 2000 lengdurmetra, sem eru
að rúmmáli utn 6000 kúbikmetrar.
Skurðirnir að jafnaði 1.20—2 metrar
á dýpt, og breiddin að ofan 3—4.50
metrar. — Ef vel væri, þýrfti að
halda þessu verki áfram að rtesa
mýrina, gera lókræsi og taka hana.
síðan til yrkingar.
Fjörutíu og þriggja ára verður f
dag Sigvaldi Kaldalóns læknir og
tónskáld.
Titttugu og fiirun ára leikafmæli á
frú Guðrún Indriðadóttir á þriðju--
daginn kemur. Verður „Heidelberg"
leikið iþá um kvöldið, og rennur allur
ágóði af þeirri leiksýningu til af-
mælisbarnsins.
Dánarfregn. í fyrrakvöld- andaðist
hjer í bænum Guðmundur Sigurðsson
frá Ofanleiti, faðir Sigurðar skrif-
stofustjóra hjá Eimskipaf jelagwu,.
gíimall borgari og sæmdnrmaður.
Gylfi kom af veiðum í gær.
Háskólinn. B. A. Anna Bjarna-
dóttir byrjar aftur fyrirlestra sína
við háskólann, um Shakespeare, á
morgun kl. 6—7.
Hjónin í Eskihlíð, Guðmundur
Helgason og kona hans, Ingibjörg
Jónsdóttir, hafa orðið fjrir þeirri
sorg að missa elstu dóttur síua, Helgu,
17 ára gamla. Hún dó á Vífilsstaða-
hælinu, eftir nokkra legu. Var Helga
sál. falleg stúlka, glaðvær í lund, og
að öllu hin efnilegasta. Er foreldrun-
um, og öllum, sem hana þektu, hinn
mesti söknúður að henni.
P.
Frá Keflavík síinaði porsteinn por-
steinsson blaðinu í gærkvöldi, að
báturinn „Sæborg“, sem menn voru
orðnir hræddir um í veðrunum síðast,
sje kominn heirn þangað. Björgunar-
skipið Geir hafði verið sent. t.il að
leita hans, en báturinn sá hann ekki.
-o-