Morgunblaðið - 13.08.1935, Blaðsíða 5

Þriðjudaginn 13. ágúst 1935.
IÐMflÐUR
MORGUNBLAÐIÐ
■ronrwwffi
SiaLlNGflR
Utanríkisverslunin.
„Skipulag" og staðreyndir.
Eflir dr. Odd Ouðjón§§on,
f eftirfarandi grein lýsir dr. Oddur Guð-
jónsson reikulum fyrirætlunum stjórnarliðs-
ins, í verslunarmálum, er stjórnarsinnar
nefna „planökonomi“. —
í greininni rifjar liöfundur upp áætlanir
þær, er innflutningsnefnd gaf út í ársbyrjun
um innflutning til landsins, sem hann í önd-
verðu benti á, að gætu ekki staðist. — Nú
hafa staðreyndirnar komið í ljós. Nefndin
hefir ekki getað fylgt áætlun sinni. ínnflutn-
ingurinn átti, samkvæmt fyrirmælum
nefndarinnar, að nema 35 milj. kr. yfir alt
árið. En fyrstu 7 mánuði ársins hefir nefndin
veitt innflutningsleyfi fyrir 36.6 milj. kr.
Allir, sem eitthvað hafa fylgst
rmeð umræðum manna um við-
skiftamál, munu hafa tekið ért-
ir, að síðan á undanförnu ári
hefir verið hafin látlaus „agita-
tion“ fyrir nýju fagnaðarerindi í
atvinnu- og viðskiftamálum.
Þetta fagnaðarerindi, sem hjer
-er á ferðum, er í daglegu tali
aaefnt skipulagning atvinnuveg-
anna (á útlendu máli Plan-
ökonoini, Planwirtschaft planned
-econony eða planning), og þeir
frelsuðu, sem fyrir þessum boð-
-skap standa, eru núverandi vald-
hafar í landinu.
í fljótu bragði er eltki auðvelt
að skýra inntak þessa fagnaðar-
erindis eins og það er túlkað
hjer í „praksis“. Að vísu stafar
það ekki af því, að erlendir upp-
hafsmenn þess, og margir síðari
fyrirmælendur, hafi ekki skil-
greint skipulagshugtakið nóg-
samlega í öllum þeim sæg bóka,
sem um það hefir verið ritað,
heldur verður skýringin af þeim
ástæðum torvehl, að hjer heima
er þessi boðskapur það „frítt
fúlkaður“, að hann getur eigin-
lega þýtt hvað sem vera skal.
í blöðtim þeim, sem lialda
þessu fagnaðarerindi lijer mest
og best á lofti, eru nefnilega
hinar sundurleitustu ráðstafanir,
sem ekkert eiga skylt við Jiug-
fakið „Planökonomi“, kendar við
skipulagningu, og almenningi tal-
án trú um, að þær sjeu það.
Af þessu og mörgu öðru verð-
ur ekki annað ráðið, en að hjer
heima ákveðist hugtakið skipu-
lagning ekki af verknaði þeim
>eða ráðstöfunum, sem um ræðir
í það og það skiftið, heldur er
það talið skipulagning, ef á-
kveðnir menn eða flokkar standa
að og eiga þátt í framkvæmd
þessara ráðstafana. — Ef þetta
er ljóst, má öllum skiljast, að ef
lýsa á skipulagningarstarfi því,
sem nú er tahð í fullum gangi
hjer heima, þá er það ekki hægt
með almennri skilgreiningu skipu-
áagpingarhugtaksins sjálfs, held-
ur verður að fara þá leið, að láta
skipulagið lýsa sjer sjálft, láta
„bölvaðar staðreyndirnar“ tala.
Með því á að fást nokkuð skýr
mynd af því, hvað boðberar hins
nýja fagnaðarerindis eiga við,
þegar blöð þeirfa skýra frá, að
þessi eða hin grein atvinnulífs-
ins hafi verið skipulögð.
En af því, að skipulagningin
hefir þegar verið reynd á nokk-
uð mörgum sviðum atvinnulífs
(okkar, að því er almenningi er
daglega sagt í blöðunum, þá er
það að ýmsu leyti heppilegt að
einskorða sig hjer við ákveðið
svið, og lýsa því, hvernig skipu-
lagningin lítur þar út í reyndinni.
Utanríkisverslunin og skipu-
lagning hennar, eins og hún hef-
ir verið framkvæmd af boðber-
um fagnaðarerindisins, er hjer
fyrir margra hluta sakir tilval-
ið dæmi. Bæði er það, að frá upp-
hafi hefir verið lög-ð sjerstök
rækt við að „skipuleggja" þenna
atvinnuveg, og svo hitt, að svo
er að sjá sem ýmsir sjeu talsvert
státir yfir því, að skipulagningin
hafi gefist hjer vel.
I
Stjórnin undirbýr skipu-
lagninguna.
Þegar eftir að hin nýja stjórn
tók við völdum, var það boð lát-
ið út ganga, að brýn nauðsjm
bæri til að taka utanríkisversl-
unina, og einkum þó innflutning-
inn, föstum „skipulagningartölr-
um“. Stjórnarflokkarnir gerðu
um þetta ákveðinn samning með
sjer, og samkvæmt honum átti að
sjerstakri stjórnarskrifstofu að
, framkvæma þessa skipulagningu
utanríkisverslunarinnar.
Þessi skrifstofa hefir að vísu
enn ekki verið stofnsett, en í
hennar stað var lirest npp á inn-
flutningsnefndina gömlu með
sjerstökum lögum, og henni falið
alræðisvald í gjaldeyris- og inn-
flutningsmálum þjóðarinnar.
Raunar var svo um hnútana bú-
ið, að fjármálaráðherra skipaði
meirihluta nefndarinnar án til-
I
nefningar. Með þessu var hægt
að tryggja það fyrirfram, að
nefndin skryppi ekki út af
skipulagningarlínunni. Var !>að í
þessu sambandi talið hið mikil-
vægasta atriði, að kaupsýslu-
menn, sem mest áttu undir, að
starf nefndarinnar færi vel og
rjettlátlega úr hendi, fengju
engu að ráða um skipun hennar.
35 milj. kr. „planið“.
1 „teoríunni“ héitir það svo, að
skipulagningin eigi að byggjast
á vísindalega útreiknuðum áætl-
unum. Gjaldeyrisnefndin ís-
lenska vildi og halda sig strangt
og trútt við þessa mikilvægustu
og ströngustu kennisetningu
sannrar skipulagningar. Þegar í
upphafi kom hún því fram með
eitt meiriháttar „skipulagningar-
plan“ fyrir utanríkisverslunina á
árinu. „Plan“ þetta var í stuttu
máli á þá leið, að landið kæmi
til með að þurfa að ráðstafa 44
milj. kr. í erlendum gjaldeyri
á árinu.
Af þessari upphæð ætlaði
nefndin að verja 34—35
milj. kr. til kaupa á erlend-
um vörum, um 7 milj. kr. til
að standa skil á áxlegum ó-
sýnilegum greiðslum, sem
landið verður að inna af
hendi, og afganginum, 2—3
milj. kr., átti, að því er best
varð sjeð, að nota til að
greiða eldri skuldir.
Af þessari áætlun er ljóst, að
nefndin hefir viljað leggjast
djúpt í hinum vísindalegu út-
reikningum sínum. Sjest það
meðal annars á því, að hún leit-
ast ekki einungis við að taka til-
lit til hinna venjulegu vöruhreyf-
inga, heldur einnig til hinna
svokölluðu ósýnilegu greiðslna.
En með þessu reisti nefndin
sjer augsýnilega hurðarás um
öxl, því að það kom brátt í ljós,
að henni hafði með öllu sjest yf-
ir að reikna með einhverjum
stærstu póstum utanríkisverslun-
arinnar, sem sje erlendum lánum,
sem tekin yrðu á árinu, meðal
annars til að flytja inn vörur.
Strax og þessi vísindalega á-
ætlun varð almenningi kunn, var
nefndinni að sjálfsögðu bent á,
að „planið“ væri fjarri öllum
sanni.
Nefndin, og þó einkum for-
maður hennar, tók þessum leið-
rjettingum mjög óvingjarnlega,
enda kom það mjög fram í
blaðagrein, sem hann skrifaði um
„planið“, að honum voru þau
mál, er hann átti að veita for-
stöðu, alls ekki ljós.
Þetta sást meðal annars á því,
að hann helt því fram t. d., að
erlend lán, sem tekin eru til verk-
legra framkvæmda í landinu
sjálfu, sjeu innflutningnum með
öllu óviðkomandi, að það væri
mégnasti misskilninguir,' að erlend
'• ’í í (' J 1 ! (i
lán yfirfærðust í vörum o. s. frv.
Það var því ekki við því að
búast, að leiðbeiningar mínar nje
annara fjellu í góðan jarðveg hjá
nefndinni, enda fór það svo, að
nefndin neitaði með öllu að taka
sönsum og ákvað að halda fast
við sitt vitlausa „plan“.
„Planií“ fer út um þúfur.
En nú eru „bölvaðar stað-
reyndirnar“ farnar að koma til
sögunnar.
t byrjun ágúst gefur sá
sami skipulagningarfrömuð-
ur, sem ákvað, að heildarinn-
flutningur landsins skyldi
ekki fara fram úr 34—35
milj. krónum á árinu, út
skýrslu yfir störf nefndar-
innar fyrstu 7 mánuði árs-
ins. Þar er upplýst, að á
þessu rúma hálfa ári hafi
nefndin veitt leyfi fyrir 36.6
milj. kr. innflutningi.
Leyfi þessi skiftast þannig, að
á tímabilinu janúar—júlí hefir
nefndin veitt innflutning á svo-
kallaðri nauðsynjavöru fyrir 19.8
milj. kr. Þessi innflutningur átti
samkvæmt „planinu“ að nema á
öllu árinu 22.4 milj. kr.
Leyfi fyrir öllum öðrum inn-
flutningi nema fyrstu 7 mánuði
ársins ca. 16.8 milj. kr., en átti
samkv. áætluninni að nema 12.6
milj. kr. á öllu árinu.
Það er að vísu ekki búið að
nota öll þau innflutningsleyfi,
sem þégar hafa verið veitt, því
að innflutningurinn til júníloka
nam 27.239 þús. kr. Er það að-
eins tæpri 1 milj. kr. minna en
á sama tíma í fyrra, og þótti
innflutningurinn þá nógu mikill.
En það er alveg víst, að nefnd-
in getur ekki látið hjer staðar
numið í leyfisveitingum sínum.
Hún hefir raunar fullan hug á
að loka fyrir frekari innflutning
á ýmsum vörutegundum, svo sem
vefnaðarvöru o. fl. En mjög er
það vafasamt, hvort nefndinni
tekst að halda því banni til
streitu, auk þess sem það vart
er á valdi hennar að loka með
öllu fyrir þenna innflutning frá
ítalíu og Spáni.
Að öllu athuguðu er því
ekkert sennilegra en að nefnd
in eigi eftir að bæta 10—12
milj. kr. við þau leyfi, sem
hún þegar hefir veitt, og sjá
þá allir, hvað orðið er úr
hinu mikla „skipulagningar-
plani“.
Það er ekki sagt nefndinni til
^lasts, að hafa á þennan hátt yf-
irgefið áætlun sína. Hún átti ekki
annars úrkosta, eins og til inn-
flutningsins hefir verið stofnað í
ár með erlendum lántökum og
þeirri stjórn fjármálanna, sem
lijer er. (
En þessi sama nefnd má bara
ekki í framtíðinni vænta tramsts
almennings, komi hún fram með
fleiri skipulagningarplön — til
þess eru „bölvaðar staðreyndirn-
ar“ almenningi of minnisstæðar.
Framh.
Líftryggingarárið1933
(Eftir hagtíðinduna.)
f desember 1934 byrjaði Sjóvá-
tryggingarfjelag íslands á lífsá-
byrgðarstarfsemi jafnframt ann-
ari vátryggingarstarfeemi sinni.
En þangað til var ekki rekin hjer
á landi nein innlend líftrygging-
arstarfsemi, nema ef telja skyldi
Lífeyrissjóð embættismanna og
Lífeyrissjóð barnakennara. En 6
eriendar lífsábyrgðarstofnanir eru
nú starfandi hjer, þrjár danskar,
Statsanstalten for Livsforsikring,
Danmark og Nye Danske, tvær
sænskar, Thule (í Stokkhólmi) og
Svea (í Gautaborg), og ein norsk,
Andvaka. Statsanstalten hefir
starfað hjer síðan 1884, Danmark
byrjaði lífsábyrgðarstarfsemi sína
hjér 1913, Thule 1919, Andvaka
1920, Svea 1927 og Nye Danske
1930. Eftirfarandi yfirlit sýnir jupphæðin alls 2530542 kr. Komu
lífsábyrgðarstarfsemi þessara fje- þá 1870 kr. á hvert skírteini að
laga hjer á landi árið 1933. En ! meðaltali, en 29 kr. á hvern
Meðal tryggingarupphæð á
(hver ju skírteini var 3730 kr. ár-
!ið 1932, en 3832 kr. árið 1933.
jMiðað við mannfjölda koma 244
kr. tryggingaruppliæð á hvern
Jmann á landinu árið 1932, en 270
kr. árið 1933. Á hvert þúsund
komu 66 tryggingarskírteini árið
1932, en 70 árið 1933.
Auk þeirra trygginga, sem hjer
eru taldar, mun sennilega eitt-
| hvað vera enn í gildi af trygg-
ingum hjá erlendum fjelögum,
j sem áður liafa starfað lxjer, en
hætt eru að taka nýjar trygging-
j ar og liafa hjer engan umboðs-
mann. En líklega er það ekki
mikið.
Samkvæmt skýrslum um starf-
semi erlendra lífsábyrgðarfjelaga
! hjer á landi 1914, sem þó miin
J eitthvað vanta í, voru þá 1353
I tryggingar í gildi og tryggingar-
til samanburðar er líka tekið ár- ið 1932. mann livert á landinu og 15 þúsund manna. skírteini á
1832 1933
Tala Upphæð kr. Tala Upphæð kr.
|| Lifsábyrgðir.'fS .ofc'fcd.?
Skírteini gefin út á árinu 775 4 526 346 1 222 6 014 918
Tryggingar gengnar úr gildi á árinu. 751 3 711 701 521 2 491 613
Tryggingar i gildi í árslok 7 219 26 925 410 7 920 30 348 684
Iðgjöld á árinu1) — 579 127 f 676 114
Bónus-greiðslur 36 196 135 188
Útborgaðar ábyrgðir ’ 229 505 —-L 147 988
Uppbót fyrir uppleystar ábyrgðir .... — 35 698 — 42 583
Lifeyristryggingar.
Útborgun (árleg) í vændum 123 34 380 121 34 488
Útborgun (árleg) fallin 56 21 711 52 17 688
..—J'iji yi.i M'*4' 1 ' I. .... —
Þar með éirmig talxn ið-gjöld áf lífeyristryggingum