Morgunblaðið - 11.02.1930, Qupperneq 3

MORGUNBLAÐIÐ
3Hor0ttttbla&tfc
St-'Jtnandi: Vlih. Flnun.
’t««t*ndl: FJ«ln* 1 R*7kJ*Tlh.
®ltatjðr*r: Jðn KJartannion.
Valtýr Stefánnori.
Aaa’.Volngaatjðrl: H. Hafbtr*.
*krtf«tofa Auaturatrastl I.
*t**l nr. »00.
*.*arl7aln*aakrlfatofa nr. 70J.
Saiaaalaiar:
Jðn Kjartanaaon nr. 741.
Valtýr Stefknaaon nr. ÍIIE,
B- Hafber* nr. 770.
*SrJf«**jald:
Xnnanlanda kr. S.00 & aaknuMl.
clanda kr. 1.50 - —
sðlu 10 aura •lntaklV.
Lokun íslandsbanka.

wa. >«ii*énáaili «n
imi aaiita
■iaiiei -I> wf
isiandshankaiDðlið.
Loknn eða endnreisn.
.1
Nefndarálil fnlltráa Sjáffstæðismanna.
Á mánudag 3. þ. m. skipaði Al-
J’ingi 5 manna nefnd til þe'ss að
fjalla um Islandsbankamálið. Þessi
fiefnd hefir nú lokíð störfum og
skilað áliti. Nefndin klofnaði á
laugardaginn va». Stjórnarliðar
^eggja til, að frv. það, sem flutt
'var að tilhlutun fjármálaráðherra,
tto gjaldþrotaskifti á búi íslands-
banka, verði samþykt. En Sjálf-
stseðismenn leggja til, að íslands-
banka verði veitt sú hjálp, sem
uauðsynleg er til þe'ss að bankinn
verði opnaður aftur. Eru tillögur
Sjálfstæðismamna á þá leið, að
ríkissjóður leggi bankanum 3 milj.
br. í f.organgshlutafje og ríkisá-
byrgð sje tekin á innstæðufje
manna.
Sennilega eru forlög þessa máls
ákveðin. Bendir margt til þe'ss:
Saga málsins fyrir og eftir lokun-
ina, skrif stjórnarblaðanna, vinnu-
brögð stjónarliða í bankanefndinni
«. m. fl.
En þótt forráðamenn þjóðarinn-
ar sjeu staðráðnir í að loka Is-
landsbanka, getur engum blandast
hugur um, að þeir eru sjer þess
meðvitandi að me'ð því vinna þeir
illt verlt. En flokksofstækið og
batrið er svo mikið, að þeir gleýma
velferð þjóðar sinnar.
Nefndarálit Sjálfstæðismanna,
■sem birt er á öðrum stað hjer í
blaðinu, varpar skýru ljósi yfir
þetta mál. Vinnubrögð stjómarliða
í bankanefndinni talar sínu máli.
Þegar Sjálfstæðismenn fara fram
á að leita álits bankastjóra Lands-
bankans viðvíkjandi endurreisn le-
landsbanka, þora stjórnarliðar ekki
að heyra svör bankastjúranna.
Þeir beita meirihlutavaldi í nefnd-
inni til þess að banna bankastjór-
Tim þjóðbahkans að segja áUt sitt
nm málið!
Hvílik afgreiðsla í jafnþýðingar-
Tniklu máli!
menn, sem ekkert virtust vilja að-
liafast til aö endurreisa bankann,
og okkur liina, sem frá upphafi höf-
um skilið, hver þjóðarnauðsyn það
ei, að bankanum verði bjargað.
Rjett er að geta þess, að ekki vor-
um viS að spurðir um, hvernig
svara skyldi uppástungu sendiherr-
ans, og fengum viö jafnvel ekki svo
mikið sem vitneskju um efni eða
orðalag þess svars, sem ríkisstjórnin
eða forsætisráðherra sendi se'ndi-
lierra. Mun það vera frekar
ótítt, að meðferð slíkra stórmála
sjeu dregin úr höndum þingnefnd-
ar og gerð að sjermáli einstaks
flokks eða einstakra flokka.
Næsti dagur, föstudagur, leið svo,
að ekki boðaði- form. til fundar,
og færði fram sömu rök og dag-
inn áður, að enn stæði á svari frá
sendiherra. Og eigi var það fyr en
á laugardag kl. 5 e. h., að kallaður
var saman nefndarfundur, enda
liafði þá forsætisráðli. fengið svar
sendiherra þann dag að morgni og
stjórnarflokkur haldið flokksfund
um málið.
Skeytunum haldið leyndum.
Þegar á nefndarfundinn kom„
var okkur ljóst, að elrki næðist
samkomulag um málið. Bárum við
þá fram tvær óskir: að við fengj-
um til afnota afrit af skeytum
í gærkvöldi kl. 8y2 hófust um-
væður um þetta mál í neðri deild.
^tóðu þær sem hæst þegar blaðið
íór í prentun.
Um afgreiðslu málsins var ekk-
«rt hægt að fullyrða, en talið senni
legt, að frumvarp Sjálfstæðis-
manna yroi felt, en frumvarp
stórnar samþykt, með þeim breyt-
ingartillögum er fjármálaráðheVra
flutti, að lögin hjetu ekki, um
,skiftameðferð á búi íslandsbanka'
heldur „um lslandsbanka“. Og að
fjármálaráðherra sje heimilt að
fresta upphafi skiftameðferða til
1. mars n. k.
Ásgeir Ásgeirsson mælti mjög
með frestun þessari, til þe.'ss að
bægt væri að taka endanlega á-
kvprðun í málinu að afloltinni ítar-
legri rannsókn á hag bankans. —
Ætlar f jármálaráðherra að fikipa 3
[í nefnd þeirri er f jallar um mál
Islandsbanka, eiga sæti af bálfu
Sjálfstæðisfl. þeir Magnús Guð-
mundsson og Ólafur Thors. Birtum
vjer hjer nefndarálit þeirra í mál-
inu og viljum ráðleggja mönnum
að lesa það með athygli. Yinnu-
brögð stjórnarliða í nefndinní sýna
all-rækilega hvert stefnir í mál-
inu. — Fyrirsagnir allar eru gerð-
ar-af ritstjórum þessa blaðs].
Nefndarstörfin. - Aðvörunarskeyti
til forsætisráðherra o. fl.
Að lokinni fyrstu umræðu um
mál þetta í neöri deild Alþingis,
síðastl. mánudag, var kosin sjer-
stök 5 manna nefnd til þess aö
fjalla um það. Nefnd þessi fjekk
einnig til meöferSar frv. til laga
um skiftameðferð á búi íslands-
banka.
Fyrsti fundur nefndarinnar var
haldinn á þriðjudagsmorgun, en
eins og aS líkum ræður, náðist ekki
á þeim fundi áamkomulag í málinu.
Daginn eftir kom forsætisráðherra
á fund nefndarinnar og las upp
skeyti, er honum hafði borist frá
Sveini Björnssyni sendiherra út af
lokun bankans. Þykir ekki rjett að
skýra frá efni skeytisins hjer, að
öðru leyti en því, að sendiherrann
hvatti eindregið til, að gerðar yrðu
ítrustu tilraunir til þess aS opna
bankann að nýju og að ella mundu þeim, er farið hefðu milli forsætis-
af hljótast hin mestu spjöll á láns-! ráðh. annarsvegar og sendiherra eða
trausti íslands erlendis. Varpaði erlendra aöila hinsvegar, og mál
sendiherra fram uppástungu um þetta snerti, og að bankastjórar
ákveðnar leiðir í málinu. Landsbankans vrðu boðaðir til við-
MeS því nú að forsætisráðherra tals við nefndina, svo að hún gæti
höfðu borist fleiri aðvörunarskeyti lagt fyrir þá nauðsynlegar spurn-
um ískyggilegar afleiðingar af fulln ingar um málið, en þessa ósk bár-
aðarlokun bankans, og þar eð rjett um viS upphaflega fram á mið-
þótti að athuga nánar uppástungur vikudag.
sendiherra um viðreisn bankans, Um skeytin er þaö að segja, að
taldi nefndin rjett að bíða enn á- form. las þau upp fyrir nefndinni,
tekta og sjá, hverju fram yndi, en taldi sig ekki geta látið þau til
en forsætisráðherra kvað ríkis- afnota, nema leyfi forsætisráðherra
stjórnina hafa í liyggju að fara kæmi til, og er það enn ókomiö og
þegar í stað á fund bankastjórnar höfum við því ekki fengið skeytin,
Landsbankans til þess að ræða um, en að því er snertir samtal við
og ef til vill taka ákvarðanir um baukastjóra Landsbankans, stóð í
uppástungu sendiherra, eða aðrar nokkru þófi um, hvort þess skyldi
leiðir, ef færar þættu í málinu. æskt, þar til form. Ijet þó til leið-
Daginn eftir, fimtudag, boðaði ast að beiðast þess. Mun form. hafa
form. nefndarinnar ekki til fundar aðhylst þau rök okkar, að ekki væri
í nefndinni. UndirritaSir, sem frá vansalaust, að þingnefnd, er hefði
upphafi hefir verið ljóst, að allur til meðferðar slík flókin og vand-
óþarfur dráttur á afgreiðslumálsins meðfarin fjármál, gengi með öllu
var ótækur, sneru sjer þá til form. | fram hjá upplýsingum og- ráð-
hvort bankastjórarnir teldu kleift
að endurreisa bankann með vissum
skilyrðum, eða hvort ekki þætti
fært aö opna bankann að nýju.
Að gefnu tilefni spurðu banka-
stjórarnir að því, hvort svo bæri að
líta á, sem fyrirspurnir þessar
kæmu frá nefndinni eða aðeins frá
einstökum nefndarmönnum. Taldi
form., að einstakir nefndarmenn
bæru þær fram. Kröfðust þá banka-
stjórarnir þess, að fá að vita, hvort
nefndin eða meiri hluti hennar
óskaði þess, að fyrirspurnunum
yrði svarað, og tjáðu sig ella eigi
mundu svara þeim. Ljet þá form.,
samkv. ósk okkar, ganga til atkv.
um þetta, og fór sú atkvæðagreiðsla
þannig, aS aðeins viö tveir undir-
ritaðir greiddum atkvæði með því,
að nefndin óskaði þess, að banka-
stjórarnir svöruðu, en hinir 3
nefndarm., og þeirra á meðal form.,
sem þó haföi kvatt bankastjórana
til fundar í þeim tilgangi að afla
upplýsinga í málinu, greiddi ekki
atkvæði. Ljetu þá bankastjórarnir
svo um mælt, aS úr því að meiri
hluti nefndarinnar bæri ekki fram
ósk um svör, teldist ekki ástæða til
að svara fyrirspurnunum. Viku
þeir síðan af fundi.
Þar sem nú að meiri hluti nefnd-
arinnar hefir meinað okkur að fá
vitneskju ixm afstöðu þess aöila,
bankastjóra þjóðbankans, sem al-
staðar er þó talinn sjálfkjörinn ráð-
gjafi í slíkum málum, beiddumst
við þess, að fá að tala viö ríkis-
stjórnina, ef ske kynni aS hún ljeti
okkur í tje upplýsingar um til-
lögur bankastjóranna. Kom fjár-
málaráðherra þá á fund nefndar-
innar. Staöfesti hann, aS ríkisstj.
heftSi átt fund við bankastjómina,
en teldi, að svo heföi verið um tal-
að, að fundur sá yrði ekki gerður
aö umtalsefni, enda hefíSu banka-
stjórarnir ekki látið ákveðnar skoð
anir í ljós um málið sem heild, og
aðeins um eitt einstakt atriði þess.
og spurðust fyrir um ástæður fyrir
drætti hans. SkýrSi form. okkur frá
því, aS símaS hefði verið til sendi-
herraj og mundu gagnslaus frek-
ari afskifti nefndarinnar af málinu,
þar til svör sendiherra lægju fyrir.
Tjáði þar náttúrlega ekki um að
fást, enda töldum við skyldu okkar
að freista til hinst ítrasta, hvort ein
hver brú gæti sameinað þá þing-
i««sb5í!csnew imuj mhwjbm
menn til að framkvæma rannsokn
þdssa. - En hví er þá verið að sam
þykkja skiftameðferðina, ef slá á
málinu á frest fraih til mánaðar-
móta ?
leggingum þess aðila, bankastjóra
þjóðbankans, sem nú alment og al-
staðar anínarsstaðar væri talinn
bær og skyldur að láta í tje upp-
lýsingar og umsögn um málið.
Bankastjórar Landsbankans kom.a
á nefndarfund.
Komu nú bankastjórar Lands-
bankans á fund nefndarinnar.
Form. tilkynti bankastjórunum;
að nefndin heföi kvatt þá til fund-
ar til þess að leggja fyrir þá ákveðn
ar fyrirspurnir, en mæltist síðan
til, að við bærum fram fyrirspurn
ir okkar. Gerðum við það. Vorn
þær í þrem liðum og hnigu að því,
Þegar
Nefndin klofnar.
hjer var komið málum,
þótti okkur sýnt, að við ættum
þess engan kost að fá nokkra vitn-
eskju um skoðun þess aðila, sem
við töldum öðrum fremur skyldan
til að hafa a. m. k. hönd í bagga
alla meðferð málsins, og þar
sem sýnilegt var, aö meðnefndarm.
okkar vildu hvorki aðhyllast uppá-
stungur okkar um viðreisn bankans
nje bera fram nokkrar uppástung-
ur, er að því marki leiddu, kröfð-
irmst við þess, að málið kæmi t-il
atkvæða. Fór sú atkvæðagreiðsla
fram og klofnaði þá nefndin um
málið, og greiddu ekki aðrir atkv.
með frv. en við undirritaðir, en hin
ir þrír voru á móti því.
Um aðstöðu okkar til málsins
viljum við í fáum dráttum taka
þetta fram:
Viðvörunartillögur Sjálfstæðis-
manna.
Það hefir ekki verið vjefengt,
og verður heldur ekki með rjettu
gert, að stórtjón leiðir af fullnað-
arlokun liankans. En um hitt er á-
greiningur, hvort það tjón sje
meira en sá skaði, er ríkissjóður
gæti beðið vegna þeirra ráðstaf-
ana, sem nauðsynlegar verða að
teljast til þess að bankinn geti hald
ið áfram að reka starfsemi sína.
Við teljum á því engin tvímæli,
að besta lausn málsins sje sú, að
bankinn opni að nýju, en ýmsir
innanþingsandstæðingar okkar, þar
á meðal meðnefndarm. okkar, halda
því fram, að áhætta rfkissjóðs
vegna ábyrgðar á skuldbindingum
bankans sje svo geigvænleg, að ekki
komi til mála, að tefla ríkissjóði í
þann voða.
Við þessu er nú það að segja, að
í fyrsta lagi fer frv. okkar ekki
fram á að leggja á ríkissjóð aðra
eða meiri áhættu en af hinu nýja
innskotsfje og innistæðum bankans
á hlaupandi viðskiftum, en jafnvel
þótt svo væri litið á, sem einu gilti,
hvort slík ábyrgð yrði tekin eða þá
ábjnrgð á öllum skuldbindingum
bankans, þá renna menn þó ekki
blint í sjó um áhættuna. Mat það,
sem framkvæmt var á bankanum,
telur, að hann eigi fyrir skuldum,
eða sem næst því. Ef stjórnin og
flokkur hennar treystu ekki því
mati, var auðvelt að nota síðustu
viku til þess að láta nýtt mat fram
fara. Þetta hefir þó ekki verið
gert, og á því eru aðeins tvær
skýringar, að stjórnin vilji ekki
bjarga bankanum, hversu álitlegur
sem hagur hans að fullrannsökuðu
máli teldist að vera, eða að stjóm-
in treysti því mati, sem þegar hefir
verið gert, og telji bankann eiga
fyrir skuldum. Að órannsökuðu
máli þykir skylt að gera ráð fyrir
hinu síðara, en af því leiðir, að á-
hætta ríkissjóðs, af ábyrgð á skuld-
bindingum bankans takmarkast við
áhættuna af rekstri bankans, þ. e.
a. s. áhættuna af fjárhagslegri af-
komu viðskiftamanna bankans.
Nú er því haldið fram af and-
stæðingum okkar í nefndinni, að
atvinnurekstur sá, er fengið hefir
rekstrarfje frá íslandsbanka, muni
að mestu^flytjast til Landsbankans.
En verði svo, er áhættan af afkomu
þessa atvinnurekstrar þar með lögð
á ríkissjóð, vegna þess að samkv.
bankalögunum frá 1928 ber ríkis-
sjóður ábyrgð á öllum skuldbind-
ingum Landsbankans.
011 rök virðast því hníga að því,
að þær kvaðir, sem frv. okkar legg-
ur á ríkissjóð, verði ekki umflúnar,
og það þótt ekki fleiri stoðir en nú
eru taldar rynnu undir tillögur
okkar.
En nú er það einmitt svo, að
aðrar alveg eindæma knýjandi á-
stæður styðja mál okkar. Skal hjer
drepið á þrjár þær helstu: Hags-
muni sparif járeigenda, nauðsyn at-
vinnulífs landsmanna og lánstraust
landsins erlendis.
Abyrgð á sparifjenu.
Frv. gerir ráð fyrir, að ábyrgð
sje af hálfu ríkisins tekin á inn-
lánsfje í bankanum. Þetta hefir ver
ið gert um innstæður í Lands-
bankanum ,og þótt við að vísu við-
urkennum, að sú aðferð sje að
ýmsu leyti varhugaverð, þá hefrr
okkur þó ekki sýnst annað hall-
kvæmara, meðfram af því, að á-
hætta eða tjón þessara sparifjáreig-
enda stafar sennilega að nokkru
leyti af því, að ríkið hefir tekið
ábyrgð á sparisjóðsfje Landsbank-
ans. Það mun láta nærri, að
hver maður á landi hjer eigi spari-
fje sitt eða hluta af því í banban,
um, sem nú er lokað. Sparifje
manna er vinnandi afl í atvinnulífi
þjóðarinnar. Það er því ein af skyM
um þjóðfjelagsins að gera
sem fært þvkir, til þess að þetr.
sem á þeönan hátt hjálpa viðskifta-
lífinu, beri ekki skarðan hlut í»í
barði. Fjöldi sparifjáreigenda þarí