Morgunblaðið - 27.01.1932, Blaðsíða 2

2
MORGUNBLAÐIÐ
Heimskreppan og skaðabátamálið.
i.
Allir kannast við söguna af
tSisyphos. Vegna óclæðisverka sinna
á jarðríki var honum búin sú refs-
ing í undirheimum, að bisa við
að veilta stóreflisbjargi upp bratta
brekku, en jafnan veltur steinninn
aftur á hann ofan. tStjórnmála-
sógu Bvrópu eftir ófriðarloli 1918
má vissulega b'kja við refsingu
Sisyphos. Stöðugt hefir dregið
sorta fyrir sól, þá er menn ætluðu
að rofa tæki til. Friður er þráður,
on samt hervæðast þjóðirnar í
óða önn. Samstarf og reglubundin
viðskifti með þjóðunum eru þráð,
en eðlileg, fjárhagsleg þróun er
rofin af pólitískum flokkadrát.t-
um og gífurlegum tollmúrum. Ef
.spurt er, hver sje orsök þessarar
.öfugsnúnu þróunar, þá verður að
vísu sagt, að hún sje ekki ein, en
yþó má tvímælalaust fullyrða, að
■: ein af aðalorsökunum sje skaða-
' bótamálið og hernaðarskuldirnar
i|yfirleitt. Þjóðverjar liafa sjáilfir
fyrir löngu bent á, að jafnvægi
ge'ti’áldrei komist á á heimsmark-
aðinum, meðan þeir -eru neyddir
til að greiða hinar gífurlegu hern-
aðarskaðabætur og þýska þjóðin
eigi jafnerfitt. uppdráttar og raun
liefir verið á, eftir ófriðinn mikla.i
Lengi vildu þjóðir þær, sem
slvaðabættirnar fá, ekki viður.
kenna þessa staðreynd. Hin síð-
asta og iangalvarlegasta fjárhags-
kreppa, sem dunið hefir yfir heim-
inn síðan 1918, hefir loks fært
]ieim heim sanninn um það,. Þar
sem alheimskreppan liefir ])anið út
klærnar alla leið til okkar af-
skekta land.s, þá hygg jeg, að ís-
leiiskum lesendum muni þykja
fróðlegt að kynnast. nánar einni
af höfuðorsökum hennar, skaða-
bótamálinu og sögu þess. Skal hún
hjer rakin í stórum dráttum.
II.
Hernaðarskaðabæturnar byggj-
ast á § 282 í Versalasamningnum.
Segir þar eitthvað á þessa leið:
„Þýskalandi ber að bæta að fullu
það tjón, sem það hefir unnið
borgurum í löndum bandamanna og
samherjum þeirra, alt það tjón,
sem þeir hafa unnið eignum borg-
ara þessara landa og hjer verð-
ur nánar tilgreint“, o. s. frv. Til
framkvæmdar þessari grein friðar-
samningsins vai' skaðabótanefnd
|vikna(!) Loks var frestur þessi
framlengdur tii 20. febr. 1921. —
Lögðu þá þessi 26 lönd fram skil-
ríki sín. Meðal þessara ianda voru
t. d. Kúba, Equador, Guatamala,
Ilaiti, Hond’uras, Nicaragua, Pan-
ama, Peru, Uraguay og lestina rak
negralýðveldið Liberia, á vestur-
strönd Afríku. Margar voru kröf-
urnar æði fjarstæðar og fáránleg-
ar. Frakkar t. d. kröfðust 1.25 mil-
jarða gullfranka fyrir sendingar,
sem vinir og ættingjar höfðu sent
frönskiím herföngum í Þýskalandi
og aldrei liöfðu komist til skila. Er
óþarfi að taka það fram, að skaða-
bætur þessar renna ekki í vasa
sendenda, því ómöguiegt væri pú
að hafa upp á þeim öllum, heldur
renna þær \ franska rikissjóðinn.
Þjóðverjar eiga. að greiða lífeyri
I. 5 miljón franskra uppgjafaher-
manna og nemur sú upphæð Um
60 miljörðum gullfranka. Ekki hef-
ir tjóað, ])ó Þjóðverjar bentu á,
að hermenn gætu aldrei talist til
friðsamlegra borgara og þeir fjellu
því ekki undir 282. gr. í Versala-
friðnum. Frakkar segja, að her-
menn þessir hafi nú látið af her-
ijónustu og lifi nú borgaralegu
ífi. Það, sem gerir kröfu þessa enn
þá ósanngjarnari er þáð, að Frakk
ar telja 60% þessara upþgjafa her-
manna sinna örkumíámenn, en
sams konar sltýrslur aþra annara
’anda telja 80%. Þá voru og
kröfnr hinna lahdanna margar
mjcig vafasamar, ]>ó ]>ær væru tekn
ar góðar og gildar. Tjekkóslóv-
neska ríkið t. d. hafði verið mynd-
að 28. okt. 1918 og vópnahljeið
var samið, eins og kunnugt er,
II. nóv. sama ár. En þetta nýja
ríki kom frarn með k'röfu, er nam
7 miljörðum gullfranka, fyrir
þenna hálfa mánuð .Þess skal þó
getið, að krafan var seinna færð
niður. — Brátt varð mönnum ljóst,
að Þýskaland myndi ekki fært um
að standa við allar þessar fjar-
stæðu kröfur. Leiddi það til nokk-
urra alþjóðlegra ráðstefna á árun-
um 1920—1921. Var meðal annars
reynt að fastákveða skuldina. A
ráðstefnu þeirri, sem kend er við
Boulogne, var t. d. ákveðið, að
kuldin næmi 269 miljörðum gull-
marka og skyldi greidd á 42 árum.
A ráðstefnum í París og London
var skuldin færð niður í 226 mil-
jarða guPmarka, er greiðast skyldi
á 42 árum. Loks færði skaðabóta-
nefndin kröfuna niður í 132 mil-
jarða gullmarka og skyldi hún
greiðast sumpatt í vörum og sum-
part í peningum. Sat við þetta í
3 ár, nema hvað Frakkar og Belgir
tóku Ruhrhjeraðið hernámi 1922—
1923. mco ])\ í að þeir þóttust hafa
oi'ðið varir við ónógar afhendingar
viðar og kola. 16. ág. 1924 var enn
komið saman á ráðstefnu í Lond-
©n. Ráðstefna þessi var að því
leyti háð á öðrum grundvelli en
aðrar undanfarandi, að nú voru
Þjóðverjar sjálfir spurðir ráða, en
ekki beinlínis skipað að skrifa und-
ir samþyktir lánardrotna sinna.
Arangur ráðstefnu þessarar var
hin svo nefnda Dawes-samþykt. T
henni var upphæð skulldárinnaf
ekki beinlínis ákveðin, nje í hve
mörg ár Þjóðverjum bæri að greiða
áskorun um að leggja fram skaða- hernaðarskaðabæturnar. Samþvkt-
bótakröfur á hendur þeim og færa in átti að vera nokkurs konar til-
sönnnr á þ»r innan þriggja raun, sem skyldi leiða í ljós, við
hve liáar skuldbindingar Þjóðverj- Frakklands, Þýskalands, Italíu,
ar gæti staðið. Á fyrsta ári, 1924 .Tapans og firmað I. P. Morgan &
—1925, skyldu Þjóðverjar greiðalCo. í New Yorlc standa að stofnun
1 miljarð marka. Eftir föstum,
hækkandi talnastiga, (miðað var
bankans. Þessir 7 bankar taka að
sjer 112 þúsund af hlutabrjefunum
við aukna neytslu þjóðarinnar á og sku'ldbinda sig til að bjóða liin
])essu árabili og fólksfjölgun), | 88 þúsund hlutabrjefanna öðrum
skyldi ársgjaldið hækka í 5 ár og á bönkum til kaups, einkum þeirra
5 .ári, 1928—1929, að vera 2.5 mil- landa, sem hagsmuna eiga að gæta
mynduð. Franski fjármálaráðherr-
ann, Klotz, samdi uppkast að hinni
fjárhaglegu hlið Versalafriðarins
og lagði ]>að fram til samþyktar
12. apríl 1919, og var þar með
myndað hið langvarandi deilumál
hernaðarskaðabótanna. Örlögunum
hefir þóknast að haga því svo, að
einmitt þessum fjármálaráð'herra,
sem upptök átti að þessu óhappa-
máli, var síðar varpað í fangelsi
fyrir víxlafölsun. Slapp liann þó
seinna iir fangelsinu með læknis-
vottorð um að veva „sinnisveikur".
Og vissu’ega liggur nærri að halda,
að sjúkar sálir hafi um skaðabóta-
málið vjelt. Samkvæmt áætlun
Klotz. skyldu Þjóðverjar greiða
100 miljarða marka á fyrstu 10
árunum. — 8. okt 1920 fengu 26
lqnd, sem menn ætluðu, að orðið
hefðu fvrir tjóni af Þjóðverjum,
jarðar marka. Skyldi þetta ár gilda
sem „normaÞ ‘ -ár. Skaðabæturnar
átti að taka úr fjórum tekjulind
um ••
1. Ur þýska þjóðarbúinu, t
fyrsta ári 250 miljónir og hækka
upp í 1250 miljónir á 5. ári.
2. Ur skuldabrjefum í iðnaðar-
fyrirtækjum, 300 miljónir marka
í „normal“-ári.
3. Ur skuldabrjefum í ríkisjám-
brautunum, í „normal“-ári 660 mil
jónii’ marka.
4. Samgöngutollar, 290 miljónir
marka í „nórmal“-ári. —
Eftir Dawes-samþyktinni áttu
Þjóðverjar þannig að greiða 2500
miljónir marka í „normal“-ári. Frá
31. sept. 1924 til 31. ág. 1929
greiddu Þjóðverjar 1970 miljónir
marka í liemaðarskaðabætur. Um
framkvæmdir Dawessamþyktarinn-
ár sá sjerstök skaðabótanefnd, sem
þandamenn skipuðu og eftirlits-
menn vom settir til umsjónar með
rekstri iðnaðárfyrirtækja og i-íkis-
jámbrauta Þýskalands. — En þar
sem samþyktin gilti ekki til neins
álcveðins tima, þá var, að undir-
lagi Parker Gilberts, framkvæmda-
stjóra skaðabótanefndarinnar,
kvatt tiil fundar með bandamönn-
um og Þjóðverjum í París, 11.
febrúar 1929. Eftir langar bolla-
leggingar, komu fundarmenn sjer
loks saman um tillögur ameríska
hagfræðingsins, Owen Young’s, for
seta fundarins. Samkv. tillögum
hans skyldu Þjóðverjar greiða ár-
lega 1.7—2.4 miljarða marka, í 37
á. og að þeim liðnum um 1.65 mil-
jarða marka áriega í 22 ár. —
Eftir Youngsamþyktinni komá
hernaðarskaðabæturnar að eins úr
tveim tekjuOindum:
1. Ur þýska þjóðarbúinu.
2. TJr þýsku ríkisjárnbrautunum
eða rjettara sagt rekstri þeirra,
660 miljónir árlega og ber ríkið
ábyrgð á greiðslu þeirrar upphæð-
ar. Eftir 1966 eru ríkisjárnhraut-
irnar undanþegnar greiðslunum. —
Merkasta nýjung Youngsam-
þyktarinnar var sú, að hún gerði
ráð fyrir stófnun alþjóðabankans i
Basel. Banki ]>essi skyldi takast á
'hendur hílutverk skaðabótanefnd-
ar: Veita móttöku skaðabótagreiðsl
um Þjóðverja og s.já um skiftingu
þeirra með bandamönnum og sam-
herjum Jieirra. Hlutverk þetta er
alls eklci svo einfalt og í fljótu
bragði mætti virðast. Það hefir
verið hinum mestu örðugleikum
bundið að sjá um yfirfærslu og
skiftingu hinna gífurlegu fjárupp-
hæða, sem Þjóðverjar hafa goldið.
Erlendur peningamarkaður hefír
elcki viljað veita móttöku svo há-
um upþhæðum þýskra marka, enda
stórhættulegt gengi marlcsins, ef
stórar summur eru fluttar í einu
úr ilandi. Má því telja stofnun al-
þjóðabankans skref í rjetta átt,
enda færðist nú skaðabótamálið að
nokkru af pólitíska vettvanginum
yfir á fjármálasviðið. Alþjóða-
bankinn er hlutafjelag. Nemur
höfuðstóllinn 500 miljónum sviss-
neskra gullfranka, hvert hílutabrjef
hljóðar upp á 2500 gullfranka. —
Höfuðbankar Belgíu, Englands,
við skaðabótagreiðslurnar. Stjórn
bankans mynda banlcastjórar
þeirra 7 höfuðbanka, sem að fram-
an getur. Hver þeirra bankastjóra
útnefnir 1 samlanda sinn í stjóm-
ina Og skal hann valinn úr hóp
iðnrekencla eða verslunarmanna.
Enn fremur fulltrúar iðnrekenda
og verslunarmanna. Þjóðverja og
Frakka, einn frá hvoru landi. Þess-
ir 16 fulltrúar kjósa 9 aðra full-
trúa með % meiri hluta, og mega
Jiessir 9 síðastkjörnu fulltriiar ekki
vera úr þeim 7 löndum, sem stofn
uðu banlcann. — Stjórnina skipa
þannig 25 fulltrúar.
Menn munu veita því eftirtelct,
að allir þessir fulltrúar eru úr
hópi iðnrelcenda, verslunarmanna
eða annara f jármálainanna, en
vérkamenn eiga ekkert sæti í
stjórninni. Hefir ])að valdið megnri
óánæg.ju verklýðsfjelaganna. — Á-
góðaskifting banlcáns gerir r.áð fyr
ir myundun öflugra varasjóða. Þjóð
vérjar skulu og hafa hlutdeild í á-
góðanum, en þó verður ágóðahluti
þcirra eklci goldinn út, heldur á
hann að ljetta undir með skaða-
bótagreiðslum þeirra síðustu 22
árin.
III.
Hjer að framan hefír reynt verið
að gefa yfirilit yfir sögu skaða-
bótamálsins. Verður af því ljóst,
hve hart hefir verið gengið að Þjóð
verjum um greiðslurnar og af lít-
illi sanngirni. Stefna lánardrotna
leirra og þá einkum Frakka, í
skaðabótamálinu hefir verið:
1. Þýslcalandi ber að greiða al.lar
hernaðarskuldir banclamanna.
2. Þýskalandi ber að greiða
kostnað við endurreisn þeirra hjer-
aða Fraklands, sem harðast urðu
úti í ófriðnum. — Með þessum
kröfum hafa Frakkar jafnan rjett-
lætt stefnu sína í þessu máli. Eins
og lcunnugt er gerðust Bandaríkja-
menn lánveitendur bandamanna í
styrjöldinni miklu. Er mjög náið
sambancl milli greiðslna þessara
skulda og skaðabóta Þjóðverja,
sem marka má af því, að Young-
samþylctin gengur beinlínis út frá
])essu sambandi. Samkvæmt fyrir-
mælum hennar, standa afborganir
bandamanna, á hernaðarskuldun
tU Bandaríkjanna, í beinu hlut-
falli við skaðabótagreiðslur Þjóð-
verja. Það sem Þjóðverjar greiða
umfram þessum afborgunum, sem
bandamenn borga til Bandaríkj-
anna, rennur fyrstu 37 árin eigin-
lega alveg til Frakka, og síðustu
22 árin eiga afborganir banda-
manna og skaðabótagreiðslur Þjóð-
verja að standast alveg á. Yerður
af þessum sökum skiljanlegt, að
Bandaríkjamenn hafa í skaðabóta-
málinu staðið einhuga við hlið
Frakka. En greipilega hefír þessi
skammsýna pólitík hefnt sín. Yar
svo komið síðast liðið sumar, að
])ýsku hjálpanlindirnar voru ger-
samlega þurausnir og þýskir at-
vinnuvegir þrautpíndir. Skaðabóta
greiðslurnar höfðu um langt skeið
haldið áfram, með erlendum stór-
lánum, einkum enskum. Ep Þýska-
land gat með engu rnóti lengur
staðið í skilum á lánum þeim. sem
það hafði tekið, til þess áð greiða-
l;ær, þá risú upp örðugleilcar alls
staðar í fjármálaheiminum. Er hjer
ein af aðalorsökunum til þess að
enska pundið fjell. — Alment er
viðurlcent, að núverandi fjárhags-
skipulag heimsins byggist á því, að
þjóðimar geti frjálst Og hindrun-
arlaust slcifst á vöruin þeim, sem
hvert land um sig framleiðir. Skil-
yrðið fyrir ])vr er auðvitað, að
hvert land hafi frjálsar liendur að
því að framleiða og versla með
afurðir sínar. Sjerhver þjóð verður
að geta notfært sjer fyllilega gæði
lands síns og standa jafn rjetthá
öðrum þjóðum í samkepninni. Ný-
Jendupólitíkin gamla hefir rjetti-
lega verið nefnd rányrkja, þar sem
sá, sem er hernaðarlega og fjár-
hagslega sterkari, færir sjer í nyt
allar hjálparlindir þess veikari. —
Stefna bandamanna í skaðabóta-
málinu er nálcvæmlega sú sama:
Afvopnuð þjóð er þrautpínd og
lmept undir þrældómsok luns
sterka. „En sjer grefur gröf, þótt
grafi‘ Einmitt þessi stefna hefír
ekki að eins reynst háskasamlég
Þjóðverjuni, heldur og bandamönn
um sjálfum, eins og nú er komið á
daginn. Stefna þessi hefir bæði
alið upp úlfúð og hatur í Þjóð-
verjum til böðla þeirra og lamað
kaupgetu þeirra og framleiðslu.
En hvað þýðir það, að kaupgeta
menningarþjóðar, sem telur 64
miljónir manna, er lömuð? Það, að
hún getur ekþi keypt framleiðslu
og afurðir annara þjóða. Hvað
þýðir það, að framleiðsla hennar
er lömuð? Fyrst og fremst það, að
iðnrekendur hennár, sem stórlán
hafa telcið erlendis, geta nú eklci
staðið í skilum og fjármál og versl-
un leggjast í dá. — Það er ekki
vafasamt, að það hefði borgað sig
þiisund sirinum bétur fyfir Ame-
ríku að gefa bandamönnum að
fullu upp hernaðarskuildirnar. Þá
hefðu Fralckar orðið að lina á
kröfum sínum við Þjóðverja og
Evrópa væri nú fær um að kaupa
afurðir Ameríku, sem nú eru verð-
lausar, af því enginn er lcaupand-
inn. Sama er að segja um Fralcka.
Yæri þeim eklci ‘ í ■ raunipni fyrir
bestu, að Þýskaland væri velmeg-
andi og öflugt fjárhagslega, svo
verslun og viðskifti gætu blómgast
með báðum löndunum? Vonandi
hafa menn nú ilært svo mikið af
hinni dýrkeyptu reynslu, að bráð-
!ega verði komið betra skipulagi
á skuldamálin. Fyrsti vottur þessa
var t.illaga Hoover’s um frest á
skaðabótagreiðslunum. En tillaga
Hoover’s er að eins eitt spor á
rjettri !eið. Vonandi héldur ráð-
stefna sú, sem nú á bráðlega að
koma saman í Basel, áfram í sömu
átt. En nái ósáttfýsi og sundrung
yfirhöndinni aftur, þá má vænta
hinna verstu tíðinda. Síðasta neyð-
arráðstöfun Brúnings er síðasta til
rc'.unin, til þess að halda uppi skipu
lagi og stjórn í Þýskalandi, og
með Briining standa allir góðir og
gætnir menn þýska lýðveldisins.
En ef haldið verður áfram að
herða á slculdaklöfum þjóðarinnar,
þá stendur Brúning magnlaus
uppi. fskyggilegur óvættur, Bolsje-
visminn, stendur ógnandi fyrir dyr
um og andspænis honum annar ó-
vætturinn frá, hinir ofstækisfullu
þjóðernissinnar. Borgarastyrjöld
hlyti að brjótast út.
Múnster. 1. jan. 1932.
Jón Gíslason.