Morgunblaðið - 09.07.1933, Blaðsíða 5

Sunnudagina 9. júlí 1933.
5
Fjármálastjóm Asgeirs
Rsgeirssonar
og leiðin til uiðreisnar.
Kafli úr útuarpserinöi
lóns Porláfcssonar.
Eftir að Einar Árnason ljet af
þeirri fjármálastjórn, sem hann
hafði haft á hendi einungis að
nafninu til, npp úr þingrofsósköp-
nnum í apríl 1931, var fyrst eins-
bonar millihilsástand, þar sem ekki
gat einu sinni heitið að fjármála-
stjórn væri haldið uppi að nafn-
inu til, og síðan tók Ásgeir Ás-
geirsson við, fyrst sem fjármála-
ráðherra í ágúst 1931, og síðan
einnig sem forsætisráðherra í júní-
byrjun 1932. Þetta var úrslitatil-
raun Framsóknarflokksins til þess
að reyna, hvort flokkurinn ætti
sín á meðal mann, sem fær væri
um að veita fjármálum landsins
forstöðu. Það eru nú hráðum 2 ár
síðan Ásgeir tók við fjármála-
stjórninni, og sá tími ætti að vera
nógu langur til þess að sanngjam
dómur verði feldur um hæfileika,
hans á þessu sviði.
Fjármálastjórn
Ásffeirs Ásgeirssonar.
Minn dómur er sá, að vonlaust
sje um viðreisn fjármálanna i
höndum Ásgeirs Ásgeirssonar. —
Hæfileikar hans ligg.ja áreiðanlega
ekki á því sviði, og er honum þó
engan veginn margra góðra hæfi-
leika varnað. .Jeg skal færa nokk-
ur rök fyrir þessum dómi.
Það fyrsta sem vakti athygli
mína á skorti haná á þessu sviði
var það, að þegar ýmsir þm. á
þingi 1932 vildu taka sjer fram
um það, að þingið framkvæmdi
gagngerða rannsókn á því, hvað
gera mætti til niðurfærslu á út-
gjöldum ríkissjóðs og skipa nefnd
ir í málið, þá setti Ásgeir sig
algerlega á móti þessu. Hafði hánn
þá verið fjármálaráðherra í hálft
ár. Það hefði nú átt að vera hið
geðfeldasta fyrir hann, ef hann
gat fengið aðstoð þingsins til að
framkvæma ýmsar sparnaðarráð-
stafanir, sem allir viðurkendu að
nauðsyn var á, en óvinsælt var
fyrir fjármálaráðherra að gera á
eigin eindæmi. Á þessu sama þingi,
1932, gaf hann þó nokkur loforð
um umbætur á fjármálastjórninni,
meðal annars að leggja fyrir næsta
þing sjerstakt frv. um tölu opin-
berra starfsmanna í hverri starf-
rækslugrein. Þetta gat orðið til að
halda tölu starfsmanna í hófi, að
lögbinda tölu þeirra fyrir eitt ár í
senn. Ekki einu sinni þessari frem
ur einföldu framkvæmd hefir hann
komið í verk. Loforðið bíður enn
óefnt. Þetta, ásamt tekjuhallanum,
sem hann lýsti yfir, að orðið hafi
á árinu 1932, ei’u vitni, sem tala
á móti því, að Ásgeir Ásgeirsson
sje fær um að ieysa þetta verk-
efni af hendi. Hann liafði tekið
við stjórn nálega hálfu ári áður;
og í höndum manns, sem virkilega
er fær um starf sitt og hefir
þingmeirihluta til að framkvæma
vilja sinn á þessu sviði, þá kemur
ekki fyrir, að slíkur tekjuhalli
haldi áfram, þar sem ráðherrann
þær ráðstafanir, sem gera þarf,
þegar í slíkt óefni er kornið.
Það er auðsjeð, að á ýmsum
sviðum ríkisstarfrækslunnar þarf
að gera skipulagsbreytingar til
þess að ná þeirri niðurfærslu á
gjöldum, sem nausynleg er. Það
! verður ekki gert með því einu
að klípa af laxxnum og gjalda-
liðum, heldur verður sums staðar
beinlínis að breyta til. Á ýmis-
legt var minst á þinginu 1932, sem
fjármálaráðherra hafði heldxxr góð
crð xim að taka til greina. Jeg
nefni sem dærni að komast út xir
þessum botnlausa kostnaði við
strandferðirnar, með því að fela
Eimskipafjelagi íslands þær að
öllu leyti. Ekkert af því hefir
Ásgeir sýnt nokkurn lit á að
efna, alt sitxxr við sama.
Umbrotin í Framsókn.
Nú dettxxr mjer ekki í hug að
halda fram, að það sje eingöngu
vöntun á liæfileikxxm hjá þessunx
forustumanni Framsóknarflokks-
ins, sem veldur því, að lxann ræð-
xxr ekki við fjármálin á þann hátt,
sem nxx þarf að taka þau. Það er
flokksafstaðaxx íxxeðal annars, senx
gerir honum það ómögulegt. Allir1
þeir, senx nokkxxð hafa fylgst með
umbrotunxxm innan Framsóknar-
flokksins síðustu mánuðina, sjá og
skilja, að Ásgeir hefir tekið fyrst
og fi’emst við því verkefni, að
lxalda flokkixxxm saman. Það er á-
kaflega erfitt verk, eins ósam-
stæður og Framsóknarflokkurinn
xxxx er orðinn. Til þess að færa
þessum orðum mínum stað, skal
jeg aðeins minixa á eitt grund-
vallaratriði, sem komið hefir franx
nýlega hjá flokknum.
í samþykt, sem stjórnir Fram-
sóknarf jelagaixna í Borgarfirði
gerðxx í Reykholti, og birt hefir
verið í blöðunx, er tekið fram senx
fvrsti liður á sviði landbxúiaðar-
málanna, að krafist sje, að nú
þegar xTerði farið að vinna að því
að alt land verði gert að ríkiseign.
Á nýafstöðnxx þingi bar þetta
mál á góma á þann liátt, að þing-
maður Alþýðuflokksins í Efri
deild, Jón Baldvinsson, fluttiþings
ályktunartillögu um að fara frarn
á nákvæmlega þetta sama, að far-
ið yrði að uxxdirbúa og vinna að
því, að alt land verði ríkiseign.
Þá reis xxpp einn af merkustu þing
íxxönixum Framsóknarflokksins, Jon
Jónsson í Stóradal, og lýsti alveg
rjettilega að mínxxnx dónxi. að það
væri illa gert af foi’nxanni Alþýðu-
flokksins að vilja nota kreppu-
ástandið til þess að reyna að
knýja landbúnaðinn bxxxd af þeirri
braut, sem lxaixn hefir gengið eft-
ir frá upphafi íslands bygðar,
sjálfseignarstefnunni, — knýja
hann inn á sósíalistiska eða kom-
mxxnistiska sánxeignabraut. Yítti
hann þessa árás harðlega, en um
leið vítti hann auðvitað þessa svo
1---11 * .VU.V,T*^ -í-n 5 T>
arfirði, seixx að nefndri samþykt
stóðxx.
Svona er þessi svokallaði bænda
flokkur ósamstæður, að jafnvel í
sjálfu undirstöðxxmáli landbúnað-
arins, ríkir bæði sú sjálfseigna-
stefn^, sem við höfum fylgt frá
upphafi íslands bygðar, og hins
vegar er aðflutt kommúnistastefna
búin að xxá slíkum tökum á mörg-
xmx flokksmönnum, sem þessi lið-
ur Reykholtssamþyktarinnar
frægu best sýnir.
Hagsmunatenffsli.
Þessi flokkur er því svo ósam-
stæðxxr, að það er ómögulegt að
lialda honunx saman um málefnin.
Þá er gripið til annara ráða. Það
er sorglegur sannleikur, sem altaf
er að verða ljósari og ljósari fyrir
landsmönnum, að Framsóknar-
flokknunx er haldið saman á fjár-
hagslegum hagsmunum fyrir all-
rnarga af þingmönnum og um-
svif amest xx st xxðn in gsm ömxum
flokksins. Á þéssum sukks- og
ógegngdarárum, sjerstaklega 1929
—30, lxafa margskonar fríðindi á
ríkisins kostnað fallið Framsókn-
armönnum í skaut. Og það er
ákaflega erfitt a?f ltoma nú í
kring nauðsynlegum niðurfærslum
á gjöldum ríkissjóðs og rjetting
á fjárhag hans, án þess að ganga
einhvers staðax* og kannske nokk-
xxð víða einmitt nærri verðugum
flokksmönnxxm Framsóknar, sem
náttúrlega kynni því illa. Fyrir
flokksforingja eiixs og Ásgeir, sem
nú hefir það verkefsii á höndum,
fvrst og fremst, að halda flokkn-
unx saman, er þess vegna alveg
ókleift verk að gera þá tilhreins-
un innan ríkisrekstrarins, sem
naxxðsynleg er til þess að foiða
þjóðinni frá glötunarbrautinni,
sem sívaxandi skuldabyrði ríkis-
ins er búin að leiða hana út á.
Það var ákaflega bert á síðasta
þingi. hve rnikið vantar á, að
Ásgeir með Framsóknarflokkinn
að bakhjarli gæti tekið að sjer
viðrjettingarstarf í fjármálum rík-
issjóðs.
Sparnaðartilraunir
S i álf stœðism a nna.
Ætla mætti, að þar sem kreppan
er nxx orðin svo almenn, þá hefði
síðasta þing gætt mjög hófs xxm
alla eyðslxx á rikisfje. En það var
mjög fjarri; því að jeg held, að
seinasta þing lxafi verxð með þeim
ljettxxðugri og sukksamari, sern jeg
hefi setið á. Það má náttúrlega
saka marga þingmenn xxixx þetta,
en aðalsökin er á einxxm stað. Þvi
að það mxmu þingmenn bera mjer
vitni xxnx, að lxkast var því, að
engin fjármalaraðherra ætti þax
sæti. Það varð ekki vart við f.jár-
xnálaráðherrann í þeim stærstu
fjármálum, sem konxu til meðferð-
ar. Jeg fyrir mitt leyti hefi heyrt
ýmsar árásir á Sjálfstæðisflokk-
inn, að hann hafi ekki xxndan-
farið, t. d. á síðasta þingi, staðið
nógxx vel í ístaðinxx xxm fjárhag
ríkissjóðs. En jeg segi háttvirt-
um hlustendum, að það myndxi
fleiri minnihlxxtaflokkar en Sjálf-
stæðisflokkxxriixn hafa þrevst á ar-
angurslausxxm tilraunum til þess
að inna af hendi verkefni, sem
í raxxn og veru er skvlda fjár-
nxálaráðherra og þess þingmeiri-
hlxxta, senx hann styðst við, Það
er þreytandi að fást lengi við
.’.’fin 0*11 rsl*xxic'”tilraunir — en bær
gerðum við margar 1932 — til þess
að fá verkin unnin, gegn berri
andstöðu frá þeim mönnum, sem
hafa ábyrgð á því, að þau sjeu
unnin.
Þetta verður að vera afsökun
Sjálfstæðisflokksins fyrir það að
hafa ekki marg ítrekað sparnaðar
tilraunir sínar á þinginu 1933. En
það gjörði hann í þeirri vissu
von, að sá tími væri ekki langt
frani undan, að kjósendur tækju
nxálið í sínar hendxxr til að skera
úr, hvort halda eigi áfram á sömu
braxxt, sem farin hefir verið und-
anfarið, eða breyta nú til.
Kreppulánas j óður.
Jeg get ekki skilist svo við
þetta, að minnast ekki ofurlítið
á, langstærsta fjármálið, sem lá
fyrir síðasta þingi; það eru lög
um kreppxxlánasjóð.
Eins og kxxnnugt er, var þetta
nxál undirbxxið af þriggja manna
nefnd milli þinga, þar sem áttu
sæti Tryggvi Þórhallsson, Pjetur
Ottesen og Sigurður Kristinsson.
En það var undarleg hula yfir
þessxx máli. Það var altaf sagf,
að nefndin hefði skilað tillögum í
frximvarpsformi til stjórnarinnar
snemma á þinginu. En það leið
og beið, og ekkert kom frá stjórn-
inni. Og þegar svo loks kom frum-
varp frá Þorsteini Briem, þá var
það ekki frumvarp nefndarinnar.
Frumvarp hefndarinnar hefir yfir
höfuð aldrei komið fyrir augu
þingmanna; það var ekki liaft svo
mikið við það að prenta það.
En eftir því sem skýrt var frá í
greinargerð, hafði Þorst. Bi’iem
bætt við það útgjöldum xxpp á 5
nxilj. króna umfram það, sem
nefndin stakk upp á. Átti íúkis-
sjóður að greiða tvær milj. bein-
línis, en þrjár átti að taka að
láni. Jeg hygg, að mörgxxm muni
bafa fundist þessi þriggja manna
nefnd ganga nokkurn vekinn nægi
lega langt í sínum tillögum. En
það er annað. sem er verra en
það, að Þorsteinn Brienx skyldi
verða til þess að hækka svo mjög
fjárframlög þau, sem nefndin
lxafði stungið xxpp á. f síixu frxim
varpi fór hann inn á þá braut
að nota kreppulánasjóðinn til þess
að draga meðferð á ríkisfje xir
lxöndxxm Alþingis og stjórnar og
fá í hendur ábyrgðarlaxxsum nefnd-
xxm, því að svo og svo rniklxx af
þessu fje átti að ráðstafa, ekki
til kreppulána, heldxxr allra handa
styrkja og útgjalda, sem með
þessxx móti var hægt að smeygja
fram hjá f jái’lögxxnum. Yfir höfxxð
var alt þetta frumvarp Þorst.
Briem þannig, að jeg, sem hafði
besta vilja til góðs samstarfs við
hann, misti algerlega traxxst á
honum senx ráðherra og alla von
um það. að með þeirri stjórn þar
sem hann væri ráðamaðxxr, væri
hægt að koma fjárhag ríkisins á
rjettan kjöl. Frumvarpið var svo
Iagfært í þinginu. Ekki einxx sinni
Framsóknarflokkxxrinn vildi ganga
inn á að nota Kreppulánasjóðinn
til að fela fjárevðslu, sem rjetti-
lega á heima { fjárlögunx. Þessi
grein stjórnarfrumvarpsins var
strykuð út og að öðrxx leyti gerðar
þær xxnxbætxxx’ á frxxmvarpinxx, að
jeg tel, að stýrt hafi verið fram
hjá því, sem stefnt var beint xxt
í nxeð tillögxx Þorst. Briem, að
láta þetta stórfelda fjármál verða
< r-n””‘”Ti; loka-rothöggið
hagslegt sjálfstæði landsins og
ríkissjóðs. Það er nú gengið svo
frá, að Kreppulánasjóðxxr hefir
sitt ákveðna verkefni, og það er
ekki ætlast til, að ríkissjóður hafi
aðra byrði af honum í frapxtíð-
inni en ákveðið framlag, 2^ milj.
króna, en bætist þó við þessa 25
nxiljóna skuld í’íkissjóðs, sem fyr-
ir er. Og mjer fyrir mitt ley-ti
þvkir þetta nóg.
Leiðin til viðreisnar.
Leiðin til fjárliagslegrar víð-
reisnar er ekki nema ein; og hún
er sú, að einstaklingar þjóðfje-
lagsins fái að njóta sinna krafta
og getu og fái aðstöðu til þess
hver á sínu sviði, að efla og bæta
sinn efnahag. Á þeim grundvelli
einum myndast geta til þess að
standa undir þeim sameiginlegu
byrðum. Það verður engin rjett-
ing fengin á þessu ömurlega á-
standi, sem ríkissjóður er kominn
í, með áframhaldandi sukki og
með því að kúga skatta til síð-
xxstu getu xxt úr þeim einstak-
lingum þjóðfjelagsins, sem eiga
að bera byrðina. Það verður að
reyna að komast af með sem nxinst
til opinberra gjalda. Og stefna
Sjálfstæðisflokksins við þessar
kosningar, sem nxx fara í hönd,
verður á þessxx sviði sxx, að reyna
að nota löggjöfina um Kreppu-
lánasjóð til þess að losa bæixda-
stjettina xxr skuldaviðjum, og
reyna svo að sporna við því, að
hún festist aftur í sama helsinu,
með því að gera bændxxm mögu-
legt að halda áfrarn að reka
skuldlausan eða skuldlítinn bxx-
skap. Flokkxxrinn mxxn taka xxpp
1 ftxxr það áhugamál sitt, sem hann
bár fram fyrir nokkrxx, að stofna
rekstrarlánaf jelög, sem geri bænd-
um kleift að lxaga verslxxn sinni
svo senx hagfeldast er, þannig
að hönd selji hendi gegn stað-
greiðslu.
Við munum fylgja fram þeirri
byrjun, sem fengin er með lög-
um xxm virkjun Sogsins, til þess
að koma raforkuveitum um bygð-
ir landsins, fvrst þar senx aðstað-
axx er axxðveldust og síðaix áfram.
Það er stefna okkar, að við vilj-
um styðja þaxx býli, sem nú eru
í landinu, til þess að þau geti
orðið lífvænleg hvert um sig. Við
fylgjxxm ekki hugarói’um þeirra
manna, senx í vonlevsi sínxx vilja
láta bændxxr gefa xxpp eignarrjett-
inn á jörðxxm eða taka jafnvel
bændxxr xxpp af dreifbýlum og
sctja þá niður í þorp, eins og nú
síðast hefir bólað á hjá fvrver-
andi flokksforingja Framsóknar,
Tónasi Jónssvni. Við sjáum mögu-
leika á því, að landbxxnaðxxrinn
geti blómgast eins og áðxxr hefir
verið, á þeim býlxxm, sem hjer
eru til. Við viljum ekki gleyma,
að góð afkoma og efling kaxxp-
staðanna, er annað höfuðskilyrðið
fyrir velfarnan landsmanna. Efl-
ing iðnaðar, sjávarxxtvegs og
frjálsrar verslxxnar á í kaxipstöð-
unum að skapa fyrst og fremst
aðstöðu fyrir það fólk, sem ekki
kemst fyrir í sveitxmunx, til að
lifa menningarlífi, og jafnframt
skapa sívaxandi markað fyrir inn-
lendar afurðir og þar með nxögu-
leika fyrir aukinni framleiðslu
landbúnaðarins.
1 þessu samstarfi nxilli fólksins
dreifbýlinxx og þjettbýlinu við

ri f1* * v