Morgunblaðið - 21.05.1925, Page 6

f

6

MORGUNBLAÐIÐ
Lin o leum-gólföúkar.
Miklar birgðir nýkomnar. — LægataJJJverð í bænum. ’
Jónatan Þorsteinsson
rfími 8 6 44
Óövrt.
Bollar 0,35 — Diskar 0,50 —
Könnur 0,65 — Kaffistell 6 manna
14,50 — Matarstell 6 manna 36,00
— Vatnsglös 0,35 — Sykursett
l, 85 — Matskeiðar 0,35 — Gafflar
0 30 — Teskeiðar 0,20 — Vasa-
hnífar 0,75 — Broderskæri 1,00
— Rakvjelar 2,75 — Rakvjelablöð
0,20 — Rakhnífar 2,50 — Hár-
burstar 1,25 — Naglaburstar 0,25
— Vasaverkfæri 1,00 — Dúkkur
0,45 — Barnabollapör 0,85 —
Barnadiskar 1,25 — Barnaskálar
0.60 — Töskur 1,75 — Úrfestar
0,50 — Höfuðkambar 0,65 —
Ilárgreiður 1,00 — Spil, stór 0,65
— Smjörkúbur 1,75 — Vatnskar-
öflur 1,85 — Myndir frá 0,25 o.
m. fl. ódýrt.
K. Ein 8
Bankastræti 11. Sími 915.
TÍSKA OG MENNING.
Um ljóð.
I.
Mætti ungur höfundur leggja
ráð öðrum hjöfundi ungum,
mmuli sá er þetta ritar brýna
tvent öðru t'remur, fyrir bróður
sínum í Qraga. Hið fyrra, val
sem allrö vandast á höfundum til
sapianburðar, hið síðara, kosning
lcsenda sem allra vandlátastra. —
Jeg liygg, að það standi lijer ung-
um skáldum fyrir þrifum, meðal
annars, að þeir stofna til útgáfu
l.jóða sinna, í sælli vissu þess,
oftar en skyldi, að ýmislegt í
kvæðum þeirra slagi hátt upp í
það sem best sje gert hjá þjóð-
skáldunum, en meginþorri ljóða
þeirra taki þó fram hinum land-
læga smáskældingapeðringi, sem
farinn er í seinni tíð, að höfða
svo freklega til önuglyndis stór-
orðra ritdómara.
Eigi tjáir að bera á það brigð-
ur, að hjer hafa títt verið hámet
sett í ljóði. Að vísu er; satt, að
eigi sje um svo auðugan garð að
gresja, sem hjá höfuðþj >ðum. En
Jónas Guðlaugsson og Jóhann
Sigurjónsson hafa samið Ijóð á
næst síðustu tímum, sem ótvírætt
þola jöfnuð við hið æðsta, sem
til er af því tagi. -Teg minnist
lvv;eða eins og ,,Jeg er eins og
kirkja“, eftir Jónas, og „Einn
sit jeg yfir dryikkju“, eftir Jó-
'liann, sem ba'ði eru af lieilagri
snild ger.
En engu að síður mundi ís-
lenskum ljóðhöfundum mikill ak)k-
ur, að skygnast út fyrir land-
steinana, er þeir bera sig saman
við aðra, og mestur, lytu þeir
aldrei lægra en svo, að yrkja á
borð við fræknustu meistara sem
\erið hafa, þá menn, sem helst
hafa með afbrigðum orkt og ágæt-
legast, Irvar sem uppi hai'a verið
og hvenær.
I’m hitt ráðið er sú ályktun
sönnu nær, að áfátt væri þjóð-
memiingu lands, þar sem alþýða
jrwuua Ijeti sier fátt uni fiunast,
það sem meistarar hugsa æðst og
mæla goðum líkast, og sje svo,
að snillingum, sem vitrir dá, sje
um það brugðið af alþýðu, að þeir
sjeu eigi við hennar skap, þá
skyldi enginn mæla því bót, að
menn yrki við alþýðuskap. Eng-
inn höfundur s'kyldi sníða stakk
.sinn að skapi annara en þeirra,
i sem vitrastir eru samtímismanna
Iians, ef hann yrkir fyrir nokkra
lesendur á annað borð. Hann sjái
í hug sjer andlega aðalsþjóð, þeg-
ar hann yrkir, sálir, þroskaðar til
að skilja hverja veikustu sveiflu
í ljóðleik hans, já, í taki hvers
tóns. Vei því skáldi sem hvikar
um hársreidd frá ströngustu kröf-
um listar sinnar, sakir ótta þess
að leikur hans kunni að láta sem
svartigaldur í augum fólksins.
II.
Nii er enn athuganir að gera.
Ljóðslkáld, sem er eigi andlegt
afkvæmi tímans sem hann lifir á,
er hvorki lands nje lagar dýr. A
íslandi er hinn mesti síðgotungs-
bragur á allri menningu, og hætt-
ir Ijóðskáldum til að vera eftir-
hreitur eldri tima og tíðaranda.
Er hjer enda leitun á mentamanni
sem eigi sje að minsta kosti 2A—
50 árum á eftir tímanum í allri
; hugsun og hátterni. Jafnvel döm-
urnar í Reykjavík hegða sjer eins
og siður var til um aldamótin,
suður í álfu. Jeg hefi ætlað að
semja um þetta ritgerð, og fleira
í þvi sambandi, en þar sem jeg er
á förum til útlanda fyr en ráð-
gert var, vinst eigi tími til þess
að sinni.
Jeg verð því að láta mjer líka,
i þetta sinn, að benda á þann
sannleik einan, að fyrsta skilyrðið
tii þess að nokkur andans maður
skari fram úr samtíð sinni, er
það, að hann sje barn samtíðar
sinnar. Snillingar og miklir menn
hafa allir verið börn síns eigin
tíina, fyrst og fremst.
Með þessu er þó eigi verið að
brýna fyrir ungum höfundum að
fara í elt.ingaleik við tískuna, ef
uppeldi þeirra er á einhvern hátt
§vo ófullkomið, að þeir eru ekki
menn til að tala í anda þeirrar
menningar, er um þá hverfir. —
Slíkt væri álíka fjarstætt og að
ráða hnúskóttum sveitamanni til
að klæðast kjól og hvítu líni. Hitt
vakir fyrir mjer, að snillingar
sviðs hvers, eru skýrastir speglar
og sterkastar básúnur ríkjandi
menningar, ímyndir þjóðsálarinn-
ar en miniature, vottar þeirrar
lensku sem lögum ræður, þetta
sinn eða hitt. .Hvert menningar-
tímabil leikur lög sín öll, svo að
jeg tali í myndum, í sjnni eigin
tóntegund, og hver sem þar vill
láta til sín heyra, en ekki kemst
undir í því kóri, hann er hjá-
roma rödd. Söngur hans getur
verið fullgóður út af fyrir sig,
leitkni hans rná vera gallalaus, —
ef liann syngur í annari tóuteg-
und en hinir, þá er honum of-
aukið. Maður sem yrkti Divina
Comedia, Hamlet eða Werthers
III.
Jeg huga að þeirri bókinni, sem
hendi er næst, hinni síðustu á
I j óðamarkaðinum.
Væri kvæði Tómasar Guðmunds
sonar, Við Sundin blá, miðuð við
þeirra ljóð, sem best hafa, orkt og
fegurst í heiminuin, þykir mjer
líklegt, að þau myndu þykja rýr.
IIius vegar eru þau liátt hafin
yfir inargt það, sein fólk á hjer
að venjast. pó þykist jeg ekkert
hafa fundið í ljóðum hans, sem
jeg þyrði, sannfæriiigar minnar
vegna, að setja jafnhátt kvæði
Leiden á vorum dögum, fengi
býsna litla áheyrn. Oll eru verk
þessi meistarastykki, hvert frá
sínu skeiði, raddir úr kórum
I
fornra tískna, leikin í tóntegund- j
um sem ekki hæfa vorri.
Skáldverk með forstríðsbrag
gjalla þegar h.járóma; skáldsikap- j
ur í anda aldamótanna, fram að
1914, er tilgangslaus aftur-úr-list
iðkuð fyrir daufum eyrum. Lagið '
sem á undan var leikið má hafa ^
verið hið fegursta, en það er á
enda, og nýtt lag hafið í nýrri
tóntegund. Seinasti áratugurinn
liefir skapað slík straumhvörf og ,
umbyltingar í hinum andlega
heimi, að jafngildir heilum öldum. |
Heimurinn hugsar í öðrum mynd- ^
um, talar í öðru formi. Ljóð
þrungin guðhræddri kvendýrkun,
um blóm, rósir, bláma og töfr-
andi mánaskin, eru svo fjærri því
að vera skáldleg framar, að annar-
hver maður sem les það, hlær að
því og stenst varla freistinguna
til að gera af því skopstælingu.
Nú þykir alt annað skáldlegt en
áður var.
Menn, sem rosknir eru orðnir,
og lifað hafa fífil sinn fegurstan
í listum fyrndrar tísku, rísa vita-
skuld öndverðir gegn hinu nýja,
og er þetta í rauninni ebki annað
en sagan um gang lífsins. Þeir
kalla að vísu nýju skáldin spell-
virkja, en það gerir bara ekkert
til. Baráttan gegn tískunni er erf-
itt starf og illa launað. Tískan er
háð eðli þeirra viðburða sem eru
að gerast í heiminum, og meira til,
hún er talandi votturinn um þau
öfl sem stjórna rás viðburðanna,
og ef það er nokkuð sem hefir
skapað hana, þá er það guð!
Jeg hefi aldrei fylt flokk þeirra,,
sein láta anda kalt í garð íhalds-
manna. Mjer finst hrifni roskinna
manna yfir gömlum stefnum og
gömlum skáldum eins rjetthá og
hrifni vor yfir nýjum stefnum og
nýjum sikáldum. Jeg er fyrirfram
trúlaus á þá tískulistamenn, sem
ekki geta kropið fyrir snild for-
tíðarinnar, og jeg álít snild nýju
lístanna ekki hóti æðri hinni
fornu snild, munurinn ekki á gæð-
um í mínum augum heldur á við-
fangsefnum, aðferðum og sviðum.
Hitt mega, gömlu menn-
irnir ekki reikna okkur til
vamma, þótt við, — sem
vorum börn 1914, og lifað höfum
róstur síðustu ára, hrærast í and-
rúmslofti byltinganna, þroskast
mitt í straumhvörfum aldarfars-
ins, sjeum af öðrum anda en þeir,
sem voru fullþroska menn um síð-
ustu aldamót ,eða hinir, sem engu
liafa látið sig skifta hvað iklukkan
sló í heimi raunveruleikans, á
undaiiförnum árum, eða setið í
einhverjum afkima veraldar, og
dögum róniantíkinnar.
Jónasar, „Jeg er eins og kirkja“,
eða Jóhanns, „Einn sit jeg yfir
drykkju“. Engu að síður ómar
þó víða hriíin og hátíðleg rödd í
þessum ljóðum, einsk. ljóðrænn
hátíðahreimur, þessi rödd tekur
hug manns fanginn annað veifið,
og blæs lesandanum í brjóst ást
til skáldsins og umburðarlyndi,
þrátt fyrir syndir þær, sem hann
drýgir gegn Sigurði Kristófer
Pjeturssyni, oftar en skyldi. —
llitt vita þoir, sem Tómas þek'kja
best, að hann er einn hinna gáfuð-
ustu ínanna, og því meir að
harina, að hann skuli hafa selst
því sjálfskaparvíti, að láta ment-
un sína markast þar á útskeri,
sem andrúmsloft er þrungið dauni
kistulagðrar tísku.
L.jóð Tómasar eru að því leyti
engin nýung, að í svipuðum stíl
hafa þegar svo margir orkt, að
allir kunna utan að; menningin
heimtar nýungar, lifir á nýung-
um, þroskast vegna nýjunga, en
hjaðnar og staðnar nýjungalaus,
deprast og deyr. Ljóð hans kunna
að vera ofin úr góðu sálúni og
sæi; sniðið er fornt. Síðustu kjól-
arnir frá París skora á alla að
veita s.jer eftirtekt; það er ekki
litið á fallegu stúlkurnar í gömlu
kjólunum. Ljóðvandur tískumað-
ur les „Við sundin blá“, en kærir
sig hvergi. Hitt þykir mjer lík-
legt, að íslenskar stúlkur á gelgju
skeiði finni sjer þar ýmislegt til
unaðar, það er að segja stúlkur,
sem ekki eru aldar upp við lysti-
bíla, jazz, vindlinga, 'kampavín og
flirt.
Og þig fe$ að dreyma. Vlð svana-
söngva
sál þín líður um kviildblá fjöll
þangað, sem rís yfir rauðan skóg
riddarans tigna höll.
S.jálfur dáist jeg að þvi, hve
miklu af l.jóðrænum glitþræði
Tómasi hefir lánast að vefa hjer
inn í svo lítinn dúk' Svanasöngv-
ar, kvöldblá fjöll, rauðir skógar,
riddari og höll! Hitt þætti m.jer
fróðlegt að vita, hvar í heiniinum
enn væri notaður þessi Ijoðræní
útsaumur gamalla miðevrópskálda
annarsstaðar en á fslandi.
Líti jeg á ljóð Tómasar í spor-
um manns, sem lifað hefði fyrir
50 árum, þá þykja mjer þau
merkileg og jafnvel frumleg. Og
myndi jeg þora að ábyrgjast, að
hvert mannsbaru hefði lært þau
þá. Sama er um inörg Ijóð ný-
íslensk, að fyrirtak hefðu verið á
öldinni sem leið. það er augljósa
að gáfaðir menn yrkja. Hitt vita
þeir ekki hve tilgangslaust er að
yrkja í þeim stíl, sem fegurstur
þótti feðrum Ivorum, þareð vjer
hugsum í öðruin myndura, íklæð-
um þauka vora öðrun^formum en
fyr, hræruinst í öðrum hugar-
heimi.
Og hjer skal áherslan lögð að
endinu.
Vil.ji skáld láta samtíðina verða
sín vara, þá er honum sæmst að
vera samtíðarinnar barn, mark-
aður hennar æðstu menning, eða
úthrópuðu ómenning, klæði hans
sjeu kröfur hennar til forms. Eft-
irhreyta eignast aldrei staðílista-
sögunni; skáld, sem er aftur úr,
keirnir eins og veislugestur eftir
dúk og disk.peir lifa einir í fram-
tíðiun allra menta, sem mestir
voru einhverrar' samtíðar, öflug-
astar básúnur tísku þeirrar er
tímum r.jeði þeirra dag. F'ornbók-
mentir cru því aðeins lajrdóms-
Divanteppi
Og
Borðteppiy
tallegt ódýrt úrval nýkomið-
Marteion Einarsson
Veggfóður
100 tegundir af mjög smekk-
legu vegg'fóðri, nýkomið.
Málapinn.
Orlik
reykjarpipurnar
góðu eru nú komnar
aftur, bæði dýrar og
ódýrar, í
mmamamam
lóbakshusu
Austurstræti 17.
é * • * • * • *-.• * é;*:é *éxé * é *
UMBÚÐAPAPPÍR
selur „Morgunblaðið" mjög
ódýrt. —
Odýr Seirvara
Matar-, kaffi- og þvottastell,
bollapör, margar tegundir. Diskar
djúpir og grunnir, ávaxtastell,
vatnsglös og karöflur, glerþvotta-
bre^tti og fleira. Óvenjusmekkleg-
ar vörur og hvergi ódýrari. Versl-
unin „pörf,“ Hverfisgötu 56, sími
1137. Festið ekki kaup á gler-
vörum, fyr en þjer hafið litið
inn í
Enskar húfur,
hálsbindi, axlabönd og sokk-
ar í íjölbreyttu úrvali.
Guðm. B. Yikar.
S i m ari
24 verslrmin,
23 Poulaen,
27 Fossberg.
Klapparstíg 29. ,
málning.
r'íkar, þá aðeins merkar, að eitt
sinn voru þær tískubókmentir.
Vorar bókmentir mimu því a^'
eins virtar, er tímar líða, að vjei’,
sem nú bó'kfestum hug vorn °»
hjarta, sjeum dagsins menn, ein8
og Egill, sem kvað Sónatorrek
og Eysteinti, sem Lilju orlcti, 011
ekki óniur dáiuna liljóma.
p. t. Reykjavík, 5. maí VJ'^-
Halldór Kil.jan Laxuess,