Morgunblaðið - 08.03.1929, Blaðsíða 5

*k %.M'
; ’ >w., . ' • ■"'VX '
V ..... 'ÍWAr
Föstudaginn 8. mars 1929.
fyrrum prestur á Kvennabrekku,
andaðist lijer í bænum í fyrramorg
un. kl. 10y2, á 70. aldursári. —
Hann var fæddur að Hesti í Borg'-
arfirði 14. nóvember 1859. Faðir
hans var sjera Jóhann Tómasson
síðast prestur í Hestþingum (t
1865), gáfaður maður og sltáld-
mæltur. Yar hann sonur fræði-
mannsins Tómasar stúdents Tómas-
sonar á Stóru Ásgeirsá (t 1811),
sem mikill ættbogi er frá kominn
nyrðra, einkum í Húnavatnssýslu,
]>ar á meðal ýmsir merkir bændur.
Síðari kona sjera Jóhanns og móð-
ir sjera Jóhannesar var Arnbjörg
dóttir Jóhannesar Lárusar Lynge,
er var danskur að faðerni, sonur
liasmusar Lynge verslunarstjóra á
Akureyri (t 1817). Var Jóhannes
þessi um hríð við prentverkið í
Leirárgörðum, bjó síðar á Hurð
arbaki í Svínadal, en var síðast á
Akranesi og andaðist þar 1834
Systir hans samfeðra var frú Sof-
fía Dórótea, kona Þórðar liáyfir
dómara Jónassonar, og voru þeir
Jónassen landlæknir og sjera Jó
hannes heit. því 2. og 3. að írænd
semi. En systir samfeðra sjera
Jóhannesar var Valgerður kona
Guðmundar bæjarfulltrúa Þórðar
sonar, móðir hinna alkunnu Hóls
systkina hjer í bæ. Sjera Jóhanes
varð snemma umkomulaus, því að
6 ára gamall misti hann föður
sinn, og móður sína, ]>á er hann
var á 8 .árinu (vorið 1867). Var
lionum þá komið fyrir hjá vanda
lausu fólki á Miðfossum í Anda
kíl, og ólst þar upp á sveitar
framfæri, þangað til liann var
fermdur (1873). Var þá tekið að
bera á námfýsi hans og hæfileik
um, svo að því var veitt eftirtekt
af prestum þeim, er reyndu ktnrn
áttu hans. E11 með því að hann
var afhuga að geta gengið skóla
•veginn sakir fátæktar, bað hann
Sigurð Lynge barnakennara
Akranesi, móðurbróður sinn, að
koma sjer fyrir í Reykjavík til að
læra handiðn, og kom Sigurður
honum þá fyrir í prentsmiðju Ein
ars Þórðarsouar, til að læra þar
prentiðn, og skyidi námstíminn
vera 5 ár, eu kaup ekkert nema
föt og fæði. Fór þá Jóhannes al
farinn frá Miðfossum til Reykja
víkur vorið 1877, og vann í prent
smiðjunni ó daginn, en fjekk sjer
ýmsar bækur til lesturs á kvöld
in, og kyntist þá fyrst ritreglum
og málmyndaiýsingu Halldórs Frið
rikssonar. Hneigðist ])á hugur
hans þegar að ísienskri málfræði
er síðar varð honuni hjartfólgnust
ailra námsgreina. Svo var það um
vorið 1880, að hagur lians breyttist
skyndilega. Bar þá svo við, að til bæjarins. Bjó hann á prests-
þjóðskáldið sjera Matthías Joch- setrinu Kvennabrekku mestalla
umsson, er sjálfur hafði átt erfitt prestsskapartíð sína eða 27 ár
uppdráttar að komast inn á menta- (1891—1918). Var hann vinsæll í
brautina, liitti Jóhannes á götu sóknum sínum og þótti góður ræðu
og tók liann tali, er þá barst að maður, en söngróm hafði hann
námslöngun hans og framtíðarvon- fremur lítinn. Sjerstaklega var
um, og hvatti sjera Matthías hann honum sýnt um undirbúning barna
til að freista gæfunnar, þótt fje- undir fermingu, að því er jeg hefi
laus væri, og bauðst síðan til að heyrt. Auk prestsstarfanna hlóð-
kenna honum að nokkru leyti und- ust á hann önnur störf í þarfir
ir skóla, en útvega honum fleiri sveitarinnar og hjeraðsins. Var
kennara fyrir ekki neitt. Skiftu hann t. d. 17 ár samfleytt lirepps-
>eir lcenslu hans á milli sín: sjera nefndaroddviti og rækti það stai’f
Matthías, Steingrímur Thorsteins- með hinni mestu alúð, sem öll önn-
son, Páll Molsted og Sigurður Stef- ur störf sín. En auk prestsskapar-
ánsson, síðar prestur í Vigur, en ins og allra annara trúnaðarstarfa
einn kaupmaður (Jón Steffensen) lagði hann mikla stund á lands-
af lionum fæði um veturinn. Var málafræði, búnaðarfræði og sjer-
svo kappsamlega að verið, að Jó- staklega norræna málfræði, og rit-
hannes lau’ði undir 2. bekk á ein- aði í blöðin fjölda greina um land-
vetri, og tók aðgöngupróf búnað og stjórnmál með glöggri
orið 1881 með góðri einkunn. Var I greind og eftirtekt, sem honum var
hann nú að vissu leyti komiun yf- lagin, og þessu hjelt hann ósleitu-
ir örðugasta lijallann inn í lærða lega áfram, eftir að hann fluttist
skólann. Vann hann á sumrum suður, og ljet sjer þá sjerstaklega
mist að prentiðn eða í sveit, og ant um stjórnmálin, enda fjekk
fjekk þar að auki nokkurn styrk stjórnmálastefna hans á síðari ár-
frá einstökum mönnum, sjerstak- um énn fastari og ákveðnari grund
lega frá sjera Þórði prófasti Þórð- völl en fyr. Hljóp hann ekki í fel-
arsyni í Reykholti, meðan hans ur með skoðanir sínar, og ljet
naut við. Skólanám sitt stundaði hvergi sinn hlut, þótt við öfluga
Jóhannes með mikilli elju og alúð; og ófyrirleitna mótstöðumenn væri
á.tti heita nær jafnvígur á allar að eiga. Áhuginn var svo mikill
námsgreinar, en skaráði þó fram og lifandi á velferðarmálum ætt-
úr að þeklcingu á íslenskri mál- jarðar sinnar, að hann gat ekki
fræði. Hafði Jón rektor Þorkels- setið hlutlaus hjá, ef honum virt-
son hinar mestu mætur á honum ist í öfuga átt stefnt frá því, sem
sakir kunnáttu hans í þessari hann taldi sannast og rjettast.
fræðigrein, sem rektor sjálfum var Ilann var gunnreifur bardagamað-
svo lijartfólgin. Vorið 1886 út- ur í ræðu og riti og sást ekki fyr-
skrifaðist Jóhannes úr skólanuin ir, svo að sumum vinum lians þótti
raeð mjög góðri 1. einkunn. Mun nóg um. En það var hinn brenn-
)á hugur lians hafa staðið til sigl- andf áhugi lians á sigri þess mál-
mgar og frekara náms í norrænni staðar, er hann barðist svo djarf-
málfræði, en fátæktin hamlaði hon- lega fyrir, er veitti hinni sífjörugu
um sem mörgum öðrum fyr og sál hans í fremur veikbygðum lík-
síðar að lialda út á háskólabraut- ama meiri þrótt en venju-
ma og nema til fullnustu það, sem legt er um menn á gamalsaldri, þá
hugur rnanns lineigðist mest að. er flestir draga sig fremur út úr
Haiin varð því að jarðsyngja allar stjórnmálahávaðanum og æsinga-
háskólavonir sínar, og gekk í stymum. En sjera Jóhannes var
prestaskólann haustið 1886, enda ekki þannig varið. Baráttan var
]>ótt hugur hans beindist þá meir lionum líf og yndi, lífsnauðsyn, ef
að öðrum viðfangsefnum en guð- svo má segja. Hann varð að taka
fræðinámi, og svo var'þvíháttað um þátt í baædaganum, lielst í fylk-
fleiri bekkjarbræður hans, er þá ingarbrjósti. Og þessi hermanns-
gengu sama veginn. Vorið 1887 þróttur hans þvarr ekki með aldr-
tók hann próf í forspjallsvísind- inum, þvert á móti. Hann var
um með ágœtiseinkunn og embætt- sannur hermaður vorgróðurs Isa-
ispróf í guðfræði sumarið 1888 lands til hinstu stundar. Frelsi og
með liárri 1. einkunn. Var hann sjálfstæði ættjarðar vorrar hefir
>á þegar ráðinn aðstoðarprestur sjaldan átt einlægari, hjarta-
hjá gömlum og góðum kennimanni, hreinni og einbeittari málsvara en
sra Jakob Guðmundssyni á Sauða- sjera Jóhannes. En jafnframt
felli, og prestvígður af Pjetri þessu hugstæðasta hjartans máli
biskupi 30. sept. 1888, ásamt 8 lians gleymdi hann ekki vísinda-
auðnaðist ekki að semja sjerstakt
heildarrit í þeirri grein, er haldi
nafni hans á lofti. En þess ber að
gæta, að hann fjekk aldrei tæki-
færi til að helga þessari vísinda-
grein alla krafta sína.
Þá er sjera Jóhannes fluttist að
vestan, gáfu sóknarmenn hans
honum og konu hans ýmsar heið-
ursgjafir að skilnaði, er sýndi,
liversu mikils hann var þar met-
inn. En við margskonar mótlæti
hafði hann átt að stríða á prests-
skaparárum sínum þar. Lífið tók
á honum liörðum höndum, svo að
rnargir mundu hafa bugast látið.
Fyrri lcona hans, Steinunn Jakobs-
dóttir (prests á Sauðafelli, fyrir-
rennara hans), er hann kvæntist
1889, gáfuð kona og góð, varð svo
biluð á heilsu, að þau hjón urðu
að skilja samvistir 1897. Höfðu
þau þá átt 6 börn og lifa 5 þeirra,
þar á meðal Jakob Smári, kennari
við mentaskólann, Sigurður, Pjet-
ur og Yngvi, allir búsettir hjer í
bænum. Einn sonur þeirra, Flosi
að náfni, dó á 4. árinu. Með síðari
konu smni, Guðríði Helgadóttur,
mestu ágætiskonu, er lifir mann
sinn, eignaðist sjera Jóhannes 11
börn og lifa 8 þeirra, eru hin elstu
Helgi loftskeytamaður á „Imperi-
alist“, Guðný verslunarmær, Bogi
sútari, Kristinn bakari og Ragn-
heiður, öll til heimilis hjer í bæ.
Urðu þau hjón fyrir þeirri sáru
sorg að missa 3 börn sín sama
árið (1912), þar á meðal 2 drengi
úr barnaveiki með 4 daga milli-
bili, annan 11 ára, hinn 4 ára.
Vordingborg Hnsmoderskole»
Danmark.
Grundig, praktisk og teoretisk.
Undervisning. Kursus beg. 4. Maj.
Progr. sendes. Valborg Olsen.
hafði hann vinsemd og virðinga
allra þeirra, er lcyntust honum. Er
mjer óhætt að segja, að þeir virtu
hann mest, sem þektu liann best.
Og mjer verður hann að minsta
kosti ógleymanlegur sem trygð-
reyndur alúðarvinur alla tíð frá
fyrstu námsárum okkar í sama
bekk lærða skólans, eða hartnær
liálfa öld, og jeg býst við, að
mörgum fleirum, sem þó köfðu
minni ltynni af lionum, en jcg,.
muni lengi verða hann minuis-
stæður, sem ótrauður og fölskva-
Jaus ættjarðarvinur, mannkosta-
og sæmdarmaður í hvívetna, og
drengur hinn besti, er í engu vildi
vamm sitt vita. Er mikill sneyðir
að fráfalli slíkra manna.
Hannes Þorsteinsson.
Dánarminning.
Þann 3. mars andaðist að lieim-
ili sínu Peder Jolian Stangeland.
kaupmaður á Fáskrúðsfii-ði. Fædd-
ur var hann 5. janúar 1851, að
Nordstokke við Kopervik í NoregL
öðrum, og höfðu allir þessir 9
lokið embættisprófi þá um sumar-
ið. Eru nú aðeins þrír þeirra þjón-
andi prestar (sjera Bjarni Þor-
steinsson, sjera Hallgr. Thorlaeius
og sjera Mattliías Eggertsson),
einn uppgjafaprestur (sjera Bjarni
Einarsson), cn 5 látnir (sjera Jósef
Hjörleifsson, sjera Ólafur Finns-
son, sjera Árni Jóhannesson, sjera
Jón Guðmundsson og sjera Jó-
hannes). Þegar eftir vígsluna fór
sjera Jóhannes vestur og þjónaði
aðstoðarprestsembætti í Suðurdala-
þingum til vorsins 1890, er sjera
Jakob andaðist. Var þá sjera Jó-
liannes kosinn eftirmaður lians, og
fjekk veitingu fyrir brauðinu um
haustið. Þjónaði liann í prestsskap
sama. kallinu tæp 30 ár eða til
vorsins 1918, að hann fjekk lausn
frá embætti og fluttist þá hingað
starfsemi sinni í norrænni mál
fræði, er hann gat betur snúið sjer
að, eftir að hann var fluttur hing-
að til bæjarins og farinn að vinna
að hinni íslensku orðabók. Reynd-
ar var það ofætlun einum manni
á fullorðinsaldri, að hrinda slíku
stórvirki nokkuð verulega áleiðis,
en jeg efast ekki um, að hann hafi
gengið að því starfi með liinni
mestu alúð og' vandvirkni, það sem
liann komst yfir. Hann var skýr
og glöggur málfræðingur, sjerstak
lega í norrænunni, og hefir ritað
fjölda grema málfræðilegs efnis
bæði í innlend blöð og tímarit, og
einnig í erlend tímarit (t. d. í
„Arkiv för nordisk filologi“ og
víðar), auk nokkurra sjerstakra
ritlinga, og ber alt vott um glögg-
skyggni hans og góða dómgreinc
á viðfangsefninu, þótt .honum
Allar þessar raunir, er sjera Jó-
hannes varð að þola á lífsleiðinni
samfara mjög þröngum efnahag
oftast nau, bar hann sem hugprúð
hetja, enda hafði hann fengið ó-
venjumikinn sálarstyrk, glaðlyndi
og ljettlyndi í vöggugjöf, og það
fleytti honum heilum á húfi yfir
harmahaf lífsreynslunnar. Og þótt
þau hjón ættu svo að segja „fult
luis“ barna, bættu þau á sig til
uppeldis 2 ára görnlu, umkomu-
lausu stúlkubarni, sem nú er átta
ára gamalt.
Sjera Jóhannes var fremur ó-
hraustur að líkamsbyggingu og
mjög lioldgrannur, einkum á efri
árum, en jafnan kvikur og ljettur
á fæti og í öllum hreyfingum,
manna skemtilegastur og fjörug-
astur í viðræðum, og gat þá stund-
um verið bæði orðhvass og orð
hagur. Hann var allra manna
trvggastur í lund og vinfastastur
þeirra, er jeg hefi kynst, hreinn
og beinn og hræsnislaus, því að
undirhyggju og fláttskap átti hann
ekki til í fari sínu. Hann var
venju fremur heilsulasinn frá
því um síðastliðið nýár, en
hafði jafnan fótavist, og var
ljettur og hreyfur í máli, eins og
hann átti að sjer, en þá er liann
loks lagðist rúmfastur fyrir fáum
dögum, var auðsætt til hvers draga
mundi, því að kraftar líkamans
voni að þrotum komnir. Það var
hið óvenjumikla sálarþrek hans
og lífsþróttnr, sem haldið hafði
honum uppi svo lengi, þrátt fyrir
veikleika líkamans.
Nú er liinn þróttmikli andi hans
laus úr líkamans viðjum og kom-
inn yfir á ókunna landið, og efast
jeg ekki um, að hann hafi átt góða
heimvon, því að vandaðri mann og
viljabetri í öllu góðu en sjera Jó
hannes mun vant að finna, enda1
Stangeland sál. var einn hinna.
fyrstu Norðmanna sem fluttust
hingað til lands til að stunda
síldveiðar hjer, fluttist hann fyrst
til Eyjafjarðar árið 1878, síðan
stundaði hann síldveiðar ýmist á
Norðurlamdi eða á Austfjörðum,.
en árið 1898 fluttist hann ásamt
fjölskyldu sinni til Fáskrúðsfjarð-
ar og þar var hann til dauða-
dags, og stundaði þar kaupmensku
og útgerð. Giftur var hann Han-
sme Hansdóttur Eide hinni mestui
dugnaðar og atorkukonu og lifir
hún maim sinn. Böm áttu þau
f jögur: Tómas, Hans, Aanen pg
Amanda og eru synimir allir hjer
á íslandi, en dóttirin gift í Dan-
mörku. Ef einkenna á æfiferil
Stangelands sál. þá verður það
gert með tveim orðum, sem sje:
trúmenska — starfsemi. Hans lífi
ma lýsa fyllilega með þessum
tveim orðum, hanöil var moirgun
hvera byrjaður vinnu þegar aðrir
vöknuðu og það verk sem hann
vann innti hann af hendi méS
stakri trúmensku, hvort heldur
sem hann vann fyrir aðra eða
sjálfan sig, hann skifti sjer ekkert
af öðrum, en vann að sínu verki
og sínum hugsjónum. Hann byrj-
aði með fyrstu mönnum mótorút-
gerð á AustfjörSum og vann aS
ýmsu leyti að < ndurbótum á henni.
Fóstui-börn átti hann þrjú, sem
öll eru á lífi.
P. H. G.