Morgunblaðið - 26.07.1931, Blaðsíða 5

Sunnudagiim 26. júlí 1931.
Landráð og laudvörn.
Eftir Gnðm. Hannesson.
Einhvers staðar stendur það í
gömlu hegningarlögunum, að hver
sem drýgir landráð sknli hafa
fyrdrgert lífi sínu.
En landráð virðist mjer það vera,
a^S spilla á einhvem hátt frelsi og
sjálfstæði þjóðarinnar. Það getur
vel verið, að lögfræðingamir skýri
orðið á einhvem annan hátt.
Nú held jeg, að allir geti verið
mjer sammála um það, að frelsi
og sjálfstæði vort sje ekki nema
að nokkuru leyti rjettarlegs eðlis.
í raun rjettri er það af> hálfn leyti
fjármál.
Ef vjer getum ekki siglt vorn
sjó sjálfir, eða erum í hengjandi
skuldum við útlend ríki eða út-
lenda auðmenn, — hvað verður
þá úr rjettarlega sjálfstæðinu? —:
Skítugur pappír og annað ekki!
Það hefir staðið mikill styr um
rjettarlega sjálfstæðið og enn
hrópa blöðin hátt um það.
Um fjármálalega sjálfstæðið er
að mestu leyti dauðaþögn. Það
er eins og flestir haldi, að það sje
helst innifabð í því að kría út lán,
þó lítil von sje til að geta nokkuru
sinni borgað það.
Þetta hefir leitt til þess, að ríki,
bæir og einstaklingar era komnir
í hengjandi skuldir.
í mínum augum er enginn vafi
á því, að hættulegustu landráðin
era þau að spilla fjárhag þjóð-
arinnar.
Og víst væri það makleg refs-
ing, að slíkir landráðamenn fyrir
geri lífi sínu.
ll!IIIPmi»»
í þetta sinn leiði jeg það hjá
mjer að telja landráðamenn vora,
— það er, því miður nóg af þeim,
— og heldur ekki þá heiðursmenn,
sem hafa gert hvað þeir hafa get-
að til þess að efla fjármunalegt
sjálfstæði þjóðarinnar. Jeg læt
mjer nægja að minnast á þau einu
alvarlegu samtök, sem gerð hafa
verið til þess að koma okkur úr
kútnum: Eimskipafjelag íslands.
Það verða þá fyrst fyrir mjer
gamlar endurminningar, þó sá
tími sje liðinn og komi aldrei aft-
ur. —
Jeg kyntist gamla ástandinu
snemma, meðan dönsku skipin
voru ein um hituna. Jeg fór oft
með þeim milli Suður- og Norður-
lands á skólaárum mínmn og ætíð
á öðru farrými.
Á fyrsta farrými fóru í þá daga
fáir aðrir en kaupmenn og bur-
geisar. Þeir kunnu dönsku og gatu
bjargað sjer. Virtist mjer að þeim
væri sýnd full kurteisi, enda vora
þeir flestir viðskiftamenn da-nska
fjelagsins, en ekki var laust við að
mjer sýndust þeir sleikjulegir sum
ir hverjir við skipstjórana, sem
voru miklir menn í þá daga, sjer-
staklega gamli Christjansen skip-
stjóri á Lauru.
Á öðru farrými, sem allur al
menningur notaði, var þetta á alt
annan hátt. Þar kunnu fáir dönsku
og voru öllu ókunnugir, en þjónn-
inn oft og einatt ókurteis og gerði
það eitt, sem honum sýndist sjálf-
um. Yfirleitt var farið með fólkið
á öðra farrými eins og skepnur,
og oft var því sýnd full fyrirlitn-
ing. Svo jeg nefni eitt dæmi, þá
var það eitt sinn í ósjó og ofviðri,
að ekki var neitt vatn fáanlegt,
hvorki handa sjóveika fólkinu nje
til þess að þvo sjer úr. Við sner-
um okkur þá til skipstjóra, þeir
sem helst gátu bjargað sjer í
dönsku, og báðum hann ásjár.
Hann svaraði ekki öðru en því:
„Hvad skal de ogsaa med vand?“
(Hvað hafið þið líka með vatn að
gera?). Jeg hjelt helst að vatns-
skortur væri á skipinu, en sá síð-
ar að ekki gat verið um það að
tala.
Algengt var það á þessum ferð-
um, að einhver vandræði yrðu út
úr kvenfólkinu. Skipsmenn vora á-
leitnir við það, og stúlkurnar vissu
ekki hvaðan á sig stóð veðrið.
Oftar en eitt sinn vildi svo tií,
ð jeg var staddur inni hjá ís-
lenskum kaupmönnum á viðkomu-
stöðum ,er gamli Christjansen kom
þangað. Jeg veitti því eftirtekt,
að tekið var á móti honum sem
stórhöfðingja, og stundum svo
skríðandi að mig undraði. Það hef-
ir sennilega verið áríðandi fyrir
kaupmennina að koma sjer við þá,
sem mestu rjeðu um alla vöruflutn
inga í þá daga. Jafnvel Alþingi
komst ekki upp með moðreyk, þeg-
ar talað var um skipaferðirnar.
Danir sögðu blátt áfram: „Svona
skal það vera!“
Ut úr öllu þessu fjekk jeg
snemma megna andstygð á dönsku
skipunum og öllu því úthaldi. —
Mjer hætti við að dæma alla Dani
eftir því sem jeg sá á skipunum,
þó auðvitanlega væri það rangt.1)
Hitt var augljóst, að vandræði
vora það fyrir fólkið að standa
mállaust á þessum dönsku skipum,
og að einveldi Dana um allar skipa
göngur var hin mesta niðurlæging
fyrir oss, átakanlegur vottur um
osjálfstæði vort, getuleysi og und-
irlægjuhátt.
pmiHii’ ■
iii III ii
jMirjðfilgy
Hi spara lalaframt hví ai skenta sier.
Þjer sparið jafnframt því að njóta hinnar gagntakandi ánægju af
því að aka í hinum ágæta Studebaker sex, fríkjólabíl.
Það kostar minna að eiga hann, en nokkurn annan fríhjólabíl í
heiminum. I nýlega afstöðnum 200 mílna opinberum reynsluakstri
fyrir konu í einkabifreiðum, eyddi þessi stóri, nýi 6 eylindra Stude-
baker minni olíu og bensíni, heldur en nokkur annar bíll, jafnvel
minna en litlir 4 cyl. bílar. Með fríhjólaútbúnaðinum hvílir vjelin
eina mílu af hverjum fimm sem farnar eru. Þjer sparið 15—20% í
olíu og bensíni. Með meira öryggi njótið þjer ánægjimnar af að aka
í bíl fyrir lægra verð en áður.
Komið í dag og sannfærist af eigin reynslu um yfirburði og ágæti
þessa fríhjóla bíls.
V«rð frá 5.300,00. — Studebakers oftast fyrirliggjandi.
Egill Vilhjálmsson.
Grettisgötu 16—18. — Sími 1717. Heima 673.
Það var altalað- í þá daga, að
dönsku skipaferðirnar borguðu sig
vel og eflaust hefir þetta verið svo,
því Danir höfðu þá lítið af keppi-
nauttim. að segja, þó Wathnes-
skipin og Thorefjelagið bættu síðar
úr skák. Jeg komst því snemma á
þá trú, að ráðlegt væri fyrir oss að
reyna að eignast sjálfir skip og
talaði hvað eftir annað um þetta
við íslenska kaupmenn, sem jeg
var samferða eða hitti í landi.
Jeg var vitaskuld ungur og ó-
fróður um verslunarmál, en ein-
kennilegar þóttu mjer undirtektir
kaupmanna undir þetta. — Þeim
þótti það fjarstæða ein, að við
hugsuðum til að eignast skip og
sigla sjálfir.
Þeir töldu allskonar tormerki á
þessu, að oss skorti fje, skorti
alla þekkmgu og reynslu, skorti
stjórnendur, en umfram alt sögðu
þeim óhugsandi að menn yrðu
samitaka um þetta. Ef fjelag væri
stofnað í þessu augnamiði, þá
þyldi það enga samkeppni og færi
óðara á hausinn.
Um þetta voru allir kaupmenn,
sem jeg talaði við sammála nema
einn: Jón Vídalín. Hann ljet svo
lítið að tala vandlega við mig um
þetta mál og benti mjer á úrræði
til þess að hrinda því í fram-
kvæmd.
taka um stjórn fjelagsins, meðan
hann dvaldi hjer.
Á fyrsta opinbera fundinum á
Hótel Reykjavík talaði Thor Jen-
Jeg bar þó ekki gæfu til þess sen sköralega fyrir stofnun eim-
að koma þessu nauðsynjamáli í I skipafjelags, og þótti mjer nú mik-
framkvæmd. Litla tilraun gerði
jeg til þess að koma upp vísi til
En það hefir líka grætt góðan
skilding. Frá 1915—1929 hefir það
grætt um 7 miljónir króna og
varið af þeim um 3 miljónum til
afskrifta á skipum og öðrum eign-
um.
Hagur fjelagsins og kaup á nýj-
x) Misjafnir vora þó mennirnir
Aásberg skipstjóri var t. d. mesta
lipurmenni og hafði jeg gott eitt
af honum áð segja.
il breyting orðin á að heyra kaup
mann tala þannig. Þegar samskot1 um skipum hefir að vísu verið lát-
íslenskra vöruflutninga á Akur-! liófust lagði hann fram sinn ríf- ið sitja í fyrirrúmi fyrir arði til
eyri, um það leyti sem íslands- lega skerf (10.000 kr.). | hluthafa, en þó hefir fjelagið borg-
En það kom í ljós, þegar á átti' að góðan arð (4—10%) í ein 7 ár,
að herða, að fjöldi kaupmanna í svo nokkuð hafa þeir fengið í sinn
Reykjavík reyndust vel og studdu
fjelagið. Gamli hugsunarhátturinn
var sýnilega að hverfa.
banki var stofnaður. Þá voru skip
mjög ódýr erlendis. Akureyrar-
kaupmenn höfðu nægta nógar vör-
ur handa einu skipi, og bersýni-
lega var gróðavegur að eignast
skip. Páll Briem lofaði að útvega
nægilegt, lánsfje til skipakaupa.
Jeg gekk síðan milli allra kaup-
manna á staðnum
undir þá.
vasa.
Utborgaði arðurinn svarar til
þess að hluithafar hefðu fengið 4%
Stofnfundur f jelagsins mun' af ’f je sínu öll árin til 1930.
mörgum minnisstæður. Honum j En f jelagið hefir gert meira. Það
lauk í fríkirkjunni með því, að (hefir verið sjómannastjett vorri
Þeir bára ekki móti því að þetta
væri gróðavegur, en báru alHr hið
sama fyrir: „Jeg held það skorti
samtökin til þess!“
Svo fjell það mál niður.
og bar málið þjóðsöngurinn var leikinn á org- hinn mesti styrkur og vegsauki,
elið. Það var hrifning og alvara : veitt fjölda manna atvinnu og ver-
Enn liðu nokkur ár og jeg flutt-
ist til Reykjavíkur.
Þá vöktust upp, og það úr floklti
kaupmannanna, forgöngumenn fyr
ir stofnun íslensks eimskipafjelags.
Það var Björn Rristjánsson, sem
vakti fyrstur máls á þessu við
Emil Nielsen, en þeir síðan við
Thor Jensen, Svein Björnsson,
Eggert Claessen og Jón Þorláks-
son. Voru þessir menn, að því mjer
er sagt, fyrstu forkólfamir, þó
mest Ijeti Sveinn Björnsson til sín
yfir mannfjöldanum. Gamlir
draumar voru að rætast og betri
tími að renna upp.
Við höfðum stigið nýtt spor í
sjálfstæðis- og menningaráttina.
ið ótal ferðamönnum íslenskt heim
ili á sjónum bæði hjer og erlendis.
Og enn meira hefir það gert.
Það hefir borið íslenska fánann út
yfir hafið og verið landinu til hins
Aldagamlir hlekkir voru að bresta mesta sóma með ágætum skipum
sundur.
Saga Eimskipafjelagsins síðan
er mönnum kunn, hversu það
bjargaði oss á ófriðarárunum frá
stórtjóni, sulti og seyra, hversu
það hefir haldið farm- og fargjöld-
um í góðu hófi, bætt samgöngur
og vöruflutning til margra hafna,
sem áður voru nauðuglega staddar
og látið eitt ganga yfir alla, þó
stórtap sje að koma við á smáu
höfnunum.
og ágætum sjómönnum.
En þó þetta hafi gengið. alt
skaplega fram að síðast liðnu ári,
þá hefir nú blaðið snúist við.
Árið 1930 varð um 243.000 kr.
reksturshalli hjá fjelaginu.
Og það er óvíst, að betur gangi
þetta árið.
Verslunarkreppan á sinn hlut í
þessu, en aðallega samkeppni út>-
lendra skipa, sem undirbjóða oss