Morgunblaðið - 17.09.1925, Blaðsíða 5

AuRabl. Morgbl. 17. sept. ’25.
MOkGUNBLAÐIÐ
Heilbrigðistíðinði

það byggingarlag, >ví vandaðir
torfbæir eru allra húsa hlýastir
— og þó mikið ódýrari en önnur
Almennar frjettir
vikuna 6. til 12. september.
1 Reykjavík er mjög gott heilsu-
far, svo að læknar hafa lítið að
gera. Tveir sjúklingar hafa verið
lagðir á farsóttahúsið með tauga-
veiki. Þeir eru báðir nýkomnir í
bæinn, úr Árnessýslu, hafa smit-
ast þar. Þó er ekki kunnugt um
taugaveiki þar eystra. Jeg talaði
í dag við hjeraðslækni á Eyrar-
bakka. Segir hann mjög gott
heilsufar í sínu hjeraði, hefir ekki
oiðið var við taugaveiki, eða aðr-
ar farsóttir. Annarstaðar af land-
inu er ekkert að frjetta öðru
nýrra, heilsufar gott yfirleitt.
15./9. — ’25.
G. B.
*
Úr bændabygðum.
(Frh.)
Húsakynni.
Ollum er ljóst að góð húsakynni
eru afarmikils virði fyrir heil-
brigði manna. Nú að undanförnu
hefir margt verið um það mál
rætt og ritað. Sumir góðir menn
hafa látið í Ijósi, að heilbrigði
þjóðarinnar myndi borgið úr öll-
um verstu kröggunum, ef allir
hefðu góð húsakynni. Menn hafa
t. d. haft orð á því, að góð húsa-
kynni muni nægja til að vinna
bug á berklaveikinni. Nú er það
að vísu satt, að góð húsakynni,
húsnæðisbætur yfirleitt, er einn
þátturinn í berklabaráttunni, en
alls ekki eini þátturinn. Yið sjá-
um berklaveikina í sífellu hremma
herfang sitt á bestu heimilum,
þar sem húsakynnin eru ólastan-
leg og fólkið á við góð kjör að
búa.
En meðal annara orða: Hvað
eru góð húsakynni?. Við eigum
að rífa torfbæina og reisa stein-
hús í staðinn — segja menn. Það
er athugaverð kenning. En eftir
henni lifir þjóðin.
Þegar fólkið var talið 1910 og
aftur 1920 voru íbúðarhús skráð,
úr hvaða efni þau væru. Útkoman
Var sem hjer segir á öllu land-
inu, og hafa fyrri tölurnar (1910)
áður komið á prent (Landshags-
skýrslur 1912), en þær síðari hefir
Hagstoan látið mjer í tje:
1910 1920
Torfbæir .. .. 5354 4934
Timburhús............ 4488 5174
Steinhús og steinbæir 371 1058
'jr,
Hjer tná sjá, að torfbæjunum
fækkar, en timburhúsin fjölga,’
og þó einkum steinhúsin. Og það
kemur í ljós, að á þessu 10 ára:
skeiði hefir steinhúsum fjölgað
mest í sveitunum. Það sýna þess-
ar tölur:
Steinhús og steinbæir
1910 1920
Reykjavík.............. 157 351
Aðrír kaupstaðir og
kauptún.............. 76 304
Sveitir................ 138 403
Yngri skýrslur eru ekki til um
pessi efni. En engum getur dulist
að undanfarin 5 ár hefir breyting-
in gengið hraðfara í sömu átt og
1910—1920. Nýreist timburhús
eru nú fásjeð í sveitum. Ný stein-
hús verða afarvíða á vegi manns.
Torfbæjunum fækkar,
Er rjett að verið, er rjett að
fordæma torfbæina, eru steinhús-
in hollari mönnum en tarf bæirnir 1
Þetta eru í mínum augum mikil
vafamál. Jeg er ekki húsameistari.
En jeg er læknir og gamalt sveita-
barn og allvel kunnugur um land
alt. Og hygg jeg það illa farið.
að kunnáttumenn okkar í
húsagerð skuli snúa bakinu að
torfbæjunum, í stað J?ess að leita
allra bragða til að bæta þá, bæta
gamla byggingarlagið. Þetta er
víst: 1 mörgum lijeruðum lands-
*fns endast torfbæirnir von úr viti.
Bærinn á Marðarnúpi í Vatnsdal,
sem faðir minn bygði 1876, stend-
ur enn í dag óhaggaður, ósnar-
aður og ófúinn, og mun vafalaust
geta staðið enn í 2—3 mannsaldra,
ef honum verður haldið við, eins
og faðir minn og bróðir hafa gert.'
Jeg gæti nefnt ótal dæmi þessu'
lík. Og nú kunna menn þó miklu
betur að gera góða torfbæi en'
fyrir 50 árum.
Hins vegar rekst jeg hvívetna
á steinhús, sem eru mjög athuga-
verð. Mörg af þeim eru’þrengri
en toríbæirnir. Þar sem útveggir
eru einfaldir verða húsin köld og
rök. Ef steinkús eru þiljuð innan
og stoppað á milli verður það
rajög dýrt. Þá fúnar það líka að
innan, ef það er ekki síhitað, og
það miklu fyr en vandaður torf-
bær, þó ofnlaus sje. Jeg kom fyrir
nokkrum árum í nýlegt steinhús,.;
þiljað innan, gisti þar og sá gor-'
kúlur vaxnar inn úr þiljum í stof-’’
unni. Ef útveggir í steinhúsum
eru tvöfaldir og stoppaðir, þá get-
ui húsið orðið hlýtt og endingar-
gott. En þá er það líka mjög dýrt,
tvöfalt til þrefalt dýrara en torf-
bær af sömu stærð, og þó engu
lrollari íbúð en vel vandaður
torfbær.
Okkar mikla mein í þessum efn-
lim — það eru kuldinn og rakinn,
eða með öðrum orðum: eldsneytis-
skorturinn. Og jeg vil bæta einu
við. Það er myrkrið, myrkrið á
vetrum.
í bæjum (kaupstöðum) verður
að snúa húsinu eftir götum. Þar
verða margir að fara á mis við
sólarbirtu í húsum sínuin. í sveit-
um er öðru máli að gegna. í dala-
sveitum og fjörðum er það að
vísu þjóðsiður að snúa húsum
eftir dalnum eða firðinum.
Það er óþarfi og það er skakkur
siður. í sveitum er alstaðar ger-
legt að snúa mannahúsum rjett.
Og við eigum að snúa öllum
mannahúsum móti sólu, móti
suðri. Herbergin, sem fólkið dvel-
ur í á daginn eiga að snúa móti
suðri, og ef ekki það, þá móti
suðvestri. Þannig snúum við nú
öllum okkar nýju sjúkrahúsum.
í sólbyrgjunum sunnan á Landa-
kotsspítala (stendur hátt) er sum-
ar í skammdeginu þegar sólin
skín. Ljósið, sólarljósið er lífsins
mesta hollusta og besta sóttvörn-
Sólin vermir og lífgar og fjörg-
ar. Sólarljósið dæsir eða drepur
allar sóttkveikjur, sólin sótt-
hreinsar.
En hjer á landi eru oft sólar-
litlir dagar á vetrum og úrfella-
samt og kalt.
Þess vegna er það alveg rangt
að fordæma torfbæina í stað þess
að leggja allan hug á að bæta
hús.
Þó er ekkert einhlítt við kuld-
anum og rakanum á vetrum ann-
að en það, að verma húsin. Þar er
vandinn, einn okkar mesti og
versti þjóðarvandi. Það er elds-
neytisskorturinn. Kol eru hjer
óvíða og hvergi góð. Enda er
ógerningur fyrir bændur a ðflytja
að sjer eldsneyti langar leiðir —
í járnbrautalausu landi. Og kol
verða jafnan dýr. Mótak er víða,
og miklu meira notað en áður.
Það er mikil framför. Og auð-
vitað mætti nota mómýrarnar
miklu meira en gert er. En þar
eru tveir agnúar. 1 mörgum sveit-
um er áreiðanlega ekki til nýti-
legur mór. Annað er hitt, að nú
eru verkalaun orðin svo há, að
rnórinn verður bændum of dýr.
Mætti vafalaust bæta talsvert úr
því með móvinsluvjelum. Þær eru
tiT af ýmsum gerðum, smáar og
stórar, og afar mikið notaðar í
öðrum löndum.
Þá eru skógarnir. Þar höfðu
forfeður okkar liitann úr — þess
vegna köllum við enn alt elds-
neyti eldi-við. Það hefir verið
reiknað út, að á vænu sveitaheim-
ili þurfi ekki stærri skóg en nemi
100 dagsláttum til þess að úr hon-
um megi höggva árlega nógan
eldivið handa heimilinu. Og víst
er það — þjóðin stendur í skuld
við landið, hefir rúið það, reltt
af því fegursta skrúðið, skóganna,
á nú eftir að skrýða landið aftur,
skrýða það skógum; gera bæjar-
skóg á hverri bújörð — það á að
vera markmiðið.
En hvað á að gera þegar þjóðin'
er orðin stór, þegar bændabýlin
eru orðin 60 þúsund eða tífalt
fleiri en nú, og síðar margfalt
fleiri?
Því er auðsvarað. Þá koma fall-
vötnin okkar til sögunnar í fullri
alvöru. Þá verða stórvötnin virkj-
uð að sunnan og norðan og aust-
an og vestan, og tengd saman og
taug lögð heim á hvem bæ til
að verma og lýsa og vinna.
Þetta er ekki draumur.
Það er forspá (Frh.)
15. sept. 1925
G. B.
GENGISMÁLIÐ.
Herra ritstjóri!
Utaf grein í blaði yðar í gær
viðvíkjandi ummælum mínum við
Alþýðublaðið um samþykt gengis-
nefndarinnar 19. maí þ. á. vil
jeg biðja yður að birta brjef þetta
í blaðinu.
í Alþýðublaðinu, sem út kom
11. þ. m., var sagt að almælt
væri að jeg liefði lofað nokkrum
f iskútf ly t j endum að sterlings-
pundið skyldi ekki lækkað að mun
fyr en eftir miðjan september „og
að skráning erlends gjaldeyris
sje höfð svo langt yfir sannvirði
eingöngu til að friða samvisku
þessa mæta manns.íl
Útaf þessu hringdi jeg til rit-
stjóra Alþýgublaðsins, — sagði
honum að þetta væri.alveg rangt,
jeg liefði ekki sagt mönnum annað
um gengið en það, sem gengis-
nefndin hefði samþykt 19. maí
,þ. á., að halda sterlingspundinu
„SUNNUDAGSBLAÐIÐ.“
byrjar aftur að koma út um næstu helgi. Það verður af sömu stærð
og blaðið ,Stormur‘, og verður aðallega mynda- og skemtiblað. Blað-
ið verður ekki gert úr garði eins og venjulegt frjettablað, en eigi
að síður verður efni f jölbreytt. í fyrstu blöðunum verður m. a.:
Fimtíu ára landnám íslendinga í Vesturheimi, (R. Beck), ritdómur
eftir dr. S. Blöndal, þýðing á frægu kvæði eftir Öhlensclhæger, gerð
af Stgr. Th., áður óprentuð, greinar með myndum, myndir af kvik-
mvndaleikurum, saga 0. fl. Blaðið verður til sölu laugardaga og til
hádegis á sunnudögum. — Söludrengir fá góð söluláun.
Útgefandi: Axel Thorsteinson.
Afgreiðsla: Kirkjustræti 4. Sími 1558. Pósthólf 956.
Matsvein
vantar á togara. Upplýsingar árdegis í dag hjá Guð-
mundi Guðmundssyni skipstjóra, Þórsgötu 18, sími 1388.
Fermingargjafir.
Ókeypis nafn
á allar leðurvörur.
10—25% afsláttur á fráteknum birgðum, þar á með-
al: Manicurekassar, Ferðaveski, Skrifmöppur, Skrif-
færakassar, Dömu- og herrabuddur.
Leðurvörud. Hljóðfærahussins.
Fjölbrevtt úrval
af sjerstaklega vönduðum og smekklegum nýtísku leðurvörum, svo
sem: Kventöskum, veskjum, peningabuddum og seðlaveskjum.
Einnig afarfallegar samkvæmistöskur handa kvenfólki,
nýkomið í
Verslunin Goðafoss
Sími 436.
Lægsta verð í borginni!
uiljiQ já góQ hafragrjón
þá kaupiQ
grjónin í pöhkunum
í að minsta kosti kr. 26,00 geugi,
til miðs septembers. Þetta birtist
1 AÍþýðublaðinu 12. þ. m. og útaf
því hefir formaður gengisnefndar
birt í Alþýðublaðinu í gær mót-
mæli þau gegn þessum ummælum
mínum, sem þjer gerið að um-
talsefni í grein yðar í gær. En
jeg held því fram að jeg hafi í
engu hallað rjettu máli. Til þj^?
nú að menn geti skilið mál þetta
tii fulls, skal jeg skýra frá því
sem hjer segir:
í síðastl. maímán. var svo kom-
ið, að sennilegt var að fiskversl-
unin mundi aðallega komast á
hendur útlendinga, sem áttu til
peninga til fiskkaupa, sakir þess
ht er óvissa var um gengið á
sterlingspundum. þar sem íslensk-
ir fiskkaupmenn höfðu eigi ann-
að fje til fiskkaupa en lánsfje
úr bönkum, en bankarnir þorðu
eigi að lána slíkt fje og fisk-
kaupmenn þorðu eigi heldur að
taka slík lán, hvorttveggja af
ótta við það að sterlingspundið
fjelli svo mikið að stórtap yrði
á kaupunum. Samskonar óvissa
var um það fyrir hvaða verð út-
gerðarmenn skyldu selja afla
sinn. Með því að þessi afstaða
þótti óviðunandi, varð það úr,
að gengisnefndin skyldi lækka