Morgunblaðið - 02.08.1924, Page 5

þeim niður í bæinn til að binda
um sár þeirra.
Að þessu loknu hófust ræðu-
höldin aftur. Mælti þá landfógeti
Á. Thorsteinson fyrir minni kon-
ungs. En konungur svaraði með
stuttri, en mjög hlýrri og vin-
tjarnlegri ræðu. Kvað hann sjer
ialla leitt, að kunna ekki að mæla
í tungu landsmanna; en vona
%gðist hann, að mönnum mundi
í framtíðinni skiljast, að honum
'æri jafn hlýtt til íslensku þjóð-
arinnar, sem hinnar dönsku. Sýndi
hann það síðan í öllu til æfiloka,
að honum voru þessi orð alvöru-1
mál.
pá stje skáldið Matthías Joch-J
umsson í ræðustólinn og inælti
fyrir minni Noregs. Honum svar-1
aði kandidat Nordal Rolfsen frá |
Noregi, rnikill maður, fríður og
föngulegur. Hann lagði út af leg-
steini Kjartans Ólafssonar í Borg-
arkirkjugarði, sem bóndinn á Borg
í einfeldni sinni braut í þrent og
lagði í smiðjuafl sinn; svo sagði
hann að heimskar kynslóðir legðu
stundum hendur á helga dóma!
þjóðar sinnar. Væri sú synd jafn-
an stór og hefði þungan hala. En
niðurlag ræðu hans voru þau orð,
að nú væri nóttin liðin og dags-
brún á lofti; væri nú mál að rísa
á fætur og rjetta liendur fram til
drengilegra athafna. Honum mælt-
ist prýðisvel og var öll ræða hans
djarfmannleg og eggjandi til afi
hefja nýtt istarf með nýjum tím-
um. Fimm árum seinna hitti jeg
þennan fríSa og drengilega mann
í Kaupmannahöfn; var hann sessu-
ivautur minn þar í stórri veislu;
hafði hann þá gaman af að minn-
ast ferðar sinnar til Islands og
dvalarinnar þar þetta eftirminni-
sumar.
Því næst talaði hinn sænski að-
míráll Lagerkranz, því næst Eirík-
11 r Magmásson frá Cambridge, þá
skáldið Bayard Taylor, þá Helgi
Ilelgason fyrir hinum nýja Islands-
í’áðherra, Klein. En ráðherra svar-
aði aftur með alllangri ræöu. Af
Öllum þessum ræðumönnum voru
þeir tilkomumestir í ræðustól Nor-
dal Rolfsen og Klein ráðherra;
var það auðsjeð og auðheyrt, aS
þeir voru engir viðvaningar eða
börn í leikum.
Þegar bjer var komið, voru menn
teknir að þreytast á ræðuhöldunum
og heldur að ókyrrast; en — þá
steig maður í ræðustólinn, sem dró
jafnharðan að sjer athygli manna
og gerði alla glaðvakandi. ÞaS var
skólakennari Gísii Magnússon, liinn
stórgáfaðasti maður og hrókur alls
fagnaðar, hvar sem hann var. Hann
i'ak ræðumannalestina þennan dag í
moldrykinu á Öskjulilíð. Þótt langt
sje um liðið, þá man jeg enn, hvern
ig liann byrjaði ræðu sína og va.r
það á þessa leið : „Góðir menn og
konur! Þegar skapanddís hafði lok-
ið sköpunarverki, þá gaufaði hún
í pilsvasa sinn og fann þar óskapn-
aðarhnoða, sein eftir hafði orðið.
Af því hnoða skapaði hún konuna1
i þessari tóntegund lijelt liann all-
b'ngi áfram, og var ræðan fyrir
1:únni kvenna. En það skildist sum-
hm nú ekki fyr en seint og síðar
*aeir; en mjög var honum klappað
i°f í lófa að lokinni ræðu af öllum
lúngheimi.
Þegar ræðuhöldum var lokið,
bjelt konungur og föruneyti hans,
°g liinir útlendu gestir, heim til
bæjarins. Skemti almenningur sjer
síðan all-lengi vð söng og dans alt
..—- —- .................. ■ ~
fram yfir miðnætti; og var þá há-
tíðahaldinu lokið.
Það var síðan haft í gamanyrð-
um, að það hefði verið ryk í mörg-
um næstu dagana eftir þjóðhátíð-
ina á Öskjuhlíð. — Vegna óánægj-
unnar, sem spratt af Öskjuhlíðar-
hátíðarhaldinu, var önnur hátíð
b.aldin síðar hjer í bænum, uppi á
Geirstúnum; þar var skínandi há-
tíðarstaður, græn tún alt umhverf-
i., með hinum dýrðlega f jallahring
og útsýni í allar áttir, sem allir
Revkvíkingar þekkja. — En svo
undarlega brá við, að þrátt fyrir
grænu túninu var ekki minna talaó
um rylc í mönnum eftir þetta hátíð-
arhald heldur en eftir hátíðina a
Öskjuhlíð! —- „Margt er skrítið í
Harmoníu!“
Austurför konungs, koma
hans á Þingvöll ojí
Þingvallafundurinn
5.—7. ágúst.
Mánudaginn 3. ágúst stundu eft-
ir dagmál lagði konungur með
föruneyti sínu á stað til Þing-
valla og Geysis. Honum höfðu verið
sendir liestar úr nærsýslunum, og
fylgdu kjörnir bændur úr sýslun-
um hestunum. En formaður farar-
innar á landi var Geir Zoega, síð-
ar kaupmaður hjer í bænum. I för
með konungi austur voru ýmsir
stórhöfðingjar hjer úr bænum;
annars var ekki margt manna hjeð-
an úr Reykjavík við hátíðina á
Þingvöllum; fátt um hesta þá í
bænum, vegur langur og vondur;
en farartæki engin þá, nema hest-
arnir. — Konungur var fyrstu nótt-
ina á Þingvöllum; svaf hann í kirkj
unni, en föi-uneyti hans í tjöldum
á túninu. Daginn eftir fór hann til
Geysis; dvaldi hann þar 5 ágúst;
en hjelt af stað suður aftur hinn
(i. að morgni. Eklri auðnaðist kon-
ungi að sjá Geysi gjósa, en ofan í
Strokk var borið, og gaus liann
hvað eftir annað.
Daginn, sem konungur fór frá
Þingvöllum til Geysis eða 4. ágiíst
tók fólk að koma á Þingvöll
úr öllum áttum; átti þar að halda
fund mikinn dagana 5.—7. ágúst.
Áttu þar að rnæta kjörnir menn
úr öllum sýslum; en þar fyrir utan
var öllum frjálst að koma, sem
vildu. Safnaðist þar saman afar-
mikill mannfjöldi; var það tilgáta
margra, að ekki hefði verið jafn-
fjölment á Þingvelli síðan þingið
sæla, er hólmgangan var háð milli
manna Jóns Arasonar og Ögmund-
ar Pálssonar, biskupa.
Til þessa Þingvallafundar hafði
varaforseti Þjóðvinafjelagsins boð-
að, yfirkennari Halldór Kr. Frið-
riksson. Nefnd manna tmdirbjó
fnndinn á pingvöllum; voru íhenni
H. Kr. Friðriksson, Egill Egilsson,
.lón Guðmundsson málaflutningsm.,
Sigfús Eymundsson og Sigurður
Guðmundsson málari. Skreyttu þeir
fundarstaðinn eftir föngum. Var
reistur fjöldi af tjöldum. Stærst
var konungstjaldið, þá tjald Reyk-
víkinga, tjald stúdenta, t.jald iðn-
aðarmanna og tjald H. Kr. Frið-
rikssonar. — AIls var sagt, að þar
liefðu verið um 60 tjöld þessa liá-
tíðisdaga. Auk þess voru reistar
flaggstengur víða, og flest gert til
að prýða þennan fornhelga og forn-
fræga stað.
Hinn 5. ágúst, daginn sem kon-
ungur dvaldi við Geysi, var fundur-
inn settur af yfirkennara og vara-
MORGUNBLAÐIÐ
forseta Þjóðvinafjelagsins H. Kr.
Friðrikssyni.
Þegar fundurinn var búinn að
koma sjer á laggirnar og kjós
fundarstjóra — H. Kr. Friðriks-
son — tók hann þegar til starfa.
Var þá fyrst kosin 9 manna nefnd
til að semja ávarp til konungs, á-
varp til Jóns Sigurðssonar meö
þakklæti þjóðarinnar fyrir hans
mikla starf og baráttu; þá voru
ýms önnur mál rædd, svo sem upp-
ástunga um stofnun atvinnufjelags,
stcfnun Hvaleyrarskólans o. fl.
Þá fluttu útlendir sendimenn kveðj
ur frá erlendum fjelögum og stofn-
unum. Lögfræðingur Kildal flutti
kveðju frá norskum námsmönnum,
Kr. Janson frá Vestmannafjelag-
inu í Noregi, og aðra frá norskum
bændum, stúdent Arpi frá Uppsala-
stúdentum, Nordal Rolfsen flutti
ræðu á fundinum um bólcmentir
íslendinga og þýðingu þeirra fyrir
Norðurlönd; aðmíráll Lagerkranz
flutti og ávarp frá stúdentum í
Lundi í Svíþjóð. Þá var og flutt
ávarp frá dönskum stúdentum, frá
liáskólanum í Khöfn, frá Forn-
fr;eðafjelaginu í Khöfn og frá Fær-
eyingum.. — Sum af þessum erind
um og ávörpum voru flutt áður
ungur, ljet í ljósi hjartanlega gleðiriegan fótaferðartíma. Var þar með
yfir að liafa kynst íslendingum, hjet öllum hátíðarhöldum lokið.
þjóðinni fölskvalausri vináttu sinni
og að láta son sinn og ríkiserfingja
læra íslenska tungu.
Eftir morgunverð gekk konungur
víða um liinn forna þingstað ; heils-^
aði mönnum ljúfmannlega og ræddi
við þá. Ljet hann þá meðal annars
sýna sjer íslenska glímu. Glímdu
þeir konungsglímuna candídatarnir
Lárus Halldórsson og Sigurður
Gunnarsson. Þeir glímdu báðir af
liinni mestu list, og þótti konungi
það skemtun góð. — Síðan bjóst
konungur til brottferðar; beið all-
ur þingheimur hans í Almannagjá
Höfðu allir skipast á tvær liendur
meðfram veginum eftir endilangri
gjánni frá Snorrabúð og að Kára-
staðastíg. Þögðu menn meðan kon-
ungur reið gegnum tröðina; en —
um leið og hann livarf upp úr
gjánni, var hann kvaddur með
lieillahrópum af öllum þingheimi.
Eftir að konungur fór af Þing-
velli, og lun það leiti, fór að rigna;
var þá vonum bráðar fundinum
lokið og hátíðinni slitið; og —
menn-tókú að búast til heimferðar.
Þriðjudaginn 10. ágúst kvaddi
Jeg hefi nú lauslega skýrt frá
hátíðahöldunum hjer í Reykjavík
og á Þingvöllum. Auk þess fóru
fram hátíðahöld um land alt nálega
i öllum sýslum og í mörgum sveit-
u og kauptúnum; brestur mig alveg
rúm til að telja það alt upp.
En — það var einn mikill og
clökkur skuggi yfir öllum þessum
hátíðaböldum og alþj'óðargleðskap;
og — hann var sá, að Jón Sigurðs-
son var hvergi nœrri; hann sat einn
úti í Kaupmannahöfn, þrotinn að
árum og þrotinn að kröftum. Hann
hafði vakað, þegar aðrir sváfu,
hann hafði starfað, er aðrir tóku
sjer náðir, liann liafði staðið fastur
fyrir, er aðrir hopuðu. Nú var
uppskeran að byrja; en dagar hetj-
unnar voru taldir. 1 sigurgleði
þjóðarinnar sat hinn ókrýndi kon-
ungur Íslands einn úti í Kaup-
mannahöfn.
íslendingar áttu ekkert. far; og
— Danir buðu honum það ekki.
Jeg rita ekkert um áhrifin og
afleiðingarnar af þjóðhátíðarárinu.
Aðrir hafa lofað að gera það. En
— það er langt mál að rekja það
út í ystu æsar. — Jeg enda þessar
línur með því að biðja menn vel
að virða.
Guð blessi landið okkar og þjóð-
konungur land og þjóð og stje a
en konungur kom á Þingvöll frál skipsf jöl. Var veisla og dansleikur
Geysi, sum á eftir; og skiftir það| á skipi bans um kvöldið. K1 1—2
litlu máli. í fóru boðsgestir í land og kl. 3 lagði
Síðari hluta föstudagsins 6 ágúst konungsskipið úr lægi; voru skipin ! ina á öllum ókomnum árum.
var von á konungi frá Geysi og að; að hverfa fyrir Skagann um venju-1
Þingvöllum. Höfðu fundarmenní
njósnir úti, hvað ferð hans liði.! M ' * '
Er konungur mundi kominn út um !
Lyngdalsheiði, voru sendir 12 bænd- *
ur á móti honum austur að Skóg-1
arkoti; voru til þess kjörnir liinir j
drengilegustu og gerfilegustu úr
* i
flokki bænda. I þeim lióp voru
Atvinnuvegir landsins i 50 ár.
Eftir Jón porláksson.
Árið 1874 voru íbúar landsins
auk annara Tryggvi Gunnarsson, 11111 71 þúsund, en munu nú vera
Hafliði Eyjólfsson úr Svefneyjum, 98 þúsund. Fólksfjölgun tímabils-
Erlendur Eyjólfsson frá H]erríðar- ins svarar 38%.
hóli í Holtum, Ketill Ketilsson frá I Atvinnuvegirnir hafa tekið æði
Kotvogi í Hjöfnum, Magnús frá'tmiklum breytingum. Af mann-
Yilmundarstöðum í Reykholtsdal, fjöldanum 1874 hafa nálægt 53
Gunnar í Skálavík að vestan og Þus- eba 75% lifað af landbún-
Haraldur Briem að austan. -— J a®b en nú einungis 43 þúsund,
Þessir menn áttu í nafni þjóðar-, e®a 44% af núverandi mannfjölda.
inna,r að bjóða konungi á fundinn.! Kaupstaðir landsins voru orðnir
Fóru þeir síðan fyrir konungs- >rír að tölu 1874> var íbúatala
fylgdinni út um Þingvallahraun Þeirra:
Reykjavík um 2250
Akureyri.. — 400
ísafjWður *—• '360
og til þess, er kom niður á vellina
efri, þar sem mannfjöldinn beið
konungs. Þá stigu bændur af baki
hestum sínum og- skipuðu sjer til
beggja handa við veginn. pegar Samtals 3000
konungur reið fram að mannfjöld- blú eru kaupstaðirnir orðnir 7
amun, gekk fram forseti fundarins, tölu, og íbúatala þeirra saman-
II. Kr. Friðriksson, ávarpaði kon- kigð um 33 þús. Pessar tölur sýna
ung, bauð liann velkominn og ósk- hvernig atvinnuvegir kaupstað-
aði honum allra heilla. Lustu menn
þá upp fagnaðarópi, en konur
stráðu blómum á götu lronungs; en
konungur hjelt síðan áfram og í
gistingarstað að Þingvöllum.
Morguninn eftir, 7. ágúst, stundu
eftir dagmál, koin konungur á fund
arstaðinn; þar beið mannfjöldinn
Iians. Fremstir stóðu þeir Grímur
Thomsen, Tryggvi Guifnarsson, síra
Stefán Thorarensen, Jón Sigurðs-
son frá Gautlöndum og liin mikla
og stórvaxna kempa Torfi Ein-
arsson frá Kleifum. Þeir færðu kon
ungi ávarp fundarins, og las Grím-
ur Thomsen það upp í heyranda
hljóði. Konungur svaraði ávarpinu
með stuttri og vingjarnlegri ræðu.
Síðan var gengið til borðhalds.
Flutti þá Grímur Thomsen mjög
snjalla ræðu fyrir konungs minni,
Jón Guðmundsson málaflm. talaði
fyrir drotningu og Eiríkur Magn-
lísson fyrir minni konungsættar.
Ollum þessum ræðum svaraði kon-
anna hafa blómgvast og dregið
til sín fólkið, en atvinnuvegir
sveitanna dregist aftur úr í sam-
kepninni.
petta sama má einnig sjá með
samanburði á útflutningsvörunum.
Einhverjum kynni að þykja fróð-
legt að sjá hvað landsmenn fluttu
út árið 1874, og lítur skýrslan
um það þannig út:
Ull, pd 1563695 Verð I 1000 kr. 1611
Saltfiskur, skpd 27106 1262
Lýsi, tunnur .. 9499 465
Saltkjöt, tn 6241 238
Tólg, pund 418423 159
Æðardúnn, pd 7523 134
Söltuð sauðskinn, tals 31634 89
Harðfiskur, skpd. .. 849 74
SÖltuð hrogn, tn. .. 1117 31
Tvíbandssokkar, pör.. 43586 28
Fiður, pund 17607 16
petta eru aðalvörurnar, og nema
samtals 4 miljónum 107 þús. kr.
Verðmæti útflutningsvörunnar í
heild hefir aldrei verið reiknuð út,
en nernur fráleitt fullum 4milj.
kr. Af öðrum vörum en hjer voru
taldar má nefna:
Söltuð síld.............. 17 tunnur
Lambskinn..............17131 tals
Hross.................... 50 —
Sauðkindur............... 10 —
Rjúpur................. 1456 —
Sjóvetlingar.......... 21524 pör.
Fingravetlingar .. .. 5342 —
Háleistar............. 15193 —
Vaðmál.................. 974 álnir
Lambskinnatalan sýnir að illa
hefir árað með sauðburðinn, prjón-
lesið ber vetrariðju fólksins vitni.
Tæpir 52% af verði fyrgreindu
vörutegundanna koma á landbún-
aðarafurðir, tæpir 4% fyrir hlunn-
indi, Ihitt fyrir sjávarafurðir. —
Landbúnaðurinn hjelt þá enn velli
sem aðalatvinnuvegui’ landsins,
einnig að því er útflutningsvöru-
magn snertir.
Nú er sú breyting á orðin, að
af landbúnaðarvörum hefir út-
flutningur saltkjöts ferfaldast,
skinna líklega einnig, og nú eru
flutt út um 4000 hross í meðalári,
en ullarmagnið má heita óbreytt.
Af sjávarafurðum liefir saltfisks-
útflutningur tífaldast, ef miðað er
við síðasta ár (1923), lýsi líklega
ferfaldast, eða sexfaldast ef síld-
arlýsið er meðtalið, hrogn tvöfald-
ast og 200 þúsund tunnur af síld
bæst við. Að verðmæti hafa hlut-
föllin breyst svo, að um aldamót
nema útfluttar landbúnaðarafurð-
ir einungis 1/5 af öllu verðmæti
útfluttu vörunnar, og hefir það
hlutfall haldist nokkurn veginn
óbreytt til 1915, en árið 1916 nem-
ur landvaran einungis 1/9 af öllu