Morgunblaðið - 03.02.1937, Blaðsíða 5

Miðvikudagnr 3. febr. 1937
MORGUNBLAÐIÐ
8
Hefir haft frumkvæði að iðn-
framförum um langf skeið:
Iðnaðarmanna-
fjelagið 70 ára.
Stjórn Iðnaðarmannafjelagsins (talið frá vinstri): Sigurður
Halldórsson, Guðmundur Þorláksson, Einar Erlendsson, R-agnar
Þórarinsson og Arsœll Árnason.
170 ár hefir Iðnaðar-
mannaf jelagið hjer í
Reykjavík verið lyftistöng
aðnaðarframkvæmda í hess-
rim bæ, og haft forgöngu í
étal málum, sem varðað hafa
allan landslýð. Saga hessa
f jelags, er saga iðnaðarfram
fara á landi hjer á flestöll-
iim sviðum. Innan hessara
fjelagssamtaka hafa hug-
myndir fæðst og ráð verið
ráðin, til hess að auka kunn-
áttu og; hagleik íslenskra iðn
aðarmanna, og gera há sem
færasta til hess að leysa hau
verkefni, sem h.ióðin hefir
hurft að fá leyst, á sviði
bygginga og; hverskonar iðn-
aðar.
dag -er 70 ára afmæli fjelags-
ins. 1 dag fyrir 70 árum, þ.
3: febrúar 1867 komu nokkrir
menn saman Irjá forstjóra Lands-
prentsmiðjunnar, Einari Þórðar-
•syni, til þess að stofna þetta f je-
lag. Óglöggar fregnir eru af þeim
fundi.' Og eigi vita menn með
vissu hverjir stofnendurnir voru,
því fundabækur fyrstu 4 áranna
eru glataðar. En hinn landskunni
■dugnaðarmaður Einar Þórðarson
hefir verið lielsti hvatamaður
■stofnunarinnar. Munnmælasaga er
nm það, að stofnendurnir hafi
þann dag, til hátíðabrigðis, etið
hákarl og hangikjöt og drukkið
ibrennivín.
I fyrstu stjórninni voru þeir,
Eiriar Þórðarson formaður, Egill
-Jónsson bókbindari ritari og Ein-
•ar Jónsson snikkari fjehirðir. Það
voru því menn úr ýmsum starfs-
:greinum, sem þarna tóku höndum
saman, enda var höfuðborgin ekki
stærri en það, að eitt fjelag lient-
nði best öllum iðngreinum.
Talið er að stofnendur hafi alls
verið 31 að tölu.
Trjesmiðir voru fjölmennastir
meðal stofnendanna. Þar voru og
steinhöggvarar, eða grjótklofn-
ingsmenn, sem kallaðir voru, og
lögregluþjónar og gullsmiðir.
Meðal stofnendanna var hinn
fjölhæfi áhugamaður Sigfús Ey-
mundsson.
Landsprentsmiðjan, vagga Iðn-
-aðarmannaf jelagsins, var, sem
hunnugt er, eitt af „Innrjettinga“-
húsum Skúla landfógeta. Pór vel
k því, að Iðnaðarmannafjelagið
skyldi vakna til lífsins á slóðum
þessa forföður íslensks iðnaðar.
1 tilefni 70 ára afmælisins hefir
núverandi stjórn Iðnaðarmanna-
fjelagsins kallað blaðamenn bæj-
arins á sinn fund, og látið þeim í
tje til birtingar ýms atriði úr sögu
þessa merka fjelagsskapar.
Fyrsta áhugamálið.
itt af fyrstu framkvæmdum
fjelagsins vai’ að koma upp
henslu fyrir æskumenn bæjar-
ins. Var það kvöldskóii, stofnað-
ur 1869. Þar voru kendar almenn-
ar námsgreinar, en lítið sem ekk-
ert er að iðnnámi laut sjerstak-
lega. Þessi skóli var opinn öllum
bæjarmönnum.
Fyrsti kennari þar mun hafa
verið Árni Gíslason leturgrafari.
En árið 1873 stofnaði fjelagið
sunnudagaskóla. 1893 byrjaði
teiknikensla í skólanum 'og annað
nám, sem að iðnaði laut, og var
það upphaf hins eiginlega Iðn-
skóla. En alt fram til ársins 1904
var aðeins kent á sunnudögum.
Árið 1904 var stofnað til kvöld-
skóla, er starfaði 6 daga vikunn-
ar, 2 klst. á dag. Þá var Iðnskól-
inn kominn í svipað horf og hann
er nú. Skólastjóri og aðalkennari
hans var þá um skeið Jón heitinn
Þorláksson. Þá var skólinn í Vina-
minni. En það húsnæði var mjög
ófullnægjandi. Því rjeðist fjelag-
ið í að reisa Iðnskólann við Lækj-
argötu árið 1906.
Iðnskólinn hefir verið mjög
þörf stofnun fyrir þæjarfjelagið
og þjóðina sem kunnugt er. Hon-.
um hefir verið skift í 4 deildir.
Þúsundir iðnaðarmanna hafa sótt
þangað undirbúningsmentun und-
ir störf sín.
Er Jón Þorláksson ljet af skóla-
stjórninni tók Ásgeir Torfason við
henni, þá Þórarinn Þorláksson, en
núverandi skólastjóri Helgi H.
Eiríksson tók við af Þórarni.
En auk þess sem Iðnaðarmanna-
fjelagið hefir annast um þenna
skóla, hefir það örfað og styrkt
marga unga iðnaðarmenn til þess
að leita sjer bæði bóklegrar og
verklegrar fræðslu til útlanda.
Styrktarsjóðurinn.
Isambandi við Iðnaðarmanna-
fjelagið starfar Styrktar- og
sjúkrasjóður Iðnaðarmanna, sem
sjálfstæð stofnun, en undir eftir-
liti fjelagsins Styrktarsjóðurinn
var stofnaður 7. apríl 1895. í
sjóðnum eru nú rúmlega 40 þús.
kr. Árstillag þeirra, sem eru í
sjóðnum, eru 5 krónur. Iðnaðar-
mannafjelagið stofnaði sjóð
iþenna með kr. 2263,00, er þá var
nálega aleiga fjelagsins. Styrk úr
sjóðnum fá aðallega ekkjur iðn-
aðarmanna og ellihrumir fjelags-
menn. í stjórn sjóðsins eru nú
þeir: Einar Finnsson form., Hall-
dór Sigurðsson gjaldkeri, Tómas
Tómasson, Vigfús Guðbrandsson,
Jón Halldórsson og Ársæll Árna-
son endurskoðendur.
Bókasafnið.
nemma stofnaði Iðnaðarmanna
fjelagið bókasafn. En árið
1924 var bókasafn fjelagsins sam-
einað bókasafni Verkfræðingafje-
lagsins og Iðnfræðafjelagsins. Og
enn hefir hókasafn Vjelstjórafje-
lagsins bæst við. Er bókasafn
þetta nú geymt í Ingólfslivoli og
allmikið notað.
Iðnaðarlög g j öf in.
ðnaðarmannafjelagið hefir látið
iðnlöggjöfina mjög til sín
taka, á síðari árum. Árið 1917 var
sett nefnd í fjelaginu til að at-
huga þau mál. En árið 1927 kom-
ust iðnlögin á, er að því miða,
að vernda rjett iðnaðarmanna
gegn ófaglærðum mönnum. Árið
1928 var Iðnráðið stofnað, en hlut-
verk þess er að halda uppi yfir-
umsjón með iðnaðarmálum í land-
inu. Er Iðnráðið nú lögíest.
*
Forvígismenn.
Margir af nýtustu og bestu
borgurum Reykjavíkur undanfar-
in 70 ár, hafa verið forvígismenn
og mestu stuðningsmenn þessa
fjelagsskapar. Má þar til nefna
fyrsta. Einar Þórðarson prentara,
sem fyr er getið, og þá meðstjórn-
endur hans í fyrstu stjórninni,
Sigfús Eymundsson, Jakob Sveins-
•son, Helga Helgason, Matthías
Matthíasson í Holti, Valgarð
Breiðfjörð, Jón Þorláksson, Gísla
Guðmundsson gerlafræðing, Guðm.
Jakohsson, Magnús Blöndahl, Þor-
varð Þorvarðssonar, og af núlif-
andi mönnum, Knud Zimsen, er
lengst allra hefir verið formaður
í fjelaginu, eða samtals 16 ár,
Björn Kristjánsson, Magnús Benja
mínsson og Jón Halldórsson.
Húsnæðismál.
yrstu 30 árin átti fjelagið ekk-
ert húsnæði. En á fundi fje-
lagsins 1. fehr. 1891 hreyfði Matt-
hías í Holti því, að byggja sam-
komuhús fyrir fjelagið og hæinn.
Það tók þó 5 ár að undirbúa hús-
smíðina. Var Iðnó reist árið 1896,
kostaði 36 þús. kr. og þótti gífur-
legt fje, enda var hús þetta hið
myndarlegasta á mælikvarða
Reykjavíkur í þá daga.
Lítinn stvrk fekk ijelagið til
húsbyggingarinnar, nema frá
nokkrum fjelögum í bænum. En
sá styrkur var hverfandi saman-
borið við byggingakostnaðinn.
Þótti mörgum bæjarbúum iðnað-
armenn ráðast hjer út í fásinnu
að leggja í- svo mikinn kostnað.
En 60 f jelagsmenn gengu í ábyrgð
fju'ir miklum hluta kostnaðar.
Lóðina unnu þeir með því að fylla
út í Tjörnina. En fjelagið átti þá
hauk í liorni, þar sem var Ólafur
Ólafsson prentari, er var eins-
konar fjármálaráðherra þess í
þeiiii stórræðum. En fleiri voru
styrkir fjelagsmenn þá, svo sem
Magnús Benjamínsson, Andrjes
Bjarnason, Matthías í Holti, Hjört
ur Hjartarson, Magnús Benjamíns
son. Fyrir forsjálni þessara og
fleiri manna fór svo að fjelagið
skaðaðist ekki á húsbyggingunni.
Þó seldi fjelagið Iðnó árið 1918.
Ingólfsstyttan.
itt af því, sem lengi ber uppi
hróður Iðnaðarmannafjelags-
ins er hin höfðinglega gjöf þess,
er það rjeðst í að reisa Ingólfi
Arnarsyni minnisvarða á Arnar-
lióli. Var það samþykt í fjelaginu
þ. 17. sept. 1906. Og eitt af fyrstu
símskeytum, sem fóru um hinn
nýlagða sæsíma var skeyti til Ein-
ars Jónssonar, þar sem fjelagið
pantaði mynd þessa hjá honum.
En það tók mörg ár að koma
myndinni upp. Happdrættið, sem
stofnað var til, gaf litlar tekjur
til þess að gera. En styttan kost-
aði alls rúml. 40 þús. kr. og var
mest af því fje lagt fram frá fje-
laginu.
Styttan var afhent landinu þ.
24. febrúar 1924. Stóðu þeir fyrir
því Jón Halldórsson þáverandi
formaður fjelagsins, og Knud
Zimsen borgarstjóri, er var for-
maður nefndarinnar ei’ annaðist
um þetta mál.
Framtíðarmál.
esta framtíðarmálið, sem fje-
lagið hefir nú með höndum,
er húsbyggingarmál. Árið 1929
keypti fjelagið stóra lóð á Amt-
mannstúni fyrir norðan Hallveig-
arstíg og austan Ingólfsstrætis.
Uppdráttur hefir verið gerður af
fyrirhuguðu húsi fjelagsins þar,
59 metra á lengd meðfram Hall-
veigarstíg og 27 metra meðfram
Ingólfsstræti.
Samkvæmt þeim uppdrætti eiga
þar að vera m. a.. 15 kenslustofur
fyrir Iðnskólann auk samkomu-
sala og margs annars. En nú hafa
fleiri hugmyndir komið fram, en
uppi voru þegar teikning þessi var
gerð, í sambandi við hús þetta. En
aftur aðrar, sem við það voru
tengdar, fallið hurtu. Svo senni-
lega verður húsið aldrei bygt eftir
þessari teikningu.
Fleiri mál eru á döfinni hjá
fjelaginu, sem bíða úriausnar; svo
sem ráðstöfun til þess að örfa
sveina til að vanda sem best próf-
smíði sína. Þá er unuið að því að
gera reglur um það hvaða mentun
skuli heimta af iðnnemum. Eitt af
verkefnum fjelagsins er að efna
til sögu hins íslenska iðnaðar o.
m. fl. mætti telja, sem fjelagið
hefir á prjónunum.
Iðnaðarmál,
sjálfstæðismál.
egar litið er yfir sögu Iðnað-
armannafjelagsins, úr hvaða
I jarðvegi þau fjelagssamtök eru j
sprottin kemur það greinilega í
ljós, að markmið þessa fjelags-
skapar var fyrst og fremst það, að
gera íslendinga óháða erlendum
iðnaðarmönnum.
Á öldinni sem leið, alt fram und-
ir aldamót var það jafnan siður
stjórnarvaldanna að fá erlenda
menn til þess að standa fyrir öll-
um meiriháttar byggingum. Þó
ekki væri annað en reisa hjer
hina fyrstu vita er reistir voru,
voru erlendis yfirsmiðir fengnir.
Og erlendir verkamenn voru flutt-
ir hingað til þess að vinna við
bygging Hegningarhússins og
fleiri hús.
íslenskir iðnaðarmenn kostuðu
kapps um, að læra hagnýta vinnu
af þeim erlendu steinsmiðum t. d.
er hingað komu. Og fleira lærðu
þeir. Og um aldamót var svo kom-
ið, að eigi voru framar fengnir
hingað erlendir verkstjórar. En
þá hafði Iðnaðarmannafjelagið
líka starfað hjer lengi, og m. a.
styrkt unga menn til verklegs
náms ytra.
Þannig hefir fjelagið unnið að
því að gera íslenskan iðnað sjálf-
hjarga og sjálfstæðan.
En Iðnaðarmannafjelagið hefir
einnig haft auga- fyrir því, að
styðja að efnalegu sjálfstæði ein-
stakra manna. Frá Iðnaðarmanna-
fjelaginu kom hvöt til þeirrar
sparisjóðsstofnunar, er var undan-
fari að stofnun Landsbankans.
Og upptökin að stofnun Spari-
sjóðs Reykjavíkur og nágrennis
1932 voru í Iðnaðarmannafjelag-
inu.
Fjelagatal.
tofnendur fjelagsins fyrir 70
árum voru 31, sem fyr segir.
Árið 1920 voru fjelagsmenn ekki
nema 60. En'nú eru þeir 270.
Yaxandi þátttaka í fjelaginu
hin síðari ár er góðs viti, enda
eru verkefnin mikil og mikils-
varðandi er bíða þessa fjelagsskap
ar í næstu framtíð. Nú kemur liið
ódýra rafmagn frá Ljósafossi. Og
með hverju ári verður þörf Reykja
víkur brýnni fyrir auknum iðn-
aði. Mætti Iðnaðarmannafjelaginu
auðnast að verða enn sem fyrri
leiðbeinandi og brautryðjandi á
sviði iðnmálanna, í'hinni ört vax-
andi íslensku höfuðborg.
Æft Trofzky’s,
eftir sjálfan hann,
ættu allir að lesa, er kynn-
ast vilja pólitík Rússlands.
Fæst hjá bóksölum.