Morgunblaðið - 06.09.1935, Blaðsíða 4

MORGUNBLAÐIÐ

Endurreisn einokunarverslunar
á íilandi.
Stefna sósíalista í verslunarmálum
Það er vitað að stefna sósíalista
í verslunarmálum er sú, að ríkið
reki alla utanríkisverslun landsins.
Alþýðuflokkurinn hefir aldrei far-
ið leynt með þessar fyrirætlanir.
Innflutningshöft í löndum þeim,
er verið hafa áðalmarkaðslönd
ísl. útflutningsvara, varð óvæntur
stuðningur fyrir einkasölustefn-
una, að því er útflutningsverslun-
ina snerti. Engin viðlíka hjálp
hefir einkasölustefnunni komið
utan að, að því er snertir inn-
flutningsverslunina. En kröfur
sósíalista um einokun á öllum inn-
fluttum vörum hafa eklti dvínað
við það. Munu þeir líta svo á, að
hjálpin komi heiman að og felist
í því, að árvekni og mótstöðuorka
þjóðarinnar sje nú svo þorrin
fyrir aðgjörðir stjórnar hinna
vinnandi stjetta, að hún muni
möglunarlítið taka við flestu því,
sem að henni er rjett >og ekki
sýna mikið stórlæti.
Framsóknarflokkurinn hefir
farið hljóðlegar með vilja sinn og
ásetning, að því er innflutnins-
verslunina snertir. Yið og við hafa
þó komið fram í blöðum Fram-
sóknar kröfur um það, að sett
yrði hjer með lögum ríkiseinokun
á allar innfluttar vörur, en hljóð-
ið hefir dottið jafn skjótt úr þeim
miinnum, er þær kröfur hafa
horið fram. Líkl. verið þaggaðar
niður. Orsökin er eflaust sú, að
ríkiseinokun mundi að mestu
leysa kaupfjelögin af hólmi, en
l>au eru, sem kunnugt er, það,
Bem heldur Framsóknarflokkn-
nm saman sem sjerstökum flokki,
og meðan sá flokkur fær að
1 'lílast sem sjerstök deild í sósí-
: i abandalaginu hjer á landi,
; dr forustumönnum flokksins
eölilega ekki tímabært að láta
þann fjelagsskap víkja alger-
lega fyrir allsherjar ríkisemka-
sölu.
En nú hefir verið svo greinilega
kveðið upp úr með það í blaði
Framsóknarmanna hjer í bænum,
að allsherjar ríkiseinokun á að-
fluttum vörum sje einnig mark-
mið þessa flokks, að út frá því
verður að ganga, að samkomulag
sje komið á um það milli þess-
ara flokka, að koma ríkiseinokun-
inni á, strax og aðstaða leyfir. 1
bráðina mun það helst hamla
framkvæmdunum, að ríkið á ekki
grænan eyri til vörukaupa, og
mun trauðla kafna í lánstrausti
erlendis, meðan núverandi stjóm
«r við völd. En þegar svona er
komið, að báðir þeir flokkar, er
að ríkisstjórninni standa, gera
kröfur um allsherjar ríkiseinokun,
-er fullkomin ástæða fyrir lands-
fólkið, sem við það verslunarfyr-
irkomulag á að búa, að gera sjer
fulla grein fyrir því, hvaða bikar
það er, sem borinn er að vöram
þess, og minnast þess um leið, að
það er á valdi þess sjálfs, hvort
það tæmri hann eða hryndir hon-
um frá sjer.
Til þess að komast að rjettri
niðurstöðu í þessu máli, sem öðr-
rim, er öruggast, ef þess er kost-
ur, að styðjast við reynsluna. Svo
vill nú til að íslenska þjóðin hef-
ir bæði gamla og nýja reynslu af
ríkisverslun; bæði í samkepni og
einokun, bæði með einstakar vöru
tegundir og allsherjar einokun.
Ekki mun um það verða deilt,
að ríkiseinkasölu fylgi óbrigðul-
lega liækkað verð til neytanda. Sú
var reynslan af einokun Dana
hjer á landi, og sú hefir orðið
reynslan af öllum einkasölum rík-
isins á síðari árum. Verður ekki
bent á eitt einasta dæmi þess, að
einkasala hafi lækkað verð á að-
fluttum vörum nje aukið vöru-
gæði.
íslenska þjóðin gengur því
ekki að því gruflandi, að ef hún
tekur yfir sig verslunareinokun
á öllum aðfluttum varningi, býð-
ur hún jafnframt heim öllum þeim
hörniungurn, sem verslunaránauð
fylgja til handa almenningi. Slík-
ar fórnir færa menn ekki, nema
von sje um einhvern mikilsverð-
an ávinning í öðrum efnum. Og
hver ætti hann svo sem að vera, sá
vinningur ? Sósíalistarnir hafa
svarið á reiðum höndum: Ávinn-
ingurinn á að vera mikil og auð-
veld tekjuöflun fyrir ríkissjóð. En
áður en íslenska þjóðin kaupir
þann ávinning ósjéð, gegn öllu
því böli, sem hún áður hefir orð-
ið að þræla fyrir verslunaránauð,
mun hún krefjast einhverra
trygginga fyrir þessum fyrir-
lieitna ávinningi.
En er hægt að veita þeir trygg-
ingar? Hvað segir reynslan okk-
ur ?
Minnisblöð Landsverslunar.
Ríkið rak mikla verslun á
stríðsárunum, og þó miklu víð-
tækari og meiri fyrstu árin eft-
ir stríðið. Til ársloka 1921 var
verslunarvelta Landsverslunar
sem hjer segir:
Ár 1914 (til 30/4
1917) kr. 3131619,00
— 1917 (frá 30/4) — 7764954,00
— 1918 — 16293231,00
— 1919 — 20865949,00
— 1920 — 11506000,00
— 1921 — 8161000,00
Verslunarveltan hefir því orð-
ið alls að minsta kosti 70 miljónir
króna. Er það svo stórkostlegur
verslunarrekstur, að engin dæmi
þvílík eru þekt hjer á landi um
verslun með innfluttar vörur.
Aðstaða þessarar verslunar var
ólík og allmjög gróðavænlegri, en
venjulegra verslunarfyrirtækja.
Margar vörutegundirnar voru
seldar með einokunaraðstöðu. Skip
ríkissjóðs fluttu vörur verslunar-
innar með vildarkjörum. Ríkis-
sjóður lagði versluninni til eins
mikið rekstrarfje og um var beð-
ið, og tók af því enga vexti. Skatt-
ar og útsvör fellu að mestu niður,
og í fleiru var aðstaðan önnur og
betri, til góðs hagnaðar, heldur en
kaupsýslumenn hafa alment við að
búa.
Hversu mikið vaxtalaust fje
ríkissjóður átti í versluninni á
hverjum tíma, verður ekki sjeð
nákvæmlega. En samkvæmt efna-
hagsyfirliti, sem forstjóri verslun-
arinnar gaf viðskiftamálanefnd-
um Alþingis árin 1921 og 1922
hefir skuld verslunarinnar við rík-
issjóð í lok hvers reikningsárs
verið sem hjer segir:
Ár 1917 kr. 5660659,03
— 1918 — 9010401,18
— 1919 — 6179904,67
— 1920 — 2941754,01*
— 1921 — 2006803,58
Líklegt er, að innieign ríkis-
sjóðs hvert ár hafi verið lægst við
reikningslok. Má ætla, að ríkis-
sjóður hafi átt standandi í versl-
uninni til jafnaðar um 6 miljónir
iiróna þessi 5 ár, en minna árin á
undan og eftir. Hefir ríkissjóður
þannig látið versluninni í tje sem
svarar ársvöxtum af 30—40 milj-
ónum króna.
Ekki er auðvelt að meta til
fjár öll þau hlunnindi, sem ríkið
veitti Landsverslun. Yíst er það
þó, að vaxtahlunnindin nema að
minsta kosti tveim miljónum
króna, sem er beint tap rtkissjóðs.
Skatta og útsvarshlunnindin eru
líka tap ríkissjóðs og sveitarsjóða.
nemur það varla minni upphæð
en einni miljón króna alls, núðað
við verslanir kaupmanna.
En töp ríkissjóðs á þessu versl-
unarbákni eru þó ekki öll með
þessu talin, því árið 1919 tók rík-
ið á sig að greiða 1^2 miljón
króna rekstrartap fyrir verslun-
ina. Var þá hinn illræmdi innflutn-
ingstollur lagður á kol og salt, til
þess að bæta ríkissjóði það áfall.
Helst sá tolhir að nokkru leyti
enn þann dag í dag.
70 miljón króna verslunar-
velta á svona fáum árum hjá einu
verslunarfyrirtæki, er eftir ísj-
lenskum mælikvarða ekkert smá-
ræði. Geta menn gert sjer í hug-
arhmd, hvílíkur stórgróði áætl-
aður hefði verið af slíkri stór-
verslun hjá kaupmanni, þótt í
hreinni samkepni hefði verið rek-
in. En hjá Landsverslun varð
miljóna tap á þessum rekstri.
Ólíklegt er, að nokkur maður
sje svo óskammfeilinn, að halda
öðru fram en því, að ríkiseinokun
á öllum innfluttum vörum mundi
valda óbærilegri dýrtíð fyrir
landsfólkið. Og þeir, sem halda
því fram, að slík verslun yrði
tekjulind fyrir ríkissjóð, meta
ekki mikils reynsluna af Lands-
versluninni gömlu.
Sigurður Kristjánsson.
Tímamir breytast. — Enskt
blað hefir komist að eftirfarandi:
Árið 1870 var konan móðir
barna sinna. 1925 var hún orðin
systir barna sinna og 1980 verð-
ur hún dóttir barna sinna.
Marlene Dietrich
fekk um daginn biðilsbrjef frá
enskum bónda- Hann bauðst til að
elska hana til eilífðar og gefa
henni í tilbót 20 þús. fjár, ef hún
vildi giftast sjer. Marlene varð að
neita þessu höfðinglega boði.
* Skuld ríkissjóðs lækkar svona
mikið árið 1919 vegna þess, að
það ár tók ríkissjóður að sjer að
greiða 1,5 milj. kr. rekstrarhalla
verslunarinnar og var sú upp-
hæð þá dregin frá skuld versl-
unarinnar við ríkið.
Málfríður Lambertsen
1863—1935.
Hálf öld er liðin síðan æsku-
vinkona mín, Málfríður Lambert-
sen, hvarf hjeðan til að setjast
að í Danmörku ásamt móður
sinni og tveimur systkinum. Hún
var fædd hjer í bænum, dóttir
Guðmundar Lambertsen kaup-
manns, sem átti hús, þar sem nú
er ísafoldarprentsmiðja.
Auðlegð þessa heims eignaðist
hún aldrei, en hún var ein af
þeim tilfinningaríkustu konum,
sem jeg hef þekt, og það ríkidæmi
er ekki einskis virði, því þótt það
hafi oft sorgir í för með sjer, þá
getur það veitt verðmæti, sem
ekki er hægt að fá fyrir peninga.
Á þessum langa tíma kom hún
hingað aðeins einu sínni í heim-
sókn, árið 1907. Ilana var því
farið að langa mjög til að sjá
ættjörðina og vini sína hjer, þótt
ekki kæmi henni til hugar, að
hjer ætti hún að bera bein sín.
Þess vegna var það, að ástvinir
hennar hjer, buðu henni að koma
í sumar og halda sjötugsafmæli
sitt hjer í þeirra hóp, en það átti
hún 22. júlí.
Við, sem höfum þekt og elsk-
að hana og sem í dag fylgjum
henni til grafar, við getum ekki
gjört að því, að okkur finst það
óskiljanleg forlög, að hún skyldi
koma hingað einungis til að
deyja! Er það af því, að hún
elskaði ættjörðina svo heitt, að
hún á að fá að hvíla í skauti
hennar? Gat hinn veiki, þreytti
líkami ekki þolað hina löngu ferð
til æskustöðvanna, sem hugur
hennar leitaði til á hverjum degi?
Eða var andi hennar þegar á leið
til æðri heima og staðnæmdist
hjer að eins um stund, til að
vekja hjá okkur, sem komum að
sjúkrabeði hennar, fagrar endur-
minningar um hjartagæði hennar,
trygð og miklu mannkosti?
Það þýðir lítið fyrri okkur að
spyrja, því „þótt hátt vjer hugsa
ættum, hjet guð ei, að sjálfir
mættum, skamta oss af skilnings-
trje‘ ‘.
En hinir mörgu íslensku gestir,
sem komu á heimili hennar í
Kaupmannahöfn, vita að öll henn-
ar ævi var kærleiksfórn gagnvart
móður og systkinum og í vetur
þegar yngsti bróðir hennar einn-
ig var tekinn frá henni og þessu
kærleiksverki var lokið, þá voru
kraftar hennar þrotnir.
Göfug kona er gengin til
hvíldar og við vinir hennar þökk-
um guði fyrir að hafa þekt hana.
Thora Friðriksson.
Föstudaginn 6. sept. 1935.
Góð uppskéra.
Munið að verja kálgarðana
fyrir arfa —> þá fæst góð
uppskera.
Björn Bjarnason í Viðey konx
til Morgunblaðsins í gær og sýndi
því/ óvenju stórar, jafnstórar og-
fallegar kartöflur, sem hann hafði
tekið upp úr garði sínum.
Þyngsta kartaflan vóg 350
grömm, en undan einu káli
hafði hann fengið fimm
kartöflur, sem vógu að með-
altali um 175 grömm hver.
— Hvaða kartöflutegund er
þetta ?
— Það eru hinar svonefndu
Eyvindarkartöflur, svaraði Björn.
Jeg fekk útsæði af þeim í fyrra
og tók svo frá af uppskérunni um
haustið og notaði það til útsæðis
í vor.
— Hvaða áburð notaðir þú í
garðinn ?
— Engan annan en sauðatað.
— Hvernig heldurðu þá að
standi á að þú færð svona góða
uppskeru núna ? V
— Jeg hlustaði á útvarpsfyrir-
iestur sem Ragnar Ásgeirsson helt
í vor, þar sem hann brýndi fyrir
mönnum að láta arfa ekki safn-
ast í kálgörðum sínum, því að arf-
inn drægi gróðurmagn og vætu frá
kartöflunum. í alt sumar gætti
jeg þess því, að reita hverja arfa-
spíru úr garðinum jafnóðum og
hún sást, og því þakka jeg það,
að kartöflurnar urðu svo jafnar
og stórar.
— Hvenær sáðirðu? Hvenær
skarstu upp?
— Jeg sáði um sumarmálin, en
byrjaði að taka upp fyrst í ágúst.
Þá var undirvöxturinn orðinn eins
og liann er í meðallagi í Viðey á
haustin (mánuði seinna).
— Hvað sáðirðu miklu, og hvað
var uppskeran mikil?
— Jeg sáði um 175 pundum, en
uppskeran, frá þxú að jeg byrjaði
að taka upp um mánaðamótin
seinustu og þangað til núna, er
eitthvað á 9. hundrað punda. í
ágústmánuði spruttu kartöflurnar
mikið, og verður aðeins giskað á
hvað jeg hefði fengið mikla upp-
skeru, ef tekið hefði verið upp úr
öllum garðinum núna, í stað þess
að byrja að taka upp fyrst í
ágúst.
Elsta kona í Danmörku.
Anna Shau í Haderslev. Myndin
tekin er hún var 106 ára.