Morgunblaðið - 03.11.1931, Qupperneq 3

M O RGU NBL'A Bl Ð
iiiHiitmiiiiHHiiiiiiiimiiiiiiiniiiiiiitiiimiiiiiiiiiiiiiiiig
= Útgef.: H.f. Árvakur, Reykjavlk. EE
= Rltstjðrar: Jðn KJartansaon.
Valtýr Stefánsson.
= Rltstjðrn og afgreiOsla:
S Austurstrœti 8. — Slmi 600. =
S Auglýsingastjðri: B. Hafherg.
= Auglýsingaskrifstofa:
Austurstrætl 17. — Slml 700. í
= Helmaslmar:
Jðn Kjartansson nr. 742.
Valtýr Stefánsson nr. 1220. =
E. Hafberg nr. 770.
1 Áskrlftagjald:
Innanlands kr. 2.00 á mánuOl. =
Utanlands kr. 2.60 á mánuOl. =
= 1 lausasölu 10 aura eintaklO.
20 ura meO Lesbðk. =
l'iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiimiiiiiiiiiiiiimiiiiiiiiiiiiiiiiimiimiiiil
Leiðangur
Knuö Rasmussen
lendir í sjávarháska.
Vjelbátur hans missir stýrið og
hrekur til hafs.
Gufuskipið „Maria Toft“ kom
til Kaupmannahafnar frá Ivigtut
á föstudaginn. Eftir því sem „Poli
tiken“ segir liafði það meðferðis
einkabrjef, sem segir frá því að
leiðangur Knud Rasmussens hafi
lent. í sjávarháska í Grænlandshafi
þegar hann var á leiðinni frá Ang
magsalik. Leiðangurinn var á 8
smái. vjeibáti, og er hann var kom-
inn nokkurar dagleiðir suður fyrir
Angmagsalik, lenti hann í íshroða
og brotnaði þá af honum stýrið.
Vindur stóð af landi og gerði brátt
fárviðri, sem hrakti bátinn út í
Grænlandshaf. I fjóra daga var
báturinn a.ð velkjast þarna og
hafði hann þá þrakið á að giska
150 sjómílur til hafs í stórsjó. En
þá tókst þeim Bangsböll kaptein-
lautinant og Wiltrup-Hansen sjó-
liðsforingja með aðstoð tveggja
'Grænlendinga að koma neyðarstýri
á bátinn, sem þeir bjuggu td af
mestu vanefnum. Til allrar ham
ingju hafð báturnmnóg af olíu og
anatvælum. (Sendherrafrjett).
Kosningarnar í Englandi.
London 1. nóv.
United Press. FB.
Sir Graham Little, íhaldsmaður
befir verið kosinn á þing fyrir
Lundúnahásköla. Þingmannatala
þjóðstjómarflokkanna er þannig
554. —
London, 2 nóv.
United Press. FB.
Lokaúrslit kosninganna eru nú
kunn. Miss E'leanor Rathbone hefir
aiáð kosningu. Hún er utan flokka
*er. styður þjöðstjórnina. Einnig er
Sir Reginald Oaddock íhaldsmað-
ur ltosinn. Eru því þeir þingmenn
•er styðja þjóðstjórnina alls 556 og
and.stæðingar stjórnarinnar 59.
Fimtán konur hafa náð kosn
ingu, eða jafnmargar og sátu á
síðasta þingi.
Verkamannaforingi látinn.
London 1. nóv.
United Press. FB.
Látinn er A. J. Cook, kl. 4.25
árd. í Manor House, verkalýðs
sjúkrahúsinu í Hampstead. Hafði
hann átt við löng og erfið veikind
að stríða. Cook var námumanna
leiðtogi og var aðalleiðtoginn
allsherjarverkfallinu 1926.

Tlnnnfriðnr.
Alskiftl Afturh Jdsstjórnariimar af vinnndeilnm.
Nær því öll framleiðsla íslensku er óhófsvitleysa, og ekkert annað.
)jóðarinnar er matvæli. Miðað við Verkamenn munu segja, að þeir
fólksfjölda eru það ógrynni mat- geti ekki lifað á minna en þeir
væla, sem íslenska þjóðin fram- hafa, og það er víst meira en
leiðir, og þó gæti þjóðin framleitt satt. En það sem veldur því, að
miklu meira af þessum matvælum verkamenn hafa ekki vinnuarð, er
ef góður friður væri milli stjetta þeir geta lifað af, er einmitt það,
ijóðfjelagsins. að vinnan er of dýr. Vinnan mink-
Þegar svona standa sakir væri ar eftir því, sem færri treysta sjer
)að óskaplegt, að íslenska þjóðin til að kaupa hana. En þó tímakaup
þyrfti alment að líða fæðuskort. væri enn tvöfaldað, mundi það
En þetta iliggur þó við borð. — ekki nægja mönnum, ef þeir hafa
Astæðan er sú, að framleiðendurnir ekki vinnu nema einn dag í viku
atvinnurekendur og verkalýður til jafnaðar.
— geta ekki komið sjer saman um Það sjer hver maður, að sjávar-
að vinna í fjelagi að framleiðsl- útvegurinn rís ekki undir því, að
unni. | helmingur af söluverði fisksins
Það er „skifting arðsins“, sem fari í verkunarkostnað. Enn auð-
eliki er samkomulag um. Verka- særra er það, að landbúnaðurinn
menn trúa þvi alment, að atvinnu-1 getur ekki kevpt þann vinnukraft.
reksturinn gefi enn nettóarð, og Af þessu sta.far atvinnuleysið. —
þeir vilja að minsta kosti fá hluta Áður kom geysimikið af fiski á
af þessum nettóarði í hækkuðu land hjer frá haustnóttum til ára-
ltaupi. Atvinnurekendur vita það móta. — Gaf það mikla atvinnu.
hins vegar, að ekki er um neinn — Nii finst ekki svo vitlaus
nettóarð að ræða lengur. Þeir vita útgerðarmaður, að hann leggi
það á því, að þeir eru þegar biinir þyrskling í land fjóra síðustu
að tapa því litla, sem þeir áttu, mánuði ársins.' Annað tveggja
og geta margir ekki staðið skil á láta menn skipin liggja, eða senda
því rekstrarfje, sem þeir hafa aflann út, án þess að hann komi
fengið lánað. Þeir vita vel, að á land. Um vertíðarútgerðina fer á
raunverullega eru þeir orðnir ör- sömu leið, ef kostnaður lækkar
eigar. Þeir geta því ekki haldið ekki.
atvinnurekstrinum áfram með Vinnau þarf að lækka mikið, og
tapi. Þeir eiga eltki lengur neitt vinnubrögð að batna. Þá verður
til að tapa. Að svo vöxnu máli atvinnan stöðug og líðan almenn-
liggur ekki annað fyrir en að ings betri. Þá verður bændum fært
hætta atvinnurekstri með keyptri að káupa vinnu, og fjöldi kaupa-
vinnu, en það er sama sem hung- fólks fer að vinna uppi í sveit, og
ursneyð hjá ali-miklum hluta þjóð- taka biisafurðir upp í kaup sitt
arinnar. I eins og áður var. Þá verður eng-
Það stendur fyrir dyrum bar- inn atvinnulaus maður til á ís-
átta imi það, hvort stjettirnar eigi landi, í stað þess að nú gengur
að semja frið, og þjóðin öll að fjöldi manns atvinnulaus. Engir
hefja samvinnu um það að vinna1 kauptaxtar megna að gefa þeim
sjer brauð í brauðnægtalandinu * mönnum daglegt brauð.
okkar. j Hitt dæmið, sem taka átti, er
Atvinnureksturinn verður að þetta:
svara kostnaði. Enga atvinnu er * íslenski togaraflotinn stundar
hægt að reka með tapi nema mjög; venjulega ísfiskveiðar alt að því
takmarkaðan tíma. Orsökin til þess . hálft árið (sept.—febr.) — Þeir
að atvinnurekstur þjóðarinnar stunda þessar veiðar við hlið Eng-
ekki svarar kostnaði, er ekki ein- i lendinga á sams konar skipum á
ungis verðfall framileiðslunnar. -—jsömu miðum, hagnýta aflann á
Það er engu síður ofmikill til- sama hátt og selja hann sömu
kostnaður. Það er engum vafa kaupendum. 1 stuttu máli: S“
bundið, að ef allir þeir, sem að yrðin eru öll þau sömu til veiða
framleiðslunni vinna, hugsuðu um og sölu. En sá er munur á útkom-
það af einlægni, að láta atvinnu- unni, að enska útgeiðin telst bera
reksturinn bera sig, þá er það sig, að undanskildu mannakaupi,
hægt. En til þess þarf gagnkvæm- með 450—500 £ í veiðiför. En
an skilning atvinnurekenda og íslensk útgerð ber sig ekki með
starfsmanna. Þeim skilningi hefir 1000 £ í veiðiför.
ekki tekist að koma inn, nema hjá j Þessi mismunur liggur alls ekki
litflum hluta starfsmannanna. Skal í minni afla lijá íslensku skipun-
síðar vikið að, hverjir þar hafa
staðið í dyrunum.
Hjer skulu tekin tvö dæmi er
sýna að atvinnurelrstur verður al-
veg að hætta á íslandi til lands og
sjávar, nema einyrkjabúskapur, ef
ekki er breytt um vinnubrögð og
kaupgreiðslu: i
Fyrir stríð kostaði fullverkun á
fiski 4 kr. á skippundið. Fiskinum
skilað í hús.
Nú er fiskur kominn í sama
verð og þá var, eða lægra, en
verkunarkostnaðurinn er um 20 kr.
um. Það liggur aðallega í meiri
eyðslu.
Það hafa verið gerðar margar
tilxaunir til að skapa frið og sam-
komulag um framleiðsluna, með
því að vekja gagnkvæman skilning
atvinnurekenda og starfsmanna.
Gegn þessu berjast hart leiðtogar
verkamanna og sjómanna, menn-
irnir sem sitja í allsnægtum, án
þess að drepa hendi í kalt vatn.
En þeim er vorkunn, því þeir eiga
pólitískan frama sinn undir ófriði
á skippund, eða jafn vel 25 kr., og stjettafjandskap; og pólitísku
ef tíð er ekki í hagstæðasta lagi. | aðstöðuna nota þeir til þess að
Það þýðir ekki að segja heilvita; raka saman fje og komast í háar
mönnum að þessi kostnaður sje ^ stöður. Auk þess er það markmið
eðhlegur og óumflýjanlegur. Ilann margra þeirra, að láta allan ein-
staklingsrekstur víkja fyrir ríkis-
rekstri, og leiðin halda þeir að sje
sú, að koma atvinnurekstrinum
fjárhagsþrot, eins og nú er orðið.
En þó foringjar sósíaHsta sjeu
ötulir menn í þessari baráttu, eins
og oft er um þá menn, sem berjast
fvrir eigin hagsmunum, mundu
þeir ])ó fyrir löngu hafa beðið
ósigur, og íslenskur atvinnurekstur
til lands og sjávar mundi nú rek-
inn með sameiginlegu átaki og
gagnkvæmum hagsmunum allra, er
að honum vinna, ef Afturhalds-
leiðtogarnir hefðu ekki altaf geng-
ið undir merki sósíalistanna með
lið sitt, þegar tíl skynsamlegra
úi'slita sýndist draga. Það er nú-
verandi ríkisstjórn sem með lygum
og rógburði hefir sýknt og heilagt
alið á skiiningsleysi, ófriði og óvild
milli atvinnuveitenda og starfs-
manna. Og hvert sinn, er kaup-
deila hefir staðið, hefir hún beitt
aðstöðu sinni sem flokksstjóm og
ríkisstjórn tíl að kúga atvinnu-
rekendurna. Með þessu hefir henni
tekist að sliga atvinnureksturinn
við sjóinn og tæma sveitirnar af
vinnukrafti.
Dæmi skulu nefnd:
1. Ut af hinum sífeldu kaup-
deilum, og verkföllum og fram-
leiðslustöðvun í sambandi við þau,
tíl stórtjóns fyrir land og lýð, datt
Sanngjörnum mönnum það í hug,
að þetta missætti og gagnstæðu
skoðanir á kaupgreiðslugetu at
vinnurekenda mundi stafa af því,
að menn vissu ekki nógu glögt
hvorir um annara sakir. Þeim kom
tíl hugar, það sem ekki er ólíklegt,
að ef báðir aðilar vissu hvað rjett
væri, mundi deilan verða skemri
hvert sinni. Sex menn, þrír iir
hvorum flokki Sjálfstæðismanna
og Afturhaldsmanna, báru þvi
fram tíllögu á Alþingi um það
frumvarpsformi, að kaupdeilumál
skyldu lögð í gerð. Blutverk gerð
ardóms skyldi vera það að rann
saka kaupþörf starfsmanna og
greiðslugetu fyrirtækis, sem kaup
deila risi milli. Gerðardómurinn
skyldi birta aðilum árangurinn af
rannsókn sinni og álit dómsins, en
aðilar síðan ákveða, hvort, þeir
semdu á þeim grundvelli eða ekki
Dómurinn skyldi alls ekki vera
bindandi fyrir aðila, en verkfall
eða verkbann ekki hafið, meðan
á rannsókn málsins stæði. Mein'
ingin með þessari tíllögu var sú
að koma í veg fyrir að verkfall
eða verkbann væri boðað að órann
sökuðu máli, kannske um hábjarg
ræðistímann, bara fyrir ,agitatíon
pólitískra æfintýramanna.
Þeir, sem Hfa á ófriðnum, risu
strax gegn þessari tillögu. KÖ1I
uðu hana ,,þrælalög“, og töldu
mörínum trú um, að það ætti að
kúga þá með lögum þessum, að
viðlagðri þungri refsingu, tíl að
vinna fyrir það kaup, sem dómur
vhumveitenda ákvæði.
Fjöldi verkamanna, ef ekki allir
verkamenn, halda víst enn þann
dag í dag, að frumvarpið um
vinnudóm hafi verið samskonar og
virínudómslögin í Noregi, þar sem
vinnudómur ákvað kauptaxta, og
þung refsing var við lögð, ef ekki
var hlýtt.
Enginn laug meiru um þetta en
inálgögn núverandi stjórnar. Og
þeir Ásgeir og Tryggvi Laufás
mágar snerust, manna harðast gegn
þessari tilraun tíl að koma á vinnu-
friði á íslandi.
2. Hásetar á togurum vildu fá
hækkað kaup í ársbyrjun 1929.
Utgerðarmenn sáu sjer ekki fært
að hækka kaupið. Þá sýndi ríkis-
stjórnin alt í einu af sjer einkenni-
lega röggsemi. Hún þaut til og
kastaði l/> miljón króna af tekjum
íkissjóðs tíl þess að hásetar gætu
kúgaö útgerðarmenn. Þessi hækk-
uðu kjör liafa nú með öðru sligað
útgerðina. Til dæmis er það, að
útgerðarmenn borga í premíu af
hverju Hfrarfatí kr. 28.50, en fá
víst ekki nema kr. 15.00 fyrir það í
bræðslu.
3. Eimskipafjelagið átti í kaup-
deilu. Það stóð höillum fæti fjár-
hagslega, og átti sterkan og harð-
snúinrí erlendan keppinaut. Rlkis-
stjórnin hljóp til, blandaði sjer í
deiluna, og kúgaði auðvitað Eim-
skipaf.jelagið tíl að ganga að kröf-
um starfsmannanna.
4. Broddar sósíalista rjeðust á
garna- og gæruverkunarstöð S.Í.S.
Þeir beittu ofbeldi, stöðvuðu vinnu,
gerðu innbrot og spiltu vörum
bænda. Bændur undu þessu illa,
og ýmsir menn í Sambandinu vildu
halda málinu tíl streitu og reka
rjettar síns. En forsætísráðherra
blandaði sjer í málið og tókst
að kúga fjelagsskap bændanna. —
Sósíalistar fengu öllum sínum
kröfum fullnægt, en bændur engar
bætur fyrir spellvirkin.
5. Bændur í Húnaþingi urðu
fyrir ágangi sósíalista á Hvamms-
tanga. Broddar sósíalista hjer í
Reykjavík skárust í málið. Krafa
leirra var; hærra kaup, en bænd-
ur sáu sjer fært_að borga, og einka
rjettur fárra sósíalista á Hvamms-
tanga til að ráða þar yfir aúri
vinnu, þar á meðal því, hvort
bændur mega sjálfir vinna að af-
urðum búa sinna þar nyrðra. Stjórn
in skarst í leikinn, og með aðstoð
lyddu þeirrar, sem kallast forstjóri
S.Í.S. tókst henni að kúga bænd-
rír í Húnaþingi til að greiða það
kaup, sem krafist var, og afsala
sjer rjetti til að vinna sjálfir að
vörum sínum.
Afskifti stjómarinnar af vinnu-
deilum hafa sligað atvinnurekstur-
inn við sjóinn, en um lefið hafa
þau rænt sveitirnar vinnukrafti og
gert bændur einyrkja.
Það stendur fyrir dyrum bar-
áíta um það, hvort stjettírnar eiga
að semja frið, og þjóðin öll að
hefja samvinnu um það að vinna
sjer brauð f brauðnægtalandinu
okkar. Þetta verður hörð barátta,
því enn mun reynt að hamla því,
að þeir, sem við atvinnufyrirtækin
vinna. skrlji það, að lækkun til
kostnaðar, þar á meðal kaupgjalds,
er höfuðskilyrðið fyrir því, að at-
vinnurekstur til lands og sjávar
geti þrifist, og þá um leið skil-
yrðið fyrir því, að íslenskur verka-
lýður fáí sæmilegan vinnuarð.
Menn verða um fiam alt að
byrja á byrjuninni. og því verða
menn að sjá það og skilja, að
fyrsti steinninn, sem velta verður
úr götunni, er núverandi stjórn.
Iríið er hennar verk, að hvorki
bændur nje útgerðarfyrirtæki geta
nú keypt vinnu. Hún hefir staðið
bak við allar vinnudeilur og öll
vérkföll hjer á landi á síðari ár-
um. Hún svífst einskis. því henn-
ar mark er ríkisrekstur allra at-
vinnuvega.