Morgunblaðið - 13.09.1932, Blaðsíða 6

6
H ORGT-NBLAÐIÐ
Hví kóm hann ekki heim?
l’að er sannleikur, að Jóhann sár-
langaði til íslands. 011 hugsun hans
og líf snerist. um íslensk efni, fyrst
og síðast. Hann lifði ekki iá íslandi,
en 'hann lifði Island. Hann átti land
og þjóð rist í hjarta sínu. Hvert orð
hans átti íslenska merkingu. — Svo
uábundinn var hann hólmanum, sem
ól hann. En hvað hafði hólminn að
gefa honum? Jörðin? Lækningu, ef til
vill. En þjóðfjelagið ? Dauða og ekk-
ert annað. Í>að átti og bauð hæli fyrir
sjúklinginn, nafnlausan þegninn. En
fyrir skáldsálina, fyrir Jóhann Jóns-
son, átti „móðirin" engan hjartastað.
Hún gat boðið sjúklingnum að koma
lieim og deyja, en hún gat ekki boðið
skáldinu að koma heim og lifa. Og
Jóhann langaði til að lifa — og lang-
aði heim. En heimför til íslands gat
hann ekki rjettlætt fyrir sjálfum sjer
nema með ]*ví einu, að hann ætti þar
kost á að lifa, þ. e. að yrkja. Þann
kost gat Island ekki veitt honum.
Þess vegna kom hann ekki heim.
Hví liggur ekki meira eftir hann ?
Jóhann var isífelt að þroskast. Eftir
því sem sjóndeildarhringur hans víkk-
aði, hækkuðu eðlilega kröfurnar til
listarinnar. Iíann óx frá æskuljóðum
sínum. Hann orti mörg falleg kvæði
á undan „Söknuður' ‘, sem birtist í
„Vöku“ árið 1928, (og birtist
hjer), en með því hafði hann fyrst
íundið sjálfan sig, var hann orð-
inn frjáls og' laus undan áhrifum ann-
ara, hafði hann brotið af sjer venj-
urnar og eignast sjálfstæða, eigin
hrynjandi og mál fyrir ljóð sín. Þetta
kvæði ber fullkominn svip Jóhanns,
ekkert annað skáld hefði getað ort
þaö. og jafnframt því að kvæðið er
samræmisiull hrynjandi skáldsálar Jó
hanns, eignast íslensk ljóðagerð nýja
sál með því. I anda þess skyldu önnur
kvæði Jóhanns upp frá því. Og gerð
ist þar með fyrsta verulega nýsköp-
unin í íslenskum ljóðastíl frá því
Jónas Hallgrímsson leið, en skáldsál
hans og Jóhanns hefir að mörgu leyti
verið mjög lík. Báðir áttu 'þörf fyrir
kraft og íkveikju utan að. Báðir voru
seinir að yrkja, því að skáldgáfa
þeirra var þess eðlis, að kvæðin eða
sögurnar urðu fyrst að verða til sem
ómur, hrynjandi og mynd í sál þeirra,
áður en þau fengi búning málsins. Og
því urðu verkin sál af gál þeirra. En
Jóhahn átti engan Tómas Sæmundsson
rneðal vina sinna. Rjett um það bil,
að hann varð fullþroska, fjellu veik-
indin yfir hann og eyddu starfskröft-
um hans. Hann varð ekki nema 35
ára. Og Jóhann var svo vandaður, að
hann Ijet ekkert verk frá sjer fara
f.yr en það var orðið eins og honum
líkaði best. Og kröfur hans voru háar.
Sökum alls þessa liggur ekki meira
eftir hann.
Nei, við getum ekki komið sökinni
h£ okkur. Ekki þjóðfjelagið, sem eng-
an gróðrarreit íá fyrir dýrmætustu sál-
imar, en ljettir hvert spor sálleysingj-
um og lífníðingum. Ekki heldur ein-
staklingarnir, sem þykjast kunna að
nieta andleg verðmæti og sálir eins og
Jóhanns, ekki við mannleysurnar, scm
•skiljum hann svo dæmalaust vel, þeg-
ar hann er dáinn — en gerðum ekk-
ert tyrir hann, meðan hann lifði. —
Hvað er jeg að vanþakka. Góðir menn
styrktu hann til náms. En þurfti ekki
Jóhann síðar enn fremur á styrk að
lialda, ]>egar verkefnin uxu og starfs-
tíminn hófst. Jú, vissulega. En svo
langt nær skilningur okkar ekki, euda
erum við hver innibyrgður í sjálfum
sjer, hver í sinni eigin skel. Aillir
5öknuður.
Eftir Jóhann Jónsson
ein allra dýrmætasta perlan í hókmentum okkar, eitt
vængjatak skiáldsálar, áður hana þraut flugið.
Hvar hafa dagar lífs þíns lit sínum glatað ?
Og ljóðin, er þutu‘ um þitt blóð frá draumi til draums,
hvar urðu þau veðrinu að bráð, ó barn, er þig hugðir,
borið með undursamleikans
eigin þrotlausan brunn þjer í brjósti!
Við svofeld annarleg orð,
sem einhver rödd lætur falla
á vorn veg —; eða| að því er virðist,
vindurinn blæs gegnum strætin,
dettur oss, svefngöngum vanans, oft drukklanga stund'
dofinn úr stirðnuðum limum.
Og spunahljóð tómleikans lætur í eyrum vor lægra.
Og leiðindin virðast í úrvinda hug vorum sefast.
Og eitthvað, er svefnrofum líkist, á augnlok vor andar,
vjer áttum oss snöggvast til hálfs, og skilningi lostin,
hrópar í allsgáðri vitund
vbr sál;
Hvar!
Ó, hvar? Er glatað ei glatað?
Gildir ei einu um hið liðna, hvort grófu það ár eða eilífð?
Unn þú mjer heldur um stund, að megi jeg muna,
minning, hrópandi rödd:
ó, dvel!
7 *
En æ, hver má þjer með höndum halda,
heilaga blekking!
Sem vængjablik svífandi engla
í augum vaknandi barna
ert þú hverful oss, hversdagsins þrælum ....
Og óðar en sje oss það ljóst, er undur þitt di’ukknað
í æði múgsins og glaumsins.
Svo höldum vjer leið vorri áfram, hver sína villigötu,
hver í sínu eigin lífi vegviltur, framandi maður;
og augu vor eru haldin og hjörtu vor trufluð
af hefð og löggrónum vana, að ljúga sjálfan sig dauðán.
En þei, þei, þei, — svo djúpt sem vor samviska sefur,
oss sönglar þó allan þann dag
við eirðarlaus eyrun
eitthvað, því líkt sem syngi vor sálaða móðir '
úr sjávarhljóðinu' í fjarska ....
Og eyðileik þrungið
hvíslar vort hjarta
hljótt út í bláinn:
Hvar? .... Ó hvar?
vinir Jóhanps voru sannfærðir um
gáfur hans, smjöttuðu á þeirri sann-
færingu sín á milli — en gerðu svo
ekkert fyrir hann. Einn af slíkum
„vinum“ hans — einn af þeim síðustu
— varð jeg. Jeg kyntist nokkru af
iiinni ótakmörkuðu auðlegð sálar hans,
ljóðum hans, sögunum, verkefnunum
óllum, sem hann átti ólokið. Jeg
fann þar svo mikið og auðugt líf, að
jeg gat ekki hugsað mjer dauðann
i hámunda við það. Jeg var alveg
sannfærður um, að Jóhann mundi
ekki deyja fyr en hann hefði lokið
verkum sínum. En mjer hefndist fyrir
þá einfeldnislegu, heimskulegu trú á
rjettlæti í lífinu utan við eða þvert
ofan í gerðir sjálfra okkar. Jeg dró
á langinn, sveikst um að gera nokkuð
fyrir Jóhann. Því særir samviskan
nig’ ti-1 að lirópa upp: Jeg vissi, að
Jóhann Jónsson var frábært skáld,
vissi, að hann var í ’hættu, vissi, að
við mátturn ekki missa hann — en
jeg vann honum þó ekkert gagn. Of
seint er það sjeð.
Jóhann er dáinn. Hann dó fná sál
sinni ófullkveðinni, æfi sinni hálfn-
aðri og verkum sínum mikils til ó-
skrifuðum. Það tjón getum við ekki
vegið eða metið. En það má taka lík-
ingu. Islendingar þykjast hafa mikla
ást iá Jónasi Hallgrímssyni, og okkur
kemur sap^an um, að hann hafi haft
ómetanlegt gildi fyrir þjóðina. Þegar
við höfum talað fegursta íslen-sku, hof-
um við talað mál lians, þegar við höf-
um ort best, höfum við kveðið í hans
anda, þegar við höfum verið einlæg-
astir, hreinskilnastir og bestir, höf-
um við mest líkst Jónasi eða verið
undir áhrifum hans. Ef við hefðum
glatað, þótt ekki væri nema þiæm
árum aftan af æfi hans, þá værum við
óendanlega fátækari. Jónas dó frá
miklu af verkum sínum í brotum. —
Hver og einn Islendingur viðurkennir,
að það er aár skaði, óbætanlegur um
al'la cilífð. Og hafi nú Jóhann Jóns-
son dáið frá enn meiri verðmætum?
Jeg þori ekki að svara þeirri spurn-
ingu. — En Jóhann Jónsson kemur
hldrei aftur. Verkin, sem ’hann dó
frá, eru okkur glötuð.um alla cilífð.
I'jóðfjelagið og kunningjar hans bera
sökina. Undan þeirri ásökun getum'
við hvergi flúið, og jeg vil, að það
sje skýrt tekið fram við minningu
Jóhanns Jónssonar, að við vissum, að
hann var ein besta skáldsálin, sem
við höfum eignast, að við vissum, að
líf hans var 1 hættu — og horfðum
á hann tærast og deyja, sljóir, kaldir,
tilfinningarlausir, án þess að hafast
nokkuð að til að bjarga honum.--------
Lesari, þú sem ekki hefir heyrt Jó-
hanns Jónssonar getið fyr en nú, að
hann er dáinn, viltu ekki rifja upp
fyrir þjer rjett í svip, hvílíkur fjöldi ^
af nöfnum isamtímamanna hans, álls
ómerkra, hefir hlífðarlaust verið lát-
inn klingja, margklingja í eyru þjer,
meðan nafn Jóhanns var þagað í hel.
Kristinn E. Andrjesson.
Sparnaður
og skattamdl.
Góðar vonir vekur það, að blöðin
sum eru nú farin alvarlega að hreifa
sparnaðarmálum.
Aldrei hefir með þjóð vorri verið
brýnni þörf fyrir sparnað en nú, þeg-
ar öll þjóðin er orðin nnept í skulda-
fjötra. Aldrei meiri þörf en nú, að
leysa þá þræláhlekki af fótum mik-
ils f jölda bænda og borgara, og losa
um klafann á hálsi þjóðarinnar.
Aldrei verður þetta gert, ef mikill
meiri hluti þjóðarinnar vill ekki vera
samtaka um það, að spara og afla.
Aldrei hefir mikill fjöldi manna í
landinu átt jafn auðvelt með að spara
fje og draga saman, sem á tveimur
síðustu áratugum, því þá hafa pen-
ir.gar oltið upp í bendur þeirra. —
Sumir sparsamir verkamenn og ó-
magafáir, hafa líka safnað miklu fje,
og myndarlegum ellistyrktarsjóði fyr-
ir sig og sína.
Aldrei fyr hefir þjóðin getað safn-
að, hagnýtt og eytt neitt líkt því
öðru eins og á ]>esSum áratugum.
En því miður fór ráðdeildin út um
þúfur, því aldrei fyr hefir þjóðin
safnað neitt líkt því öðrum eins skuld-
um á einstaklinga, fjelög og þjóð-
arheild, sem á þessum árum. Og ein-
mitt núna á allra síðustu árum, þeg-
ar mikill meiri hluti þjóðarinnar hefir
neyðst til þess að 'fara að spara ým-
islegt við sig, ]rá hafa forráðamenn
iandsins og bæjanna, hlaupið og látið
lilaupa með sig í gönur, út í hóflausa
evðslu og gengdarlausar lántökur.
Meðal óteljandi gönuhlaupa, má
nefna hjer aðeins tvö, sein sjaldnast
eru nefnd í blöðum, en oftast bera
fyrir augu manna hjer í bænum:
sundhöllina og leikhúsið. Bæði eru
húsin bygð á síkvikum sandi breyti-
leika og efnaskorts. Betra var að
byrja á undirstöðunni. Byggja fyrst
nytsama framleiðslu og stáðfasta at-
vinnu. Byggja mætti þar á eftir hús-
in, þessu lík á bjarginu því, þegar
það var staðfast orðið.
Eyrir allar miljónirnar, sem nú
sitja fastar í þessu og öðru þvílíku
hrófatildri óforsjálla og montinna
manna, rnátti vel halda framleiðslu
þessa lands og atvinnu almennings
í góðu gengi.
Þjóðin mætti nú orðið læra að
þekkja ógæfumenn sína, og varast að
láta þá miklu ráða.
Blöðin yfirleitt hafa átt mjög mik-
inn þátt í því, að kenna æskulýðnum
að rækja íþróttir, og sækja leiki og
skemtanir. Eigi er slíkt að lasta, ef
í hóf er stilt. En bæði lærir hver af
öðrum þess könar nám, og öllu má
ofgera með hóflausri fjársóun, sí-
feldri brýnslu, skjalli og láeggjan. Og
hóflaus er orðin skemtanafíknin og
óþarfa eyðslan núna í örbirgðar
kreppunni, bæði í stóru og smáu.
Nú um sinn væri þjóðinni þarfara,
að blöðin — og aðstandendúr allir —
kendu það unga fólkinu, að lífið geti
aldrei til lengdar orðið leikur ein-
ungis.
Kendu því, að lífið krefur oss um
margar þarfir, en þeim verður ekki
fullnægt nema. margir vinni að því,
að afla verðmætra hluta. Kendu því,
að það sje auka atriði, hversu mikið
hver einn aflar, eða hversu há laun
hver tekur. Alt veltur á því, einu um
isfkomuna alment, að hver einn kom-
ist af með að eyða miruxa en hann
aflar. Kendu því það, að það er
skylda sjerhverrar meyjar og manns,
að sjá sjer farborða sjálfur, eftir
ítrasta megni. Og að safna, ef kostur
er, einhverju til veikindadaga og elli-
ára, svo ekki verði hami eða hún
annara gustukamaður, að nauðsynja-
lausu.
Tillögur.
Sparnaðartillögum hefir verið
hreift í blöðum á ýmsum sviðum.
Þar á meðal að Alþingi hafi nú
í vetur ]>riðjungi tíl helmingi styttri
setu en að undanförnu, og að það
geri alt sem mögulegt er að gera til
sparnaðar á ríkisfje, fækkí embættum
og bitlingum, lækki öll hæstu lami,
er undir váld þess heyra, og afnemi
um sinn alla dýrtíðaruppbót, eða
lækki hana mikið. Þjóðin öll verður
að krefjast þess, að alvarlega og al-
ment sje nú tekið í taumana til sparn-
aðar á ríkisfjeuu, á þessum grund-
veili. Og að þeir fái nú engum af-
glöpum að ráða, sem mest hafa svikið
þjóðina.
— Engum stendur þó nær að
krefjast þessa sparnaðar og viðreisnar
• alþýðufólki og verkamönnum,
vegua þess að með því einu móti er
mögulegt fyrir ríkið, að taka aftur til
að styðja nytsamar framkvæmdir og
veita mönnum atvinnu.
Sömu aðferð hljóta kaupstaðirnir
að hafa, og verða borgararnir að
krefjast þess af bæjarstjórnum, eigi
síst í Reykjavík. Það er hróplegt
ranglæti og óþolandi lengur, hve há
eru laun sumra embættismann bæj-
arins; * og eins hitt, að halda hjer
uppi hæstu dýrtíðar uppbót (hærri
en ríkið) á lífvænleg laun, og að
greiða þeim sem sópa brjefarusli og
snjó af götunum og öðrum föstum
starfsmönnum kr. 1.36 um hverja klst.
meðan meiri fjöldi bæjarbúa er at-
vinnulaus. Og á meðan margir —
sem annars nenna því, — vinna erfið
störf við nytsama framleiðslu á land-
inu fyrir lítið kaup, en framleiðendur
sjálfir eru minna en matvinnungar.
Ráðlegra væri líka fyrir ríkið og
bæinn, að gefa eftir skatta, tolla, út-
svör og hafnargjöld, og fyrir sjómenn
a£ lækka eitthvað kaup sitt, til þess
ao eitthvert vit gæti verið í því, að
skipaflotinn færi á fiskveiðar.
En eins og tilkostnaði og aflasölu,
kaupgjaldi, lánskjörum og möguleik-
utn til að geta fengið lán, er nú hátt-
að, verður ekki sjeð, að fiskiflotinn
geti verið á veiðum sjálfa vertíðina,
r.ema hann liggi kyr fram yfir nýár.
Væri hinsvegar gert kleift að halda
fiskiskipunum á veiðum í haust og
vetur, fengist eitthvað af útlendum
gjaldeyri, upp í erfiðustu skulda-
kiftin, og býrnustu vörukaupin. Af
þeirri atvinnu drypi líka síðar drýgra
fje í bæjar og ríkissjóð, en af götu-
rifrildinu hjer, þó ekki væri jafn-
mörgum hundruðum þúsunda króna
þar til kostað. Eða ætla sjómenn og
verkamenn að lifa á götunum hjer,
þegar búið er að selja fiskiskipin, og
flytja þau burt úr bænum?
Aura sparnaðuiinn,
Síra Halldór á Reynivöllum berst
af kappi fyrir almennum sparnaði,
með 10 ára áætlun sinni. Vonandi er
að þar verði honum og öðrum vel
ágengt.
Þar við bætti jeg viðaukatillögu
(Morgunbl. 19. ág.) um sjerstakar
barnabækur, fæðingarbækur og af-
mælisbækur. Til eru að vísu nokkrar
slíkar bækur, en þeim ætti að fjölga
svo mikið, að þær yrðu almennings
eign, og auragjafir til bókanna yrðu
móðins, í staðinn fyrir barnagullin
og glingrið. Og í stað samkeppni um
stærstar glingurshrúgur, kæmi sam-
keppni um bestu bækurnar. Sjálfsagt
er það undantekning, ef sá siður er
ennþá til, að árlega sjeu lagðir aurar
í slíkar bækur, eftir hvert afmæli.
Ekki mun heidiir þekkjast hjer á
landi, sá góði sparnaðar siður, sem
alment tíðkast í Frakklandi, að meyj-
ar sjeu naumast táldar gjafvaxta eða
giftingarhæfar, fyr en þær eða for-
eldrar þeirra hafa safnað til búsins
svo og svo stórum sparisjóði, er þá
;je á reiðu höndum.
Slíkai' sparnaðar ráðstafanir sem
þessar eru þjóðar dygð- Þær þyrftu
nú að komast jnn í ineðyitund þjóðar
vorrar á þessum erfiðu tíniuin.
Skilji þjóðin ekkí þörfina á þreng-
ingarárum, þá gerir hún það því síð-
ur á veltiárum.
(Framh.)
v. a.