Morgunblaðið - 28.02.1925, Blaðsíða 3

MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ.
Btofnandi: Vilh. Finsen.
h'’tKefandi: Fjelag 1 Reykjavfk.
Kltstjórar: J6n Kjartansson,
Valtýr Stefánsson.
Auglýsingastjóri: E. Hafberg.
Skrlfstofa Austurstræti 5.
Sfmar: Ritstjðrn nr. 498.
Afgr. og: hðkhald nr. B00.
Auglýsingaskrifst. nr. 700.
Heimasfmar: J. Kj. nr. 742.
V. St. nr. 1220,
E. Hafb. nr. 770.
Áskriftagrjald innanbæjar og f ná-
grrenni kr. 2,00 á mánutSi,
fnnanlands fjær kr. 2,50.
t lausasölu 10 aura eint.
Abraham Berge.
Bins og kunnugt er, liefir tals-
verð óreiða ver'ð á fjárniálalíí'i
ýmsra þjóða eftir styrjöldina. —
Geysileg fjársvik, fyrirhyggjulaus
stjóm peningastofnana, óviðráðan-
legir athurðir, eins og t. d. geng-
ishrun, verðhækkun og verð-
fa'll, hefir stofnað fj'árhag heilla
I ríkja í hinn mesta voða og komið
I glundroða á alt þjóðfjelagslífið.
Ipað mlá t. d. nefna austurríska og
þýska gengislminið og afle ðiogar
þess.
pessir örðugleikar hafa gert
vart við sig í Nor*egi, sem víðar.
Pað er ta’lið, að um 30 bankar
sjeu undir opinheru eftirliti, sum-
ir hafa algerle-ga orðið «ð hætta
störfum.
Merkur n-orskur banki, Verslunar
kauk’nu, komst í vandræði árið
1923. Ymsir bankar, þar á meðal
k'Oregsbanki, tóku liöndum saman
tm, að veita Versluuarbankanum
^bttSning. peír sneru sjer ennfrem
tiv til þáverandí torsætis- og
f.jármálaráðherra, Abrahams Ber-
ge, og fóru fram á, a8 hann legði
fram skerf af rílosfje til aðstoð-
Verslunarbankanum. Berge varð
"óðar við þessar: málalöitun. —
ílann ljet 25 miljónir af hend: við
hankami af ríkisfje, án þsss að
leita samþykkis stórþingsins.
pað hefir verið ráðist ákaflega
á Berge fvrir þetta tiltælri, eh
hann býðst til að taka á sig jfulla
úbyrgð verka sinna. Hann segist
ekk' hafa þoráð áð láta almenn-
ing vita nm þennan fjárstuðning,
Vegna þess, að á'lit á Ibönkunum
Var i bnignun. Tveir þektir ’bank
ar urðu að hætta störfum um 13kt
leyti, Andresens-banki og Cen-
fvalbanikinn. Berge heldur því
fi’ám, að það befði verið gerræði
iíkast að láta almienning fá vit-
T,?skju ag Ve'rslunarbankmn
: Var i f'^eppu. Auk þess báru
veikningar bankans, er lagðir
Voru fyrir banu, það með
sjer, aði engin hætta mundi
a að styðja bankann. —
Bp.rge áleit, að hann mundi fá
f.ieð endurgreitt innan skaimns.
Pað, sem mestu varðaði, var, að
i’aris áliti, að veita oanikanum að-
Hoð þegar í stað °g þegja vfir
því. iíann áleit hættulegt að draga
oi.nkann á sv,ari, vegna yfirvof-
Sndi 'örðugleika hans.
petta rjettlætir Berge að flestra
dómi; en hitt et- tæpast verjandi,
áð hann leyndi þessu þegar bank-
irn enn á ný komst í óviðráðan-
leg vandræði í fyrra og flúði á
háðir stjórnarinnar. Berge þagði
þá yfir því, sem -skeð hafð:, þrátt
íyrir að þeir af ráðherrum hans,
kfm voru þess vitandi, hvött.u
'Wnn fastlega til að skýra S'tór-
PÍ nginu frá öllum mlálavöxtum.
Berge ber það fyrir sig, að í
þinginu s’tji komnnuiistar, sem
nota vilji hvaða tækifæri sem
hýðst, til að koma sem mestri
ringulreið á í Noregi. Jafnvel
þótt hann hefði skýrt þ'hginu frá
því sem gerst hafði í trúnaði,
bjóst hann ekki við að kommún-
istar mundu hafa þagað yfir því.
piað er vafasamt, hvort þ'essi af-
sökun bætir málstað hans að mun.
Stórþingsmenn, hvers flolkksins
sem eru, hafa þagnarskyldu, þegar
um ve'lferðarmál þjóðariomar er
að ræða.
pað var nýjia stjórnin, sem
komst að þv,í að Berge hefði veitt
hahkanum fjárstuðning í heimild-
arl'eysi, og nú hefir fjármálanefnd
in málið til meðferðar; en vera
miá að því verði vísað tiil ríkis-
rj ttarins (Lögþingið og Hæsti-
rj“ttur í sameiningu).
Andstæðingar Berge hafa æpt.
upp yfir sig og kallað hann fjár-
glæframann og svikara. pessar
aðfarir eru hjákátlegt ofstæki. —
pað er ekki um f.jársvik . ða
p'retti að ræða; en hinu verður
ekkj neitað, að hann gerðist of
einr'áður um hluti, sem honum,
samkvæmt siðvenju, bar að ráðg-
ast um við aðra.
Tr. Sv. ,
-------o--------
Innlendar frjettir.
FEÁ VBSTMANNAEYJUM.
í gær.
Allir bátar rjeru hjeðan í uótt
og ern komnir ? liöfn rni. Þeir,
sem rjern meði gamalbeitt, komn
með um 200 fiska á bát; binir,
sem lögðu nýbeitta línu, hafa
fengis Hin 700 af vænsta þorski,
Ctlit er fvrir góðan iafla næstu
da.ga.
Engir skaðar urðu hjer í austan
veðrinu. Hjer er blíðviðri nú.
ÉH HAFNARFIRÐI.
í gær.
MaSur bíður bana við grjótvinnu
í dag vildi það hörmulega slys
td, iið maður beið bana við
bryggjugerð Kveldúlfs hjer íbæn-
tuu. Var verið ;ts vinna að grjót-
lileðslu úr stóru grjóti, og notal'5")
til þess þrífættur grjótgálgi. En
við notkun gálgans brotnaði ham.,
valt iiii^ og ofan á einn mannin'i,
sem var við vinnuna. Meiddist
hann svo mikið, að hann be:ð haua
af Hann hjet Sigurður Jónsson,
var nýlega giftur, og átti heima á
Kirkjuvegi í HafnarfYði.
Kolaskip er nýkomið til Helyer,
heitir Sindbad, oa flvtur 1000
tonn kola.
Leikhúsið.
C andiúa.
Leikfjelagið befir sÝnt hvert
leikritið öðru betra í vetnr, svo
vafasamt er, hvort þaú befir áður
sýnt á einu leikárj jafn mörg p,óð
og merlkileg skáldverk. pað byrj-
iar á íslensku verki, „Stonnuni,c‘
eftir Stein Slgurðsson, sem er að
vísu ekki neitt listaverk nje stór-
felt, en þó allmerkilegt í sinni
röð. Næst kemur franska leikritið
„Pjófnr:nn,“ Ijómandi verk; þá
„Veislan á Sólhaugum,“ uieð öll-
um’ sínum æfintýra- og þjóð-
kvæðablæ og forna stíl, og loks
nú síðast eitt af hinum hárfínu,
verkum Bernhard Shaw, „Gand-
ida.“
„Candida“ er svo einfalt og
íburðarlaust leikrit í hinum ytra
búningi, í ö'llu því, sem leiksvið-
inu sjá’lfti t.ilheyrir, að minni um-
gerð og óbrotnari er e’kki hægt
að velja, neinu leikriti. pað gerisc
alt, 3 þættir, í einu og sömn stof-
unni, á sama deginum; 6 persón-
ur, og 'sumar þeirra aukapersónur,
fjdla það því mikla lífi, sem í
því er. pví er ekki ætlað að
sigra með glæsiilegu skrauti í bún-
ingum eða leiktjöldum, ekki með
neinu því, sem er fyrir augað.
Aðalstyrkur þess eru þær tilfinn-
ingar, sem látnar eru rísa í því
’hvor gegn anupri og vegast á.
-— Leiðbeiuand; Leikfjelagsins,
Kristján Albertsson rithöfundur,
skrifaðí hjer í blaðið fyrir stuttu
ágæta grein um leilkritið, og rakti
að nok'kru aðalþætti þess, og er
því ástæðulaust að fara mörgurn
orðum um þá hliðina. Rkáldið
setur Candidu, hreinhjartaða, gföf-
uga konu, í þá eldraun að velja
milli tveggja manna geró'líkra. —
Annar þe'rra er eiginmaður henn-
ar, djarfur, andheitur prestur,
sterkur í kennimensku siuni og
framikomu allri, on alinn upp við
dekur og hjálp. Hinn er ungt
skáld, eggskurn hið ytra en stá'l
hið innra, má ekki heyra minst
á svo voraldlega hlnti og skó-
ldæðnað, skóíbursta, steinol'íu og
lauk, en ber þó kalt, ástalaust lrf
og sárustu soi’g eins og hetja. pað
snn ræður vali Candidu er kven->
eðlj hennar. þiirf hennar oa' þrá
af hjálpa þeim og styðja þann,
sein þrekmiuni er. Og þegar kem-
ur að úrsli'tabardaganum, sjer
hún, að maður hennar, þessi djarf-
Icgi, gunnreifi klerkur er veik-
bygðari, þrekminni en unga skáld-
ið, sem altaf hefir orðið að bera
byrðar sínar einu. Hann stendur
rjettur, þó hann s.já', að' hann
missi Candidu, en presturinn —
grætur. Hún velur hatiri.
Hm meðferð leikendanna á
þessu leikriti er ekki nema eitt
að segja. Hún var ágæt, nær
því uudantekningarlaust.
Guðrún lndriðadóttir leikur
Cand'du, og hefir bún ekki lei'kið
■fyrir í vetnr. Hlutverkið er sjer-
lega auðvelt viðfangs. Capdida
er ekki margbrotin persóna, hún
er góð og ástrík og fornfús og
annað ekki. pað eru engar sveifluir
í sálarlífi hennar. — Alla
þi'ssa kvenlegu eiginleika tekst
frú Guðrúnu mætavel a;ð' sýna.
Hún gengur um á lelksviðinu eins
og hinn góði engill, mildandi og
sætt-andi og styrkjandi. Sýnir
þessi leikur Guðrúnar, að hún
getur sýnt fleira en válkyrju-
I.lutverkin. Pó virðist mönnum
bei'a noklkuð á því, í fyrrakvöld,
að hún skilaði ekki tilsvörum sín-
um nógu greinilega til áheyrenda
— sumt af tali' hennar mistist.
Mann hennar, prestinn Morell,
leikur Óskar Borg snildarlega. —
Hjálpar honum þar og ágætt
gerfi. 1 öl’lum leik sínum tókst
hotíum svo afburðavel að blekkja
ál.orfendur og láta þá sannfænast
um það, að fyrir framan þá stæði
ekkj Óskar Borg, heldur áhrifa-
mikill, vandlætingasamur og
virðulegur klerkur. Leikur hans
var jafn sannur, mieðan prestur-
inn geystist fram í sjálfstrausti
sínu og ytri styrk eins og þegar
hann misti gunnreift flug sitt og
fjell niður í efann og sorgina.
Annað hlutverk er og afburða-
vel leikið, það er Garaett, vjelrit-
unarstúlkan, og leikur hana frií
Soffía Kvaran. Garnett. er ógift,
er, komin á von 1 eysisa 1 durinn, er
því skapill og uppstökk. Meðferð
frú Kvaran á þessu hlutverki
sýnir það, að hún ræður yfir fjöl-
breyttum leilklhæfiIeikum.Yfir leik
hennar nú hvílir svo sannur pip-
aiimeyjar-önugleika-blær, að það
ei ógleymanlegt.
Friðfinnur leikur sjerlega
skemtilegan karl, verksmiðjueig-
enda, föður ’Candidu, rammbrögð*
óttan. Höfundurinn setur hann í
leikritið til þess að nlá sjer niðri
á vinnuveitendunum og etja hon-
um á móti jafnaðarmenskuskoð-
unum prests'itos. Friðfinni fatast
hvergi skilningur á þessum hálf-
gildingsþorpara, og meðferð hans
á hlutverkinu er að vanda ágæt.
Og svo er loks unga skáldið,
Eugene Marchbanks, annar hrenni-
depill leikritsins. Gestur Pálssou,
þessi' ungi efnilegi leikari, sem
Leilkfjelaginu liefir bæst í vet-ur,
’fer með það blutverk. pað er
vandasamasta hlutverkið þegar á
alt er ’liti®, í engri persónunni
‘eru jafn mikla-r og sterkar t.il-
finningasveiflur. En Gestur leys-
i þetta af hendi fram yfir allar
voi.ir, svo erfitt sem það er, tíg
jafn ungur og óreyndur og hann
er á leiksviðinu. Að leik bans
mátti að sjálfsögðu ýnr’slegt
finna, en ckkert stórvægilegt, er
liann getur gert að — enu. pað
e, rðeins óþjál, ótamin röddin, sem
bcnn á erfit með. En með ’langri
og strangri æfingu og bendingum
góðs leiðbeinanda mun honum tak
ast að komast yfir þaun „örðuga
bjalla.“ Bæjarbúar ættu að taka
vel eftir leiklistarþroska Gests
Pálssonar, og fylgja Iionum með
samúð og áhuga, því 'hvert gott
leikaraefni, sem Leikfjelaginu
bætist, er mi'kils vi'rði, ef hjer er
á annað horð að halda uppi leik-
ment.
Hjer hefir veriði minst á alla
leikendurna í þessu leikriti, þó
smu'r hafi smávægilegri hlutverk
en aðrir. En það er af þeim á-
stæðum gert. að með þau er eins
vel farið og hin stærri.
Og svo að lokum.
Hvernig taka hæjarbúar þessu
góða. sálfræð'ílega verki? Kuuua
þeir að meta alvöruna, ti’lfinninga-
dýptina og lærdóminn, sem það
flytur ? pað' hefir þótt hrenna við,
af þeir vildu frekar heyra „hvell-
andi málm og 'hljómandi bjöllu“
á leiksviðinu, vildu heldur hlát-
>
urinn en íhyglina. En nú er að
bíða og ’sjá hvað setur með Cand-
idn. — J. B.
--------o-------
AKþ'ncfi
NÝ FRIIMVÖRP:
Frv. um stofnun dósentsembætt-
is í málfræði og sögu íslenskrar
tungii, istjóraarfrv., og frv. um
hreytingu á yf'rsetukvennalögmi-
um (launahætur), flm. M. J.
Álit er komið frá mentamála-
nefnd efri deildar um frumvarp
um skemtanaskatt og þjóðleik-
hús. Er uefndin mótf'allin því, að
skatturinn skift'st milli laads-
spítala og þjóðleikhúss, og loggur
hún á móti frv.
Mentamálanefnd neðri deildar
hefir sent álit um frv. um breyt-
ingu á barnakennaralögunum. —
Aðalbreytingamar, sem frv. gerir
ráð fyrir, eru, þessar:
I. Að kennurum sje skylt að
kenna 36 stundir á viku, í stað
30 stunda áður.
II. Að launaviðbætur eftÍT þjón-
ustualdri skulu greiðast af ríkis-
og bæjar- og sveitarsjóðum eftír
sömu hlutföllum og launin sjálf
greiðast af þessum aðiljum. Ná
eni launaviðbætur allar greiddar
af ríkissjóði.
III. Að dýrtíðaruppbót bæði a£
stofnlaunum og launauppbót
greiðist af sömu aðiljum og laun-
in og 'í sömu hlutföllum. Nú
giei'ðist öll dýrtíðaruppbót aí rík-
issjóði.
Nefndim getur ekki fallist á
neina af þessum að;ilbreytiugum,
og leggur hún því til, að frv. sje
felt..
Sameinað Alþingi.
par var til einnar umræðu þál.-
ti'll. um strandferðir.
Af hálfu flm. talaði fyrstur Jón-
as Jónsson, og mælti með till-
Næstur tók ti’l m'áls atvinnumála-
ráðherna, sem kvað till. óþarfa.
Hinu sama hefði mátt ná með' ein-
földu brjefi til stjórnarinnar, er
húu hefði lagt fyr:v samgöngu-
mólanefndir þingsius.
Tíiluðu svo hver af öðrum: JK,
Trvggvi, porleifur og Hákon og
liöfðu flestir ýmislegt frarn að
hera kjördæmum sínum til bjarg-
ar i þessu efni. Enn töluðu þeir
Jónas og latvmnumálaráðherra.
Hafði þá fundurinn staði'ð1 í tvær
stundir og fjórir þm. á mælenda-
skrá, Var því auðsætt, að ekkert
vrði af deildarfundum, ætti að
ljúka umr. að þessn s:mni. Tók
forseti því málið a’f diagskrá og
frestaðí umr.
Efri deild.
1. Forsætisráðherra lag’ði fyrir
deildina frv. t’d laga um dósents-
emhætti í sögu og málfræði ís-
lenskrar tungu hjer við háskól-
ann;
2. Frv. um eignarnám á lands-
spildu á Grund í Ytri-Reistarár-
landi. Frv. samþ. og afgreitt- tíl
Nd.
3. Frv. um, að ve^ta lán úr
Bj'árgráðasjóði. Atvinnumálaráð-
herra mælti nokkur orð fjTÍr frv.
og var því svo vísað til 2. umr.
og til landbúnaðarnefndar.
Neðri deild.
1. Frv. um viðauka við bæjar-
stjórnarlög Akureyrar var samþ.
umræðulaust og afgre tt til Ed.
'2. Frv. um geng’sviðaufoann
fók forseti af dagskrá-
3. Frv. um viðauka. við bæjar-
stjórnarlög Hafnarfjarðar.
Frv. meiri hl„ Jón Baldvinsson,
skýrði frá því, að meiri hi. alls-
herjarnefndar hefði getað fallist
á *frv. Það, sem farið vær: fram 4
(útsvarsskylda þeirra manna, er
atvinnu hafa í skipum, er ganga
frá Hafnarfirði), væri sarna á-
kvæðið og sett hefði verið inn í
bæjarlög Rvíkur í fyrra, og ekki
nema sanngjarnt að ákvæðið gilti
einnig um Hafnarfjörð. Frsm.
minni hb, Magnús Torfason. lagð-
| ist allþungt á móti þessu ákvæði
j og færði góð rök fyrir máli sínu.
Hins vegar kvað hann ekki ósann-