Morgunblaðið - 10.01.1932, Blaðsíða 6

6
— 0 R G U N B L A Ð I Ð
Tillögur 5jölfstoeðismanna
í kjöröcemamálinu.
Eftir Jón Þorláksson.
i.
Vegna strjálla póstgangna nú
um háveturinn, þykir mjer ekki
mega dragast lengur að leggja
þetta mál fram til athugunar og
umræðna fyrir landsmenn, þótt
milliþinganefndin hafi enn ekki
lokið störfum. Vil jeg því gjöra
grein fyrir tillögum þeim, sem
við Sjálfstæðismennirnir í nefnd-
inni höfum lagt þar fram.
Langan formála þarf jeg ekki
að hafa. Þó þykir mjer rjett,
vegna missagna þeirra og ósann-
inda um afstöðu Sjálfstæðis-
flokksins í þessu máli, sem Fram
sóknarmenn dreifðu um landið í
i
ræðu og riti fyrir kosningarnar í
sumar sem leið, að rifja upp
fyrri afstöðu flokksins í málinu.
Á Al])ingi 1930 báru 3 þing-
rnenn úr Alþýðuflokknum (H.
V., Har. G., S. Ól.) fram til-
lögu til þingsályktunar, um að
fela stjórninni, að undirbúa breyt
ingar á kjördæmaskipuninni, „er
tryggi kjósendum jafnan rjett til
áhrifa á skipun Alþingis, hvar
sem þeir búa á landinu".
í umræðunum um þessa till.
benti framsögumaður (H. V.) á
3 aðferðir, sem hann taldi, að
komið gætu til greina:
a. Landið eitt kjördæmi, með
hlutfallskosningum.
b. Fjórðungakjördæmi og
Reykjavík ein sjerstök kjör-
dæmi, öll með hlutfallskosn-
ingum.
c. Einmenningskjördæmi með
* uppbótarsætum.
Af hálfu Sjálfstæðismanna tók
J. Þ. einn til máls, og sagði m.
a. (Alþt. 1930, D. 303):
„Það er all-hörð krafa þetta,
að kjördæmaskipunin skuli
tryggja kjósendum jafnan rjett,
hvar sem þeir búa. 1 raun og
veru er ekki hægt til fulls að
fullnægja þeirri kröfu, nemá með
fyrstu aðferðinni, sem hv. flm.
nefndi, að þm. sjeu allir kosnir
á sama hátt og landsk.þm. eru
nú, með hlutfallskosningum í
einu lagi fyrir land alt. Þao mun
vera stefnuskráratriði Alþýðu-
flokksins. En ]>að er alls ekki
svo, að ])etta, að allir kjósend-
ur hafi jöfn áhrif á skipun Al-
þingis, sje eina atriðið, sem
horfa þarf á í þessu máli. Við
veiðum Iíka vissulega að horfa
á hitt atriðið, að fámennum, af-
skektum landshlutum er líka
nauðsynlegt að eiga á þingi full-
trúa, sem er kunnugur þeirra
hagsmunum og staðháttum og
getur beitt sjer fyrir þeirra mál-
um“. —
Af því að þessi ummæli komu
fram í svarræðu, má vera að í
þeim sje lögð hlutfallslega heldur
meiri áhersla á það atriði, sem
frummælandinn hafði gengið
fram hjá. En þó hygg jeg, að
þau gefi nokkurn veginn rjetta
mynd af grundvelli þeim, sem
Sjálfstæðisflokkurinn ávalt hefir
staðið á, að því er þetta mál
snertir, og ekki hefi jeg veitt því
eftirtekt, að frá neinum mönn-
um úr þeim flokki hafi neitt
komið fram, ríði í bága við
]>á skoðun, er þarna var látin
uppi.
Út frá þessu sjónarmiði ber
að líta á eftirfarandi tillögur
okkar. Þær voru lagðar fram á
fundi kjördæmanefndar 14. des.
síðastl., en áður höfðu uppá-
stungur frá okkur um sjálfa
kosningatilhögunina, sem fóru í
sömu átt, legið fyrir til umræðu
í nefndinni á nokkrum fundum.
Tek jeg þá tillögurnar orðrjettar.
II.
TILLÖGUR
frá fulltrúum Sjálfstæðisflokks-
ins í milliþinganefndinni um
skipun Alfíingis og kjör-
dæmaskipunina.
Lagðar fram á fundi nefndar-
innar, 14. des. 1931.
I.
Að nefndin flytji frv. til stjórn
arskipunarlaga um breytingar á
stjórnarskránni, samhljóða frv.
Sjálfstæðismanna frá sumarþing
inu 1931, sjá Alþt. 1931, sumar-
þing, A. 39, eða að minsta kosti
frv., sem í öllum verulegum at-
riðum er í fullu samræmi við
frv. á þessu þingskjali.
Stjórnarskrárfrv. þetta verði
lagt fyrir Alþingi er saman kem-
ur í febr. 1932, og fái endanlega
afgreiðslu á aukaþingi eða reglu-
legu Alþingi 1933 að afstöðnum
nýjum, almennum kosningum,
sumarið 1932.
II.
Að nefndin undirbúi og flytji
frv. til laga um kosningar til Al-
þingis, sem verði lögtekið sam-
tímis og stjórnarskrárbreytingin
er samþykt til fullnustu. Frum-
varp þetta til kosningalaga sje
bygt á þeim grundvelli, er segir
í nýnefndu stjórnarskrárfrv., þ.
e. að Alþingi verði svo skipað,
að hver þingflokkur hafi þing-
sæti í samræmi við atkvæðatölu
þá, sem greidd er frambjóðönd-
um flokksins samtals við almenn
ar kosningar.
Um kjördæmaskiftingu og til-
högun kosningu á þessum grund-
velli, gjörum við eftirfarandi til-
lögur:
1. Skifting landsins í kjör-
dæmi haldist óbreytt sú, sem nú
er. Kjördæmin utan Reykjavík-
ur, sem eru 26 að tölu, kjósi fyrst
einn þingmann hvert með meiri-
hlutakosningu (sá kosinn, sem
flest fær atkvæði) og þar að
auki uppbótarþingmenn, 6 eða
fleiri, samkvæmt reglunum í 6.
og 7. lið Með þessu er ]>að trygt,
að þingmannatala þessara kjör-
dæma, sem nú eru 32, lækki ekki
við breytinguna. — Kjördæmið
Reykjavík kjósi fyrst 4 þing-
menn með hlutfallskosningu eins
og nú, og taki auk þess þátt í
kjöri uppbótarþingmanna sam-
kvæmt reglunum í 6. og 7. lið.
2. í framboði getur hver sá
maður verið, sem er kjörgengur
og fær hæfilega tölu meðmæl-
enda, t. d. 25. Hverjum fram-
bjóðanda er skylt að skýra í fram
boðinu frá flokksafstöðu sinni, þ.
e. hvort hann telst til einhvers
viðurkends landsmálaflokks, eða
styður einhvern landsmálaflokk,
eða er utan flokka. Tala fram-
bjóðenda af sama flokki er ekki
í neinu kjördæmi öðrum takmörk
um bundin en þeim, sem leiðir
af kjörgengisskilyrðum og með-
mælendafjölda.
3. Kjörstjórn hvers kjördæm-
is býr út kjörseðlana, eftir að
öll framboð eru komin. Frambjóð
endur úr sama flokki skulu
settir saman í 'reit á kjörseðlin-
um, og reiturinn greinilega 'auð-
kendur með flokksmerkinu. Þeir
skulu settir í stafrófsröð, en þó
getur flokksstjórnin ákveðið aðra
röð. Nafn frambjóðanda, sem
styður tiltekinn flokk, skal sett
síðast í reit flokksins á kjörseðl-
inum, aðgreint með stryki frá
írambjóðendum flokksins, og aft-
an við nafn hans sett „styður
flokkinn" eða annað þess háttar
einkenni. Frambjóðendur utan
flokka skulu vera í reit út af
fyrir sig á kjörseðlinum.
4. Kjósandi greiðir atkvæði
með því að krossa við nafn ein-
hvers af frambjóðendunum, eða
með því að krossa við flokks-
merki þess flokks, sem hann vill
styðja, og telst þá atkvæðið
greitt efsta frambjóðandanum í
reit flokksins (í Reykjavík ílokks
listanum eftir venjul. reglum).
Sjerhvert atkvæði, sem greitt er
flokki eða flokksframbjóðanda,
telst jafnframt greitt varamanni
úr sama flokki eftir reglum, sem
um það verða settar.
5. Við talningu atkvæða skal
fyrst telja hve mörg atkvæði hafi
fallið á hvern flokk og á hvern
frambjóðanda utan flokka. — I
Reykjavík er tala kosinna ])ing-
manna af hverjum flokki reikn-
uð út eftir núgildandi reglum. I
iíjördæmum utan Reykjavíkur
tilfellur fasta þingsætið þeim
ílokki eða frambjóðanda utan
flokka, sem hefir flest atkvæði.
Mafi þingsætið hlotnast flokki,
sem hafði fleiri en einn fram-
bjóðanda í kjöri, er sá af þeim
flokksmönnum kosinn, sem hefir
Jæirra flest atkvæði.
6. Allar atkvæðatölur flokka
og frambjóðenda eru tilkyntar
landkjörstjórn þegar eftir at-
kvæðagreiðsluna, og telur hún
man atkvæði hvers flokks og
tölu kosinna þingmanna hans úr
lum kjördæmum samanlagt. -
Svo telur hún og saman í heild
atkvæði allra þeirra þingflokka,
sem hafa náð sæti við kosning-
una, og þeirra frambjóðenda ut-
an flokka, sem hafa náð kosn-
ingu. Hinni síðastnefndu tölu
skal deila með 42 (sem er lág-
markstala þingmanna eftir þess-
ari tilhögun), en atkvæðatölu
hvers flokks skal á sama hátt
deilt með þeirri tölu þingmanna
(flokks- og stuðningsmanna) sem
flokkurinn þegar hefir fengið
kosna. Hin lægsta af þeim töl-
um, er koma út við deilinguna,
skal jöfnuð í næstu heilu tölu
með því að sleppa broti, sem er
minna en 1/2, eða hækka upp í
heilan brot, sem er eða meira,
og nefnist þessi jafnaða tala
hlutfallstala kosningarinnar.
Þar næst er hlutfallstölunni
deilt í atkvæðatölur þeirra þing-
flokka, sem geta komið til greina
við úthlutun uppbótarsæta, Þær
tölur, sem þá koma út, sýna þing
mannatölu þá, sem hver flokkur
á tilkall til. Brot, sem nemur 14
eða meiru, skal hækkað upp í
heilan, en broti, sem er minna en
Y2, skal slept. Þó skal hækka
svo mörg hin hæstu af þessum
brotum upp í heilan sem þurfa
kynni til þess að ná lágmarks-
tölu þingmanna, 42. Frá þessum
tölum þingmanna skal draga þá
tölu þingmanna, sem hver flokk-
ur þegar hefir fengið kosna. Mis-
munurinn er sú tala uppbótar-
sæta, sem hver þingflokkur fyr-
ir sig á tilkall til.
7. Kosningu, sem hlutfalls-
kosnir þingmenn (í uppbótar-
sætin) hljóta þeir frambjóðend-
ur innan hvers flokks, sem eigi
hafa þegar náð kosningu í kjör-
dæmi, en næstir standa eftir
þessum reglum:
a. Við úthlutun uppbótarsæta
skal landinu öllu skift í þessi
6 umdæmi:
1. Reykjavík.
2. Suðvesturland, Gullbringu-
sýsla til og með Dalasýslu.
3. Vesturland, Barðastrand-
arsýsla til og með Stranda-
sýslu.
4. Norðurland, V.-Húnavatns
sýsla, til og með N.-Þing-
eyjarsýslu.
5. Austuríand, N.-Múlasýsla,
til og með A.-Skaftafells-
sýslu.
6. Suðurland, V.-Skaftafells-
sýsla og Vestmannaeyjar
til og með Árnessýslu.
b. Innan hvers þessara umdæma
skal reikna út fulltrúalausa at
kvæðatölu hvers þess flokks,
sem á að fá uppbótarsæti,
með því að draga tölu kos-
inna flokksþingmanna í um-
dæminu margfaldaða með
hlutfallstölu kosningarinnar
frá samanlagðri atkvæðatölu
flokksins í umdæminu.
c. Þannig fundnum fulltrúalaus-
um atkvæðatölum þessara
flokka í hverju umdæmi fyr-
ir sig, skal deilt með hlut-
fallstölunni. Útkoman skal
talin í tugabroti með tveim
desímölum.
d. Hvert umdæmi skal fá upp-
bótarsæti fyrir hverja heila
einingu í útkomunum sam-
kvæmt c., og enn fremur skal
hækka stærstu brotin upp í
heilan, annars vegar svo
mörg úr umdæmunum 2. til
og með 6., sem þurfa kann,
til þess að þau til samans fái
6 uppbótarþingsæti hið fæsta,
og hins vegar svo mörg hjá
hverjum flokki, sem þarf til
þess að hann fái fulla þá
tölu uppbótarsæta, sem hann
á tilkall til, samkvæmt 6. lið.
e. Kosningu sem hlutfallskjörnir
þingmenn fá þeir frambjóð-
endur hvers flokks í hverj-
um landshluta, sem hafa feng
ið flest atkvæði innan þess
landshluta við kosningu, án
þess að ná þar kosningu í hin
föstu sæti. — Um ákvörðun
varamanna sjeu settar nánari
reglur.
Reykjavík, 14. des. 1931.
Jón Þorláksson.
Pjetur Magnússon.
III.
Tillögur okkar um breytingar
á stjórnarskránni, sem verða að
ganga á undan gagngerðum breyt
ingum á kosningalöggjöfinni, eru
í aðalatriðum þessar, bornar
fram af Sjálfstæðismönnum í e.
d. á sumarþinginu 1931:
1. gr. (í stað 26. gr. stjskr.
nú) : „Alþingi skal svo skipað, að
hver þingflokkur hafi þingsæti í
samræmi við atkvæðatölu þá, sem
greidd er frambjóðendum flokks-
ins samtals við almennar kosn-
ingar.
Kjósa skal varaþingmenn á
sama hátt og samtímis og þing-
menn eru kosnir. Ef þingmaður
deyr eða fer frá á kjörtímanum,
tekur varaþingmaður sæti hans
það, sem eftir er kjörtímans.
Sama er og, ef þingmaður for-
fallast, svo að hann getur ekki
setið á einhverju þingi eða það,
sem eftir er af því þingi.
Þingmenn skulu kosnir til 4
ára“.
Enn fremur er með þessum
breytingum (2.—5. gr.) ákveð-
k , að landskjör falli niður, þriðj-
ungur þingmanna skal eiga sæti
í efri deild, en verði tala þing-
manna þannig, að ekki sje unt
að skifta til þriðjunga í deild-
irnar, þá eiga þeir þingmenn,
einn eða tveir, sem um fram
eru, sæti í neðri deild.
Aldursmark fyrir kosningar-
rjetti og kjörgengi er fært nið-
ur í 21 ár, og burtu felt sem
skilyrði fyrir kosningarrjetti að
menn hafi verið búsettir 1 ár
í kjördæminu og standi. ekki í
skuld fyrir ])eginn sveitarstyrk.
Loks ákveður 6. gr. nýjar kosn
íngar, þegar þessar breytingar á
stjórnarskránni hafi öðlast gildi.
Þar sem þessar tillögur hafa
legið fyrir síðan á síðasta sumri,
þykir mjer ekki nauðsyn að
skýra þær í löngu máli. Höfuð-
krafan (í 1 gr.) er sú, að þing-
ið verði hlutfallslega rjett mynd
af þeim aðalskoðunum, sem uppi
eru í landsmálum. Þessi sama
krafa er orðuð á ýmsan hátt í
stjórnarskrám fjölmargra Norð-
urálfuríkja, t. d. með því að
stjórnarskrárnar beinlínis fyrir-
skipa hlutfallskosningar, og að
kosningarrjetturinn skuli vera
almennur og jafn. í grundvall-
arlögum Dana er þetta orðað svo
(í 32. gr.) :
„Til þess að tryggja hinum
mismunandi skoðunum meðal
kjósendanna hlutfallslega jafna
fulltrúatölu (en ligelig Repræ-
sentation) skal í kosningalögum
ákveða um kosningaraðferðina
og setja nánari reglur um fram-
kvæmd kosninganna, þar á með-
al, hvort hlutfallskosningar skuli
notaðar annað hvort í sambandi
við kosningu í einmenningskjör-
dæmum eða án þess“.
Þessi krafa um hlutfallslega
rjetta fulltrúatölu fyrir mismun-
andi skoðanir meðal kjósend-
anna, eða fyrir þingflokkana, er
ekki alveg ]iað sama eins og kraf-
an um að kjósendur hafi jöfn
áhrif á skipun Alþingis, hvar
sem ]>eir búa í landinu. En þessi
krafa tryggir það, að þótt kjós-
endatala hinna einstöku þing-
manna verði eitthvað misjöfn,
vegna skiftingar í kjördæmi, þá
verði slíkum mismun ekki leyft
1