Morgunblaðið - 12.04.1929, Qupperneq 2

2
MORGU N B L A ÐIÐ
Mngtldliidl.
Er hægt að sökkva dýpra í hlut-
’lrægni og spilíingu?
EldhAsdagnrlnn,
Stórkostleg sókn á bendnr stjórninni.
Áiengisverslnnar-
hneykslið.
Útdráttur úr
ræðu Jóhanns Jósefssonar
Hinn rauði þráður.
Hlutdrægnin gengur sem rauður
jjráður gegn um alt sem núver-1
-andi landsstjórn aðhefst. Ætla1
jeg mjer ekki að rekja marga
þætti í keðju stjórnarafglapanna,1
en víkja máli mínu fyrst og fremst
að Áfengisversluninni.
1 blöðum stjórnarinnar hefir ver
ið af því látið, að óskilamenn hafi'
verið við Afengisverslunina. Að
svo miklu leyti sem þetta var
rjett, var og rjettmætt að láta þá
menn fara.
Utsöhunönnum verslunarinnar
var öllum sagt upp starfinu. Var
það gert undir því yfirskyni að
J>essir menn væru óskilamenn.
Þó var á þessu gerð ein undan-
tekning. Utsölumaðurinn á Akur-
æyri fekk að halda starfi sínu. —
Eftir frásögnum stjórnarblaðanna
hefðu menn haldið, að hann væri ’
æinn hvítur sakleysingi meðal út-'
sölumannanna. En þegar litið er
í Landsreikningana, verður annað
uppi á teningnum. Akureyrarmað-
urirni skuldaði mest í árslok 1927,
eða 50.913. Sá, sem næstur var í
vanskilunum, skuldaði um 33 þús.
Hann var látinn fara. Og þeir, sem
-ekkert skuiduðu og enga van-
rækslu höfðu sýnt voru einnig
látnir fara, eins og t. d. vitsölu-
mennirnir í Vestmannaeyjum, ísa-
firði og Seyðisfirði.
Hvernig stendur nú á þessu ó-
samræmi?
Það er auðskilið. Þar er hinn
rauði þráður hlutdrægninnar. Út-
sölumaðurinn á Akureyri er flokks
maður stjórnarinnar. Hjá honum
er óskilsemin ósaknæm. En aðrir
eru reknir sem eru andstæðingar
stjórnarinnar, þó þeir hafi ekkert
af. sjer brotið.
Og þeir eru reknir, þó svo sje
fyrirmælt í reglugerð, að bæjar-
stjórnir eigi að vera með í ráðum
um útsölumenn. Gengið er fram
hjá því ákvæði. En dómsmálaráð-
herranum er ekkert nýnæmi á því
að stjaka við gildandi. lagaákvæð-
um, ef honum býður svo við að
horfa.
Uxahöfuð og vörufals.
Nýtt „yfirhöfuð" setti lands-
stjórnin í Áfengisverslunina — er
síðar fann „þjóðráðið“ fræga með
.„uxahöfuðin". Var eigi þar frek-
ar en annarstaðar leitað út fyrir
geitarhiis stjórnarliðsins. Tekinn
var þangað maður, sem vitanlega
hafði aidrei nálægt vín- eða lyfja-
verslun komið.
Hinn nýi forstjóri var ekki fyr
kominn í stöðuna en hann fór að
rita í stjórnarblöðin um ólag á
versluninm í tíð fyrirrennarans,
of miklar vörubirgðir, skuldasöfn-
un o. þ. h. Dettur mjer ekki í hug
að afsaka neitt í því efni hjá fyrir-
rennaranum.
í einni af greinum sínum segir
forstjórinn m. a.: „Undir hinni
nýju stjórn tókst að finna ráð“
til þess að lcoma vínbirgðunum
örar út en áður.
Og aðferðin var sem kunnugt
ér, að sulla saman þrem vínteg-
undum og selja blönduna undir
ákveðnu merki tilgreindrar versl-
unar suður í Portúgal.
Þegar forstjóra og landsstjórn
var bent á, að hjer væri um full-
komna vörufölsun að ræða af sví-
virðilegasta tagi, fór forstjórinn
að ympra á því, að fyrirrennari'
sinn ætti nokkurn „heiður“ af
blöndun þessari. Hann hefði þó
aðeins „kjótlað“ í 10 lítra mæli-
keri; en nú væri blandað í ámu
er tæki 5 uxahöfuð.
í stað þess að iðrast glanna-
skapar og miggerða sinna, hælist
forstjórinn um af vörufölsuninni,
í skjóli þess að haim sem flokks-
maður stjórnarinnar sje friðhelg-
ur fyrir öllum ákærum.
Nú er mjer spurn. Hvað hefir
landsstjórnin gert í þessu máli?
Hefir hún enga rannsókn látið
fram fara ? Hugsar hún sjer að
láta það líðast að þjónar hénnar
falsi vörur undir nafni erlendra
verslana? Við höfum svo mikil við-
skifti við Portúgal, að varfærni
og kurteisi væri sannarlega æski-
leg í þessu máli.
t
Kaldhæðni örlaganna.
Meðan fyrverandi stjói’n sat við
völd klíngdi það sífelt í ræðu og
riti hjá núverandi stjórnarflokki,
að íhaldsmenn hefðn komið hjer
upp xitsölu Spánarvína handa liin-
um vínhneigðu. fhaldsmenn örfuðu
víndrykkju í landinu.
En síðan uxahöfuðin komu til
sögunnar í Afengisversluninni, er
annað uppi á teningnum. Forstjór-
inn nýi hælist um af því, í ræðu
og riti, að hann hafi með blöndun
sinni getað selt fyrir 60 þúsundir
á einum mánuði, umfram það, sem
annars hefði selst.
Jafnframt því, sem þessi maður
hælir sjer af vörufölsun, hælir
hann sjer ennfremur af því, að
hann hafi fundið ráð til þess að
örfa víndrykkju landsmanna.
Með framkomu sinni í málum
ÁfengisVerslunartnnar hefir lands
stjórnin sýnt, að hún læst veifa
svipu rjetlætisins yfir alla lands-
menn, enda þótt hún sjái svo til
að flokksmcnn hennar verði eigi
víttir, eigi snertir, eigi ákærðir,
að hún hlífist ekki við að láta
ofsóknarsvipu sína dynja á alsak-
lausum skoðana-andstæðingi; að
flokksmenn stjórnarinnar og staxfs
menn hennar mega óátalið gera
sig seka í vörufalsi, og lætur
stjórnin sjer vel líka, lofar slíkum
mönnum að hælast um vörusvik-
ii. og fölsunina, og ljær því sjálfs-
hóli rúm í blöðum sínum.
Að umtalið um bindindishug
stjórnarinnar er ekki einlægara en
það, að hún lætur sjer vel líka
er vörufalsarinn er hróðugur yfir
því, að hann gat ausið út sviknu
víni fyrir 60 þús. kr. á mánuði,
umfram venjulega sölu.
Þyngdarpunkturinn á reiki.
Eins og kunnugt er, urðu mis-
smíði á varðskipinu Óðni. Fram-
sóknarmenn vildu kenna Magnúsi
Guðmundssyni um þær misfellur.
Vitanlega voru þær trúnaðarmanni
þáverandi landsstjórnar að kenna.
Mikill glumrugangur hefir ver-
ið í dómsmálaráðherra út af þeirri
vanrækslu, sem þar átti sjer stað;
komu ásakanir hans eingöngu
trúnaðarmanni þessum í koll.
Nú hefi jeg heyrt að lands-
stjórnin hafi snúið við blaðinu,
og kveðið þær ásakanir niður —
krossað yfir þær. Eða hvort mun
það satt sem heyrst hefir, að
maður sá, sem umsjón liafði með
smíði Óðins, hafi nýlega verið gerð
ur að Fálkariddara?
Bláa bókin.
(Meðan Jóh. Jós» hjelt ræðu
sína, handljek dómsmálaráðherra
bók eina í blárri kápu. Var því
fleygt að þarna væri komin hin
marg umrædda bók, sem J. J.
hefir talað um síðasta m’issiri, að
hann ætlaði að gefa út málum sín-
um til stuðnings á ríkisins kostn-
að. í endalok ræðunnar mintist
Jóh. Jós. á bók þessa).
— Þegar jeg sje þessa bláu bók,
sem ráðherrann hefir í höndum,
detta mjer í hug bækur þær, hin-
ar bláu sem ófriðarþjóðirnar gáfu
út í ríkum mæli, þar sem hver
reyndi sem betúr gat að afsaka
sig, og verja gerðir sínar. Hefir
dómsmálaráðherra boðað það fyrir
löngu, að hann myndi gefa út
varnarrit. Er líkt á komið með
honum og ófriðarþjóðunum. Hann
sjer að liann þarf að neyta allra
ráða til þess að bera af sjer sakir,
gera hreint fyrir sínum dyrum.
Ásakanirnar koma úr öllum átt-
nm, fyrir hlutdrægni hans, of-
sóknir, einræði og frekju. Að hann
lætur prenta „sáltara“ þenna, sem
hann nú handfjallar, er talandi
vitnisburður um það, að hann veit
sjálfur, að hann þarf að reyna að
breiða yfir og fegra raunalega
margt, sem hann hefir gert síðan
hann tók við völdum.
Fjáranstnr
og bitlingar.
Ræða Pjeturs Ottesen.
Hinn þriðji í röðinni af stjórn-
arandstæðingum, sem upp kom á
eldhúsdegi, var Pjetur Ottesen,
þm. Borgfirðinga. Sneri hann sjer
aðallega að fjáraustri og bitlingum
stjómarjnnar. Var aðalefni ræðu
hans þetta:
Hin gálauslega meðferð stjórn-
arinnar á fje ríkissjóðs fer að
verða alvarlegt umhugsunarefni
öllum hugsandi mönnum. Stjórn-
in eys út fje ríkissjóðs á báðar
hendur; hún verðlaunar með bit-
lingum þá menn, er hafa sjerstak-
ar pólitískar skoðanir, enda hefir
bitlingaflóðið aldrei verið þvílíkt
sem nú. Þessi stefna markaði mjög
afstöðu síðasta þings til þessa
máls — þá náðu bitlingar og per-
sónustyrkir í fjárlögum hámarki
sínu. En það er fjarri því, áð
stjórnin telji sig bundna við fjár-
lög eða önnur gildandi lög í þessu
efni; byggist það á hinni sterku
einræðistilhneigingu hennar. Hún
hefir ekki vílað fyrir sjer að
brjóta skráð lög — áð jeg ekki
nefni hin óskráðu lög.
Bitlingar.
Hjer mun jeg nefna nokkur
dæmi til þess að sýna meðferð
stjórnarinnar á ríkisf je :
1. 1 fjárl. 1928 var stjórninni
heimilað í 15. gr. að verja 6000
kr. til utanfarar, en hún mun hafa
meir en tvöfaldað þá upphæð —
varið kr. 13,700 í þessu skyni, að
því er sjeð yerður. En auk þess
liefir stjórnin ausið út fje-til Pjet-
urs og Páls, sem þurft hafa að
bregða sjer út yfir pollinn. Skulu
hjer nefnd nokkur dæmi.
2. Fræðslumálastjóri hefir feng-
ið 1000 kr. utanfararstyrk til þess
að kynna sjer fræðslumál og skal
jeg ekkert út á það setja. En fleiri
hafa þurft að fara í sömu erinda-
gerðum.
3. Þannig hefir sjera Sigurður
Einarsson áður prestur i Flatey
fengið 1000 kr. útanfararstyrk til
þess að kynna sjer skólamál; og
hann hefir fengið upphæðina
greidda í dönskum krónum, eins
og kóngurinn! '
4. Sigurðui' Guðmundsson skóla-
meistari á Akureyri hefir fengið
1200 kr. utanfararstyrk, til þess
að kynna sjer skólamál.
5. Hallgrímur nokkur Þorbergs-
son — mun vera bróðir ritstjóra
Tímans — hefir fengið 1000 4kr.
að því er sjeð verður, til þess að
kynna sjer skólamál í Noregi.
. 6. Sigurður Ólafsson, sonur Ól-
afs læknis Thorlacius, hefir og
fengið 500 kr. til þess að kynna
sjer skólamál í Sviss.
7. Þá hefir forstjóri letigarðs-
ins, Sigurður Heiðdal, fengið 1000
kr til þess að ganga á letigarða
í Noregi; og lögfræðingur, sem
dvelur í Þýskalandi, aðrar 1000
kr. til hins sama. —
8. Hermann Jónasson- fór utan
áðv r en hann tók við embætti lög-
reglustjóra í Reykjavík og hlaut
2500 kr. í ferðastyrk.
9. Þá hefir Helgi Lárusson (frá
Klaustri) fengið 1000 kr. og Bryn-
leifur Tobíasson 1000 kr. — en
til hvers þessir herrar hafa farið
'utan, verður ekki sjeð.
10. Hallbjörn Halldórsson, áður
ritstjóri Alþýðublaðsins, fjekk
1800 kr. og var sú upphæð veitt
af þeim lið f járlaganna, er ætlaður
er fátækum iðnnemum. — Hlaut
Hallbjörn helming þeirrar upp-
hæðar.
11. Einar Einarsson áður stýri-
maður á Óðni, hefir fengið 9000
kr. ferðastýrk, en mjer er ókunn-
ugt um, hve lengi hann hefir verið
erlendis.
12. Þá virðist undirbúningur
hinnar nýju síldarverksmiðju
ætla að vera æði kostnaðarsamur.
Guðm. Hlíðdal símaverkfræðing-
ur mun dvelja erlendis til þess að
undirbúa þetta fyrirtæki. Fjekk.
hann 1500 kr. ferðastyrk áður en
hann lagði á stað. — Nú skyldi
maður ætla, að verkfræðingurinn
væri fær um að vinna verkið upp á
eigin spýtur. En svo virðist ekki
vera, því að hann hefir orðið að fá
norskan verkfræðing sjer til að-
stoðar og hafa honum verið
greiddar 2500 krónur. En þessi
aðstoð virðíst ekki hafa nægt, því
Þorkell Clements hefir fengið 2000
kr. — Loks má nefna þýskan
mann, dr. Paul, sem liefir fengið
1200 kr. fyrir „upplýsingar“ við-
víkjandi síldarverksmiðju!
Þetta, sem hjer hefir verið talið,
e-r tekið af handahófi. Hvað mikið
er ótalið, verður ekki hægt að
upplýsa fyr en Landsreikningur-
inn 1928 keinur í dagsljósið.
Þá er alkunnugt, að stjórnin
hefir stungið álitlegum bitum að
flokksmönnum sínum. Þannig hafa
allir forvígismenn sósíalista hlotið
bitlinga. Blöðin hafa skýrt frá
þessari starfsemi stjórnarinnar. Þá
er og liitt vitað, að æðimargir í
sjálfum stjórnarflolcknum hafa
fengið drjúga sneið.
En auk þessa hafa einnig lirotið
molar til ýmsra hinna smærri spá-
manna. Skulu nokkrir þeirra hjer
taldir.
1. Steingrímur nokkur Guð-
mundsson — mun vera bróðir rit-
stjóra Alþýðublaðsins — liefir feng
ið riimar 1400 krónur fyrir að að-
stoða stjórnina við undirbúning
rikisprentsmiðju.
2. Bóndi einn norðan úr Húna-
vatnssýslu, Hannes Pálsson frá
Undirfelli, hefir nýlega fengið 750
kr. fvrir vinnu við reikninga. —
Hvaða reikningar sltyldu það nú
vera ?
3. Þá hefir Stefán Jóh. Stefáns-
son lögfræðingur fengið iiokkrar
þúsundir fyrir margskonar mála-
rekstur fyrir stjórnina.
4. ólafur Thorlaeius fyrv. hjer-
aðslæknir virðist liafa verið gerð-
ur að aðstoðar-landlækni með 6600
kr. árslaunum, auk dýrtíðarupj)-
bótar.
5. Þá hefir „rannsóknardómar-
inn yfir íslandi“ — dómarinn, er
ekki vildi láta konuna sverja við
nafn Guðs, heldur borgara í Bol-
ungarvík — kostað álitlegan skild-
ing. Halldór Kr. Júlíusson hefir
lagt land imdir fót, enda munu
reikningar ríkissjóðs bera þess
menjar. Mun þegar búið að greiða
lionum yfir 25 þúsund krónur.
6. Sendir voru í fyrra tveir
menn norður á Akureyri til þess
að vera við próf fárra skólapilta
og kostaði 850 kr.
7. Tveim mönnum hefir verið
falið að hafa eftirlit með bifreið-
um og hafa 6000 kr. árslaun hvor.
Auk þess liefir annar 1000 kr.
fyrir að vera trúnaðarmaður
stjórnarinnar, og ferðalcostnaður
þeirra hefir orðið 2000 kr.
Undirbúningur þingmála.
Þegar breyting var gerð á sliip-
un æðstu stjórnar hjer í landinu
órið 1916, ráðherrum fjölgað, var
þetta m. a. gert með það fyrir
augum, að undirbúningur þing-
mala yrði betri þegar ráðlierrar
yrðu þrír. En best er, að sem flest
mál komi undirbúin af stjórninni,
])ví þá ætti að fást trygging fyrir
því, að undirbúningur málanna
væri góður. Auðvitað mátti gangá
út frá, að stjórnin þyrfti aðstoð
sjerfróðra manna við undirbúning
mála, enda hafa allar stjórnir
þurft einhverja aðstoð við samn-
ing frumvarpa. En það kastar
fyrst, tólfunum eftir að núverandi
stjórn tók við völdum.
Þarf ekki annað en minna á
þann aragrúa nefnda, er stjórnin
hefir skipað. Til þeirra hefir verið
varið miklu fje.
En þar að auki hefir stjórnin
haft við lilið sjer sæg aðstoðar-
manna til þess að undirbúa þing-