Morgunblaðið - 22.02.1938, Page 2

MORGUNBLAÐIÐ
ÞriÖjudagur 22. febr. 1938.
Mr. EÖen skýrir frá hvers vegna
hann sagði af sfer
Breski ulanríkismálaráðherr-
ann sagði af sjer í fyrrakvöld
Þrátt fyrir „að reynt hafi verið til þrautar að koma í veg fyrir
það“ — eins og Mr. Neville Chamberlain komst að orði í
breska þinginu í gær, lagði Mr. Anthony Eden niður em-
bætti sem utanríkismálaráðherra Breta í fyrrakvöid. Með því hefir
risið í Bretlandi einhver alvarlegustu vandræði síðari ára, ef und-
an er tekin Mrs. Simpson-deilan í fyrra.
Mr. Eden og Mr. Chamberlain gerðu grein fyrir orsökunum sem
leiddu til embættisafsals Mr. Edens í breska þinginu í gær. En í brjefi
sínu, þar sem Mr. Eden skýrir frá þeirri ákvörðun sinni, að segja af
sjer, segir hann á þessa leið:
„Atburðir síðustu daga hafa leitt í ljós, að skoðanamunur mikill á sjer stað milli
forsætisráðherrans og mín, um mikilsvarðandi mál, er þannig er varið, að lausn
þeirra getur haft örlagaríkar afleiðingar. Jeg get ekki lagt fyrir þingið þá stefnu,
sem jeg get ekki sjálfur samþykt. Enda getur sú stjóm ekki talist starfshæf, þar
sem eins mikill skoðanamunur á sjer stað milli forsætisráðherra og utanríkisráð-
herra, og á sjer stað milli forsætisráðherrans og mín“.
„Þjóðin er sömu skoðunar
og jeg“ — Mr. Eden
Þessi skoðanamunur milli
Mr. Edens og Mr. Chamber-
lains er um afstöðu Breta til
ítala. Mr. Eden sagði í ræðu
þeirri sem hann flutti í
breska þinginu í gær, að hann
teldi ekki tímabært að hefja
samninga við ítali nú. Hann
kvaðst ekki geta fallist á að
Bretar byrjuðu samnínga við
Itali á meðan Italir hefðu í
hótunum og að hann gæti ekki
verið á sömu skoðun og þeir,
sem hjeldu því á lofti að hægt
væri að semja ,,nú eða aldrei“.
Hann sagði að áður en
samningar hæfust yrðu ítalir
að hafa sýnt það í verki að
þeim væri alvara að bæta
sambúðina við Breta með því
að kalla meginhlutann af
sjálfboðaliðum sínum heim frá
Spáni og stöðva undirróður
gegn Bretum í Austur-löndum.
„I stað þess að láta
leita til vor“.
Eden tók fram, að hann væri
ekki andvígur því, að bætt yrði
samkomulag milli Breta og
ítala, en hann vildi ekki fara
þá leiðina, sem ráðuneytið
hefði kosið.
,,Vjer þöfum lengi gert oss
of mikið far um að leita sam-
komulags við aðra“, sagði
Eden, ,,í stað þess að láta þá
leita til vor. Þetta hefir orðið
oss til stórkostlegs álitshnekk-
is“.
,,Jeg er sannfærður um að
þjóðin er sömu skoðunar og jeg
í þessu máli, og hún er ekki
sjálfri sjer trú, ef hún ekki læt-
ur þá skoðun í ljós, og ekki trú
þeim sem henni treysta“.
Eden ekki sanngjarn*
Kjarninn í ræðu Mr. Cham-
berlains var að hann væri
þjgirrar skoðunar, að öll ágrein-
ingsmál þjóða á milli mætti
jafna á friðsamlegan hátt, ef
ekki skorti skilning og eamúð.
Þann skilning og þá samúð
vildi hann stofna til milli Bret-
lands og Ítalíu.
I einu atriði, sagði hann,
hefði Eden ekki verið sann-
gjarn. Hann hefði gefið í skyn,
að ítalir væru að neyða Breta
til samninga við sig. Þetta væri
ekki rjett. ,,Að mínu áliti“,
sagði hann, ,,er ekkert það í
því, sem að okkur hefir farið
á milli sem unt er að skilja á
þann hátt'.
Mr. Chamberlain sagði að
lokum að hann hefði ekki ver-
ið eins viss á að stefna sín væri
rjett í neinu öðru máli eins og
í þessu máli.
Undirtektir.
Mr. Eden fjekk mikið lófa-
cak af hálfu stjórnaran'-1-'
inga á þingi og margra á bekkj-
um stjórnarinnar. Þegar Mr.
Chamberlain hafði lokið máli
sínu, kváðu við húrrahróp á
ráðherrabekkjunum.
Samtímis Mr. Eden sagði
Cramborn lávarður af sjer
stöðu sinni sem aðstoðar-utan-
ríkismálaráðherra í ræðu þeirri
sem hann flutti í þinginu í
gær, sagði hann að Eden hefði
algerlega á rjettu að standa og
hann vildi hafa sagt hvert ein-
asta orð sem Eden hefði mælt.
ítalir, sagði hann, hefðu ekki
sýnt sig verða þess, að þeim
væri treyst og það að hefja
samningaumleitanir nú væri
hvorki meira nje minna en að
gugna fyrir hótunum.
Halifax lávarður hefir verið
settur til þess að gegna
störfum utanríkismálaráðherra
fyrst um sinn.
(Samkvæmt Lundúnaútvarpinu
í gærkvöldi. FIL).
Lyra kom hingað í gærkvöldi
frá Bergen.
Hinn
stórþýski
draamur
HitKers
Frá frjettaritara vorum.
Khöfn í gær.
Rreða Hitlers á sunnu-
daginn er tal-
in vera söguleg boðun um
herveldi Þjóðverja og fram
tíðardrauma þeirra. Hún
hafði geysilega djúp áhrif
á úilendinga sem á hana
hlýddu.
Erlend blöð telja merki-
legastan þann kafla ræð-
unnar þar sem Hitler lýsti
yfir því, að Þjóðverjar
væri verndarvættir 10
miljón Þjóðverja, sem
hyggju handan við þýsku
landamærin. Þarna skín
í hinn stórþýska draum og
með þessum orðum er talið
að Hitler hafi áskilið sjer
rjett til þess að hafa af-
skifti af málefnum Tjekkó-
slóvakíu og Austurríkjs.
Annars vakti það at-
hygli hvað Hitler var fá-
orður um Austurríki.
Hann fór í raun og veru
ekki eins fáum orðum um
afstöðu Þjóðverja til nokk-
urrar erlendrar þjóðar og
Austurríkis.
Allur miðkafli, ræðunn-
að eða hálf önnur klst
af hinni 3. klst. löngu
ræðu fór í að lýsa framför-
um í Þýskalandi hin 5 síð-
ustu ár, sem nazistar hafa
verið við völd.
Hann hóf síðan að lýsa
afstöðu Þjóðverja til
hinna ýmsu þjóða og tal-
aði síðast um Austurríki.
Þegar Hitler hafði lokið
, máli 3Ínu, talaði Göring
stutta lofræðu til Hitlers,
hins „geniala“ foringja
þýsku þjóðarinnar.
Mr. Eden.
Mr. Chamberlain.
Ræða Edens
Halifax lávarður.
Nýjar kosningar
i Bretlandi?
Pað hefir verið kunnugi; í
Bretiandi í nokkra daga,
að alvarlegur ágreiningur
væri milli Mr. Edens og Mr.
Chainberlains (símar frjetta-
ritari vor). Þegar ráðuneytis-
fundir voru haldnir í London
á laugardag og síðan allan
sunnudaginn, frá því snemma
um morguninn, spurðist það
fljótt um London, að til harðra
átaka hefði komið milli Mr.
Edens og nokkurra fylgis-
manna hans innan breska ráðu-
neytisins og Mr. Chamberlains
og hans fylgismanna. Síðdeg-
is á sunnudag safnaðist hópur
manna fyri rutan Downing
Street 10, þar sem ráðaneytis-
fundirnir voru haldniv og
hrópuðu: ,,Yið viljum Eden, en
engan samning við ítali“ („We
want Eden, but no pact with
Italy“).
Mr. Eden beið lægra hlut
þegar til atkvæðagreiðslu kom
innan ráðuneytisins.
Margir telja að aiburðir
þessir geti leitt til nýrra kosn-
nga í Bretlandi á næstu
mánuðum.
Eftirtektarvert er að utan-
ríkismálanefnd breska íhalds-
flokksins, en í henni eru á ann-
að hundrað manns, lýsti yfir
nýlega þeirri skoðun, að hún
teldi ekki tímabært að liefja
samninga við Itali að svo
stöddu.
\ Ítaísu hafa ráðherra-
skiftin í Bretlandi vakið ó-
London í gær. FÚ.
Mr. Anthony Eden hóf mál sitt
með því að segja, að þótt hver
ráðherra hlyti í embættísrekstri
sínum að styðjast við meginstefnu
stjórnarinnar á hverjnm tíma, þá
gæti staðið þannig á, að sann-
færing manns leyfði manni ekki
að framkvæma þá stefnu, og þann
ig stæði nú á fyrir sjer.
Eden gerði síðan yfirlit yfir
sambúð Breta og ítala á nndan-
jförnum þremur missirum. Skömmu
eftir að undirritaður hafði verið
[Miðjarðarhafssáttmálinn, árið
1936, hefði komist upp tim stór-
fkostlegar hernaðarsendingar frá
Ítalíu til aðstoðar Franco á Spáni.
í fyrrasumar hefði Chamberlain
ritað Mnssolini persónulegt brjef,
þar sem hann hefði látið í ljós
ósk um meiri samúð- og skilning
milli Bretlands og Ítalíu. Sam-
komulagið hefði þá batnað í bili,
á yfirborðinu, en svo hefði farið
að bera á sjóræningjastarfsemi í
Miðjarðarhafi og ítalir hefðu hrós
að sjer opinberlega af árangrinum
af aðstoð þeirra við Franco.
„Vjer getum ekki baldið áfram
að láta slíkt viðgangast“, sagði
Eden. „Vjer verðum að útkljá vor
á milli ekki einungis Spánarmál-
in,. heldur og fleiri mál áður en
vjer getnm sest að samningum við
ítali, eða gert vináttusáttmála við
þá. Og vjer verðum umfram alt
að sýna öllum heiminnm, að vjer
sættnm oss ekki við loforðin tóm.
Vjer krefjumst þess að staðið sje
við þau“.
„Vjer höfum sjeð á síðustu mán-
uðum, síðustu vikum og jafnvel
síðustu dögum, dæmi þess hvernig
sáttmálar eru rofnir samvisku-
lanst og hvernig stjórnmálalegu
ofheldi er beitt, og vjer eigum
ekki að samþykkja þær stjórn-
málaaðferðir á einn eður annan
hátt“.
„Vjer eágum að halda áfram
að fylgja viðurkendum stjórn-
málareglum í samningum vor-
um við aðrar þjóðir og krefj-
ast þess að aðrir fylgi þeim,
að minsta kosti eigum vjer
ekki að láta stjórnast af því,
að einhver gefur í skyn að nú
eða aldrei sje tími til að
semja. Þeir samningar sem
gerðir eru vegna hótana, eru
aldrei langvarandi, enda eig-
um vjer ekki því að venjast,
að láta kúga oss til samninga-
gerða“.
„Jeg er mjer þess meðvitandi
að fyrverandi samherjar mínir líta
öðrum augum á þessi mál. Ef til
vill liafa þeir rjett fyrir sjer. En
ef svo er þá eiga þeir heimtingu
á því að utanríkismálaráðherrann
sem á að framkvæma stefnu þeirra
hafi sannfæringu fyrir því að hún
FRAMH. Á SJÖTTU BÍÐU.
FRAMH, Á SJÖTTU SÍÐU.