Morgunblaðið - 18.07.1934, Síða 5

II ORGT7NBLAÐIÐ
5
BOKMENTIR
Tvær náttúrufræðibækur.
C. H. Ostenfeld and Johs. kræklurót er ekki talin vaxa á
Gröndtved: The Flora of Suðurlandi. Sú villa hefir ef til
Iceland and the Færoes, vill slæðst inn í útgáfuna úr
Copenhagen 1934, XXIV Flóru Stefáns. Mjer er kunnugt
+ 195 bls., 2 kort. um að kræklurót er all-algeng
.Uý matreíðslubók:
150 jurtarjettir.
Eftir Helgn Signrðardóttur.
Nýskeð er út komin önnnr út'
*gáfa af hinni ágætu matreiðslu-
bók Helgu Sigurðardóttur, sem
heitir „150 jurtarjettir“. í for-
mála bókarinnar segir svo:
„Tilgangurinn með þessu riti er
. sá, að gefa þeim, er lítt eru vanir
við jurtafæðu, nokkrar leiðbein-
ingar um notkun hinna helstu
matjurta, sem liægt er að rækta
hjer á landi eða vaxa vilt.
Nú er áríðandi, að menn hggnýti
sjer sem best öll þau gæði, er' land
vort getur boðið. Garðyrkjan er
■ enn á byrjunarstígi, en vissa er
fyrir, að margar nytjajurtir geta
þrifist hjer, og fjöldi manna —
■eigi aðeins í sveitum heldur og í
kauptúnum — getur fengið sjer
blett til að rækta í garðjurtir, sem
- að minsta kosti nægir hans heimili.
; Garðyrkjan er ánægjulegt og lær-
■ dómsríkt starf. en gefur auk þess
holla og' bætiefnaríka fæðu, sem
með voru ágæta kjöti, fiski, mjólk
• °S cggjum; og litlu einu áf mjöli,
má búa til úr herramannsrjetti,
er fyllilega eru sambærilegir við
fínustu kræsíngar, er menn hafa
■ erlendis.
Auk þess má telja garðyrkunni
■ það til gildis hjer á landi, að talið
• er, að þær jurtir sem ræktaðar eru
: í norðlægum löndum, sjeu sjerstalc
lega ríkar af kryddi og bætiefn*
um. Vjer eigUm því að geta aflað
garðjurta, sem að gæðum ern fylli-
i lega sambærilegar við þær, sem
fluttar eru hingað frá útlöndum.
í E fisk og kjöt. vantar kolvetni, þau
verðum vjer að fá með jurtafæðu.
Holt er heima hvað, segir máls-
íhátturinn. Þess vegna eigum vjer
; að rækta sem mest af matjurtym,
'það gerír fæðuna ljúffengari og
J hollari“.
f þessari bók er mikið lagt upp
' úr því, hvað íslenska þjóðin getur
‘ hagnýtt sjer ræktun grænmetis, og
hvemig hún getur hagnýtt ís-
J lenskt grænmeti, svo sem rabar-
bara, þessa jurt, sem aldrei bregst,
reyniber og njóla.
A blaðsíðu 73 í bókinni segir svo
um nytjajurtir er vaxa hjer vilt.
„Fyrrum notuðu menn hjer ýms-
. ar jurtir til matar, og mátti þar
tii sanns veg'ar færa „að neyðin
kennir oft uaktri konu að spinna“.
Á síðari árum hefir lítið verið hirt
um þessar nytjajurtir, en hins-
vegar eru sannanir fyrir því, að
margar þeirra eru ríkar af bæti'
• efnum og næringarmiklar“.
Síðan eru leiðbeiningar um það
hvernig á að matreiða hvönn og
heimilisnjóla, smára, f jallagrös
skarfakál, söl. Þá er fyrirsögn um
það hvernig' á að búa til reyni-
berjahlaup. Eru rej'niber ágæt, en
mörguni sjest yfir að nota þau
vegna þess að þær kunna ekki
með þau að fara.
Áður hefir ungfrú Helga Sig-
urðardóttir gefið út þrjár bækur,
íslenskum hú.siuæðrum til leiðbein-
ingar: „Bökun í heimahúsum“,
„Kaldir rjettir" og „150 rjettir".
Prófessor heitinn Ostenfeld
hafði mörgum árum áður en
hann dó, ráðgert að gefa út dá-
litla bók (flóru), þar sem að
greindar væru allar þær plöntur,
sem yxu á íslandi og í Færeyj-
um. En vegna þeirra miklu anna,
sem á hann höfðu hlaðist,
auðnaðist honum ekki að ljúka
þessu verki, hann var aðeins' bú-
inn að skrifa fyrri hluta fcókar-
innar þegar hann fjell frá.
Það fjell þá í skaut magisters
Gröndtveds, sem er aðstoðar-
maður við grasasafnið í Kaup-
mannahöfn, að semja það af
handritinu, sem Ostenfeld hafði
ekki komist yfir, gera ákvörðun-
arlykla og sjá um útgáfuna. —
Magister Gröndtved hefir valið
sjer ýmsa aðstoðarmenn meðal
sjerfræðinga, til þess að gagn-
rýna ýmsa plöntuflokka, sem
erfiðir eru viðfangs, og að því er
mjer virðist, hefir í engu verið
sparað til þess, að útgáfan öll
mætti fara sem best úr hendi.
Sjálfur hefir mag. Gröndtved
unnið starf sitt með hinni mestu
vandvirkni, enda má hiklaust
telja hann í röð þeirra bestu
jurtafræðinga, sem Danir eiga
nú. Hann hefir ferðast um mörg
lönd, til dæmis öll Eystrasalts-
löndin, nema Rússlánd, við gróð
urrannsóknir, og í Grænlandi
hefir hann einnig dvalið.
Bók þessi er sjerstaklega ætl-
uð útlendum fræðimönnum, sem
ensku mæla. Aldrei fyr hefir ver
ið skrifað fullkomið yfirlit yfir
allar íslenskar og færeyskar
blómplöntur, með greiningarlykl
um, nema á Norðurlandamálum.
Bókin stendur framar Flóru
Stefáns meðal annars að því
leyti, að í henni eru taldar all-
margar nýjar tegundir, sem þar
er ekki getið, því ýmsar hafa
fundist nýjar, síðan Flóra kom
út, en auk þess, hafa við nánari
rannsókn bætst við 7 nýjar teg-
undir af undafíflum, og svo er.
augnfróin, sem áður var talin
ein tegund (Euphracialatifolia),
nú greind í margar. Merkilegt er
það, að engin þeirra undafífla-
tegunda, sem vex á íslandi, er til
í Færeyjum, og á hinn bóginn
vex enginn af færeysku unda-
fíflunum hjer, og þó eru gróður-
ríki þessara tveggja landa svo
lík, að það er fullkomlega rjett-
mætt að skoða þau undir sama
sjónarhorni, eins og gert er í
þessari bók, einkum ef litið er á
það út frá landfræðilegu sjón-
armiði. Greiningarlyklarnir í
þessari bók finst mjer margir
hverjir greinilegri en í Flóru
Stefáns.
Bókin fer sem næst því, að
grípa yfir alt það, sem menn vita
nú um íslenskar tegundir blóm-
plantna, og útbreiðslu þeirra, en
þó skortir nokkuð á að fullkomið
ísje. Sem dæmi skal það nefnt, að
að minsta kosti víða í Árnes-
sýslu, jeg hefi fundið hana þar
hjá Minni Borg, Björk og á
Lyngdalsheiði, og það meira að
segja all-mikið af henni. Þá er
Orcis latifolius aðeins talinn
vaxa við Kaldalón, — eins og í
flóru —, en hann hefi jeg fundið
við Hesteyri, og ákvörðun mín
hefir verið staðfest af sjerfræð-
ingum á grasasafninu í Höfn.
Aftan við bókina eru glöggar
skýringar (einnig á ensku) á öll-
um fagheitunum, sem fyrir
koma, sem og plöntuheiti, á lat-
ínu, færeysku og íslensku. Verð-
ur ekki annað sagt, en að bókin
beri langt af því sem venja er
til um erlendar bækur um staf-
setningu íslensku nafnanna, og
er það góðra gjalda vert.
Loks hefir bókin þann kost, að
hún er ódýr, í Kaupmannahöfn
kostar hún aðeins 6.50 kr., lík-
lega eitthvað meira í verslunum
hjer. Vil jeg ráða öllum flóru-
vinum, sem skilja ensku, til þess
að kaupa þessa bók, og nota
hana við gróðurrannsóknir sínar,
jafnhliða Flóru Stefáns. ef þeir
eiga hana.
Aðal-höfundur bókarinnar,
magister Gröndtved, dvelur nú
sem stendur hjerna í bænum.
Hann kom með Drotningunni
síðast, og hefir verið að kynna
sjer grasasöfn þau, sem geymd
eru á Náttúrugripasafninu, auk
þess að hann hefir farið ýmsar
smáferðir út úr bænum til gróð-
urathugana. Um mánaðamótin
heldur hann upp í óbygðir, og
verður þar að rannsóknum um
tíma, en hverfur svo aftur heim.
Fyrir honum liggur nú að ljúka
við hina miklu vísindalegu grasa
fræði, „Botany of Iceland“, sem
Grasasafnið í Höfn hefir verið
að gefa út síðustu árin: Rit það
er í mörgum bindum, og grípur
yfir allar þær plöntutegundir,
sem fundist hafa hjer á landi, í
vötnum og við strendur landsins,
jafnt blómplöntur sem gró-
plöntur.
Árni Friðriksson.
Maurice Maeterlinck:
Býflugur. Bogi Ólafs-
son þýddi. — Brot:
Octavo. 223 bls. 7 kr.
óinnbundin.
Eitt af ritum Þjóðvinaf jelags-
ins á þessu ári (Bókasafn Þjóð-
vinafjelagsins, VII.), er bók sú,
sem að ofan er nefnd. Hún er
eftir frægan, hollenskan rithöf-
und, einn af þeim fáu, sem hlotið
hefir bókmentaverðlaun Nobels,
fyrir ritstörf sín. Meðal mestu
rithöfunda heimsins, er Maeter-
lincjí einn af þeim mörgu, sem
náttúran, og hin mörgu viðfangs
efni hennar, hafa heillað. Mörg-
um Islendingum mun kunnugt,
að Goethe, og William Bergsöe
voru náttúrufræðingar með lífi
og sál, og flestir kannast við rit
Kiplings.
„Býflugur“ er talin ein af
bestu bókum Maetérlincks. Má
óhætt fullyrða, að skáldinu hefir
prýðilega tekist að gera efnið
fjörugt og skemtilegt, enda er
bókin þrungin anda og samúð
með náttúrunni frá byrjun til
enda. Þó ber á því á einstöku
stöðum, að framsetningin er
ekki eins ljós og æskilegt væri,
enda háir sá galli öllum þeim
þýðingum, sem eg hefi sjeð. —
Samt er þetta atriði svo lítilvægt,
að það má sín einkis gegn þeim
kostum, sem bókin er búin. —
Einnig má deila um, hvort of
langt sje éengið í heimspekileg-
um hugleiðingum, en þar verður
að taka til grteina, að bókin er
ætluð alþýðu manna, og verður
því að hafa þann búning,
sem best er almenningi að skapi,
enda tel jeg hana vart villandi
fyrir þá sök. Bókin er girnileg
til fróðleiks, enda ber efnisskip-
unin og fyrirsagnirnar það með
sjer, en þær eru þessar:
Fyrsta bók: Við dyr býkúp-
unnar.
Önnur bók: Sveimurinn.
Þriðja bók: Borgin reist.
Fjórða bók: Ungu drotning-
arnar.
Fimta bók: Brúðkaupsflugið.
Sjötta bók: Karldýrin drepin.
Sjöunda bók: Framfarir ætt-
kvíslarinnar.
Þýðandinn, Bogi Ólafsson, yf-
irkennari, hefir eins og vænta
mátti leyst starf sitt prýðilega
af hendi. Um málið ferst mjer
ekki að dæma, þar sem Bogi á í
hlut, en hitt er víst, að hann hef-
ir ekki strandað á neinum þeim
skerjum, sem von hefði verið til
að yrðu að ásteitingi, jafn flók-
ið og efnið er, og jafn óþjált og
mál vort er, og fátækt á orð yfir
öll þau nýju hugtök, sem þýðing
eins og þessi flytur inn í málið.
Vissule'ga á það að vera hlutverk
náttúrufræðinganna að ráða
nöfnum á hugtökum og hlutum í
sínu fagi, en í þetta skifti hefir
svo vel til tekist, að allir mega
vel við una. Jeg fullyrði, að eng-
in þeirra þýðinga sem jeg hefi
sjeð, stendur þessari framar, og
er það þeim mun meira virðing-
arvert, hve vel þýðandanum hef-
ir tekist, vegna þess hve miklum
mun erfiðara er að þýða svona
rit á íslensku en t. d. á dönsku
eða ensku, eða flest önnur mál.
Á hinn bóginn hefði mjer
fundist að betur hefði mátt tak-
ast um fráganginn. Bókin hefði
fullkomlega átt það skilið, að
betur hefði verið vandað til
hennar. T. d. hefðu upplýsingar
þær, sem þýðandinn hnýtir aft-
an í síðasta kaflann, átt að koma
sem formáli, og eigi hefði sak-
að að hafa efnisyfirlit. Þetta eru
þó smámunir, hjá þeirri regin
misgá, að hafa bókina mynda-
lausa. Slíkt er synd, sem varla er
hægt að fyrirgefa. Hjer birtist
bók, sem vegna afburða sinna
fer sigurför um allan heiminn,
hún er prýðilega þýdd, en
myndalaus, og er þó um náttúru-
fræði, þar sem myndir verða að
fylgja nærri hverri setningu. Að
vísu hefir þessi bók engar mynd-
ir á þeim málum, þar sem jeg
hefi sjeð hana, en við verðum
að gæta þess, að hvert manns-
barn í öðrum löndum er nauða-
kunnugt býflugunni, í hverri
kenslubók barnaskólanna þar er
löng greinargerð um býkúpuna,
með myndum. Lýsing þýðandans
á býkúpunni er mjöð góð og
rjett, en erfitt mun reynast fyrir
þann, sem ekkert veit um bý-
kúpu fyrirfram, að skilja hvern-
ig hún lítur út, aðeins vegna
þess að það vantar herslumun-
inn, myndina.
Gegn þessum galla verður að
virða það, að bókin getur talist
ódýr, í henni er bæði fróðleikur
og skemtun, það má óhætt full-
yrða að hún er ein af góðu bók-
unum, einkum væri æskunni
fengur í að lesa um þessi dýr,
einhver þau merkustu, sem til
eru í heiminum.
Árni Friðriksson.
Ritfregn.
.Milteilungen dej- Islandfreunde1
hefif nú skift »tái ;nafn og.heitir
hjer eftir ísland. Ritstjóri þess
hefir verið ráðinn dr. Reinh. Prinz,
Plön í Holstein, en útgefandi er
Eugen Diedericlis í Jena. Fyrsta
heftið er nú komið hingað og er
fjölbreytt og vandað að frág'angi.
Reinh. Prinz ritar fyrst grein um
Þýskaland og ísland. Þá er grein
um fornsögurnar íslensku eftir Jón
Leifs. Hans Kuhn ritar grein um
íslenska bændur og sjómenn.
"Wolfgang Mohr um bændamyndir
Kjarvals. Stefán Einarsson um
Halldór Kiljan Laxness. E. M.
Todtmann um Ingólfshöfða. „Á
skíðum og sleðum yfir Vatnajök-
ul“ eftir Helmut Verleger. Sami
ritár líka grein um Vatnajökuls-
gosið í vor. Sverrir Þorbjörnsson
ritar um innanlandspólitík á ís"
landi. Próf. Hans Naumann ritar
um íslendingasögur. Síðan er
minst á fráfall þeirra Guðmundar
G. Bárðarsonar og Finns Jónsson-
ar. Þá eru bókafregnir og frjettir
frá íslandi.
Ritið kostar 4 mörk á ári.
Skáldsögur
til að lesa í
sumarfríinu
Prosper Mérimée: Carmen.
Rafael Sabatini: Kvennagullið.
Theodor Roberts: Gapastokkurinn.
Wm. Le Queux: Sadunah.
Edgar Wallace : Sanders.
Kristofer Janson: Ægileg leikslok.
Nokkrar sögur eftir ýmsa höfunda.
Opþenheim.- Dutlungar ástarinnar
Fæst í öllum bókabúðum.
Aðahitsala:
BókMoiúH
Laekjargötu 2, sími 3736.