Morgunblaðið - 17.01.1936, Síða 5

Föstudaginn 17. jan. 1936.
MORGUNBLAÐIÐ
NOKKRAR HUGLEIÐINGAR OG
TILLOGUR UM LANDSMÁL.
Eftir dr, Guðm. Finnbogason.
straumhvörfin
Sjálfstæð þjóð.
Land og þjóð eru fjelagar. straumhvörf.
Alt líf þjóðar er bein eða óbein Qg nú eru
samvinna við landið, sem hún komin.
byggir. Af landinu og úr sjón- Einmitt þegar sambönd og
um umhverfis það, fær þjóðin samgöngur þjóða á milli eru
beinlínis eða óbeinlínis alt það, orðnar fullkomnari en nokkur
sem hún hefir til að fullnægja hefði áður getað gert sjer í
þórfum sínum, annað hvort með hugarlund, kemur það í ljós, að
!því að nota sjálf það, sem land þjóðirnar geta ekki komið sjer
og sjór gefur, eða skipta því við Saman um það skipulag, er þarf
^aðrar þjóðir fyrir þá hluti, sem til þess að njóta þessara gæða
hún þarfnast, en býr ekki til meg frjálsum viðskiftum allra
sjálf. Auðsætt er, að líf hverrar þjöða. á milli. Og afleiðingin
þjóðar er því öruggara sem hún Verður sú, að hver þjóðin af
getur sjálf af innlendum efnum annari tekur upp þá stefnu, að
framleitt meira handa sjálfri búa sem mest að sínu, fram-
sjer af öllu því, er hún þarfn- ieiða sem mest sjálf af því,
ast. Þjóð, sem gæti algerlega Sem hún þarfnast, og girða sig
lifað á eigin afurðum og þyrfti tollmúrum, innflutningshöftum,
•«kki, er í harðbakka slæi, að gjaldeyrishöftum og enda svo
sækja neitt til annara þjóða, með vöruskiftaverslun. — Hve
væri í sannleika sjálfstæð. Hún lengi þessi ófögnuður stendur,
gæti verið heimur út af fyrir veit enginn, en flestir, sem um
sig, hvernig sem alt veltist ann- þetta rita, virðast sammála um
•arsstaðar í veröldinni, meðan það, að þessi stefna muni eiga
hún lifði í friði við aðrar þjóðir. sjer iangan aldur, svo að ekki
Þar sannast hið fornkveðna: tjói annað en að laga sig eftir
henni.
j Hvernig erum vjer Islending-
Verslunarviðskifti. , ,ar Þa staddir?
Stefnan hefir þó um langt Y->er erum stórskuldugir við
■skeið og fram að síðustu tím- útlönd. Markaður fyrir þær út-
um ekki verið sú, að hver þjóð tiuttar vörur, sem borið hafa
byggi sem mest að sínu. Aðal- upPi þjóðarskap vorn og við-
áherslan hefir verið lögð á það, skifti við önnur lönd’ Þrengist
að gera samböndin þjóðaámilli mJ°£’ sv0 &ð oss skortir er-
Sæil er sá, er sjálfur má
sína nauðsyn bæta.
sem greiðust með hraðari og
hraðari samgöngum á landi og
sjó og í lofti, með símasam-
böndum og loftskeytum, og
auka þar með alþjóðleg við-
skifti. Þjöðirnar hafa treyst
meir og meir á erlendan mark-
,að fyrir framleiðslu sína. Með
þessum hætti er viðskiftalíf greina gætu komið:
þeirra orðið svo samtvinnað, að 1) að reyna að halda sem
undir eins og ólag verður mikið lengst í þann markað, sem vjer
•á einum stað, breiðist það út um höfum haft hingað til fyrir út-
allan heim, og kemur þá að flutningsvörur vorar;
vonum verst niður á þeim þjóð-| 2> að reyna að finna nýjan
um, er eiga tiltölulega mest markað fyrir þær áð sama
lendan gjaldeyri.
Atvinnuleysi vex.
Hvað eigum vjer þá að taka
til bragðs?
Bjargráðin.
Flestir munu undireins sjá í
hendi sjer aðalráðin, sem til
undir útlendum markaði.
Vjer Íslendingar, sem öldum
skapi sem hinn gamli markað-
ur þrengist;
saman höfðum að miklu leyti! 3) að reyna að framleiða
lifað af innlendum afurðum, nýjar vörur, sem markaður
liöfum hugsunarlaust borið fyr-. kynni að fást fyrir erlendis, og
ir borð forna lifnaðarhætti, og ] síðast en ekki síst,
hugsað um það eitt að fram-1 4) að reyna að framleiða alt,
leiða sem mest af fábreyttum sem svarar kostnaði að fram
vörum fyrir útlendan markað, ioiða fyrir innlendan markað.
■«n kaupa þaðan aftur nálega j Þessi ráð eru mjög einföld
alt, er nöfnum tjáir að nefna. og sjálfsögð þegar þau eru
Með þeim hætti hefir verslun svona alment orðuð, en til þess
ast rjettum manni á x-jettan þau að gera og það geta þau
stað í þjóðfjelaginu. Aðalvand- með setningu og gæslu þeirra
inn er að finna það skiplag, er laga, er atvinnuvegunum eru
tryggir þetta sem best. ! sett til þess að tryggja, að einn
; geri ekki öðrum órjett, en aðal-
Aðilar framkvæmdanna. ■ atriðið er, eins og jeg áður tók
Hverjir mundu þá best falln- fram, að finna hæfustu menn-
ir til að hafa á höndum stjórn ina í þá stjórn, sem hjer ræðir
og framkvæmd þeirra bjarg- um, og þá þekkja þeir aðilar,
ráða, er jeg áður nefndi og er jeg nefndi, betur en þing og
gerði ráð fyrir að flestir mundu stjórn og hafa fylstu ástæðu til
telja sjálfsögð? Að öllum lík- að líta eingöngu á hæfileikana,
indum þeir, sem mesta þekkingu 1 en freistingin fyrir þingmeiri-
og reynslu hafa á hverju þess-! hluta og stjórn, er styðst við
ara mála um sig og mest eiga hann, er sú, að meta meira
á hættu hvernig framkvæmdin flokksfylgi en hæfileika.
tekst, og því hafa ríkasta hvöt
til að leggja sig alla fram. Nefndir.
Við nálega alla framleiðslu í Nú er þag ágtand hjer á
stórum stíl eru þrír aðilar, sem landi> ag þing Qg stjórn hafa
vinna saman: ! lagt undir yfirráð sín innflutn-
1. Atvinnurekendur, sem ing landsins og útflutning og
stjórna fyrirtækinu og eiga versiun meg helstu vörur land-
meira eða minna fje í því; búnaðarins innanlands og falið
2. verkamenn, sem leggja framkvæmdirnar þar til skipuð-
fram vinnu sína, og um nefndum. Hjer skal ekki
3. bankarnir, er lána f je til ^ rætt um rjettmæti eða nauðsyn
fyrirtækisins. | slíks skipulags nje hitt, hvernig
Allir þessir þrír aðilar hafa þag hefir reynst í framkvæmd-
hver sinna hagsmuna að gæta innij en aðeins athugað, hvaða
og settu því beint eða óbeint að aðilar skipa menn í nefndir
tilnefna þá menn, er hafa með þessar 0g hvort nokkrar ákveðn
höndum stjórn þeirra bjarg- ar* meginreglur virðast hafa
ráða, sem jeg áður nefndi. j vakað fyrir löggjafanum, er
Ef til vill finst einhverjum, hann setti ákvæðin um það. Við
að ríkisstjórnin eða jafnvel Al- því ætti að mega búast þar senx
þingi ætti líka að nefna menn í ^ lögin, sem að þessu lúta, eru
þá stjórn, vegna þess að ríkis-; gefin út annað hvort sama dag
stjórn og þing eigi að gæta ; eða með fárra daga millibili, og
hagsmuna þjóðarinnar í heild ! verkefni nefndanna að mörgu
sinni. Það er rjett, að það eiga leyti skyld.
í nefndina tilnefnir:
Ráðherra sá, sem hlut á að máli
Alþýðusamband íslands ....
Botnvörpuskipaeigendur ....
Fiskifjelag íslands ......
Landsbanki íslands............
Útvegsbanki íslands...........
Samband isl. samvinnutjelaga
Sameinað alþingi með hlutfallsk.
Síldarútvegsmenn..............
Stjórn Mjólkurbandalags Suðurlands
Bæjarstjórn Reykjavikur . .
Sláturf. Suðurl-. og Kaupfjel. Borgf
Landssamband iðnaðarmannna
Fiskimála-
nefnd
29/1« 1934
Samtals
Sildarút-
vegsnefnd
»/i* 1934
*)
Mjólkur-
sölunefnd
1935
Kjötverð-
lagsnefnd
1935
Gjaldeyris
og utflutn-
ingsnefnd
«/i 1935
1) Nefndin kýs formann.
2) Ráðherra tilnefnir formann.
Taflan sýnir, hverjir tilnefna
eru fimm. Ráðherra skipar 1 i
tvær, 2 í eina og 3 í eina og
Alþýðusambandið á mann
menn 1 nefndirnar. Nefndirnar j f jórum nefndunum og er auð-
sjeð af því, að löggjafarvald-
ið gætir rjettar þess. —- Sjálf-
sameinað Alþingi 3 í eina. For- sagt má telja, að Alþýðusam-
menn í fjórum skipar ráðherra,' bandið eigi fulltrúa í Fiski-
en nefndin sjálf í einni. Reglan 1 málanefnd og Síldarútvegs-
ætti að vera sú, að hver nefnd 1 nefnd. Hitt er ekki eins ljóst,
kysi sjer formann sjálf, vegna! hvers vegna það á fulltrúa i
Islands við útlönd, miðuð við að fylgja þeim, svo að vel sje, jÞess að nefndarstörf eru mjög Mjólkursölunefnd og Kjötverð-
fólksfjölda, jafnvel orðið meiri þarf að neyta fylstu þekkingar, undir formanni komin og nefnd- j lagsnefnd. Eru þeir þar fulltrú-
en nokkurs annars rikis í ver-; reynslu, framsýni og atorku
-oldinni. Það er vafasamur heið- sem völ er á í þessu landi og
ur og hann getur orðið oss dýr, skipa stjórn þessara mála svo,
því að hann merkir það, að nú
erum vjer háðari útlendum
markaði, en nokkur önnur þjóð.
Vjer getum engin áhrif haft á
það, hvaða verð er á erlendri
vöru á heimsmarkaðinum, og
tiltölulega lítil á hitt, hvernig
verðlag er þar á íslenskum
vörum og eftirspurn eftir þeim.
að alt þetta fái sem best að
njóta sín. Aðalatriðið í þessu
máli eins og öllum öðrum, er
að fá hæfustu menn, sem völ
armenn mundu að jafnaði vera ar neytendanna? Og hvernig er
bærastir um það að dæma, hver um fulltrúa Landssambands
þeirra er best til formenskunn-' iðnaðarmanna í Kjötverðlags
ar fallinn, enda eiga þeir mikið nefnd? Er hann þar fulltrúi
á hættu, hvernig valið tekst. neytendanna eða iðnaðarins, og
Auðsýnt er, að stjórn og þing er þá meiri iðnaður bundinn við
vilja eiga hlut í nefndarstörf- kjötið en alt hitt, eða neyta iðn
er á, til hverrar framkvæmdar- unum. Hitt er aftur erfitt að aðarmenn meira kjöts en aðrar
innar. Það er frumskilyrði þess sjá, hvers vegna ráðherra á að stjettir? Hvers vegna á Bæjar-
að sæmilega takist. Öll stjórn- eiga 2 í Mjólkursölunefnd en stjórn Reykjavíkur ekki full-
viska kemur fyrst og fremst 1 í Fiskimálanefnd. Hvorar trúa í Kjötverðlagsnefnd eins
fram í því, að koma sem víð- tveggja eru 7 manna nefndir. og í Mjólkui'sölunefnd? Og
hvers vegna nefna tveir bank-
ar sinn manninn hvor í Fiski-
málanefnd, en engan í Síldar-
útvegsnefnd? Kemur síldarút-
vegurinn bönkunum minna við
en önnur útgerð? Hvers vegna
tilnefnir Alþingi 3 menn með
hlutfallskosningu í Síldarútvegs
nefnd en engan í Fiskimála-
málanefnd? Er síldin tengdari
fk>kksfylginu en þorskurinn?
Hjer er erfitt að finna nokkra
meginreglu eða samræmi. Lítum
svo á hverja nefnd fyrir sig.
Þrír aðilar standa að þeim
málum, er Fiskimálanefnd hef-
ir til meðferðar: 1) Úgerðar-
menn og þeir sem fisk hafa til
útflutnings, 2) verkamenn og
sjómenn, 3) bankarnir. Hinir
fyrsttöldu ættu að hafa meiri-
hluta í nefndinni, vegna þess
að þeir eru þessum málum kunn
ugastir og eiga sitt mest á
hættu. Fulltrúi Alþýðusam-
bandsins gætir hagsmuna sjó-
manna og verkamenna í nefnd-
inni. Hans atkvæði þar má sín
því meira sem hann hefir öfl-
ugan fjelagsskap að baki sjen
Bönkunum mundi nægja einn
fulltrúi, er stæði stöðugt í sam-
bandi við þá um öll hin mikil-
vægari atriði. Atkvæði hans
væri og þungt á metunum, þar
sem bankarnir geta tekið í
taumana, ef þeim þykir rangt .
stefnt.
Þessir þrír aðilar eiga nú full-
trúa í nefndinni, en ekki í þeim
hlutföllum, sem hjer er lagt til,
og auk þess nefnir ráðherra
einn, en til þess virðist ekki
ástæða af þeim.sökum, er áður
voru nefndar.
í Síldarútvegsnefnd ætti að
skipa menn eftir sömu reglum
og í Fiskimálanefnd og af sömu
ástæðum.
I Mjólkursölunefnd og Kjöt-
verðlagsnefnd ætti ríkið enga
fulltrúa að hafa, því að það
framleiðir ekki mjólk eða kjöt
til sölu svo að nokkru nemi og
fulltrúar þess eru engu líklegri
til að kunna skil þeirra mála
en þeir, er aðrir aðilar kjósa í
nefndirnar. Fulltrúar framleíð-
anda ættu að vera í meirihluta
í nefndunum. Bankarnir ættu
og að eiga þar fulltrúa, því
þeir standa líka að baki þessa
atvinnurekstrar. Þessar tvær
nefndir eru í því ólíkar Fiski-
málanefnd og Síldarútvegs-
nefnd, að þær hafa aðeins með
höndum sölu afurða á innlend-
um markaði og snerta því ekki
einungis hagsmuni þeirra, sem
að framleiðslunni standa, held-
ur og neytenda, sem mikið eiga
undir verði og gæðum vörunn-
ar. Virðist því sanngjarnt, að
neytendur éigi þar fulltrúa. —
Meðan ekki er til alment neyt-
andafjelag, mundi bæjarstjórn
best fallin til að kjósa fulltrúa
til að gæta hagsmuna neytend-
anna. Þetta virðist og hafa vak-
að fyrir löggjafanum um
Mjólkursölunefnd, en alveg hið
sama á við um Kjötverðlags-
nefnd.
Loks er gjaldeyris- og ifin-
flutningsnefnd. Fjármálaráð-
herra skipar 3 menn í nefndina
án tilnefningar. Landsbanktnn
1 og Útvegsbankinn 1. Hjer er
Framh. á 6. síðu.