Morgunblaðið - 25.03.1930, Blaðsíða 3

II O R G U N B L A Ð 1 Ð
irlendar slmfregnlr.
London (UP) 22. mars FB.
Nýjasta uppgötvun Marconi.
iMarconi hcfir tilkynt í viðtali
við blaðamenn, að hann muni n.k.
miðvikudag kl. 11 f. h. eftir Mið-
Evróputíma prófa ný tœki, sem
hann hefir fundið upp, til straum-
sendinga gegnum loftið. Hefir
tækjunum verið komið fyrir í
snekkju Marconi’s, „Elektra“, er
liggur fyrir akkeri á höfninni í
; Cíenúa.
Marconi hygst me'ð tækjum sín-
um að senda nægan straum til
elektro-teknisku sýningarstöðVar-
innar í Sidney, New South Wales,
og kveikja þar á þúsundum raf-
magnslampa.
Kommúnistar handteknir.
Frá Sofia er símað:
Undanfarna tvo daga hefir lög-
rt'glan handtekið þrjú hundruð
sextíu og einn kommúnista, en
handtökunum er haldið áfram víðs-
vegar mn landið. — Lögreglan
kveðst hafa haft grun um’ að kom-
múnistar væri í þann veginn að
stofna til óeirða.
Árangur flotaráðstefnunnar
enginn?
Samkvæmt áreiðanlegum frakk-
neskum og ítölskum heimildum
í London álíta frakknesku og
ítölsku fulltrúarnir á flotamálaráð-
stefnunni svo miklum erfiðleikum
hundið að jafna flotamálaágrein-
ing Italíu og Frakklands, að frek-
ari tilraunir, eins og sakir standa,
gæti haft áhrif til hins verra á
• sambandið milli Italíu og Fraltk-
lands. Eftir sömu heimildum er
talið, að sá andi ríki á Lundúna-
ráðstefnunni, að áhrifin geti ekki
talist heppileg til úrlausnar frakk-
nesk-ítölskum deilumálum, sem því
ætti helst að leiðast til lykta milli-
liðalaust milli ítölsku og frakk-
ne'sku stjórnarinnar.
Radium-náma fundin.
Frá Cape Town er símað:
Mikla eftirtekt hefir vakið, að
„pitchblende“ hefir fundist í jörð
á Gordon-svæðinu í Suður-Afríku.
Rannsóknir sjerfræðinga hafa leitt
í ljós, að radiummagnið er meára
en dæmi er til áður, enda ætla
mc-nn að hjei sje um merkari fund
bergtegundar að ræða, en dæmi
eru til áður.
(Pitchblende er bergtegund, sem
óvíða finst í jörð. Pitchblende inni
heldur radium og hefir fundist á
nokkrum stöðum í Evrópu og
Norður-Ameríku).
Kjörskrá Reykjavíkur við lands-
kjörið 15. júní í sumar, verður til
sýnis í skrifstofu borgarstjóra frá
1.—15. apríl.
Fjársukk
stjór nar inuar.
0r ræðu Magnúsar Guðmundssonar
við eidhúsumræður.
Niðurl.
Húsnæðislaus og fjelaus banki með
3 bankastjóra.
Þá vil jeg minnast nokkrum orð-
um á Búnaðarbankann, þennnan
banka, sem bæði er húsnæðis- og
peningalaus. Það er nú nærri ár
síðan lög um hann voru samþ. hjer
á þingi. Eftir þeim lögum á hann
að starfa í 6 deildum, en aðeins
2 þeirra eru starfandi, Ræktunar-
sjóðurinn, sem starfað hefir mörg
ár og Byggingar- og landnámssjóð-
urinn. Sparisjóðs-, veð-, smábýla-
og bústofnslánadeildir e'ru ekki
enn teknar til starfa eftir nærri
ár. Til samanburðar er nógu fróð-
legt að minnast þess, að forðum
daga, þegar það drógst nokkra
mánuði, að Búnaðarlánadeildin
tæki til starfa ætlaði þáve'randi
ritstjóri Tímans, núverandi for-
sætisráðherra að rifna af vandlæt-
ingarsemi og átti hann þó sem
meðlimur stjórnar Búnaðarfjl. Is-
lands sölt á nokkru af drættinum.
Minnir mig að við skiftumst þá á
opnum brjefum um þetta og hlægir
þáð mig nú að geta mint hann á,
að nú hefir hann dregið að homa
á fót lánstofnun fyrir landbúnað-
inn lengur en þá var gert og þótti
h'onum það þó óhæfilegt, en nú
telur hann víst alt í bestu reglu.
Jeg sagði, að dregist hefði að
koma lánsstofnun þessari á fót, en
eitt var það, sem ekki dróst, og
þáð var að skipa bankastjórana.
Þeir fæddust 3 að tölu og er al-
ment álitið, að þeir muni ekki vera
ofieyndir af störfum. Laun er sagt
að þeir hafi rífleg, að minsta kosti
1 þe'k-ra, sumir segja 18000 á ári,
aðrir 24000 kr. Hæstv. forsætisrh.
hefir verið spvirður um þetta hjer
í deildinni og engu svarað. Nú end-
urtek jeg spurninguna um þetta
og vænti, að hæstv. ráðh. svari,
því að slíkt sem þetta á ekki að
vera launungarmál.
Annars var aðalástæða mín fyrir
að hreyfa þessu máli sú, að jeg
vildi spyrja hæstv. ráðh. hvenær
hinar 4 nefndu deildir bankans
muni taka til starfa. Það er atriði,
sem varðar fjölda sveitabænda'.
Ráðsmenska Tr. Þ. í íslandsbanka.
Ur því að jeg er að ræða við
hæstv. forsætisráðh. get jeg ’ekki
gengið fram hjá hversu honum hef
ir farist formenska bankaráðsins í
íslandsbanka. Þessu starfi hefir
liann gegnt hjer um bil 2y2 ár og
gegnir enn. Þetta starf hans hefir
borið þann árangur, að bankinn
er lokaður eins og kunnugt er og
])ingið hefir neyðst til að leggja
fram eða lofa að leggja fram
stórfje, til ])ess að bjarga viðskifta
lífi landsins og lánstrausti þess.
Allan þenna tíma, sem hæstv. ráð-
herra (Tr. Þ.) hefir verið formað-
ur bankaráðsins hefir verið ein-
dæma góðæri, en áður hafði
bankanum verið haldið á rjettum
kili á neyðarárum dýrtíðar og við-
skiftakreppu, án nokkurs fjárfram
lags úr ríkissjóði.
Hvað er það nú sem veldur
þessu? Hvers vegna skiftir svo í
tvö horn eftir því hver á heldiir?
Jeg he'ld að það sje af því, að
fyrri forsætisráðherrar hafa skilið
þýðingu bankans fyrir viðskiftin í
landinu. Þeir sáu, að bankann
þurfti að gtyðja, ekki vegna bank-
ans sjálfs — því að bankarnir eru
til vegna viðskiftalífsins, en við-
skiftalífið ekki vegna bankanna —
lieldur vegna almennings í landinu.
Þeir liöfðu því stöðugt auga með
hag bankans og veittu aðstoð strax
og með þurfti. Á þenna hátt var
hægt að hjálpa útlátalaust og á
þenna hátt hjelt bankinn áfram
störfum sínum án áhættu og út-
láta fyrir ríkissjóð. En þegar hæst-
virtur forsætisráðh. tók við æðstu
stjórn bankans, þá brast hann
skilninginn á þessu. Hann skildi
ekki þýðingu bankans fyrir þjóð-
arheildina. Þetta segi jeg ekki út í
bláinn nje athugunarlaust. Jeg
liefi veitt athygli liug hæstv. ráðli.
(Tr. Þ.) til bankans á þingum síð-
an 1924 og það hefir jafnan andað
kalt frá honum og hans flokki,
með nokkrum undantekningum þó,
í garð bankans. Jeg kenni, þetta
ekki illum vilja heldur skilnings-
leysi á nauðsyn þess að halda
lífi í bankanum.
Jeg tel með því að veita ábyrgð
ríkissjóðs á öllum innstæðum í
Landsbankanum eins og gert var
1928, undir forystu liæstv. forsæt-
isráðli. og í skjóli hins nýskapaða
þingmeirihíuta, hafi íslandsbanlta
verið veitt svöðusár, enda var
strax á það bent í þinginu það ár.
Það ge'fur sem sje öllum að skilja,
að þegar 2 bankar, og hvorugur
sterkur, eru í landinu, þá er þeim
þeirra, sem fær ríkisábyrgð á inni-
eignum landsmanna, veitt ótvíræð
aðstaða til að soga til sín sparifje
landsmanna úr hinum bankanum.
Menn láta helst fje sitt þar sem
það er tryggast. Með þessu eT sog-
inn mergurinn úr hinum bankan-
nm, því að besta starfsfjeð, sem
banltar liafa, að undanskildu eigin
fje, er sparifje.
Og jeg hefi sjeð fleiri merki
skilningsleysisins á þýðingu bank-
ans. Jeg hefi sjeð þau á þessu
þingi átakanlegast og greinilegast.
Jeg hefi sjeð hæstv. forsætisráðh.
halda fast við lokun bankans þang-
að til brakaði í stólnum undir hon-
um. Þá og þá fyrst kendi hann
sín og iðraðist t'ins og fálki, sem
fæst við rjúpu, sem hann hefir
drepið.
En þetta skilningsleysi hefir orð
ið og verður landsmönnum dýrt,
hvernig se'm fer. Lánið til að
bjarga bankanum mun hvíla all-
þungt á oss fyrst um sinn, en enn-
þá verra, langtum verra, hefði það
verið að hlaupa ekki undir bagga.
Því miður er þetta mál ekki enn
þá til lykta leitt. Ennþá er bank-
irm lokaður og jeg get ekki neitað
því, að ehnþá er jeg eltki ugglaus
um lausn málsins, þegar jeg hugsa
til skilningsleysisins og þess, hve
hæstv. stjórn er háð jafnaðarmönn
um, sem alkunnugt er, að hafa
barist ósleitilega fyrir lokun bank-
ans.
Mín skoðun er því sú, að hún
hafi orðið oss dýr bankaráðsfor-
menska hæstv. ráðh. (Tr. Þ.) Hann
hefir leyft blöðum sínum sýknt og
heilagt að rýra og naga traust
bankáns, þar til hann fjell, en
landsmenn borga brúsann, til þdss
að lenda ekki í enn meiri vand-
ræðum.
Þetta er þá líkræðan yfir banka-
ráðsformensku hæstv. ráðh. (Tr.
Þ.), því að hvernig sem fer, er sú
formenska á enda. Líkræðan er
samin eftir bestu vitund, það full-
vissa jeg hæstv. ráðh. um.
„Fjáraukalögin miklu“ og fjár-
aukalögin mestu.
Hæstv. ráðh. (Tr. Þ.) heffir
sjaldan hin síðustu 6—7 árin minst
á mig án þess að minnast á „fjár-
aukalögin miklu“ (fjáraukalögin
1920—1921). í hvert sinni, eða því
sem næst, sem okkur hefir lent
saman í ræðu eða riti — og það,
hefir verið talsvert oft — hefir
aðalvopn lians verið fjáraukalögin
miklu. Með þeim hefir hann reynt
að vega mig sýknt og heilagt.
Nii hefir liæstv. ráðh. (Tr. Þ.)
verið forsætisráðherra 2 heil ár,
árlin 1928 og 1929. Nú er því hægt
að bera saman hvor okkar hefir
eytt meirn upp á væntanlega auka-
fjárveitingu, jeg eða hann. Árin
1920—1921 falla á mitt bak, en
árin 1928—1929 á hans.
Áður en jeg fer út í nokkurn
samanburð um þetta ætla jeg að
minna á orð hæstv. ráðh. (Tr. Þ.)
sjálfs, er hann sagði í þinginu
1928, og til þess að sýna, að jeg
fer rjett með, skal þess getið, að
þessi orð standa í Alþ.tíð. 1928, B.
298. dálki. „Við ætlum ekki að
ganga með „fjáraukalögin miklu“
á bakinu; í þær íhaldsspjarir ætl-
um við eklci að fara (M. G.: Við
sjáum nú til). Nei, það er áreiðan-
legt, að við gerum það aldrei' ‘.
Eins og hin tilfærðu orð sýna,
hefi jeg teldð fram í ræðu hæstv.
ráðh. við þetta tækifæri og sagt að
við skyldum sjá til, je'g ætla að
enda þetta og athuga, hvort hæstv.
ráðh. (Tr. Þ.) getur staðið við
þetta eða ekki.
Stjórnin hefir nú lagt fyrir þing^
ið frv. til fjáraukalaga fyrir árið
1928. Þar er farið fram á auka-
fjárveitingu að upphæð rúmlega
1.800000 kr. Ennfremur hefir
stjórnin gefið bráðabirgðaskýrslu
fyrir árið 1929. Bamkvæmt þeirri
skýrslu, eru gjöld þess árs rúm-
lega 14400000 kr., en fjárveiting
fjárl. var* 10850 þús. kr. rúml. Um-
fram fjárveitingu hefir því verið
greitt á árinu um 3% milj. kr. Þar
við bætist sVo það, sem ógreitt var
um miðjan jan. í ár af gjöldum
ársins 1929. Það áætla jeg % nailj.
kr., eða alveg eins og það var í
fyrra. Greiðslur umfram fjárveit-
ingu verða þá 4 milj. kr. 1929. Nú
veit jeg, að ekki kemur öll þessi
upphæð á fjáraukalög að ári, en
eftir að hafa athugað þetta mál,
sem jeg er nauðkunnugur, er jeg
viss.um að minna en 2,6 milj. kr.
kemur ekki á fjáraukalög fyrir
árið 1929, ef fylgt verður sömu
reglu og hingað til. Ef gengið er
i'J frá þessu og frv. hæst. stjórnar
fyrir árið 1928 þá verða fjár-
aukalög þessara ára 4,4 milj. kr.,
S
Þjóðsögur
Ó afs Davíössonar
eru uppseldar.
En nokkur eintök eru eftir af eftir-
tðldum bókum:
Bólu-Hjálmars saga,
Rímur af Sörla sterka,
Þáttur af Pjalla-Eyvindi, Höllu, Arnea»,
Abraham og Hirti útileguþjófum, eftir
Gísla Konráðsson.
Göngu-Hrólfs rímur.
IV. bindi af sögusafni ísafoldar. 1 þvt
bindi eru eingongu Islenskar sögUT.
MeíSal annars: Nafnarnir í Fagurey, FrA
ísfeld snikkara, ófreskjan á Jökuldál,
Frá Hafnarbræðrum, Eiríkur járnhrygg-
ur, í»áttur af Guðbrandi Jónssyni sæ-
garpi og Þorsteini sterka syni hans. —•
Karla sögur og kerlinga, og margt fletra
Seldar á skjrifstofu prentsmiðjunniir.
t
ísafoldarprentsmiðja h.f.
en „fjáraukalögin mikln'' vcrrt*
ekki nema 4,3 milj. kr.
Hæstv. forsætisráðh. sýnist mjer
því hafa sokkið í þann pytt, sem
hann svo að segja sór og sárt víð
lagði, að hann mnndi ékki gera.
Jeg sje ekki betnr en að’ haim
muni verða talinn höfiuidur „fjár-
aukalaganna mestu‘ ‘* og skilst mjer
þá, að stimpillinn, sem hann ætlaði
að setja á mig muni lenda á hon-
um sjálfum. Ef ráðh. (Tr. Þ.)
sk’yldi vilja reyna að verja sig með
því, að hann hefði ekki verið fjár-
málaráðherra þessi ár, þá vil jeg
fyrst og fremst benda honum &,
að hann liefir verið fjármálaráð-
herra nokkurn hlpta tímabilsi^s og
allan tímann hefir hann verið það
sem meira er en fjárrnálar.áðh.,
sem sje forsætisráðli. og ábyrgð
hans því mest allra ráðherranna.
En það er annað sem gerir árin
1920—1921 og 1928—1929 óSaro-
bærileg. — Árin 1920—1921 ern
mestu dýrtíðarárin, sem yfir oSB
hafa gengið. Gott dæmi til að
sýna • mismuninn er það, að' 'árið
1920 var dýrtíðaruppbót embætt-
ismanna 120% og 1921 137%, en
Í928 og 1929 var hún 40%. Allir
sjá hve gífurlegur munur $etta
er. Þetta munar miljónum 'fyrir
ríkissjóð. Og svona er þetta á öll-
um sviðum. Kaupamannskeupið
komst t. d. á þessum árum npp í
100 kr. á viku, en nú mun mega
telja það um 50 kr., að meðaltali.
Til þéssa tók forsætisráðherra ekk-
ert tillit, þótt það auðvitað hlyti
að koma niður á ríkisbúskapnum
í öllum greinum. Enginn þáttur rík
isbúskaparins var ósnortinn al
þessu. Alstaðar lagði dýrtíðin síng
helköldu hönd á. Veg’.*, hrýr, vi-f-
ar, símar, skólar, spitalar, énV
bættislaun, eftirlaun, póstgðnguk,
prentun, söfnin, alt varð um það
bil tvöfalt dýrara en það er nú.
Mjer dettur í hug að nefna hjer
eitt dæmi um hina lamandi hönd
dýrt.íðarinnar, sem jég vænti, aj
hæstv. forsætisráðh. rengi e'kki.
Það er þetta.
Jónas Þorbergsson frv. ritstjóri
„Tímans“ reit fyrir nokkru og
hirti opinherlega æfiágrip Hallgr.
sál. Kristinssonar. Þar er sagt frá
því, að' á þessum dýrtíðarárum
hafi Hallgr. sál. verið hugsandi
mjög yfir skuldum þeim, sem hlóð-
ust. á kaupfjelögin og Sambandið
vegna dýrtíðarinnar. Honum hafi
stundum fundist sem lífsverk sitt
væri að hrynja til grunna, því að
skuldlaus eða skuldlítil verslun
var áhugamál hans. Nú spyr jeg:
Vill hæstv. ráðh. (Tr. Þ.) kenna
Hallgr. sál. um skuldasöfnuninaí
Eða vill hann kenna bændum