Morgunblaðið - 08.04.1924, Síða 3

MORGUKBLAH§
MORGUNBLAÐIÐ.
Stofnandi: Vilh. Pinsen.
Útgefandi: Fjelag 1 Reykjavlk.
Ritstjórar: Jón Kjartansson,
Valtýr Stefánsson.
Auglýsingastjóri: E. Hafberg.
Skrifstofa Austurstræti 5.
Slmar. Ritstjórn nr. 498.
Afgr. og bókhald nr. 500.
Auglýsingaskrifst. nr. 700.
Heimaslmar: J. Kj. nr. 742.
V. St. nr. 1220.
E. Hafb. nr. 770.
Áskriftagjald innanbæjar og I ná-
grenni kr. 2,00 á mánuBf,
innanlands fjær kr. 2,50.
í lausasölu 10 aura eint.
Fjárlögin.
Alþingi hefir á nndnanförnum
ánun sýnt af sjer ofmikið gáleysi
í meðferð fjármálanna. Mörg rmd-
anfarin ár hefir það afgreitt fjár-
lögin með tekjiíhalla, og jafnan
svo miklnm, að það skiftir mil-
jónum króna. Aætlanir fjárlag-
anna hafa einnig oft verið nokknð
handahófskendar. Hefir því af-
koma þjóðarbúsins orðið lakari,
en fjárlögin gerðu ráð fyrir.
Vegna þessa höfum vjer safuað
skuldum, svo nú nema skuldir
ríkissjóðs um 22 miljónir króna.
Hvert, ár hefir bætst við skulda-
súpuna 1—2 miljónir.
Hversu lengi gotum vjer haldið
•áfram á þessari braut?
pað er ekki úr vegi að leggja
þessa spurningu fram fyrir þá
menn, sem nú ráðast mest á gerðir
Aiþingis, og það einmitt á þær
gerðir þess, sem miða að því að
stöðva hrunið: hætta að safna
skuldum, en hugsa um greiðslu
þeirra.
pað' er ekki þakklátt verk, að
sitja á Alþingi, og síst nú, þegar
það er lífsnauðsyn, að draga úr
gjöldum ríkissjóðs og jafnframt
að auka tekjur hans með nýjum
álögum á landsmenn. Enn óþakk-
látara er það, þegar svo stendur
á. sem hjá oss, að mjög margir,
.jafnvel flestir liðir fjárlaganna,
snerta að einhverju leyti hags-
muni einstaklinganna.
Ýmsir halda því fram, að það
skifti l'tlu máli hvernig fjárlög
•eru afgreidd, ef einstaklingarnir
fái notið sín, og hagur þeirra
sje góður. En þetta fer nú oftast
saman. Fjárlögin, eða áætlunin mn
rekstur þjóðarhiisins, byggist að
öllu á afkomu einstaklingauna.
Siæm útkoma á fjárlögum. ber
oftast vott. um slæma útkomu hjá
•einstaklingunum.
pegar vjer þurfum að hafa
einhver stór og mikilvæg viðskifti
við önnur ríki, svo sem lántöku
o. þ. u. 1., þá er það föst regla
f jármálamanna að fá vitneskju
um útkomn fjárlaganna. Peir
leggja svona mikla áherslu á
þetta. (Bnda aílment áílitið nú
að fyrsta sporið, sem hver þjóð
verði að stíga, sem ætlar að koma
jafnvægi á peningamál sín, sje
það, að' fá tekjuafgang á fjár-
lögin.
Undanfarin fár hefir Alþingi
ekki gætt þessa, <>g þetta virðast
þeir menn ekki skilja nú, sem
ásaka mest þingið fyrir þessa
stefnnhreytingu. peir dæma þing-
ið hart, en ekki að sama skapi
rjettlátum dómi.
Tekjuhlið fjáriaganna eru áætl
unarliðir að mestu. Pað er þess-
vcgna afaráríðandi að þær áætl
anir sjeu gerðar varlega: að tek-
jurnar sjeu ekki áæt.laðar of háar
og gjöldin ekki of lágt. pingið
htfir ekki gætt þessa vel undan-
farið. Að vísu hafa tímamir verið
erfiðir og breytilegir. En reyndin
verður ætíð sú, að heppilegast er
að horfast í augu við sannleikann
eins og hann er.
Alþingi, sem nú situr, heíir
tekið upp nýja stefnu. Fjárveit-
inganefnd N.d. hefir tekið föst-
urn tökum á fjárlögunum, og
forðast að villa mönnnm sýn í
nokkru. Hefir hún breytt allmikið
ógætilega áætlnðum liðum á fjár-
lögunum, eins og þau komu frá
stjórninni. Fjármálaráðherra hefir
oft gefið þinginu skýra og sanna
skýrsln af ástandinu, og kent
mönnum að liorfa beint framan
í sannleikann.
Nd. Alþingis hefir skilið þetta,
og méð fullri festu og skining á
málinu og alvöru hefir hún nú
sent frá sjer fjárlagafrumvarpið.
pað er langt síðan að fjárlaga-
frumvarp hefir verið afgreitt úr
N.d. eius gætilega og nú. ÍJt-
koman er sú, að frv. fer úr deild-
inni með kr. 178740,61 tekjuaf-
engt. Frumvarp fyrv. stjórnar
þörf fyrir víðboðið og eimnitt
htier. Víðboðið flytur mönnum
bæði nytsemi, fræðslu og skemt-
uii. pótt þjóðin sje á háu menn-
ingarstigi, þarfnast hún samt
jneiri fræðslu; einkum eru sveit-
irnar og afskekt sjávarþorp ílla
sett að því leyti, að geta ekki
orðið aðnjótandi þeirrar fræðslu,
er helstu og bestu mentamenn
okkar og fræðarar hafa upp á að
bjóða. Úrt þessu getur víðboðið
bætt; það flytur þessa fræðslu á
víð og dreif, „um lönd og höf“,
á jafnvel allra afskektustu staði.
íslenska þjóðin þarfnast meiri
npplyftingar og .hollra skemtana,
til þess að lyfta andanum upp úr
hörmunga og- svartsýnisfeni því,
sem við erum að sökkva í. „Við
þurfum að vinna‘ ‘ , er sagt, og er
það rjett; en sá maðnr, sem á að
vinna vel og með dugnaði, verður
að vera glaður og ánægður. Holl-
ar og góðar skemtanir færa mönn
um rjettu gleðina, en þess
líáttar skemtanir eru einmitt söng-
ur og hljóðfærasláttur. Víðboðið
getur einnig flutt mönnum þessar
gerði ráð fyrir kr, 551452,17 tekju- skemtanir'— um alt, jafnvel inn
aígangi, en þar gætti allmikið í instu _ afdali, þar sem nálega
þeirrar hættnlegu stefnu, sem • aldrei sjer til sólar fyrir erfið-
varað hefir verið við: ógætilegra1 leik- og andstreymisskýjum lífs-
áætlana. ins. —
Ef fjárlögin fá líka afgreiðslu Jeg hefi húgsað mjer rekstur
úr þinginu, sem N.d. hefir af- víðboðsins þannig: Hjer í Reykja-
greitt þau, er alt útlit til þess, J vík sje reist stór loftskeytastöð,
að afkoma ársins 1925 verði góð, er geti sent, tal nm alt landið.
og að tekjuafgangur verði all- J Fiá henni er svo á hverjum degi
mikill, þegar litið er á það, að í sent eitt hvað af þessu:
fjárlagafrv. er ckki gert ráð fyrir
þ' im 20% verðtolli á ým'sum vör-
uir, sem nú er orðið að lögum
og á að gilda til ársloka 1925.
pessari stefnu verður að fylg.ja
með festu, en hirða minna um
sleggjudómá einstakra manna. —
Takist það, að halda stefnunni,
mun brátt birta yfir landi voru.
Víðboðið.
Framtíð þess hjer á landi.
í tje, verður víðboðsstöðin að taka,
Fyrir þinginu liggur uú umsókn ákveðið gjald, er verður mjög
íTá Ottó B. Arnar, um sjerleyfi lágt, líklega sem svarar 10 aurar
tii þess að reka víðboð hjer á ís- ý. dag, eða þar um. Geta svo aliir,
landi næstu 15 ár. par sem hjer sem viðtökutæki hafa og grei'ða
er um nýjung að ræða, sem flest- j gjakl þetta, notið víðboðsins tak-
um hjerlendum möimmn er lítt markalaust. Yiðtökutæki geta
kunnug, hefir Morgunblaðið feng-
ið upplýsingar hjá honum. Farast
honum þannig orð:
„Yíðboðið átti npptök sín í Ame
ríku og hófst þar fyrir alvöru skemtuninni veit. En framsýnir
arið 1920; reyndar höfðu tilraunir nienn sjá á því miklu fleiri hlið-
ar; og spá margra er það, að ekki
verði þess langt að híða, að víð-
boðið verði notað minst í skemt-
ana skyni, heldur aðallega til
gagns; og vafalaust á það eftir
að vinna íslensku þjóðinni mikið
gagn, ef það kemst á, og hún skil-
ur það rjett og hagnýtir það“.
fajið fram með það nokkur und-
anfarin ár, og gafst mjer kostur
á að kynnast því árið 1916, er
jeg var viðstaddur tilraunir, er
fóru fram í tilefni af forseta-
kosningunum. Voru þær þá í
f.yrsta sinn víðboðaðar, og söngur
og hljóðfærasláttnr sendur út á
eftir, mönnum til skemtunar. Síð-
an hefi jeg fylgt framförum þess
með athygli.
Nú er víðboðið búið að starfa í
3 ár í Ban(laríkjunum og nál.
liálft annað ár í Englandi, og hef-
ií' í báðum þessum löndum unnið
dómurimi skilyrðisbundinn, þann-
jg, að Hittler sleppnr með 6 mán-
aða fangélsi. Flestir þeirra ann-
ara, sem áltærðir voru fyrir þátt-
töku í byltingunni, hafa verið
svknaðir.
Dómnr þessi vekur mikla at
hygli, jafnt utan pýskalands sem
innan; því allir vita og pjóðverj-
ar sjálfir best, að það er rangur
dómui', sem fallið hefir í málinu.
Rjettarhöldin hafa frá uppliafi
til enda verið skrípaleikur. Mála-
myndayfirheyrsla hefir farið
fram, en jafnan reynt eftir megni
að hylja öll þan rök, sem til eru
fvrir því, að Ludendorff ha.fi ver-
ið aðalforsprakki byltingarinnar.
En hversvegna er dómsúrskurð-
urinn þá á þá leið, sem rami ber
vitni, munu margir spyrja. Af
þeirri ástæðu ’ einni, að dómstóll
ir. n hefir ekki þorað að kveða
upp rjettlátan dóm í málinu. Ba-
yeru er hreiður afturhaldsmanna
og þjóðernissinna, og Ludendorff
hefir almenning með sjer þar.
Hann er hetja afturhaldsstefnunn
ar og á sjer marga dýrkendur.
Dómstólarnir standa varnarlausir
uppi gagnvart þessu valdi; þeir
vita, að ef Ludendorff yrði sak-
feldur, mundu óeyrðir hefjast í
landinu og enginn fá við neitt
ráðið. pess vegna er dómurinn
eins og hann er.
Utan Bayermríkis ern allir á
einu máli um, að dómurinn sje til
stórhneysu þýsku rjettarfari. Flest
biöð pyskalands gefa þetta ótví-
rætt í skyn, og andstæðingablöð
Ludeudorffs eru öll berorð í mál
inu. •
Sjálfur hefir Ludendorff mjög
rjenað í áliti meðal Pjóðverja við
málaferli þessi, þrátt fyrir góðan
vilja dómstólsins í Bayern á því,
að láta sem minst koma frarn af
þvi, sem honuni gæti orðið til
vanvirðu. Ludendorff var síðari
stríðsárin talinn mesti Iierknnn-
áttu maðnr Pjóðverja og jafn-
framt stórmikill stjómmálamaður
prátt fyrir alt unna blöðin Lud
endorff sannmælis um það, að
hann hafi verið góður herfor-
ingi; en um hitt, að hann hafi
verið eða sje stjórnmálamaður,
kveða þau við í öðrum tón, en
gert var 1917 til 1919. Nú eru
þau flest á eitt mál sátt um það
að Ludendorff sje gersneyddur
öllnm hæfileikum í stjórnmálaátt-
ira, og jafnaðarmannablöðinsegja
að aldrei hafr slíkt flóii komið
nærri þýskum stjórnmálum, sem
Ludendorff. Og þetta er ekki úr
lausu lofti gripið. Framkoma hans
í rjettinnm er næg sönnnn fyrir
því, að manninum er mjög ósýnt
um stjórnmál, og hefir enga hæfi
leika í þá átt.
Meða’l annars sém gerðist
prófunum í máli landráðamann
anna svo köllnðu, má nefna, að
Ludendorff rjeðist með skömmnm
að páfastólnum og kaþólska flokk
num í pýskalandi. Var árás bans
þannig vaxin, að ýms ríki pýska-
lands, m. a. Prússland, sem mest-
megnis er bygt mótmælendatrúar
Eins og sjá má af skeytnm hjer | mönnum, fann það skyldu síua.
1. Almennar frjettir, innlendar
og erlendar.
2 Veðnrfregnir og veðurspár.
3. Fyrirlestrar (háskólafræðsl-
unnar og aðrir).
4. Stjórnmálaerindi.
5. Guðsþjónustur.
6. Söngur og hljóðfærasláttur.
7. Sögnr og æfintýri fyrir börn
8. Tungumálaæfingar.
Petta er aðeins það, sem mjer
hefir dottið í hug; en sennilega
verður fleira, þegar til kemur,
sem víðboðið getur flutt.
Fyrir að láta mönnum alt þetta
látt í uppreisDÍnni í Bayern í
haust. petta er vottur um þau
ítök, sem gamla stjórnarfyrir-
komulagið á enn í pýskalandi.
vitanlega er ekki nema gott
að Ludendorff komi á þing pjóð-
verja, til þess að sanna það, seia
nú er hyggja flestra, að han*
sje algjörlega óhæfur maður til
?ess, að skifta sjer af stjómmál-
um.
menn keypt eða leigt gegn sann-
gjarnri borgun.
Sem stendur sjá flestir aðeins
eina hlið víðboðsins, þá, sem að
Byltingin í DayErn,
i
nnrræna fjelaglQ.
„Norden“ í Svíaríki býður is-
lenskum blaðamönnnm á náms-
skeið, sem það heldur uppi síðari
hlnta maímánaðar í Stokkhólmi.
Fjelagið mun sjá þeim, er hjeða®
kunna að vilja fara, fyrir ókeypis
járnbrautarferð frá Málmhaug-
um. til Stokkhólms og að líkind-
um einnig útvega þeim þar ó-
keypis húsiiæði meðan námsskeið-
ið stendur yfir (18.—31. maí).
peir menn hjer, sem knuna að
æskja þátt-töku í námsskeiðinu,
geta gefið sig fram við formann
Norræna fjelagsins hjer, sem BÚ
er
Matthías pdrðarson,.
Svar
við skrifum Jóns E. Bergsveinssra&i
nm steinolíueinkasöluna,
frá M. J. Kristjánssyni.
pá segir Jón að „samningurinn.
hafi aldrei verið birtur,“ eu það
eru vísvitandi ósannindi, því að
hann lá frammi fyrir öllum al-
þingistíiönnum til sýnis í þinglok
1923, enda er hann nú orðinn
flestum kunnur út af umræðum
um hann á Alþingi og í blöðun-
um. Annars mun það ekki venju-
legt að viðskiftasamningar sjeu
birtir á sama hátt og auglýsingar
í blöðnm.
pá er hann með getsakir ou
undirlægjuhátt íslenska samn-
jngsaðilans“ útaf því, að frumrit
samningsins sje á ensku. Finst
homim ekki enn merkilegra að
það skyldi þurfa að nota. nokknrt
tunguinál? Ætli það þyki ekki
altaf hentugra við samningagerð
að nota það mál sein báðir aðilar
skilja? Auðvitað er það ekki ann-
að en illgirnisleg tilgáta, að vand-
ræði geti stafað af því, á hvaða
raáli samningurinn er ritaður.
Annars má taka það fram, að
samningurinn hefir að öllu leyti
legið undir úrskurð landsstjómar-
inuar og nákvæmri athugun, og
var ekki skrifaður fyr en að hún
var búin að gera þær breytinga-
tillögur, sem henni þótti við eiga.
.Tón endnrteknr slúðrið um það,
að það sje ekki Landsverslun, sei«
liafi einkasöln á olíunni, af því
að hún hafi skuldbundið sig meí
samningi til að kaupa hana af B.
P. Co. London. Ætli að önnur
ems rökfærsla og þessi þekkist
nokkurstaðar nema í hans eigin
höfði ? Hitt er öllum landslýð
sjer mikla hylli og. náð uvkilli í blaðinu 3. þ. m. er dómur fallmn að ffera páfamim afsökun út af kunnugt að stjórnin fól Laudsv
En þrátt fyrir öll afglöpin, er
að fara með steinolíueinkasöhma
eins og sjálfsagt var, þar sem hnn
er ríkiseinkasala. Og mnn það
fyllilega samkvæmt meiningu Al-
úíbreiðslu. 1 öðrum löndum er' það í ákærumálinu gegn fascistafor- arasmni.
nýtekið til starfa og í enn öðnim! ingjanum Hitler, Ludelidorff hers-
aðeius óbyrjað. — Engin meun-; höfðingja og fleirnm, fyrir þátt- Ludendorff þó ienn þjóðhetja aft-
ingarþjóð er eins illa ' sett með 'töku í byltingunni í Miinehen 8. urhaldsmanna í Bayern. peir cafaj
samgöngur og ísland; engar járn-iokt síðastliðipn. Fór á þá leið, að sett hann efstan á lista sinn tiLþmgis 1917. Hitt er annað mál að
brautir, strjálar skipaferðir, slæm-' Ludendorff var sýknaður af á- rík:sþingskosninganna. sem fram Landsverslnn hefir aðeins gert
ir vegir, takmarkað símasamband kærunni, en Hittler dæmdur í 3 fara í þessum mánuði, og að auki kaupsamnmg við bretskt olíufjel.,
o. s. frv. Er því hvergi eins mikil ára kastalafangelsi; en þó var þrjá menn, sem einnig hafa tekið yfir tiltekið tímabil, um kaup £