Morgunblaðið - 06.04.1937, Side 5

l»riðjudagur 6. apríl 1937.
MORGUNBL A ÐIÐ
5
zznz ------------
írtgrcf.: H.f. Árvakur, Reykjavlk.
Ritstjírnr: J6n Kjartansson og 'VaUýr Stefánsson (ákyrgtSarmaöur).
AuBlj’Singnr: Árni Óla.
Ritstjárn, nuglj'Ningnr og nfgrreitisln: Austurstrgetl 8. — Sími 1600.
Áskriftnrgjnld: kr. 3.00 á mánuSi.
f lnnsnsöiu: 15 aura eintakið — 25 aura meS Lesbók.
ÞINGROF OG KOSNINGAR.
Bjarni Benediktsson prófessor
ritar í Morgunblaðið í dag
fræðilega grein um skilning á á-
kvæði stjórnarskrárinnar um
þingrof.
Prófessorinn bendir á að sá
skilningur sje alment ríkjandi
meðal manna, að kosningar verði
fram að fara innan tveggja mán-
aða frá því að þing er rofið, en
þessi skilningur sje ekki rjettur,
heldur nægi liitt, að kosningar
sjeu -ákveðnar (þ. e. auglýstar)
innan þessa tíma. Kosningar
þurfi hins vegar ekki að fara
fram fyr en svo, að liægt sje að
fullnægja hinu skilyrði stjórnar-
skrárinnar, að Alþingi sje stefnt
saman eigi síðar en 8 mánuðum
eftir að ]>að var rofið.
Stjórnarskráin sjálf (20. gr.)
segír að þegar þing er rofið skuli
„stofna til“ nýrra ltosninga áð-
ur en 2 mánuðir eru liðnir frá
þingrofi, og að Alþingi skuii
„stefnt saman“ eigi síðar en 8
mánuðum eftir að það var rofið.
Að „stofna til“ kosninga skil-
ur Bj. Ben. prófessor þannig, að
öægilegt sje að ákveða (þ. e.
. auglýsa) kosningar innan hins
tiltekna frests, tveggja mánaða.
Styður hann skoðun sína m. a.
við venju þá sem ríkti alla tíð
frá 1885 til 1914, en ákvæði
gömlu stjórnarskrárinnar frá
1874 voru eins hvað þetta snerti.
Hins vegar bendir Bj. Ben. á,
að þegar þingrof hafa verið
• eftir 1919 hafi jafnan farið
fram kosningar innan tveggja
anánaða frestsins, en telur að
þessu hafi fremur ráðið hending
en hitt, að breyta hafi átt hinni
gömlu venju.
Bj. Ben. bendir einnig á, að ef
habla ætti fast við þann skilu-
áng að kosningar yrðu jafnan
fram að fara innan tveggja mán-
aða frá ]>ingrofi. gæti afleiðing-
;ín orðið sú, að kjósa þyrfti á
þeim tíma, sem öllmn þorra lands
manna væfi ómögulegt að sækja
kjörfund. T. d. ef þing væri rof-
ið í nóvember og kosningar fram
að fara í jamiar, væri það sama
sepi að útiloka sveitirnar frá
þátttöku í kosuingunum.
*
Morguhblaðið verður að játa,
að hin fræðilegu rölt Bj. Beu.
prófessors sjeu veigamikil, og
•■eins hitt áð ’það geti haft al-
varlegar afleiðiugar, sje strang-
lega fylgt þeirri reglunni, að láta
kosningar fara fram áður en 2
mánuðir eru liðnir frá þingrofi.
Að því er snertir þá venju sem
fum þetta héfir skapast, er það
vafalaust einnig rjett hjá Bj.
Ben., að áður fyr hafi skiíning-
v.rinu verið sá, að ákvæði stjórn-
arskrárinnar að „stofna til“
kosninga innan tveggja mánaða
þýddi það að' ákvéða (þ. e. aug-
lýsa) kosninguna innan þess
tíma.
Hins vegar l'ítur Morgunblað-
ið svo á, að enda þótt tilviljuu
ein hafi ráðið því, að breytt var
dil frá hinni fyrri venju við þing-
rofið 1919, ])á 'hafi með því að
sömu reglu var fýlgt víð öll síð-
ari þingrofin skapast ný venja,
;sem ekki sje rjétt að hverfa frá.
Á það ber sem sje að líta, að
það er engan veginn sama hvorri
reglunni sje fylgt, enda þótt
fresturinn 8 mánuðir til þing-
stefnu sje hinn sami í báðum til-
fellunum.
Hjer má það heita föst venja
• að þing telst, rofið frá þeim deg’i
sem konungsboðskapurinn um
þingrofið.er gefinn út, Prá þeim
degi falla niður uinboð þing-
maniia. Prá þeirn degi og þar
til kosningar hafa farið fram er
því ekkert þing til í landinu.
Þetta út af fyrir sig er mjög
óeðlilegt í þingræðislandi. Og því
óeðlilegra er þetta, því lengri
tími sem líður frá þingrofi til
kosninganna.
Með því að fylg'ja venjunni
sem skapast hefir eftir 1919, að
láta kosningar fara fram áður
en tveir mánuðir eru liðnir frá
])ingrofi, getur lijer ekki verið
þinglaust nema þessa tvo mán-
uði.
Sje liins vegar fylgt hinni eldri
venju, að láta nægja að ákveða
(auglýsa) kosningarnar innan
tveggja mánaða, en vera að öðru
leyti ekki bundinn við kosning-
arnar á annan hátt en þann, að
þær fari fram einhverntíma inn-
an 8 mánaða, aðeins svo tíman-
lega að þing geti aftur komið
saman áður en 8 mánuðir eru
liðnir frá þingrofinu, getur vel
svo farið, að hjer verði ekkert
þing fulla 7 mánuði. Slíkt er
fjarri þingræðis-hugsjóninni og
getur verið vopn í hendur þeirra
manna, er einræðistilhneigingu
liafa.
Morgunblaðið lítur því svo á,
að hvað sem líður hinum fræði-
legu rökum og eldri venju, ])á
beri að fylgja hinni nýrri venju
í þessu efni, því að hún er meir
í anda lýðræðisins.
Rott, ný-
lagað á
1.40 pr. kg
Milnerskjöfbúð
Leifsgötu 32. Sími 3416.
Ódýrir
; Flautukatlar,
fást í
vláruvörucleild
•Tes Zirnscn.
EGGERT CLAESSEN.
hæstarjettarmálaflutnÍ7ig<rmaCur.
SJkrifstofa: Oddfellowhúsið,
Vonarstræti 10.
(Inngangur um austurdyr).
Brjeí send Morgunblaðinu.
Bjarni Benediklsson: Kosn-
ingar þnrfa ekki að fara frain
#
innan Ivegsja mánaða
eflir þingrof.
Herra ritstjóri!
að er nú hvers manns mál,
að þingrof standi fyrir
dyrum, enda sýnist ágreiningi
stjórnarflokkanna út af samn-
ingum h.f. Kveldúlfs við bank-
ana ekki verða ráðið til lykta á
annan hátt, sem sje betur í sam-
ræmi við rjettar þingræðisregl-
ur. Hefir heyrst, að í ráði sje,
að kosningar fari fram síðari
hlutann í júní. Er og eðlilegt,
að svo sje, þar sem í núgildandi
kosningalögum er ákveðið, að
reglulegar, almennar alþingis-
kosningar skuli fara fram síð-
asta sunnudag í júnímánuði.
Þessi tímaákvörðun bindur að
vísu ekki ríkisstjórnina, þegar
ákveða skal kjördag við al-
mennar kosningar eftir þingrof.
Engu að síður verður það að
teljast eðlilegt, að stjórnin víki
sem minst frá henni, þar sem
álíta má, að sæmilegt samkomu-
lag hafi orðið um það, að þetta
væri heppilegasti tíminn til
kjördags. En af því, að kosning
ár eigi þannig ekki áð fara fram
fyr en í síðari hluta júní, hefir
sú ályktun verið dregin, að þing
rofið mætti ekki verða fyr en í
síðari hluta apríl, þar sem kosn-
ingar ættu ætíð að fara fram
innan tveggja mánaða frá þing-
rofi. Af þessum ástæðum hefir
að sögn verið ákveðið að rjúfa
þing næstu dagana eftir 20.
'príl og láta kosningar fara
fram 20. júní. Jafnframt hefir
heyrst, að vegna þess, að óþægi-
legt mundi að kjósa eftir gömlu
kjörskránum frá árinu 1936, en
þær ganga ekki úr gildi fyr en
22. júní, þá væri í ráði, að
ákveða með sjerstökum lögum,
væntanlega bráðabirgðalögum
eftir þing, að kjörskrárnar frá
1937 skyldu ganga í gildi
nokkru fyr en lög standa til, eða
fyrir 20. júní.
*
Þeim, er þetta ritar, er vitan-
lega ekki kunnugt um, hverjar
fyrirætlanir stjórnarflokkanna
eru í þessu efni. En hitt
er áreiðanlegt. að fjöldi manna
álítur, að kosningar þurfi ætíð
að fara fram innan tveggja
mánaða frá þingrofi. Þessi
skoðun fær þó ekki staðist og
þykir rjett að benda á það
með nokkrum orðum.
Ákvæði núgildandi stjórnar-
skrár um þetta efni eru í 20. gr.
hennar og eru svohljóðandi:
„Konungur getur rofið Alþingi,
og skal þá stofnað til nýrra
kosninga áður en 2 mánuðir
sjeu liðnir frá því, er það var
rofið, en Alþingi stefnt sa.nan
’ eigi síðar en 8 mánuðum eftir
að það var rofið“. I stjórnar- ingar fara fram; en föst venja
skránni frá 1874, 8. gr. var að er að ,,til þeirra er stofnað“ með
nokkru leyti kveðið öðruvísi á opnu brjefi dagsettu sama dag
um þingrof, en að því er hjer
skiftir máli eru ákvæðin sam-
hljóða, því að 1874 er einnig
sagt „skal stofnað til nýrra
kosninga, áður tveir mánuðir
sjeu liðnir“ frá því þing var
rofið.
*
Svo sem af greinunum má
og þingrofsbrjefið og því nægi-
lega snemma.
*
Við síðari þingrof hefir að
vísu viljað svo til, að kosning-
ar hafa fariðframinnantveggja
mánaða frá þingrofi. En slíkfc
segir ekkert um það, að þá hafi
ekki verið talið heimilt að hafa
sjá, er þar ekki sagt, að kosn- kosningarnar síðar, þó að hent-
ingar skuli fara fram innan (ugra hafi þótt að hafa þær inn-
tveggja mánaða, heldur einung-’an þessa tímamarks. í fyrsta
is, að til þeirra skuli stofnað
innan þess tíma. En í því þarf
ekki að felast meira en, að þá
skuli vera búið að ákveða kjör-
dag og auglýsa hann svo sem
lög standa til. Kosningarnar
sjálfar þurfa hinsvegar ekki að
fara fram fyr en svo, að hægt
sje að fullnægja hinu skilyrði
ákvæðisins, þ. e. skv. stjórnar-
skránni 1920, að Alþingi sje
stefnt saman eigi síðar en 8
mánuðum eftir að það var rofið,
og þarf því kosningunum að
vera lokið fyrir þann tíma.
Þessi skilningur sýnist við at-
hugun ákvæðisins vera sæmi-
lega ótvíræður. En hjer við bæt-
ist það, að honum er slegið
föstum í venjunni. 1885 er þing
þannig rofið 2. nóv. og sama
dag er ákveðið, að kosningar
skuli fara fram 1. til 10. júní
1886, skv. o.br. nr. 17 og 18
1885. — 1893 er þing rofið 29.
sept. og sama dag er ákveðið,
sinn, sem fresturinn til kosn-
inga er minni en 2 mánuðir, en
það var 1919, þegar þing var
rofið 1. okt. og sama dag á-
kveðið, að kosningar skyldu
fara fram 15. nóv. 1919, er a.
m. k. hægt að sýna, að aðrar
ástæður hlutu að leiða til þess
að kosningum yrði hraðað. Á
þingi 1919 var með samþykt
stjskr. frumvarpsins látinn uppi
sá vilji, að þing kæmi saman i
síðasta lagi 15. febrúar ár hvert.
Ef taka átti til greina þenna
þingvilja um aukaþingið, sem
saman átti að koma 1920 til
meðferðar á stj.skr.-frumvarp-
inu, þurftu kosningar auðvitað
að fara fram sem fyrst eftir
þingslit 1919, en þau voru 27.
sept., og máttu kosningarnar
þá ekki fara fram síðar en í
fyrri hluta nóvember, ef sneyða
átti hjá mesta skammdeginu, en
fyr en í nóvember var auðvitað
hæpið, að kosningaundirbún-
að kosningar skuli fara frám 1. ingi yrði lokið, þar eð þingi lauk
til 10. júní 1894, sbr. o.br. nr. ekki fyr en í septemberlok. Hjer
22 og 23, 1893. — 1901 er þing'við bættist svo það, að á þing-
inu 1919 hafði þáverandi ríkis-
stjórn sagt af sjer og var því al-
veg sjerstök ástæða til að hraða
kosningum og þingkvaðningu
þess vegna. Af þessu er ljóst,
að 1919 hefir ætlunin ekki ver-
ið sú, að taka upp um þetta
nýja venju, heldur stóð þá al-
veg sjerstaklega á. Jafn-skýrar
sjer-ástæður er að vísu ekki
hægt að benda á að hafi vertfl
fyrir hendi 1927, 1931 og 1933r
og var þó 1931 auðvitað alveg"
sjerstök ástæða til að hraða
kosningum sem allra mest,
vegna þess með hverjum hætti
rofið 13. sept. og sama dag er
ákveðið, að kosningar skuli
fara fram 2. til 11. júní 1902,
skv. o.br. nr. 12 og 13, 1901. —
1902 er þing rofið 25. sept og
sama dag er ákveðað, að kosn-
ingar skuli fara fram 2. til 6.
júní 1903, skv. o.br. nr. 24 og
25, 1902. — 1908 er 8. maí, en
það er sá dagur, sem miða ber
við þá fresti, er til greina koma,
ákveðið, að þin,g skuli rofið frá
9. sept. 1908, og 8. maí er á-
kveðið, að almennar kosningar
skuli fara fram 10. sept. 1908
skv. o.br. nr. 6 og 7 1908. —
1911 er þing rofið 11. júlí og; þingrofið varð. Hvað, sem því
sama dag er ákveðið, að kosn-
ingar skuli fara fram 28. okt.
1911, skv. o.br. 55 og 56 1911.
líður, er samt ekki hægt að
segja, að .þessi 3 skifti hafi
myndast nein slík venja, sem
1913 er þing rofið 20. okt og geti haggað eðlilegum skiln-
sama dag er ákveðið, að kosn- ingi á fyrirmælinu sjálfu og
ingar skuli fara fram 11. apríl margra áratuga venju um fi’am
1914, skv. o.br. nr. 12 og 13,
1913.
I öll þessi skifti líður þannig
lengri tími en tveir mánuðir frá
því þing er rofið og þar til kosn-
kvæmd þess.
*
Sumir munu nú eflaust halda
PRAMH Á SJÖTTXJ SfÐV.