Morgunblaðið - 29.02.1924, Blaðsíða 4

og alt menningarlíf þjóðarinnar. t
íirá þeim koma frægustu ritsnill-
ingar, sem þjóðin hefir átt. pjóð-
leg fræði, (saga, ættvísi og lög-
vísi), voru kend með „lifandi
orði“ og fornum frásagnarstíl.
Gamli Grundtvig liefir sagt, að
skólarnir í fornöld hafi verið
sannkallaðir lýðháskólar, og eins
^dæmi í veröldinni. Skólarnir hafi
„sjálfir sungið um sig það lof, og
iýst svo vel, að á N'orðurlöndnm
geti aldrei fyr nje síðar leikið
ininsti vafi á því, að þar hafi
norrænn lýðháskóli verið til og
staðið í hlóma um tvær aldir og
látið eftir sig óviðjafnanlegt
starf‘‘ („Bragi og Iðunn“ 1839).
— A öðrum stað segir Grundtvig,
að á íslandi hafi verið farin hin
rjetta leið í alþýðufræðslunni.
,,par hafi ekki verið japlað á
steinmolum, glósum og getgátum,
skræðum og skrípaglingri, heldur
hafi allur hugurinn verið á því,
að varpa sjer vasklega í straum
œannlífsins, og móðurmálinu skip-
að í öndvegi“.
pað er mikið hæft í þessu. En
skólarnir fornu lögðust niður,
þegar þjóðarandinn spiltist af út-
lendum áhrifum. pá hnignaði líka
itióðurmálinu, og það misti hinn
forna, hressandi og þjóðlega blæ.
Jeg hygg að fræðslan verði
notabest ef þeir eru með lýðhá-
skólasniði, og laga þá fremur eftir
sænsku skólunum en þeim dönsku,
að því er snertir hlutfailið milli
lexíunáms og fyrirlestrahalds,
lengd námstímans o. s .frv. paanig
var Hvítárbakkaskólinn til 1920,
0g reyndist það fyrirkomulag hans
vel. pesstt var öiltt umturnað, peg-
ar- nýir-menn tóku við skólanum,
sem betur vissu, t. d. að hafa
þrjú próf við skólann hvert skóla-
ár og aUnað eftir því. En þó skól-
arnir s j eu með lýðháskólasniði
eiga þeir að vera og geta verið
reistir á íslenskum, þjóðlegum
grundvelli. peir eiga að vera runn-
ir upp úr forníslenskum, andleg-
um þjóðvegi, lagaðir eftir stað-
háttum og eðli þjóðarinnar, hvað
■sem kenslufyrirkomulagi þeirra
líður.
pað er nóg að hafa sex sJíka
hjeraðsskóla í landinu, og auk
þess ungmennaskóla í helstu kaup-
túnum og kaupstöðum; kostnaður
við þá getur verið tiltölulega lít-
ill. Eiðaskóli er og verður fyrir
Austurland. pegar dýrtíðarjelínu
styttir upp þarf skóla á Suður-
landsundirlendið. Svó' er Hvítár-
bakkaskólinn fyrir Suðvestur-
landið o. s. frv. Núpsskólinn fvr-
ir Vesturland. Húnvetningar og
Skagfirðingar' geta verið um einn
skóla og Eyfirðingar og pingey-
ingar um annan.
Námstíminn við þessa skóla ætti
að vera tveir vetur (12 mánuðir),
fyrir þá sem vilja og geta verið
lengur við nám en einn vetur.
Eftir minni reynslu munu til jafn-
aðar verða rúmlega % nemenda
2 vetur. Peir einir hafa gagn af
löngu námi í alþýðuskólum, sem
vel geta lært og eru námfúsir.
Engan mann á að neyða til náms,
og skólaskylda er mannkúgun,
aldrei til góðs. Hæfilegt, er, að í
skólunum sje 40—50 nemendur;
sjeu þeir fleiri verða skólarnir of
erfiðir og áhrif þeirra minni. —
pjóðleg fræði (móðurmálið*, fs-
landssaga, íslenskar bókmentir,
þjóðfjelagsfræði) og náttúruvís-
jndi eiga að vera aðal námsgreinar
skólanna, sem mest rækt er lögð'
við og kenslan í þeim minst 16
stundir á viku.
pví hefir nýlega verið hreyft,
að mikil þörf sje á því að alþýðu-
skólarnir sjeu kristilegir, að kristi-
legur andi ríki í þeim. Hafa þá
skólarnir verið ókristilegir ? —
Minsta kosti hefir Núpsskólinn
ekki verið' það. Við eigum tæplega
völ á kristnari kennara en þcim
manni sem stýrir Niipsskólanum.
pað væri óneitanlega æskilegt að
sem mestur kristilegur andi væri
ríkjandi í öllum skólum landsins.
En trúarlíf yngri kennara er að
breytast. Jeg gæti trúað því, að
erfitt væri að fá samræmislegan,
kristilegan grundvöll fyrir alþýðu-
skólana, ef einn kennarinn kall-
ar það kristindóm, sem annar jafn
vel kallar ókristni. Eftir því sem
nú er trúarlífinu farið í landinu,
gæti hæglega við borið, að í ein-
um skólanum ríkti, ný-guðfræðis-
leg stefna, í öðrum spiritismi, í
þriðja gúðspeki og í þeim fjórða
guðspekislegur „spiritismi“ og
„kommúnismi“, alt vel samhrært.
Ef skólarnir væri sex, mætti gera
ráð fyrir að í tveim þeirra, væri
hreinn kristindómsandi. Svona
held jeg við st.öndum í þessu.
A v'oíu landi mundu kennarar
með svona sundurleitum lífsskoð-
unum teljast vel hlutgengir við
„kristilegu skólana“, ef þeir að
öðru leyti fullnægðu venjulegum
kröfum til kennarastöðu. En það
er að svikja lit, að kalla það
kristilegt, sem ekkert á skilt við
Krist. En skóla þurfum við að
hafa og verðum að láta skeika
að sköpuðu með kristindóminn í
þeim, meðan þessi fjöltrúarfarsótt
gengur yfir landið. Pað verða líka
að jafnaði fremur heimilin en al-
þýðuskólarnir, sem leggja grund-
völl undir siðferðis- og trúarlíf
ungmenna, hvernig sem það ann-
ars er. „Hálfur er hver að heim-
an“ og ,iengi býr að fyrstu gerð.1
Til allrar hamingju eigum við
íslendingar ' þann andlega fjár-
sjóð í fombókmentum vorum, að
engar aðrar þjóðir eiga slíkan.
Sá heilagi menningareldur á að
verma og lýsa í skólunum, svo
heilbrigður andi ríki þar og ráði
nokkru um siðgæðisþroska og lífs-
stefnu ungra manna. Sá andi er
sígild lífspeki undan hjartarótum
vitrustu forfeðra vorra, petta er
okkur niðjum þeirra skyldaru og
í>i
0 RG
iN
k\aðið
' heilnæmara en austræn , og vest-
i ræn dultrú, sem nói telja sumir
æðstu speki. Og þó skólamir geti
líklega lítið glætt kristilegt trúar-
líf nemendanna, eða kristnað þá
betur en heimilin, prestarnir og
barnafræðslan gerir, þá ættU þeir
þó að geta vakið og glætt hjá
ungmennum ættjarðarást og
drengskap, og bætt þjóðarandann
og aldarbraginn í mörgu .petta er
í afturför síðan yngri kynslóðin
hætti að lesa fornaldarritin. —
Gamlir og góðir siðir eru fyrir-
litnir, og fæstir vilja lifa í sam-
ræmi við náttúru landsins, ein-
falt og óbrotið. Nú lesa unglingar
mest misjafnlegfi* hollar nútiðar-
sögur, útlendar og innlendar og
líf margra er að verða gleðskapur
og tildur, og þeir lifa og hrærast
í útlendri tísku og ráðleysi. —
pegar þjóðin gleymir sjálfri sjer
og dýrustu minningum feðra sinna
þá er þjóðarandinn spiltur. pað
sem venjulega á eftir fer, er glöt-
un þjóðernisins. — Að vernda það
er fyrsta og æðsta boðorð skól-
anna.
S. p
Dagbók.
I, 0. 0. F. 1052298%.
Messað í Hafnarfjarðarkirkju á
'sunnudaginn kl. 1, sjera Arni Björns-
son. (Altarisganga).
Erindi sitt um blik mannsins (aur-
una), endurtekur sjera Jakob Krist-
insson í Iðnó í kvöld kl. 8%. Að-
giinguiniðar verða seldir í dag í Isa-
fold og við innganginn, verði þá eitt-
hvað óiselt. En ef dæma má eftir að-
sókninni síðast að þessu erindi, má
búast við, að ráðlegra sje að tryggja
sjer aðgöngumiða strax.
EimreiSin, XXX, 1.—2., er nýkom-
in út. Byrjar heftið á löngu og miklu
kvæði eftir Einar Benediktsson,
„StórisanduF ‘. Sigurður Nordal
próf. skrifar um André Courmont;
fvlgir þeirri grein mynd af A. C.
pá er grein ■ eftir ritstjórann, „Að
lögbergi“, með mynd. Til ferskeytl-
unnar, vísur eftir Olínu Andrjesdótt-
ur. Ræða, flutt á Álfaskeiði af Guðm.
Finnbogasvni. Frumeindakenning
nútímans, með tveirn myndum, eftir
Trausta Ólafsson. þrjú kvæði, eftir
Sigurjón Friðjónsson. Nýlenda Is-
lands, eftir Einar Benediktssori. Pap-
ar, eftir Huldu. Frá Færeyjum, með
6 myndum, eftir Freistein Gunnars-
son. Glampar, kvæði eftir Gr. Ó.
Fells. Spíritisminn eflist á Englándi,
eftir E. H. Kvaran. Kórsöngur, eftir
Euripides, þýðing eftir Sigfús Blön-
dal, og síðast kvæði iþýdd, saga og
ritsjá.
Símaverkfræðingur og forstjóri
bæjarsímans hjér hefir Guðm. Hlíð-
dal verið skipaður frá 1. mars.
Af veiðum kom nýlega Skallagrim-
ur méð ágætan afla; 135 tunnur lifr-
ar
Kolaskip tvö hafa nýlega komið
hingað, anndð, Inger Elísabet, með
kol til Kárafjelagsins, og lagði þau
upp í Viðey; hitt, Belise, kom með
farm til Guðm. Kristjánssonar.
Enskur togari kom hingað í gær
með bilað spil.
„Merkúr“ fór frá Bergen þann 27.
þ. m.
Guðspekif jelagið: Enginn fundur.
Alþingi. Lokaður fundur all-langur
var í gær í sam.ein. þingi. Fundar-
efnið var að sögn, kjöttollsmálið. En
ýmsir þm. höfðu hreift því áður á
opinberum fundum, þar sem vikið
var að þessu máli, að rjettast væri
að hafa um það lokaðan fund.
Lögreglustjóri biður þess getið, út
af því sem sagt var um kærumálin
í gær, að ummælin þar beri ekki að
skilja þannig, að sjerstakur auka-
maður hafi verið fenginn til að rann-
saka þau. Lögfræðingurinn, sem rann-
sakaði þau, gegndi þá að flestu leyti
öllum fulltrúastörfum í veikindafor-
föllum hins fasta fulltrúa lögreglu-
stjórans, Bergs Jónssonar cand. jur.,
sem málið hefði annars haft til með-
ferðar, ef hann hefði þá ekki verið
veikur um nokkurt skeið, og því ekki
mátt gegna neinum embættisverkum.
B. J. er nú orðinn heilbrigðnr og
tekinn við störfum sínum.
Sjómannastöfan. í kvöld kl. 8%
talar stud. theol. Sigurður Gíslason.
Gjaldkeri Samverjans óskar eftir
að reikningar, þeir, sem sendast eiga
Samverjanum komi fyrstu daga mars-
mánaðar, svo hægt sje að taka á-
kvarðanir um, hvort hægt verði að
halda áfram matgjöfum lengur en til
8. sama mánaðar.
Dagskrá Ed. Alþ. föstudaginn 29.
febr. kl. 1 miðd. 1) Lagt fram stjórn-
arfrv. 2) Frv. til 1. um að sam'eina
keniiarastarf í hagnýtri sáíarfræði
við Háskóla íslands við forstöðu
Landsbókasafnsins; 1. umr. 3) um af-
nám kennarastóls í klassiskum fræð-
um við Háskóla íslands og að flytja
núverandi dócent í grísku og latínu
að mentaskólanum; 1. umr. 4) um
breytingu á 1. nr. 59, 22. nóv. 1907,
um fræðsli^ harna; 1. umr. Nd. 1)
um breyting á 1. nr. 74, 27. júní 1921,
um tekju- og eignaskatt; 1. umr.
2) um breyting á 1. um kosningar til
Alþ., nr. 28, 3. nóv. 1915, um kosn-
ingar til-Alþ.; 1. umr. 4) um heimild
fyrir bæjarstjórnir til að takmarka
eða banna hundahald í kaupstöðum;
1. umr. 5) um afnám kennaraembætt-
is í hagnýtri sálarfræði við Háskóla
íslands; frh. 1. umr. 6) um afnám
kennarastóls í klassiskum fræðum við
Háskóla íslands; 1. umr. 7) Till. til
þál. um frestun á framkvæmd iaga
nr. 48, 20. júni 1923, um eftirlits-
mann með bönkum og sparisjóðum;
hvernig ræða skuli.
Um Eskimóa og viðskifti Yilhjálms
Stefánssonar við þá, ætlar Ólafur
Friðriksson að halda fyrirlestur í
Bárunni á sunnndáginn. Drap Ólaf-
ur í fyrirlestri þeim, er hann hjelt
um Vilhjálm, um daginn, á þau við-
skifti, og sagði meðal annars frá
því, að þegar Vilhjálmur var á hesm-
leið, að bahistöð sinni við Kellett-
höfða í ágúst 1915, þá hitti hann á
Bankslandi þrjár Eskimóafjölskyídur,
og fór vel á með þeim Vilhjálmi,
eins og oftast í viðskiftum hans við
Eskimóa. Pegar Vilhjálmur var að
’skilja við Eskimóana, kom einn.
þeirra, er Kulluk hjet, til Vilhjálms
og gaf honum nýja og vel gerða skó,
mesta þing. Spurði Vilhjálmur hann
hverju það sætti; eh Kúlluk sagðist
ætla ,að biðja hann að gera bón sína
í staðirin. Skýrði Kulluk nú frá, að
kona sín væri barnshafandi, og bað
hann sjá um að bæði konu og bami
farnaðist ,veþ og ennfremur s.iá um
að barnið yrði sveinbarn. Sá Vii-
hjálmur þann kost vænstan að þyggja
skóna, því maðurinn mundi að öðr-
um kosti álíta það af tómum illviija,
að hann ekki hjálpaði honum, Mál-
um þessum lauk svo, að Kulluk þótt-
ist illa svikinn, því konan og barnið
dóu, og leit hann svo á, að Vilhjálm-
ur hefði drepið þau. Urðu af þessu
margskonar vandræði, iþví Kulluk
hótaði að drepa einhvern manna Vil-
hjáims, til hefnda.
Eru sögurnar af viðskiftnm Vil-
hjálms og Eskimóa mjög skemtileg-
ar og mjög fróðlegar til að kynnast
hugsunarháttum og li fnaðarhætti
þeirra. Xz.
--------o--------
_
Jafnaðaa*maði«rmvi.
Skáldsaga eftir Jón Björnsson.
— Enginn kemst klaklaust gegnum eldraun-
ir lífsins án þess að eiga guð í sál sinui —
án þess að vera á leyndardómsfullu sambandi
við titthvað sterkara og heilagra en maðar er
sjálfur.
—- Jeg þekki ekkert sterkara en eld hugsjón-
anna og tómleikann, þegar sá eldur er sloknaður.
— Þess vegna ert þú nú á leið að sigla til
skipbrots! Samson hóf upp bikarinn og hjelt
honum hátt vfir höfði sjer. Ef nú hefði stafað
um sál þína ljóma af þeirri trú, sem lítið harn
á, eða örvasa, ómentuð sveitakona — þá hefði
þjer verið borgið. Þá liefðir þú hyrjað nýtt
líf í þeirri birtu.
Samson drakk, setti bikarinn á borðið, stóð
upp og reikaði um gólfið.
Þorbjörn gekk að legubekknum og ljet fallast
á hann. Hann þagði um stund en fylgdi Samson
með augunum. Af sMftandi bjarma í þeim sást,
að margar og ólíkar tilfinningar tóku haun á
vald sitt.
Jeg gerði trúna á þetta líf að hyrningar-
steini lífs míns og starfs, sagði hann eftir stutta
þögn. Nú er sú trú að engu orðin —- og kem-
ur aldrei aftur. Jeg týndi trúnni á alt, sem
er ofan við þetta líf — á alt þetta „sterka og
heilaga“, sem þú ert að tala um — og næ henni
aldrei — aldrei! Fótunum er kipt undan mjer.
Samson þreif alt í einu bikarinn og drakk í
botn. Svo tók hann flösknna og bikarinn og
vafði þau innan, í umhúðirnar með fátkendum
hréyfingum. Að því búnu kvaddi halin Þor-
bjöm og rauk á dyr.
Hann fór beina leið heim til Egils ritstjóra.
Og hitti hann í anddyrinu.
— Nú er jeg ekki að finna ritstjórann, sagði
Samsou, heldur frúna.
— Það er nú svona og svona. Það er ekki
víst, að jeg leyfi það. Skáldin eru viðsjálsgi'ip-
ir. En gerðu svo vtel og gáttu í bæinn. Jeg skal
ná í Hildi.
Ritstjórinn vjek sjer fram í eldhúsið og bað
stúlkuna að kalla á Hildi niður.
Samson sat svo alvarlegur, að ritstjórinn
spurði:
— Hafið þjer noklrur ill tíðindi að flvtja?
Þjer hnápið eins og aflaufgaður viður.
Hildur kom inn í þessxim svifum og heilsaði
Samson.
— Samson ætlar að flvtja þjer serenacle, ogr
það lientar líklega ekki, að jeg hlusti líka. Svo
jeg- ætla að víkja mjer frá augnablik.
—- Jæja — hveruig hljóðar þá serenadenf
spurði Hildur o,g hló.
En Samson stökk ekki bros.
— Jeg kem til þess að hiðja yður hjálpar,
mælti hann. Tungutak hans var ekki jafnskýrt
og venjulega. Og Ijettur víneimur barst frá hon-
um yfir til Hildar. Hún fann að hann mundi
vera ölvaður. En hún þekti hann vel og vissi,
að þá var hann bestur, þá hrutu af liouum
nteistar, sem annars lágu í fölskva.
— Hjálpa! — tók hún upp eftir honum.
Jeg vona að ekkert alVarlegt sje á ferðum.
— Þar sem hjálpa þarf, þar er alt af alvara.
— ITverjum get jeg hjálpað, Samson®
-— Jeg veit ekki livort þjer getið það. En
þjer æt.tuð að reyna að hjálpa Þorbirni.
— Þorbirni! Hildi varð hverft við. Hvað
gengur að honum? Er hann veikur?
—- Hann þarf minsta kosti andlegan styrk-
Þjer ættuð að tala við hanu. Það gæti orðið til
þess, að hann liti á lífið í öðru ljósi en hann geT'
ir nú. En þess þarf hann. Annars — annars g®*"
ur farið illa.