Morgunblaðið - 04.06.1925, Blaðsíða 5

Aukabl. Morgunbl. 4. júní ’25.
MO~ l NBLAÐIÐ
6
■>000000000000000 00000000+
'**$)((* <Zj>
AN-j - -
»11,n
Quakér
Besii morgunmat-
urinn; sem jeg fæ
er hafragrautur
úr Ouaker-grjón-
unum. ■
100000000 0000000000000001
Sælgæti
ailsðcoinar i mesfu úrvali i
TóbakshúsiatUf 823 Ausfiirsfr. I7.
B& V:'.íJöB6SSðíífe3S®SS«&

S L 0 A íí 'S er lang útbreiddasta
„Liniment“ í heimi, og þúsundir
manna reiða sig á bann. Hitar
strrx og linar verki.
Er borinn á án núnings. Seldur
í ölium lyíjabúCnm. — Nákvæmar
notlsunarreglur fylgja hverri
f l ö s k u .
|!^4siÖÉr
McC
1 i Ji ■ V. »-*r : - i
pnaz&x-1 ss; aruvmrgi——
MORGENAVISEN
jg jgj jg tiiiniiiiiuuii,imm,iiii,iii,imimmiiiiii
MORGENAVISEN
im,imiiiiii,iiiiiiiiililiiliililiiiiiimmm,i
er et af Norges mest læste Blade og er
serlig i Bergen og paa den norske Vestkyst
udbredt í alle Samfundslag.
er derfor det bedste Annonceblad for alle
som önsker Forbindelse med den norske
Fiskeribedrifts Firmaer og det övrige norske
Forretningsliv samt med Norge overhnvedet
MORGENAVISEN bör derfor læses a£ alle paa Island.
Annoncer til Morgenavisen modtages i Morgenbladid’s Expeditinon.
0. II. LlÉS idelÉið
Bygstad.
Mæli með mínum 1/1—1/2 og 1/4 síldartunnum.
Besta tegund, með lægsta verði.
Ennfremur mæli jeg með girðingarstólpum, smáum
og stórum, úr einir.
Póst- og símaadressa: Lunde-Bygstad.
Li n o 1 e u m!- gélföúkar.
,Miklar »g?>i r uýkomnar — Lsngsta verft í bænum
Jónafan Þorsteinsson
dítni 8 6 4.|
Ný bók.
Björn K. pórólfsson: Um
íslenskar orðmyndir á 14. og
15. öld, og breytingar þeirrá
úr fornmálinu. Með viðauka
um nýjungar í orðmyndum á
16. öld og síðar. Reykjavík.
Fjelagsprentsmiðjan 1925.
Rit þetta er 122 bls., í átta bl.
broti, en framan við það er ixm-
gangur: Nokkrar athuganir um
breytingar á framburði íslenskrar
tungu eftir 1300. Sá inngangur
hefir sjerstakt blaðsíðutal, og er
25 síður.
pað er gleðilegt, hve mjög
fræðimenn vorir nú á tíma, snúa
s.ic'i’ tastlega að rannsókn á máli
og menningu íslendinga. á mið-
öldinni, sem mjer nú af mörgum
ástæðum finst rjettast að láta
enda um 1630. Áður gáfu menn
sig mest að fornaldarmáli, en nú
ern smámsaman að koma ræki-
legar rannsóknir á miðaldamál-
inu, sem er svo merkilegt fyrir
oss, er nú lifum. En þegar jeg svo
atlmga þetta rit, sem lijer ræðir
nm, þá verður líklega rjettast
að byrja á innganginum. Um þessa
hljóðfræði, þarna í innganginum,
verður eigi annað sagt, en að hún
beri ljósan vott um það, hve ger-
sneyddur höf. er því, að koma
með nokkrar sjálfstæðar skoðan-
ir, frá eigin brjósti. Hann virðist
ganga algert í tjóðurbandi eldri
málfræðinga, mest útlendra manna1
— sem að vísu hafa kunnað all-
vel gömlu bókmálsnorrænuna á
siigum vorum, en hafa sárlítið
þekt liina lifandi norrænu, sem’
enn er t-öluð lijer á íslandi, og
því misskilið og misskýrt ýmis-
legt, sem mikils er um vert. Af
því að endurtaka án úrvinsunar
og umdæmingar, kenningar sjer
eldri manna, leiðir það, að sára-
lítið er á þessari hljóðfræðiritgerð
að græða. pað er svo sem auðvit-
að, að jeg er höf. ósamdóma um
allmörg merkisatriði, sem jeg í
riti mínu, „Nokkrar sögulegar at-
huganir um helstu hljóðbreyting-
ar í íslensku mjðaldarmáli“
(1300—1600)“, liefi litið á, tals-
vert sjálfstætt, frá nýrri hlið, og
reynt að styðja með rökum, engu
veikari en sum af þeim rökum
eru, sem hans heimildarmenn hafa
komið með. Þar má t. d. nefna
þah, hvernig skilja beri (bls XI og
XIV) breytinguna á é, ie, je. Jeg
verð að líta svo á, að ebki sje ráð-
legt að byggja mikið með höf. á
því, þótt é sje stöku sinnum rímað
á móti e, í ljóðum frá miðöldinui,
því það er fremur oftar rímað á
móti ei, og miklu oftar á móti æ,
en vitanlega mest á mót.i sjálfu
sjer. pað er hreint fjarri öllum
sanni, að orð Brynjólfs hiskups
íun tramburðinn á ie sjeu óskýr.
Að minsta kosti tók hinn skarp-
vitri'maður, Björn M. Ólsen, þau
fyrir góða vöru og gilda.
pað gleður mig að höf. (bls. 12)
hallast, eins og jeg, að þeirri
skoðun, að hvarf y-hljóðsins muni
hafa byrjað í einhverju hjeraði á
Vesturlandi.
Rjett athugað er það og eflaust
hjá höf. (bls. 23, neðanmáls), að
miðaldarljóð rími ekki með beyg-
ingarendingurn, og að slík rím
beri vott um breytiugu á áherslu-
lögmáli tungunnar.
Ekki er hægt að sjá, á hvaða
heimild hpf. hyggír það, (bls. 27),
að norðlenski framburðurinn bbð
(f. vð) í hafði o. s. frv., sje vafa-
laust. ungur. Aldur þess fram-
burðar er órannsakað mál. Norð-
lenska framburðinn ggð (f. gð)
t, d. saggði (af segja), nefnir böf.
alls eigi í ritinu. Hann er þó sama
eðlis og hitt. parna á sömu síðu
nefnir höf. breytinguna á 8—d
(víst aðallega lð—ld), en vísar
þar beint í ritgerð H. Celanders
um þetta mal, án þess að segja
nokkuð sjálfur. Slík aðferð er
víðar höfð í ritinu. pess kyns til-
vísanir, án þess að segja í ágripi
frá niðurstöðunni hjá heimildar-
manni, eru ónýtar öllum þeim,
sem eigi hafa ritin, og það er ó-
nærgætni við lesendur alment, að
búast við slíkum bókakosti bjá
þeim. Annars er kenning Celand-
ers um þetta atriði, líklega röng.
Um Jdjóðgildi z, bæði í eignar-
íalli og miðinynd (bls. 27—30),
bvggir höf. auðsælega alveg á
skoðun J. Hoffory, sem að ýmsu
leyti fer að verða lirelt, enda ef-
laust röng í mörgu, sem meðfram
mun koma. af því, að þar er alls
eigi litið á málið frá sjónarmiði
fornljóða nje núlifandi íslensku,
heldur- einblínt á eintóma hand-
ritastafsetning. par sem höf. tal-
ar um z í eignarfalli, tekur hann
víst tvö orðadæmin upp eftir mjer
til að hrekja skoðun mína, án
þess að nefna niig þó. Hann segir,
að engin von sje á, að finna hend-
ingar sem allz: salta og grannz:
vanta. par ermn við víst sam-
mála, þótt af ólíkum ástæðum sje.
Eu hitt, að einnig skuli algert
vánta dæmi upp á hendingar sem
allz: salda og grannz: branda,
gerir gömlu kenninguna um að
z þarna sje == ts (eða ds) ennþá
ósennilegri. Hvers vegna skyldu
skáldin hafa fundið þarna þenna
samrímunhindranda mismun á d
'í allz (= alds) og í gjalda, en
aftur engan mun á d í valds og í
gjalda, sem þau ríma hiklaust
saman'. Svarið verður auðvitað
það hjá mönnum með heilbrigðri
‘liugsun, að í allz hafi hreint ekk-
ert t eða d verið, en hitt sje tóm
bókstafs-kreddutrú. Samband orð-
mynda hefir í slíkum tilfellum
ekkert að segja svo sem mörg
hliðstæð dæmi sýna. Annars vitna
fornar stiklnr hendinga nm það
að hljómkvæð hljóð og óhljóm-
kvæð gátu rímast saman, t. d.
biðk: þriðja, hags: sagða, vifs:
drífu. Pann mun dugir því eigi að
bera fyrir sig. Eftir minni hyggg'u
er það munurinn á s-hljóðinu sem
veldur, að t. d. dúks og bútz er
ritað sitt á hvern hátt.
Um z sem miðmyndarending t.
d í kallaz o. m. fl. vill höf. (með
Hoffory) láta sama gilda. par
hafi í rauninni verið ts, en st hafi
þó líka komið þar fyrir, sem væri
undarleg tvímyndun í svo tíðnot-
aðri beygingarmynd. Höf vill láta
breytinguna á uppliaflegu end-
ingunni sk í z (=ts) eiga upptök
sín hjá þeim sögnum, er rót þeirra
endaði a tannhljoði. En af öllum
sagnaorðasægnum í íslensku, eru
það einungis örfáar sagnir af
sterku beygingunni, sem hjer geta
komið til mála, nfl. þær einar,
sem rótarsamstafa þeirra endar
á t eða d eða ð. En fyrir utan
binn lítið notaða boðhátt, sncrtir
rót og miðmyndarviðskeyti þess-
um sögnum, hvort annað, einung-
is í 2. og 3. pers. eiu. framsli- í
nútíð og svo í sömu myndum i
þátíð, en hvervetua í öllúin öðr-
Nvkomin
Kosta-
mjólkin
(Cloister
Brand)
Tekið á móti
pöntunum í
síma 481.
fieilduErslun
Saröars Bíslasunar.
um myndum orðanna, eru ýmis-
lega gerðar endingar á milli, er
gerir samruna ómögulegan, svo
það er mjög ólíklegt að þessar
'tvær beygingarmyndir í íaeinum
orðum hafi valdið slíkri stórbylt-
ingu í eitthvað þrjátíu beygingar-
myndun sjerhvers sagnorðs í
tungumálinu. pað er þá líkalangt
frá að þessi kenning höf. komi
með nokkra. vísindalega sönnun
og nýtilega fyrir þeirri staðhæf-
ingu, að z í miðm. hafi verið ts.
Hitt er miklu sennil., að z tákni
þarna eintómt s, en þó helst st,
öldungis eins og það táknar ómót-
mælanlega í yfirstigi einkunna og
atviksorða. Það, að z hafi þarna
táknað eintómt s, verður ólíklegra
af því, að stiklur sem sjáz (f.
sjást): krásir, finnast aldrei í
gömlum ljóðum. Um hljóðgildi Z
iun í orðum, erum við að mestu
leyti sammála.
Þar sem höf. talar um nn og
II (bls 31), þykir mjer undarlegt
að hann skuli livergi nefna tvö-
földunina á n í áherslulausum
endingarsamstöfun, t. d. góðann
(f. góðan) o. s. frv. Annars er
mestalt tal höfundarins um hreyt-
inguna á nn og 11 í dn og dl svo
jfráleitt, að jeg gefst alveg upp
við að fást nokkuð við það. Jeg
treysti líka dr. Alexander Jó-
hanneSsyni vel til að hrekja and-
mæli þau, er hann fær í grein-
inni.
Höf. hyggur (bls. 33) það um
ggn og gn, að t. d. í stiklunum
höggnir : brögnum, hafi gg ein-
faldast og orðið lint g (en ef*
laust tvöfaldast aftur seinna). —•
Sönnu nær mun nú vera að g liafi
harðnað og tvöfaldast, svo að
þarna hafi hljóðað hoggnir :
bröggnum, enda er það beint sam-
kvæmt núverandi framburði. Ilin
fjarstæðan er algert sama sem
það, að kent væri, að t. d. þybbn-
ir (af þybbinn) hefði orðið
þyfnir (frb. þyvnir), og svo þá
aftur seinna þybbnir á ný. Annars
mun þessi harði framhurður á gl
og fl og svo líka á gn og fn, vera
kominn frá Norvegi hingað í land
og fest rætur á Norðurlandi, en
breiðst svo þaðan út um Önnur
hjeruð landsins. Sama gildir og
eflaust um dl og dn framburðinn.
Á sömu síðu og næstu talar
höf. um norslka framburðinn á hv
sem kv, sem alkunnur er hjer á
landi í ýmsum hjeruðum. par er
jeg höf. þakklátur fyrir neðan-
málsgreinina. Hann skýrir þar
rjettilega frá því, að bæði dæmin
hjá mjer (í áðurnefndu riti) u«i
samruglunina á hv og kv, sjeu
röng. Raunar var jeg sjálfur fyr-
ir nokkuð ldiigu búinu að sjá