Morgunblaðið - 30.04.1933, Qupperneq 7

M O R G T' N B M
7
fjdrmáL
Inngangserindi Magnúsar Jónssonar á Lands-
fundi Sjálfstæðisflokksins 24. apríl 1933.
Ýmsum hefir fundist það á
umdanförnum árum, eða áratug
jafnvel, að það væri í raun og
veru ekki ýkja mikið, sem skildi
Sjálfstæðismenn og Framsókn, þó
að þessir flokkar stæðu sem höf-
uðandstæðingar í landinu. Dálítið
liefir verið til í þessu. Framsókn
liefir sem sje verið svo stefnulaus
flokkúr, að liann liefir haft margt
sameiginlegt með öllum flokkum.
Fnda mun það sjást áður en lýkur,
að innan þess flokks hafa verið
römmustu andstæðingar í st.jórn-
málum, andstæður, sem hafa
hangið saman á stefnuleysi flokks-
ins og þeim persónulegu og pólit-
ísku hagsmunum, sem nú einu
sinni fylgja því, að vera í flokki,
sem á öflugt þinglið.
En hvað sem er um sameiginleg
æinkenni okkar og Framsóknar,
«g úr þeim skal jeg ekkert, draga,
l>á er það víst, að í einu megin
atriði hefir stórlega borið á milli,
og það er í meðferð fjármálanna.
í>að er óskapar munur sem fram
kemur, þegar litið er á stjórnar-
ferla þessara flokka, annarsvegar
árin 1924—27, og hinsvegar 1928
—31, Jeg held, að jeg verði að
minnast ofurlítið á þennan sam-
anburð, þó að það hafi oft áður
-verið gert-
Arið 1924 taka Sjálfstæðismenn
við, úr höndum samsteypustjórn-
ar, þar sem meiri hluti st.uðnings-
liðsins og f jármálaráðherrarnir
voru úr Framsókn. Þeir tóku við
þeim óskaplegast.a fjárhag, sem
fram að þeim tíma hafði þekst,
frá þvi að landið fekk umráð
sinna eigin mála. Skuldir voru þá,
reiknaðar í íslenskum krónum um
'22 miljónir, og alt á hraðri ferð
niður á við, stjórnlaust og vit-
laust. Forráðamennnnír vissu að
vísu, að alt var á ógæfuvegi, en
þeir höfðu ekki nokkur fök á því
og ljet.u reka á reiðanum. Tvö
■dæmi vil jeg nefna, er sýna, hve
mikið ráðleysi og fálm var í
Framsóknarherbviðunum tim þess-
ar mundir. Annað er deilan um
..fjáraukalögin miklu“, sem lcöll-
uð voru, þar sem Tíminn rjeðist
af grimd mikilli — eins og hans
var von og vísa, því að liann
liefir alla tíð verið mannýgur —
á Mágnús Guðmundsson fyrir um-
framgreiðslurnar, sem fram komu
á þessnm fjáraukalögum. En hitt
var skýrsla fjármálaráðherra
Framsóknar um halla undanfar-
inna ára 1923. Hann kvað halla
þennan vera , £>:%—8y> miljón
„eftir því með hvaða tölum væri
reiknað", en þessi halli reyndist
fullar 11 miljónir. Fvrra dæmið
sýnir, að sökin var lögð á alveg
rangan stað. Það sem var sök
þingsins 1919 var gert að árás-
arefni á rá.ðherra, sem einmitt
hafði þá. 1921, gert harðar ráð-
stafanir til bess að bæta úr mis-
fellnnum með nýrri skattalög-
■gjöf. En hitt dæmið snýir, að alt
yfirlit vantaði. En hvortt.veggja
leiddi til þess, að alt draslaðist
táfram.
1 þessu ódæma sukki tók hinn
flokkurinn stjórnina, og nú skifti
alveg um. Á 4 árum var öllu kipt
í lag. Skuldirnar voru borgaðar
niður svo, að vaxtabyrðin ein
lækkaði um meira en hálfa miljón.
Allar þessar skuldir, hengingar-
víxlar og óleyfilega gripið fje úr
opinberum sjóðum, var greitt
upp í topp. Og svo nákvæmlega
var þetta framkvæmt, að skattar
þeir, sem á varð að leggja, til
þess að koma þessu í framkvæmd,
voru í lok kjörtímabilsins færðir
niður. Afnumdir með öllu voru
tollar á tunnum og kornvörum, og
25% gengisviðaukinn á vörutoll-
inum, og lækkaðir tollar á nauð-
synlegustu vörum framleiðslunn-
ar öðrum, kolum, olíu og salti,
og ennfremur var dregið að mikl-
um mun úr verðtollinum-
1 þakklætisskjmi fyrir þetta,
þóknaðist kjósendunum að láta
þennan flokk fara frá, og setja
aðra menn að stýrinu. Og nú
skifti aftur um. Raunasaga ár-
anna 1928—1931 er með ])eim
hætti, að best væri að þurfa ekki
að rifja hana upp. En í skugga
þessarar f jármálastefnu sitjum'
við enn. Og fjárkreppan, sem nú'
er mest um talað, er að mjög
miklu leyti einmitt þessi skuggi
frá fjármálastjóminni 1928—31.
Þvert á móti ráðleggingum og
öllum skynsamlegum útreikning-
um, var byrjað á því 1929, að
keyra skattana á ný upp úr öllu
valdi. Við atvimiuvegi, sem voru
þá að komast undan harðri hendi
kreppuáranna. 1926—27, var þetta
gersamlega óforsvaranlegt athæfi.
Með þessu voru píndar út á 3
næsht árum 15 miljónir króna um-
frarn áætlun fjárlaga- En látum þó
vera, ef þetta hefði verið það eina,
og ef þessu mikla og harkalega
fengna fje hefði nú verið varið
til þess að borga enn skuldir, og
koma landinu á þann lieilbrigða
grundvöll, að búa skuldlaust. En
það var nú eitthvað annað. Ollu
fjenu var eytt. f árum, þegar næg
var atvinna og innflutningur þvi
gífurlegur, spenti það opinbera
allar framkvæmdir sínar upp úr
því, sem þekst hafði áður. Og
þrátt fyrir þessar miklu umfram-
tekjur, og þrátt fvrir það, þó
að þær væru allar látnar ganga í
eyðslu, þá var aldrei til skilding-
ur til neinna sjerstakra stórfram-
kvæmda. Til allra slíka hluta
þurfti að taka ný lán. Til þess
að leggja Landsbankanum stofn-
fje þurfti lán. Til þess að bjarga
Útvegsbankanum þurfti lán. Til
Síldarbræðslust.öðvarinnar á Siglu
firði, til Landspítalans, til \it-
varpsstöðvarinnar, til símastöðv-
arinnar, til Arnarhvols, til Súðar-
innar, til Reykjatorfukaupa, til
alls þurfti nýtt lán. Það var eins
og þessar 15 miljónir, sem flæddu
inn í ríkissjóðinn umfram áætlun,
væru orðnar gersamlega að engu.
Um 15 miljóna lán þurfti að taka
á þessum árum. Og í þessari súpu
sitjum við nú, svo að segja
óbreyttri.
Fvrir þessa ráðsmensku þakk-
aði þjóðin með því, að fá þessum
flokki stórum aukið fylgi á þingi.
Að vísu er það ranglátt kosninga-
fyrirkomulag, sem þessu hefir
valdið að nokkru leyti, en þó eng-
an veginn algerlega. Framsóknar-
flokkurinn jók fylgi sitt mjög
mikið á þessu tímabili.
Þessi tvenn tímabil 1924—27,
sem íhaldsflokkurinn rjeði, og
1928—31 þegar Framsókn rjeði,
eru enn sambærilegri vegna þess,
að á báðum hagaði svipað til um
árferði. Bæði hefjast með góð-
ærum og enda í kreppu. Að vísu
má segja, að síðari kreppan hafi
oi'ðið harðari en sú fyrri, en móti
því vegur fullkomlega aðstöðu-
munurinn þegar við var tekið-
íhaldsflokkurinn tók, eins og jeg
lýsti áðan, við öllu í skuldafeni
og sukki, en Framsókn tók við
litlum skuldum og öllu í ágætasta
lagi.
Og munurinn liggur ekki í
neinu kraftaverki eða undri, held-
ui í muninum á fjármálameðferð í
góðærunum. Það er einmitt í gó.ð-
ærunum, sem á fjármálaþroskann
reynir, hvort heklur er fyrir rík-
isstjónir, banka eða einstaklinga.
Það er hrapallegur en alls ekki
óvanalegur misskilningur að liaída
að sjerstaklega reyni á fjármála-
stjórnirnar í erfiðleikunum. Auð-
vitað er starfið þá. einnig vanda-
samt, og það er þreytandi og
mæðusamt á vondum tímum. En
reynslan sýnir, að mæðan stafar
nálega æfitílega frá ógætni og
fyrirhyggjuleysi góðn áranna. —
Jósep í Egiptalandi hefði lítið
gagn gert með ópum og and-
vörpum þegar hallærið var byrj-
að, en hann bjargaði þúsundum
manna með því, að kunna að
stjórna í góðærinu. Bankar mundu
minna tapa. á krepptímunum, ef
þeir ljetu ekki hyllingar góðær-
anna villa sjer sýn. Og munurinn
á þessum tveim tímabilum stafar
einmitt af gerólíkri fjármeðferð
í góðærunum, sem komu fyrst á
þessum tveim tímabilum.
í góðærunum 1924—25 sópuð-
ust tekjur umfram áætlanir inn í
ríkissjóðinn. Þá var næg atvínna
í landinu og ríkisstjórnin ljet sjer
ekki til hugar koma, að láta fjeð
ginna sig til aukinna framkvæmda.
Það var farið með miljónirnar og
borgaðar með þeim skuldir. Þeim
var safnað í kornhlöður. Þegar
svo kreppan harða skall yfir 1926
—27 voru gjöldin orðin lægri, og
fullir sjóðir fjár. Þá voru fram-
lcvæmdir auknar án nýrra álagn-
inga. Ríkissjóðurinn þoldi prýði-
lega að fá halla ofan á auðsafnið
á undan. Og atvinnuvegmn og ein-
staklingum var rejmt að flevta
yfir kreppuna með hækkuðum
sköttum.
í góðærumim 1928—30 var farið
þveröfugt að, eins og áður hefir
verið frá skýrt. Fjenu var hent út
og verkin látin tala. Ollu varð
að offra á altari flokksfylgisins.
Svo kom kreppan og þá er ekk-
ert til. Framkvæmdir hætta. —
Skuldir herða að. Og atvinnuveg-
mn á að hjálpa með hækktíðmn
sköttum. Atvinnuleysi eykst stór-
um og kommúnistum vaxa vængir.
— Ríkislögreglu verður að komá
á fót, og kosta til hennar stór-
fje. Alt er þetta vegna illrar og
skammarlegrar fjármálastjórnar í
góðærunum 1928—30. Frá þeim1
árum hefði verið hægt að eiga
fulla sjóði fjár eða mjög lágar
skuldir, og halda þó við þeim
framkvæmdum, sem við í okkar
fámenni getum vænst að haldið
sje uppi.
Þessi tvö tímabil eru svo lær-
dómsrík, að saga þeirra verður
seint of vandlega brýnd fyrir
mönnum, því að hún sýnir ekki
aðeins hvað af mismunandi fjár-
málastjórn leiðir, heldur sýnir hún
líka, því miður, livað þjóð vor er
enn óþroskuð og, skamt á veg
komin í því, að kunna að dæma
um stjórnir sínar, og hefir þar
af leiðandi litla möguleika til þess
að liafa jafnan hina bestu menn
við stjórnvölinn.
En nú hefir breyting orðið á
þessu. Jeg skal rekja tildrög þess,
því að það er alt annað mál. En
hvernig er ástandið nú og fjár-
málastjórnin ?
Menn .virðast vfirleitt ánægðir.
Það er eins og bylur hafi dottið
af húsinu. Yarfærni og hæglæti
er komið í stað botnakastanna.
Yarðskipin ganga ekki lengur með j
ströndum fram flytjandi ráðherra
og hirð hans. Stjórnarráðsbílunum
er hætt að fjölga. Sakamálahöfð-
anir gerast fágætari, og það er
sagt, að erfitt sje að fá vel borgað
starf hjá stjórninni.
En í raun og veru er þetta lítið
að marka, því að bæði bregður
mönnum nú við eftir ósköpin, svo
að jafnvel ljeleg fjármálastjórn
gæti þótt bærileg eftir afleita.
Og svo hefir nú kreppan gerst
fjármálaráðherra að hálfu eða
meira.
Á hinn bóginn afsakar það nú-
verandi stjórn að liún situr í kvik
syndi því, sem henni var í arf
gefið af hinni fráfarandi, og eng-
inn ætlast til að hún geti þurkað
það eða brúað á svipstund. Enda
er ástandið sannast að segja af-
leitt. Gjöld ríkisins eru afarhá.
Eftir vfirliti fjármíSaráðh. hafa
þau alls numið á árinu 1932 kr.
13.732.000 með afborgunum og
fyrningum, en tekjur hafa verið
alls kr. 11.483.000 og greiðsluhaUi
ársins því orðið kr. 2.249.000. En
sjeu taldir aðeins rekstrarliðir
reikningsins, er hallinn á þjóðar-
búskapnum kr. 1.256.000. Það er
þó liin 'upphæðin, 21,4 miljón, sem
reikna verður með, þegar um
rekstur þjóðarbúsins er að ræða,
því að það em þau gjöld, sem
irna þarf af liendi.
Sje reikningur ársins settur upp
til samanburðar Við landsreikn-
inginn á undan, kemur í Ijós,
að gjöld ársins hafa lækkað um
kr. 2.161.000, og sýnir það, að
stjórnin hefir haft hug á að draga
úr útgjöldunum. En hjer er ekki
hægt' um vik. Yerkin frá fyrver-
andi stjórn halda sem sje áfram
að tala eftir dauða hennar- Vextir
af skuldum eru nú t. d. rjett að
segja 1% miljón króna, og er
það hroðalegur baggi á kreppu-
tímum. Yæri aðeins þessi liður
skaplegur, eða svipaður eins og
þegar fhaldsflokkurinn slepti
taumunum 1927, mætti sennilega
komast að mestu af mi án nýrra
skattaálagninga til kreppuráðstaf-
ana, og það mundi margur geta
þegið eins og nú er ástatt. Þá tala
Okkar fallegfa klæði, sumar-
hanskar, sportsokkar allar
stærðir, karlmannanærföt,
manchettskyrtur og bindi,
lakaefnið á 2.75 í lakið.
Manchesler
Laugaveg 40. Sími 3894.
Isl. viirur:
Kúluspil frá 5.50
Lúdó á 2.90
Jó Jó frá 0.86
Dúkkudívanar 7.50
Barnabílar frá 1.75
Dýr ýmiskonar frá 1.50
ísl. flögg: frá 1.75
Hjólbörur 3.00
Hermenn frá 0.05
Bankastræti 1L
og ýmsar stofnanir, sem erfitt
er undir að rísa í kreppunni, en
líka er erfitt að losna við. Skðtar
og útvarp og vegir; alt er þbtla
gott og blessað að eiga, en nær
er skinnið en skyrtan, og þegar
að því dregur, að menn eiga erfrfct,
með lífsnauðsynjar og afkomu, þá
kemur í ljós, að jafnvel í öfhm
svo þarfra hluta verður að gætn
hófs. Það verðuit að sjá fy1*ir þVí,
að ekki sje meira af slíku tekB
en risið verður undir. Það er lílito’
gott fyrir mann að hafa rúmt pg
gott hiisnæði, en samt verður hapr
og einn að sníða það eftir fjw-
hagsgetn, því að áðrar þarfir
kalla líka að.
Eins og jeg gat um áðan, hefir
stjórnin ekki getað staðið stramn
af þjóðarbúinu með öðru ntúti útí
því, að liækka skuldirnar. Þær
voru í árslok 1931 kr. 39.393.006,
en í árslok 1932 kr. 40.927.000 og
liafa því hækkað á árinu um'
rúmlega iy2 miljón króna (kr.
1.534.000). Er hjer aðallega um
að ræða innleud bráðabirgða Mn
hjá bönkum.
Það sem mjer virðist helst haf»
á skort hjá stjórninni er þáð, að
hún hefir látið dankast með of-
miltinn kostnað við ýmsar af
ríkisstofnunum þeim, sem hrófað
hefir veTÍð upp á síðari árum.
Er öll sú starfsemi orðin geisimikið
bákn, og við þessar stofnanir starf
ar fjöldi manna á miklu hæTri
launum en annars er greitt af
ríkinu til embættís- og trúnaðar-
manna þess. Hefi jeg heyrt, áð
f járveitinganefnd Neðri deildar
sje með mál þetta til meðferðár,
og er vonandi, að henni takiíi jfetð
ná þarna verulegum spamaðl, ef
á annað þorð á að dragast með
alla þessa starfsemi áfram.
Framh.